|g £eidóc<3outcmt
Als anti-militaristen al met geweld dreigen
vacht hartelijke
ntvangst in VS
AMERIKA UIT DE GRATIE
ZATERDAG 17 APRIL 1982
respectievelijk afkomstig uit het
Gelderse plaatsje Buren en Oud-
-Vossemeer op het eiland Tholen.
Cornelius Vanderbilt Amerika's
eerste multimiljonair was van
Nederlandse afkomst, zo ook auto-
ionier Chrysler, schrijfster Pearl
uck, tv-vermaardheid Walter
Cronkite en in de filmbusiness on
der anderen Humphrey Bogart, Ce
cil B. de Mille, Audrey Hepburn en
Henry Fonda.
Zeer recentelijk in het nieuws was
Jack Lousma, piloot van het ruim
teveer tijdens de zojuist succesvol
afgesloten derde proefvlucht. De
uit Friesland afkomstige Lousma is
intussen met zijn vrouw door de
koningin uitgenodigd voor een
klein diner, dat woensdag ten huize
van de Nederlandse ambassadeur
zal plaatsvinden. In totaal wonen
in Amerika zeker 7,5 miljoen men
sen van Nederlandse afkomst.
Koningin en prins arriveren van
daag (zaterdag) al in de Verenigde
Staten. Tijdens het weekend zullen
ze de vermoeienissen van de reis
en het tijdsverschil van zeven uur
te boven kunnen komen in het
prachtige, historische plaatsje Wil
liamsburg, een paar uur rijden ten
zuiden van Washington. Zondaga
vond arriveert het koninklijk ge
zelschap in Washington, maar het
bezoek zal pas maandagochtend of
ficieel beginnen met een ontvangst
op het Witte Huis.
Het driedaags programma in Was
hington is van zeer belangrijk kali
ber. Een van de hoogtepunten
wordt de toespraak van de konin
gin tot het Amerikaanse Congres,
een in Amerikaanse ogen zeer hoge
eer, die ook haar grootmoeder (in
1942) en haar moeder (in 1952) te
beurt viel. Het laatste staatshoofd,
dat het congres toesprak, was de in
de Verenigde Staten zeer populaire
voormalige Egyptische president
Sadat.
Donderdag is het koninklijk paar
de hele dag in Philadelphia, ruim
200 jaar geleden de eerste hoofd
stad van de Verenigde Staten. Daar
zal minister-president Van Agt zich
bij het gezelschap voegen, een ont
wikkeling die de organisatoren
hier uitermate heeft verrast. De
premier legt vervolgens een aantal
als privé bestempelde bezoeken af
en is volgende week zondag in
New York om er deel te nemen
aan een massale fietstocht door de
vijf buurtschappen van New York
City. Koningin Beatrix is de dag
ervoor dan alweer naar Nederland
vertrokken.
Twee maanden later keert het ko
ninklijk paar terug voor een min
der formeel bezoek van twee we
ken, waarbij vooral aandacht be
steed zal worden aan de concentra
ties van Nederlandse emigranten
her en der in het land. Koningin
Beatrix zal bij die gelegenheid een
eredoctoraat in ontvangst nemen
aan de vermaarde Hutgers-univer-
siteit in New Jersey. Deze eretitel
was al beloofd aan koningin Wil-
helmina, toen deze in 1942 de Vere
nigde Staten bezocht. Door de oor
logssituatie was koningin Wilhel-
mina niet in staat de universiteit te
bezoeken. Ook later is het er niet
meer van gekomen. Kleindochter
Beatrix zal dat verzuim in juni
goedmaken.
DICK TOET
DEN HAAG „Feestvieren
met Amerika is misplaatst", zo
motiveerde de actiegroep
„Onkruit" vorige week de ge
deeltelijke sloop van het mi
niatuur-Witte Huis in Madu-
rodam. „Dit moet met alle
middelen worden bestreden.
Het Witte Huis moet worden
vernietigd, niet vereerd. Elke
V.S.-propaganda moet worden
aangepakt".
Gespierde taal, zeker voor idealis
ten die zich ten doel hebben gesteld
het militarisme te bestrijden; en dat
nu juist vanwege de gewelddadig
heid ervan. Maar goed. De konin
gin begint maandag officieel in
Washington aan haar staatsbezoek
en als iemand daar vraagt waaruit
het anti-Amerikanisme van haar
onderdanen dan wel blijkt, heeft ze
in elk geval een extreem voorbeeld
bij de hand. Naast de stormloop op
het Amerikaanse consulaat in Am
sterdam natuurlijk, waar de boel op
27 februari kort en klein werd ge
slagen.
Niet alle Nederlanders uiten hun
ongenoegen over onze bevrijders
van 1945 zo drastisch. Maar dat dat
ongenoegen in heel brede lagen
van de bevolking wortel heeft ge
schoten, lijkt onbetwistbaar. Vol
gens een recente enquête die het
bureau Interview uitvoerde in op
dracht van de Volkskrant, vindt
ruim een derde van de Nederlan
ders het huidige Amerika een groot
gevaar voor de wereldvrede. Bijna
de helft vindt dat West-Europa het
voor zijn defensie zonder Ameri
kaanse hulp zou moeten kunnen
stellen. Terwijl 55 procent zegt
thans meer kritiek op de V.S. te
hebben dan enkele jaren geleden.
Nu kenmerkt onze kijk op Uncle
Sam zich al twee eeuwen lang door
een mengeling van afkeer en be
wondering. Afkeer is er steeds ge
weest van de veronderstelde cul
tuurloosheid onder de bewoners
van de Nieuwe Wereld. Cowboys
en zakenlui waren het, die musi
ceerden op een piepende zaag en
voor wie de dollar de maat van alle
dingen was. Barbaren, die alle voe
ling met twintig eeuwen Europese
kunst en cultuur hadden verloren.
Dank zij de Amerikaanse litera
tuur, de jazz, de film is dat beeld
inmiddels enigszins bijgesteld. Toch
zijn niet weinigen nog steeds ge
neigd om „Dallas" en „Peyton Pla
ce"* te zien als typerend voor het
geen Amerika op kunstzinnig ter
rein te bieden heeft.
Tegenover de minachting voor het
cultuurbarbarisme is ook in ons
land echter van oudsher bewonde
ring gekoesterd voor het democra
tisch gehalte van de Amerikaanse
samenleving. De democratische
rechten en vrijheden zoals die de
Amerikaanse burgers ruim 200 jaar
geleden in hun grondwet werden
toegekend, kenden destijds in Eu
ropa hun weerga niet. Amerika
werd tot voor kort door bijna ieder
een gezien als het land van de vrij
heid, van de gelijke kansen voor
„iedereen die wil werken".
In het begin van deze eeuw begon
bewondering te groeien voor nog
een ander wezenskenmerk van de
Amerikaanse maatschappij. Haar
grensverleggende prestaties op het
gebied van wetenschap en tech
niek. Prestaties die gedurig nieuwe
stimulansen gaven aan de industri
ële ontwikkeling, zowel daar als
hier, waardoor de welvaart van ve
len sterk kon toenemen. Ook van
daag de dag lijkt onze waardering
voor het technisch vernuft van de
Amerikanen nog volop aanwezig.
Even is er gediscussieerd over de
vraag of de almaar voortschrijden
de techniek en de steeds harder
hollende industriële ontwikkeling
ons juist niet in het verderf zouden
storten. Maar aan die discussie
heeft de economische recessie snel
een eind gemaakt. Innovatie, tech
nisch industriële vernieuwing, is
opnieuw het parool. En in Ameri
ka, déér wordt geïnnoveerd.
Keerzijde
De van de aanvang af als negatief
ervaren keerzijde van de industria
lisering, is de commercialisering
die ermee gepaard ging. Massa-con
sumptie, schreeuwerige reclames
en het adagium „time is money" le
ken het leven in Europese ogen tot
een oppervlakkige aangelegenheid
terug te brengen. Wel de Coca Cola
maar niet de „Cocacolarisering", al
dus de nog immer wijdverbreide,
wellicht niet helemaal logische op
vatting.
De Tweede Wereldoorlog maakte
aan alle mogelijke vormen van
anti-Amerikanisme een tijdelijk
einde. De cultuurloosheid van de
nazi's was bepaald van een andere
orde en taassaconsumptie werd tij
dens de hongerwinter wel heel
node gemist. Mei 1945, toen de
geallieerden onder aanvoering van
de yanks ook ons land uit de klau
wen van Hitier bevrijdden, ontwik
kelde de sympathie voor Amerika
zich tot innige vriendschap. Een
vriendschap die de aansluiting van
Nederland bij de door Amerika ge
domineerde Noord Atlantische
Verdrags Organisatie (NAVO) tot
een vanzelfsprekendheid maakte.
Amerika stond het goede voor, dat
was bewezen. En het werd in de ja
ren na de oorlog nog eens extra
aangetoond toen de gigantische
economische steunoperatie op gang
kwam, die bekend werd onder de
naam „Marshall-plan". Aan de
noodzaak van een doeltreffend vei
ligheidsbeleid werd al helemaal
niet getwijfeld. De SS-laarzen
dreunden nog na en in Korea be
gon het opnieuw zeer angstig te
rommelen. Spijtig was wel, dat
Washington ons land niet steunde
in de pogingen Nederlands-Indië te
behouden. Maar van een goede
vriend moet je wat kunnen velen
en het koloniale tijdperk liep toch
ook inderdaad op zijn eind.
In het begin van de jaren zestig ar
riveerde op de universiteiten de
eerste studentengeneratie, die aan
de bevrijding nauwelijks nog enige
persoonlijke herinnering bewaarde.
Als kleuter was de kritische Neder
lander, laten we hem Jan-Willem
noemen, nog gekiekt hoog op een
Amerikaanse tank, zeker, maar die
foto zat in een stoffig album in de
studeerkamer van pa. Terwijl de
krant foto's bracht van een Ameri
ka, dat her en der in de wereld
poogde conflicten in het eigen
voordeel te beslechten. Conflicten
waarmee de V.S. op de keper be
schouwd, niets te maken had. Ame
rika was zowel economisch als mi
litair een agressieve grootmacht,
vond Jan-Willem. Even agressief
eigenlijk, als de Sovjet-Unie.
Vietnam
Toen de Vietnam-oorlog steeds he
viger werd, en de kritiek daarop in
de V.S. zelfs naar Europa over
waaide, kwamen er steeds meer
Jan-Willemen. De gruwelijke beel
den die de, inmiddels ook uit Ame
rika overgewaaide, televisie van
het drama bracht, leidden tot de
conclusie: „Johnson moordenaar!".
Heel in het begin werd er opgetre
den tegen die kreet. Er was duide
lijk sprake van „belediging van een
bevriend staatshoofd". „Johnson
molenaar" luidde toen de tijdelijke
variant. Tijdens het bewind van
diens opvolger echter, werd de
kreet „Nixon moordenaar" (men
schrijve: Nion, met op de plaats
van de puntjes twee fascistische ru
nentekens) een veel gebruikt stop
woord. „Bedenk wel even dat die
zelfde Amerikanen ons van het fas
cisme hebben bevrijd", zei Jan-
Willems vader toen nog. Maar de
zoon antwoordde: „Als iemand
vandaag in het water springt om
een spartelend kind te redden,
geeft hem dat nog niet het recht er
de volgende dag een ander kind in
te gooien".
Wat aanvankelijk onbestaanbaar
had geleken, werd een feit. Ameri
ka verloor de Vietnam-oorlog en
iedereen erkende, dat de vele tien
duizenden doden een volkomen
zinloos offer waren geweest. Wie
toen twintig was, associeerde de
V.S. op de eerste plaats met deze
waanzin, pas daarna met de Twee
de Wereldoorlog.
Na Vietnam kwam Watergate met
zijn af luisterschandalen, waardoor
de twijfel aan de integriteit van de
„grote broer aan de overkant", ten
overvloede, nog eens extra werd
gevoed. Jan-Willems vader voert
aan: „Hou wel in de gaten dat het
in Amerika allemaal open en bloot
in de krant komt". Zijn zoon: „Boe
venstreken blijven boevenstreken,
ook als je ze erkent".
Stabiel
Inmiddels kende Europa al dertig
jaar vrede. Vooral West-Europa.
Een opstand in Hongarije werd
bloedig neergeslagen, daarna in
Tsjechoslowakije, rond Berlijn was
er een crisis geweest, maar de toe
stand als geheel bleef toch zeer sta
biel. Dank zij de NAVO met zijn
Amerikaanse generaal aan het
hoofd? Maar waarom ging die
NAVO toch almaar door met het
opvoeren van de bewapening? Het
ene wapensysteem was nog niet in
gevoerd of het volgende werd al
weer aangemaakt. Hoeveel atoom
raketten waren er nu al niet? En
steeds kwamen er maar nieuwere,
nog verfijndere bij. In een situatie
die stabiel was, waarin hoege
naamd geen oorlog dreigde. Het
Amerikaanse NAVO-hoofid legde
nog maar weer eens uit, dat ook de
Russen steeds weer nieuwere wa
pens produceerden en dat de afwe
zigheid van de oorlogsdreiging juist
te danken was aan de afschrikwek
kende werking van de nucleaire
wapens. Wellicht, maar was de be
wapening zelf niet aan het uit
groeien tot de grootste bedreiging?
September 1981 verhuist Jan-Wil
lems vader naar het bejaardente
huis. Zelf loopt hij kort daarna mee
in de grote Amsterdamse vredesde
monstratie. Samen met zijn zoon,
die gewoon Willem heet en intus
sen de leeftijd van achttien jaar
heeft bereikt. Is Willems vader
anti-Amerika? Dat zou hij zo niet
willen zeggen. Hij heeft grote
waardering voor het technisch
kunnen aan de overkant van de*
Oceaan. Is een liefhebber van „het
andere Amerika", van de litera
tuur, de beeldhouwkunst, de jazz.
Maar wijst de V.S. als dominante
partner binnen de NAVO van de
hand. Een veiligheidsbeleid is no
dig, erkent hij, maar dat zou in Eu
ropees verband moeten worden ge
organiseerd. Zonder een Amerika,
dat in El Salvador een herhaling
dreigt op te voeren van het drama
in Vietnam. En bovenal zonder een
president Reagan, die in de sociale
uitkeringen van zijn land het mes
zet om met een enorme verhoging
van het defensiebudget de wapen
race nog eens extra vaart te geven.
Zoon Willem is radicaler. Hij heeft
nooit, maar dan ook niet in de ver
ste verte, ervaren dat militair
geweld heilzaam kan werken.
Geweld roept altijd tegengeweld
op. Door zelf te bewapenen provo
ceert het Westen de Russen om het
slechte voorbeeld te volgen. En éls
het op een kwade dag tot een con
flict mocht komen, is de vernieti
ging van op zijn minst West-Euro
pa een optimistische schatting.
Willem is voor eerlijk delen en
kleinschaligheid. Dus tegen het
grootschalige, gewelddadige, patse
rige Amerika, dat zijn eigen rijk
dom nog niet eens met de miljoe
nen armen in eigen land wenst te
delen.
April 1982 stelt Willem een com
muniqué op: „Feestvieren met
Amerika is misplaatst. Dit moet
met alle middelen worden bestre
den. Het Witte Huis moet worden
vernietigd, niet vereerd".
In het bejaardentehuis bromt zijn
grootvader: „Als anti-militaristen
al met geweld dreigen
WILLEM SCHEER
TNGTON Het staats
ie van koningin Beatrix
'ns Claus aan de Vere-
Staten, dat maandag of-
begint, heeft de gemid-
Amerikaan nog niet in
en vlam gezet. Of dat
zal gebeuren, is zeer
lachtig, want als het niet
om sporten als football
~nkbal, is in dit giganti-
land weinig wijd ver-
enthousiasme teweeg te
en.
anen richten hun belang
teer in hoge mate op wat
'ie grote commerciële tv-be-
n als opwindend voorschote-
c grote drie ABC, CBS en
hebben zich tot nu toe nog
gewaagd aan het komende
bezoek.
al de heimelijke hang van
merikanen naar het monar
chale sprookje zal de tv-reuzen er
vanaf maandag zeker toe brengen
aandacht aan dit staatsbezoek te
besteden. Het koninklijk paar mag
in Washington, Philadelphia en
New York rekenen op een hartelij
ke ontvangst. Geen geweldige
drommen mensen, maar wel een
overvloed aan vriendelijke woor
den. Hoewel Nederland hier te
boek staat als de koploper in een
zeer kritische Westeuropese kijk op
het Amerika van Ronald Reagan, is
Nederland nog altijd zeer populair
in de Verenigde Staten. De vernie
ling van het miniatuur Witte Huis
in Madurodam heeft het hier alleen
gebracht tot een minuscuul bericht
je in de New York Times. De term
„Hollanditis" is hier vrijwel uitslui
tend bekend in politieke en diplo
matieke kringen. sDe term lijkt in
elk geval veel meer verbreid in
Nederland zelf. Van een onbekend
gebleven Nederlandse grappenma
ker ontving de ambassade in Was
hington onlangs een telegram van
de volgende inhoud: „Kan niet ko
men stop acute aanval van
Hollanditis stop Trix".
„In de liefde voor de vrijheid en bij
de verdediging daarvan is Neder
land ons voorbeeld geweest!", zei
ooit Benjamin Franklin, een van de
oprichters van de nieuwe repu
bliek. Vrijheidsliefde, onderne
mingslust en godvruchtigheid zijn
nog altijd eigenschappen, die hier
aan de Nederlander worden toebe
dacht. De 200-jarige vriendschaps
banden hebben bovendien geleid
tot een belangrijke economische re
latie. Nederland is de grootste bui
tenlandse investeerder in de Vere
nigde Staten, Amerika is dat in Ne
derland. Meer dan 1000 Ameri
kaanse bedrijven hebben banden
met Nederland, ongeveer 1500 Ne
derlandse bedrijven opereren in de
Verenigde Staten.
Tal van Amerikanen van Neder
landse afkomst hebben grote be
kendheid gekregen. De voorouders
van drie Amerikaanse presidenten
Martin van Buren en Theodore
en Franklin Roosevelt waren
erland en Amerika hebben de laatste tijd meer
'te elkaar te begrijpen", constateerde koningin
ix deze week in een interview. Maar de Neder-
rs onderling kunnen elkaar ook niet meer zo
volgen. De grote groep landgenoten, die het
waar niet altijd eens is met de Amerikaanse po-
maar de VS desondanks een bijzonder warm
toedraagt, begrijpt weinig of niets van het anti-
rikanisme in ons land. (Daarmee doelen we uit-
d niet op extreme voorbeelden als het verbran-
an Amerikaanse vlaggen en het in elkaar slaan
et „Witte Huis" in Madurodam, waar uiteraard
enkel begrip voor kan worden opgebracht),
ekeerd verbaast vooral de generatie die de
"de Wereldoorlog niet of niet bewust heeft mee-
akt zich over de warme gevoelens-door-dik-en-
van de vrienden van Amerika. Ter verduidelij-
van de uitgangspunten bijgaand een poging van
verslaggever Willem Scheer, die niet van enige
e ontbloot is.
alle Nederlanders uiten hun ongenoegen over de houding
Amerika zo drastisch
