Kerk in El Salvador sterk
verdeeld door burgeroorlog
IN EN OM HET HUI i
Honderdduizenden deelnemers
aan Paasmarsen in Europa
•floriadeè
TOF VOOR TIENERS
BUITENLAND /IN EN OM HET HUIS
LEIDSE COURAN"
DINSDAG 13 APRIL 1982
SAN FRANCISCO GOTE-
RA Een plotselinge
plof verbreekt de stilte in
de donkere ruimte achter
het kerkportaal. „Niets
aan de hand", zegt de Ier
se pater O'Neill met zach
te stem. „Het is een man
go die op de dakpannen
valt". Het volgende geluid
is wel echt. „Dat is een M-
16 geweer", zegt hij zon
der een spoortje twijfel in
zijn stem als drie luide
knallen in de nacht uit
eenspatten en langzaam
wegsterven. Pater Peter
O'Neill en zijn twee colle
ga's zijn zo langzamerhand
experts in het herkennen
van de nachtelijke gelui
den in San Francisco Go-
tera, het kleine stadje dat
dienst doet als hoofdstad
van de provincie Morazan.
Toen ze hier bijna tien
jaar geleden kwamen, was
San Francisco een rustig
stadje waar slechts zelden
buitenstaanders kwamen.
Het ligt in het hart van
een van El Salvadors arm
ste streken, een gebied
met ruige, stoffige heuvels
waar een handjevol boe
ren met moeite genoeg
mais en bonen voor eigen
gebruik verbouwt.
Ongeveer drie jaar geleden be
gonnen hier de eerste mucha-
chos (guerrilla's) te verschij
nen. Het terrein, de grens met
Honduras en de armoe van de
streek maakten de provincie
tot een gunstige springplank
voor guerrillabewegingen. De
drie priesters en de drie non
nen die aan de overkant van
de straat wonen in een huis
naast d? kerk zitten nu mid
den in een zich nog steeds uit
breidende oorlog. De bioscoop
van het stadje wordt gebruikt
als barak. Als je door de zij
vleugel van de kerk loopt en
door de deur naar buiten kijkt,
zie je achter prikkeldraad rijen
matrassen en slapende solda
ten op de stenen vloer van wat
vroeger een park was.
Achter het huis van de pries
ters staat de plaatselijke
school, eveneens een barak, 's
Nachts horen ze daar geweer
schoten, overdag is het waar
schijnlijker dat het het geronk
van een helicopter is die landt
op het pleintje, of het geden
der van de nieuwe vrachtwa
gens die president Reagan vo
rig jaar aan El Salvador heeft
geschonken. Vooral de laatste
paar dagen voor de verkiezin
gen waren de activiteiten niet
van de lucht. De priesters wis
ten dat er iets te gebeuren
stond toen de school werd
overgedragen aan de keurtroe
pen van de Atlacatl brigade,
de eerste van de speciale een
heden die in de Verenigde
Staten zijn opgeleid. De mili
tairen kwamen net op tijd
voor de acties van de guerril
la's tijdens de verkiezingen.
Sluipschieters
Die bewuste zondag en de
daarop volgende maandag
werd er zowel overdag als 's
nachts volop geschoten in en
rond de stad. Niemand kon
precies zeggen hoeveel guerril
la's er in de heuvels waren
gearriveerd. Er waren maar
een paar constant rondzwer
vende sluipschieters nodig om
talloze militairen uit te scha
kelen. Het lichaam van een
werd vlakbij het centrum ge
vonden. Maar het leger ver
loor minstens vier man, te oor
delen naar de houten kruisen
buiten de barakken drie dagen
later. De geruchten wilden dat
het aantal slachtoffers aan bei
de kanten veel groter was.
Drie kilometer buiten San
Francisco hielden soldaten bij
een wegversperring reizigers
tegen die naar het noordelijk
deel van de provincie wilden.
In 14 van de 26 steden werd er
niet gestemd vanwege de ge
vechten. Hier zijn de guerril
la's actief in „bevrijd gebied"
waar het leger nooit komt en
„gecontroleerd gebied" waar
het leger overdag nog wel kan
komen, maar waar het niet
meer op steun van de bevol
king kan rekenen. Het groot
ste gedeelte van dit gebied is
verboden terrein voor de
priesters die hebben besloten
dat het verstandiger is om hun
contacten met hun oude paro
chianen te verbreken. Voorbij
is de tijd dat ze in een open
jeep of te paard door het ge
bied reden op weg naar neder
zettingen met tot de verbeel
ding sprekende namen als Je-
sucito, Piedra de Luna en Cha
parral. Mensen die dag in dag
uit door guerrillagebied reizen
zouden heel goed over waar
devolle informatie kunnen be
schikken, zo redeneert het le
ger. Onwetendheid is daarom
het beste devies.
Activiteiten beperkt
De oorlog heeft de activiteiten
van de priesters aan banden
gelegd en het feit dat ze op
goede voet staan met de mees
te passerende journalisten is
slechts een schrale troost. Net
als de meeste Europeanen in
Latijns-Amerika kwamen ze
hier naar toe nadat het Twee
de Vaticaanse Concilie het
concept van de bevrijdingsthe
ologie had gelanceerd.
Voor die tijd beperkte het mis
siewerk van de Franciscanen
zich voornamelijk tot zuidelijk
Afrika. Het was traditioneel
en nogal betuttelend. In El
Salvador begonnen de pries
ters zich al snel onder de ar
men te mengen. Ze richtten
„christelijke gemeenschappen"
op die begonnen met bijbel
klassen, maar later ook aan
volwassenen lees- en schrijf-
lessen gingen geven. Hieruit
ontwikkelde de verspreide be
volking van de dorpen zich tot
samenhangende groepen.
„In het begin hebben de rijken
misschien gedacht dat de kerk
gebruikt zou worden om de ar
men te verzoenen met hun
lot", legde een andere Europe
se priester die in El Salvador
werkt, uit. „Maar het tegen
overgestelde gebeurde. Toen
de mensen zich begonnen te
organiseren, stuitten ze op het
feit dat veel van hun proble
men direct met politiek te ma
ken hadden. Eisen om te ko
men tot lagere kunstmestprij-
zen, grondprijzen en waterprij-
zen zorgden voor de eerste
botsingen met de regering".
Toen de regering daarop rea
geerde met onderdrukking en
geweld, kwamen de mensen
op voor hun rechten. Sommige
priesters werden beschuldigd
van sabotage en binnen de
kerk ontwikkelde zich een
openlijke politieke scheuring
ten aanzien van de aard van
het pastorale werk.
Drie van El Salvadors bis
schoppen zijn conservatief.
Een van hen, de bisschop van
San Miguel, is een kolonel in
het leger. Oscar Arnulfo Ro
mero, de aartsbisschop van
San Salvador die twee jaar ge
leden werd vermoord, was de
uitzondering. Hij preekte en
gedroeg zich meer als de
meerderheid van de parochie
priesters dan als de kerkelijke
leiders naar wie hij veronder
steld werd zich te richten. Zijn
opvolger, aartsbisschop Rivera,
is voorzichtiger en intellectue-
ler. De scheuring tussen de
kerkhiërarchie en de paro
chiepriesters is groter gewor
den net zoals de oorlog om
zich heen heeft gegrepen.
Vele priesters hebben het land
na de moord op Romero verla
ten. In datzelfde jaar werden
er nog eens twee vermoord
alsmede drie Amerikaanse
nonnen en een pastoraal wer
ker. Vorig jaar kwamen drie
priesters om het leven. In San
Francisco Gotera laat een zus
ter uit het Engelse Swansea,
die lichamelijk veel sterker
moet zijn dan ze eruit ziet
want anders zou ze hier niet
volhouden, ons een gedenk
plaat in de kerk zien. De plaat
is gewijd aan Norberto Cruz,
een priester die een belangrij
ke rol speelde in de onafhan
kelijkheidsoorlog tegen Spanje
150 jaar geleden. „Ze maken
hier zoveel herrie over die on
afhankelijkheidspriesters,
maar als een priester zich van
daag de dag met politiek be
moeit, kun je maar beter je
mond houden en maken dat je
wegkomt", zegt ze om er met
een enorme grijns aan toe te
voegen, „het is bijna genoeg
om je aan de drank te helpen".
Katechisten
Nog kwetsbaarder dan de Sal
vadoraanse priesters zijn de
kathechisten, gewone boeren
die de bijbellessen gaven en de
officieuze organisatoren wer
den van de plaatselijke ge
meenschappen. Sinds de junta
de staat van beleg heeft afge
kondigd en alle openbare sa
menscholingen heeft verbo
den, hebben ze hun cursussen
voor volwassenen moeten sta
ken. De priesters in San Fran
cisco waren vorige week nog
met afgrijzen geslagen over de
recente moord op het gezin
van een van hun beste kate
chisten, Andres Perez. De poli
tie arresteerde hem met zijn
vrouw en zuster, vermoordde
de twee vrouwen voor zijn
ogen en miste hem slechts op
een haartje. Hij wist de tou
wen waarmee hij was vastge
bonden los te maken en rende
de nacht in vlak voor hij aan
de beurt was. Een andere ka-
thechiste die zichbaar nerveus
was om met verslaggevers te
praten, zei dat ze niet begreep
waarom het leger bang was
voor haar werk. „Als priester
of katechiste" zei pater O'Neill
later, „leer je mensen om onaf
hankelijk te denken. Je moe
digt hen aan zelfstandig te
zijn. De autoriteiten zijn veel
banger voor ideeën dan voor
wapens".
Een groep denonstranten tegen kernwapens op weg naar de vliegbasis Volkel.
„VOOR VEEDE EN ONTWAPENING"
de E
Pa
vol!
impc
is
(Van onze correspndent Ami
van Vre)
BONN Naar sciatting meer
dan 300.000 mersen hebben
vanaf Goede Vrijcag tot giste
ren deelgenomen ;an de tallo
ze Paasmarsen lie in de
Bondsrepubliek wren georga
niseerd. De grootte demon
straties „Voor Vrde en Ont
wapening" werdei gehouden
in het Ruhrgebiec, in Ham-
JAZEKER. ZE STAAN AL IN VQLE BLOEI.
TULPEN. NARCISSEN. HYAINTEN.
BEKIJK VAN 8 T/M18 APR. DIE
BINNENTENTOONSTELLING'IET EEN
BONTE REEKS BOLBLOEMENJP DE...
burg, Frankfurt en West-Ber-
lijn. De belangstelling in Beie
ren was tamelijk gering.
De marsen, die sterk herinner
den aan soortgelijke evene
menten uit de 50'er en 60'er ja
ren, waren door verschillende
groeperingen georganiseerd,
van communisten tot
SDP-FDP-jongeren (Juso's en
Judo's), georganiseerde werk-
nemersjeugd en kerkelijke
groepen. Zij richtten zich
meestal eenzijdig tegen de
Amerikaanse- en NAVO-poli-
tiek.
Ook vooraanstande sociaal-de
mocraten voerden ondanks de
afwijzende houding van de
partij bij de manifestaties het
woord. Onder hen bevonden
zich o.a. het presidiumslid Er-
hard Eppler en de SPD-voor-
zitter van Saarland, Oskar La-
fontaine, beiden fervente be
strijders van het zgn. NAVO-
-dubbelbesluit tot plaatsing
van nieuwe atoomraketten.
Lafontaine noemde in Duis
burg, een van de etappe-plaat
sen van de grote Paasmars
„Ruhr '82" elke nieuwe
atoomraket een bedreiging
voor Duitsland en hij riep ook
de Sowjet- Unie op om zijn
SS-20-raket af te bouwen. Te
gelijkertijd verklaarde hij zich
nadrukkelijk solidair met de
(onderdrukte) vredesbeweging
25-
at c
str<
in de DDR die opereert
het motto „Vrede schi
zonder Wapens" en het l 1
se woord „Zwaarden buit<
Ploegscharen". In het Ru tref
bied traden als spreken juss
der op, de Berlijnse oud-1 !en
meester pastor Alberts, d ijj-,
nlnoo TTfo P L-
ologe Uta Ranke-Heini
en de DDR-schrijver Sti
Heym.
Slecht weer
hindert
demonstranten
ALMELO GehinderJdus
het slechte weer hebben e V(
ren ongeveer 1200 men \q j
-. „i i
EC
toff
een
ip z
vai
inië
[trel
Eilf
he
Almelo gedemonstreerd
het UCN-project (uraniu
rijking) in deze stad.
marktplein trok een
fakkeloptocht naar het
complex op het indust igd
rein. Aan een demonstra
gen kernwapens in Volk
men ook soldaten in
deel. Bij de poorten
vliegbasis Volkel werde
zen gescandeerd en ball
opgelaten. Volkel was ui
zen als demonstratie L,nZ(
omdat men vermoedt
kernwapens opgeslagen
De organisatoren hadde
meer demonstranten
wacht.
de Y*
all 1.
DEI
T
steri
Wassen: bijna een wetenschap
Veel mensen denken: stop maar een hooggeprezen wasmiddel
in de wasmachine, draai de knop om die de verkoper mij
heeft aangewezen en mijn tafellakens en onderbroeken wor
den schoon. Het Instituut voor Huishoudtechnisch Advies in
Den Haag zegt: „Wassen lijkt zo makkelijk, maar hoe meer je
erover nadenkt, hoe ingewikkelder het wordt". Vandaar de
brochure „Wasmiddelen", niet alleen interessant voor de
nieuweling of de perfectionist, maar ook voor degene die al
jaren lang naar eigen genoegen „wast". Gebombardeerd met
merken wasmiddelen als we zijn, is het nuttig te weten dat
het grootste deel uit de lab's komt van fabrikanten als Hen
kei, Kortman en Schulte, Proctor en Gamble, Unilever. Klei
nere fabrikanten zijn Klok, Rhenus en Senzora en super
markten die eigen namen op de producten zetten.
Verhelderenderwijs: alle wasmiddelen hebben hetzelfde doel,
dramatische verschillen daartussen zijn er minder dan de re
clame ons wil instampen. „Extra bleekkracht, „veilig voor uw
was", zijn ook maar opgeplakte kreten. Wel van belang is de
wezenlijke informatie over gewicht, doseervoorschrift naar
waterhardheid.
Men hoeft zich niet te laten beïnvloeden door soms zeer klei
ne verschillen in samenstelling, waar het feitelijk om gaat is
de „wasactieve" stof, die het wasmiddel bevat en die ervoor
zorgt dat de textielvezels of bij wolwas de wollen vezels, door
en door nat worden, het vuil los maken en weg te spoelen,
want dit mag niet grauw neerslaan op het wasgoed.
Net als bij cosmetica en cocktail het geval is, bestaat een was
middel uit veel bestanddelen. In dit geval: bleekmiddel, enzy
men, witmakers, fosfaten, alkalische stoffen, schuimregulator,
soms parfum. Te grote hoeveelheden fosfaat in het opper
vlaktewater in de natuur kunnen zoals bekend ernstige ge
volgen hebben. Vooral in ondiep stilstaand water treedt snel
overbemesting op. De Nederlandse situatie is in dit opzicht
zeer ongunstig. We hebben veel ondiep stilstaand water dat
een dikke sliblaag op de bodem vertoont, opeenhoping van
fosfaat mogelijk maakt. Vooral in de Friese- Overijsselse-
Noord en Zuidhollandse meren en in het IJsselmeer. Fosfaten
komen voor 40 procent door de wasmiddelen in het milieu
terecht. De overige 60 procent komt van menselijk afval
(keukenresten ook), industrie en landbouw. Ook via de grote
rivieren stroomt nogal wat vuil naar binnen. Het zou er dus
naar toe moeten het fosfaatgehalte in het afvalwater te ver
minderen. Men zoekt ook driftig naar fosfaatvervangers. Op
het moment beschikken we over NTA, Citraat, Zeoliet,
CSMO, Soda en andere stoffen. Wasmiddelfabrikanten zijn
echter over deze stoffen zeer zwijgzaam. NTA (trinatrium ni-
trilotracetaat) werd het meest onderzocht (vooral in USA en,
Canada) en blijkt tenslotte geen schadelijke bijeffecten voor
de gezondheid te hebben, hoewel men die een tijdlang kan
kerverwekkend achtte. Dit is echter ontzenuwd. In Neder
land zijn alle vier de stoffen bekeken voor de Rijksinstituten
voor de Volksgezondheid en de Drinkwatervoorziening, die
tevreden waren met de resultaten van het onderzoek.
Van andere fosfaatvervangers weet men minder af, vooral
over de gevolgen op grote schaal voor het oppervlaktewater
Fabrikanten zijn niet al te happig op onderzoekingen naar
fosfaten en hun problemen, hoewel ze er wel aan meedoen.
Er is ook niet voldoende bekend over de vervangende midde
len en daarnaast dienen ze niet hun eigen belang, als ze op dit
nog niet geheel bekende terrein opeens hun fosfaten moeten
vervangen. Milieubeschermers gaan te keer tegen de in Ne
derland grote hoeveelheden rondspokende fosfaten (1980 nog
een fosfatennota van de Overheid) en men wilde een vijf-ja
ren-plan beginnen met „eindpunt 0 fosfaten in 1985. De term
„natuurzuivere" of „natuurlijke" zeepwasmiddelen vindt het
IVHA „onzin". Wasmiddelen zijn nooit goed voor het milieu,
alleen is het ene wat slechter dan het andere. Verschillen in
grondstoffen houden verschillen in eigenschappen mee. Zo isj
het ook met zeep- of synthetische wasmiddelen het geval. Inj
de praktijk is daar echter weinig van te merken. Het IVHA1
geeft verder de raad goed te kijken of een echt „ZEEPwas-j
middel" werkelijk geen fosfaten bevat. Soms zijn die wel aan
het produkt toegevoegd (evenals detergenten). Het is aan te.
raden goed te letten op de kleine lettertjes op de verpakking.I
Meer over dit alles in de nieuwe brochure IVHA in „Wasmid
delen. de was en het milieu", inl. 070-244320.
TINY FRANCIS
Katoen, piqué en plissé zijn aan de orde van de dag. Setjes van Nico Verhey. Sommige broeken hebben een
ritssluiting achter, 130,-). Tuniekblouses hebben smokingkraagje en -Inzet. Foto's Foxy Fasion en C en A.
Voorgebleekte denim is in de nieuwe tienermode 2 ,orl
geliefd. Van deze stof: tuniekblouses met enorme tf"
gestikte zakken en boothalzen, vierkant gesne
lessen, korte jasjes met veel ritsen en drukk^
Sportieve sweatshirts of op-art truitjes passen er
De mode van nu ligt de tie
ners wel. Creatief combineren
van bloesjes, jakjes, tunieks,
hessen, T-shirts, netwerk
truitjes, vestjes en broeken.
Veel van die zaken zijn met
een beetje handigheid zelf te
maken. Lapje op de kop tik
ken, achter de machine gaan
zitten of de breinaalden laten
tikken. Het kleurgamma is
vrolijk; geen zee gaat te hoog.
Er is vooral voor de jeugd
enorm veel geel (goudgeel, ei
geel, oker), er is aqua en ko
balt, fuchsia, zeegroen, vurig
rood en grasgroen en wie
durft draagt al die kleuren
door elkaar, hier en daar on
derstreept met een contrast
biesje of een brutaal randje.
Een jakje van geblokte stof als
een dambord staat ook leuk
op een „hoogwater" (spijker
broek, want zwart-wit kni
poogt naar elkaar. Voorge
bleekte denim, vroeger alleen
voor werkmansgoed, is nu
volkomen geaccepteerd. Ie
dereen weet dat je ermee naar
een discofeest kan gaan en er
een mooie bloes op kan dra
gen, desnoods met kant, ru
ches of plissé's.
De minimode voor hoogzomer
loopt van superkort tot net
boven de knie. Maar je moet
er wel goede benen voor heb
ben, want mini trekt de blik
ken als een magneet naar je
onderdanen. Zijn ze te dik of
te dun, dan kan je ze beter
wegmoffelen in een band-
plooibroek. Truitjes in ballet-
look zijn geliefd, jasjes die met
twee knopen, éen rechts en
één links, gesloten worden
zijn dat óók.
Rugdécollecté's kunnen niet
diep genoeg zijn, vooral als ze
samengaan met grote wijde
poffende mouwen. Aan de
voeten draagt de tiener platte
sandalen (ballerina's). Siera
den mógen niet alleen, ze
móeten zelfs. En dan liefst zo
opvallend en groot mogelijk.
TINY FRANCIS
De matrozenlook met broeken In alle denkbaare lengten,
