£eidóc6omcmt
Vijfentwintig jaar
Anne Frank Stichting
Destijds
inregen we
ïïiet door,
ioen het drama
1 een feit was"
iart 1945 stierf in het
ncentratiekamp
rgen-Belsen de
nsterdamse jodin Anne
ank aan de gevolgen
n tyfus. Haar dagboek
>ef bewaard, werd na
oorlog uitgegeven,
reikte in korte tijd een
ljoenenoplage en had
der meer tot gevolg
dat op 3 mei 1957 de
Anne Frank Stichting
werd opgericht.
Volgende maand wordt
dat feit herdacht met de
opening van de
tentoonstelling
„Vijfentwintig jaar Anne
Frank Stichting
Reacties op het
Dagboek". Ook
verschijnen er een paar
boeken ter gelegenheid
van het jubileum. Een
opstellenbundel onder de
titel „Oud en Nieuw
Fascisme" is inmiddels al
uitgebracht. „Anne
Frank was niet van
gisteren", van de hand
van Mies Bouhuys en
bedoeld voor kinderen
tot 12 jaar ligt op de
persen. Evenals een
boekje van voorzitter
Dick Houwaart over de
teksten die de bezoekers
van het Anne Frank
Huis in de loop der jaren
in het gastenboek
hebben geschreven.
90, ge
STERDAM Anne Frank op
n zegduli 1944, drie weken voor haar
--^statie: „Het is een groot wonder
ik niet al mijn verwachtingen
•W. Ai opgegeven, want zij lijken ab-
nk vanjl en onuitvoerbaar. Toch houd
vast, ondanks alles, omdat ik
atenujsteeds aan de innerlijke goed-
a
de mens geloof. Het is me
ene male onmogelijk alles op te
re staijwen op de basis van dood, el-
vanl e en verwarring. Ik zie hoe de
Keun eid langzaam steeds meer in
woestijn herschapen wordt, ik
j steeds harder de aanrollende
waS 'er> ons °°k doden; ik
het leed van miljoenen men-
mee en toch, als ik naar de he-
kijk, denk ik dat alles zich
ten goede zal wenden, dat ook
hardheid zal ophouden, dat er
rust en vrede in de wereld zal
il 1982 is Nederland een stulqe
eld, dat in elk geval tamelijk
va ig en vredig is. Geen oorlog,
i honger, geen onderdrukking,
heid van meningsuiting. Een
DAVO ring die onder controle staat
een democratisch gekozen par-
ïnt. Een parlement, waarvan
reweg de meeste leden de ge-
(vaardigheid van alle mensen
F ans als uitgangspunt belijden.
ih is er de gedachte aan Anne
nks „aanrollende donder" als je
en dag, wachtend bij een tram-
e, een medewerker van de
ibiele Leuzenverwijderings-
ist" in de weer ziet met de aan-
„TURKEN ROT OP",
^om. Bij de jongste kamer-
aoooe [jezjngen haalde de Nederland-
volksunie 0,12 procent van de
Jimen. De Centrumpartij 0,14
«nt. Beledig je Anne Frank
H 1 door het geritsel van nu te ver-
I iken met de donder van toen?
Z I vertelt een joodse kennis dat
zoon is thuisgekomen met een
enkruis op zijn jas. Pesterijtje
een klasgenoot.
r een maand later ligt er het
teTKa Oet, dat de Viking Jeugd in
sterdam heeft verspreid: „Wist
chter dat wij een bacteriologi-
bom in ons midden hebben,
veel gevaarlijker is dan alle
iwapens bij elkaar? Deze bacte-
Jgische bom bestaat uit besmet
met muzelmanitis Denkt
een maar aan al die Nederlan-
ïdie in de loop der laatste 10, 15
ten offer zijn gevallen aan de
steken, bijlslagen en pistoolko-
van vreemde booswichten die
Alott tot c'e klam bekennen
daar dat ze zich zo graag opdof-
om in café's, disco's, ja zelfs op
It met westerse vrouwen aan te
Tpen en deze tot de Islam beke-
te Hih 10 van der Wal, directeur van
tone Frank Stichting: „We hoe-
heus niet bang te zijn dat er
gen een coup zal worden ge-
gd. Niet door meneer Glim-
veen en niet door rechtse mili-
to. Zo acuut is de situatie niet.
f Hitler en Mussolini zijn ook
van de ene dag op de andere
de macht gekomen. Het fascis-
van toen is ook op kleine schaal
tonen, met voorzichtige ma-
uvres. Destijds kregen we dat
door, toen het drama al een feit
was. Daaruit moeten we lering
trekken".
Gel^kwaa^igheid^
Leren van het verleden, dat is het
wachtwoord van de Anne Frank
Stichting, die op 3 mei 1957 tot
stand werd gebracht met een twee
ledig doel. Op de eerste plaats het
instandhouden van het perceel
Prinsengracht 263 in Amsterdam
en speciaal van het daartoe beho
rende achterhuis, dat de joodse fa
milies Frank en Van Daan tot
schuilplaats heeft gediend in de pe
riode juli 1942 tot hun arrestatie in
augustus 1944. Op de tweede plaats
het uitdragen van de idealen zoals
Anne Frank die in haar dagboek
heeft neergelegd. Idealen die op
roepen tot vrede, in een wereld
waarin de mensen op voet van ge
lijkwaardigheid met elkaar samen
leven en waar geen plaats is voor
discriminatie, rascisme, anti-semi-
tisme en fascisme.
„We willen uitdrukkelijk meer
doen dan het onderhouden van een
gedenkteken", aldus de 37-jarige
socioloog Van der Wal. „We willen
meer zijn dan een gedenkhuis,
waar de bezoekers een uurtje stil
staan bij de verschrikkingen van
het verleden om vervolgens weer
opgelucht de deur achter zich dicht
te kunnen trekken. De waarschu
wing die van het verleden uitgaat
moet werken als een oproep om in
het heden te werken aan democra
tie en solidariteit tussen de men
sen".
Vandaar dat een bezoek aan het
Anne Frank Huis onvermijdelijk
uitmondt in een confrontatie met
problemen die in de wereld van
vandaag spelen. Steeds zijn er ten
toonstellingen die een actuele be
dreiging van democratie en gelijk
waardigheid belichten. Ze behan
delen bijvoorbeeld de toenemende
onverdraagzaamheid ten opzichte
van buitenlanders. Het anti-semi-
tisme in de Oostbloklanden. Aard
en omvang van de extreem rechtse
groeperingen.
Dat daarbij politiek stelling wordt
genomen, spreekt vanzelf. De
Stichting schrikt er niet voor terug
om het „soms opvallend harde op
treden" van de politie tegen kleur
lingen aan de kaak te stellen. Of
om te wijzen op „het discrimine
rende karakter" van de zogeheten
1-novemberwet, die buitenlandse
werknemers op straffe van uitwij
zing verplicht drie jaar bij dezelfde
werkgever te werken. Met betrek
king tot de gewelddadige confron
taties die zich soms voordoen tus
sen overheid en groepen burgers
wordt geconstateerd dat „de over
heid reageert en provoceert met
harde tegenacties". En aan het
adres van de politici luidt een van
de waarschuwingen: „Naar het zich
laat aanzien heeft het optreden van
de eerste twee kabinetten-Van Agt
het vertrouwen in de politiek niet
bepaald versterkt". Roept die poli
tieke stellingname geen weerstan
den op?
Bauco van der Wal: ,3innen Ne
derland niet of nauwelijks. Ver
moedelijk heeft dat ook hiermee te
maken, dat we er niet op uit zijn
morele verontwaardiging te uiten
in de schreeuwerige sfeer van ,jij
bent een fascist". Waar het ons om
gaat is zo helder mogelijk uit te leg
gen waarom bepaalde ontwikkelin
gen gevaarlijk zijn. Van partij-poli
tiek proberen we ons verre te hou
den".
„Op internationaal niveau doen
zich wel eens irritaties voor. Nog
niet zo lang geleden hadden we een
foto hangen van de CDU-politicus
dr. Wörner die een vergadering
van de HIAG, ex-SS'ers, toesprak.
De man is binnen zijn partij scha-
duwminister voor defensie. Komt
er een brief van hem, waarin we
erop geattendeerd worden dat hij
goede relaties met Israël onder
houdt en of we de foto maar wil
den verwijderen. We hebben hem
beleefd deelgenoot gemaakt van
onze verbijstering dat een gerespec
teerd politicus als dr. Wörner een
bende moordenaars toespreekt
Waarop hij weer concludeerde dat
het dus toch echt waar was dat de
Anne Frank Stichting een ultra
linkse organisatie was geworden".
„Met de Poolse ambassadeur heb
ben we vorig jaar uitvoerig gecor
respondeerd over het anti-semitis-
me in zijn land, waarop we in onze
vitrines de aandacht vestigden. En
een DDR-minister heeft op een ge-
Ëeven moment geweigerd hier te
omen omdat we informatie gaven
over dissidenten in de Sovjet-Unie.
Maar ook met de andere kant heb
ben we wel problemen. Toen we in
de tijd van Vietnam informatie ga
ven over de ontbladeringstechnie-
ken van de Verenigde Staten, leid
de dat tot heel heftige reacties van
Amerikaanse bezoekers. Het was
hier een communistisch bolwerk
gewordendat soort verwijten".
Tegen het hoofd...
Niet zelden, zo is de ervaring van
de Stichting, houdt de irritatie ver
band met een neiging het symbool
Anne Frank aan te wenden ten
nutte van de eigen ideologie. Com
munisten die het fascisme beschou
wen als een in wezen kapitalisti
sche uitwas, hebben Anne Frank
trachten bij te schaven tot slachtof
fer van het kapitalistisch systeem.
Kapitalisten probeerden Anne
Frank als waarschuwing te inter
preteren tegen zowel fascisme als
communisme en aan haar een ar
gument te ontlenen om nu verder
ook zonder dralen ten strijde te
trekken tegen de Sovjet-Unie. De
Stichting verzet zich tegen dat
soort roofzuchtige neigingen en
stoot daarbij regelmatig deze en
gene tegen het hoofd.
Duidelijk maken wat fascisme nu
werkelijk inhoudt, blijft daarbij een
moeilijk punt Van der Wal: „Het
begrip is aan het verwateren tot
een algemeen scheldwoord. Kra
kers en overheid beschuldigen el
kaar van.fascisme, porno is fascis
me en een politieman die een wiel
rijder aanhoudt omdat het achter
licht defect is, wordt bij voorkeur
ook gerubriceerd als een „vuile fas
cist". Iedereen heeft vandaag de
dag zijn eigen fascist Het jammer
lijke daarvan is dat het zicht op fas
cisme als maatschappelijk systeem,
zoals ons land dat in de oorlog aan
den lijve heeft ondervonden, dreigt
te vertroebelen. Waardoor het
moeilijker wordt een goed zicht te
krijgen op ontwikkelingen die naar
een herhaling tenderen".
Anne Frank Krant
In de voor het onderwijs bedoelde
Anne Frank Krant, waarvan in
middels 100.000 exemplaren zijn
verspreid, wordt een helder over
zicht gegeven van het ideeën-com-
{>lex waardoor fascisten zich laten
eiden. Daarbij komen fascistische
uitgangspunten aan de orde als:
de ongelijkwaardigheid van
mensen;
de meerwaarde van het eigen
volk;
de ontkenning van belangente
genstellingen binnen een samenle
ving;
de gewelddadige vervolging van
tegenstanders;
de behoefte aan zondebokken;
de voorkeur voor het appelleren
aan gevoelens;
de verheerlijking van geweld;
het inspelen op angst en onze
kerheid.
De Anne Frank Krant is geprodu
ceerd door de afdeling educatie,
een vermoedelijk minder bekende
tak van de stichting, die echter zo
wel nationaal als internationaal ac
tief is. „In ons eigen land richten
we ons voornamelijk op het lager
beroepsonderwijs. Juist daar blij
ken de leraren die wat aan „fascis
me toen en nu" willen doen, vaak
met lege handen te staan. Goed les
materiaal ontbreekt We hebben
geprobeerd daarin verandering te
brengen door een serie lessen te
ontwikkelen in samenwerking met
de leraren zelf en met de muziek-
theatergroep Werk in Uitvoering".
Nog een andere tak van de Anne
Frank Stichting is het voorlich-
tings- en documentatiecentrum, dat
functioneert als een vraagbaak
voor leraren, journalisten, actieco
mités, vormingscentra enz. Alles bij
elkaar werken er in het pand aan
de Prinsengracht nu 45 meq^en.
Ter vergelijking: in 1971 waren ze
nog met z'n elven. Ook het bezoe
kersaantal is lawine-achtig toege
nomen. Vóór 1960 kochten zo'n
10.000 mensen per jaar een en
treekaartje. In 1971 waren dat er
196.000 en momenteel ligt het aan
tal rond de 400.000. Van hen is 90
procent buitenlander. Veertig pro
cent komt uit Duitsland.
Interessant is de ontwikkeling in
de commentaren die de bezoekers
in de afgelopen kwart eeuw heb
ben neergeschreven in het gasten
boek van het Anne Frank Huis.
Bauco van der Wal: „In de beginja
ren zijn de teksten overwegend
eerbiedig, onder de indruk. „Dass
nie wieder", lees je dikwijls, „never
again". Tegenwoordig wordt er
heel vaak een relatie met de actua
liteit gelegd. „Dat betekent dat we
achter Israël moeten staan", schrij
ven de bezoekers nü bijvoorbeeld.
Of: „Daarom moet we solidair zijn
met El Salvador". De commentaren
van kinderen kenmerken zich in
toenemende mate door verbazing.
„Dat heb ik nooit geweten". „Nie
mand heeft mij daarover verteld".
En de Duitse jeugd raakt god zij
dank verlost van het idee dat ook
zij verantwoordelijkheid dragen
voor het nazi-regime. Uitspraken
als „Daar dragen wij schuld aan",
kom je haast niet meer tegen. Ook
bij de Duitse jongeren is de afstand
tot het verleden groter geworden,
waardoor ruimte is ontstaan voor
een diepgaander betrokkenheid bij
de actualitiet".
In de kaart
Actualiteit èn geschiedenis worden
heel helder in kaart gebracht in
een opstellenbundel die de Anne
Frank Stichting ter gelegenheid
van haar 25-jarig bestaan heeft uit
gebracht onder de titel „Oud en
Nieuw Fascisme". In het bij de Kri-
tiese Bibliotheek Van Gennep ver
schenen boek zet Aik Meeuse een
aantal tendensen op een rijtje die
neo-fascisten anno 1982 in de kaart
kunnen spelen.
Belangrijkste daarvan is ongetwij
feld de sociaal-economische crisis,
die 500.000 mensen van hun baan
zowel als van een deel van hun in
komen heeft beroofd. Ook de
werknemers die hun baan houden
zullen de komende jaren vermoe
delijk met minder loon genoegen
moeten nemen. Dat komt het
hardst aan bij mensen die toch al in
een slechte woon- en leefsituatie
zitten en het perspectief op verbe
tering nu helemaal dreigen te ver
liezen.
Velen van de 500.000 buitenlanders
en niet autochtone Nederlanders
maken eveneens deel uit van de
laagstbetaalde en laagstopgeleide
sector van de samenleving. Van el
kaar gescheiden door taal en cul
tuur, moeten deze twee groeperin
gen ook nog eens met elkaar con
curreren op de arbeids- en woning
markt. Aik Meeuse: „Het is dan
ook niet verwonderlijk dat juist on
der invloed van deze concurrentie
verhoudingen, racistische vooroor
delen het scherpst waar te nemen
zijn in bijvoorbeeld de oude stads
buurten. In situaties waar mensen
reële overlast van elkaar ondervin
den krijgen al gauw de personen de
schuld en wordt niet gekeken naar
de achterliggende structurele oor
zaken, waarvan die overlast een
gevolg is".
„Als mensen in slechte, gehorige en
te kleine woningen moeten wonen,
is het geen wonder dat er wel eens
ruzies ontstaan. Het zijn dan de bu
ren die de schuld krijgen, niet de
slechte woonsituatie of het huisves
tingsbeleid".
„Opvallend is dat zodra de buren
deel uitmaken van een minder
heidsgroep, de hele groep over één
kam wordt geschoren en iedereen
uit die groep verantwoordelijk voor
de problemen wordt gesteld. Het
racistische vooroordelen het scherpst waar te nemen in oude stads
beelden zijn met vele uit te brei
den. Mensen die deze ideeën ver
kondigen zijn op zich nog geen fas
cist, maar op al deze punten zal een
echte fascist het met ze eens zijn.
Het valt helaas te verwachten dat
bij een toenemende verslechtering
van het toekomstperspectief velen
bereid zijn radicaler oplossingen
voor maatschappelijke problemen
voor te staan, iets waaruit extreem
rechts zal proberen munt te slaan".
zijn dan dé Turken of dé Surina-
mers. Worden de problemen ver
oorzaakt door de zogenaamde
autochtonen, dan zal men niet de
„blanke Nederlanders" als groep
verantwoordelijk stellen".
Het in allerlei situaties steeds vaker
toegepaste geweld, signaleert
Meeuse, is een andere ontwikke
ling die neo-fascisten welkom is.
Zonder zich te verdiepen in de oor
zaken van de conflicten verlangen
steeds meer mensen naar orde en
rust. Sommigen willen die rust te
gen elke prijs en vragen om een ge-
zagsapparaat dat korte metten
maakt met alle „oproerkraaiers".
Dan is er het almaar ingewikkelder
en ondoorzichtiger worden van de
samenleving. De ambtelijke molen
draait traag, de politieke besluit
vorming is vaak raadselachtig en
waar de economische machtheb
bers zitten, lijkt dikwijls helemaal
niet meer te achterhalen. Dat lokt
reacties uit van het genre „Gooi het
maar in m'n pet, alles is toch één
pot nat". En „Politiek is niks voor
ons soort mensen", al die factoren
bij elkaar kweken geleidelijk aan
een voedingsbodem voor de goo
chelaars met de makkelijke oplos
singen. Vijfhonderdduizend werk
lozen kunnen we toch wegstrepen
tegen vijfhonderdduizend buiten
landers? En als we de economische
macht nu eens een tijdje in handen
geven van een sterke persoonlijk
heid met verreikende bevoegdhe
den?
Niet de aantallen
In een ander artikel in „Oud en
Nieuw Fascisme" signaleert Joke
Kniesmeyer dat de getalsmatige
sterkte van'de extreem rechtse en
neo-fascistische clubs in Nederland
nog geen reden geeft tot echt grote
bezorgdheid. Ook van bomaansla
gen en rassenrellen, zoals die met
toenemende regelmaat uit ons om
ringende landen worden gemeld,
zijn we tot nu toe verschoond ge
bleven. Joke Kniesmeyer: „Het ge
vaar van de Nederlandse Volksu
nie en Centrumpartij zit niet in de
grote aantallen mensen die ze op de
been krijgen, de waarheid gebiedt
ons te zeggen dat beide als organi
satie een moeizaam bestaan leiden.
Ze zijn er de laatste jaren niet in
geslaagd ongestoord een openbare
vergadering te houden. Nee, ge
vaarlijker is het feit dat veel ideeën
die neo-nazi's verkondigen bij bre
dere lagen van de bevolking ge
hoor vinden. Weliswaar geïsoleerd
en niet in dezelfde ideologische sa
menhang, maar ze leven: de ge
dachten aan een sterke leider die
een eind maakt aan al dat geouwe
hoer in Den Haag, de gedachte dat
het een schande is dat een vrouw
werkt waar een man werkloos is,
de gedachte dat alles stukken beter
zou gaan als grote groepen buiten
landers, niet goedschiks, dan maar
kwaadschiks, uit ons land verwij
derd zouden worden, en deze voor
Relatieve luwte
Of dan ook de joden weer mikpunt
zullen worden? Tot nu toe lijkt de
joodse bevolkingsgroep zich nog in
een relatieve luwte te bevinden. Er
wordt wel eens wat geschreeuwd
door een maffe dominee, een'ge
frustreerde tekenaar maakt wel
eens een vunzige karikatuur, maar
de herinnering aan de zes miljoen
slachtoffers lijkt voor serieus anti
semitisme toch nog te vers. Dick
Houwaart, voorzitter van de Anne
Frank Stichting en lid van de or
thodoxe joodse gemeenten in Den
Haag: „De omvang van de joodse
gemeenschap in ons land is mo
menteel vermoedelijk te klein om
als bedreigend te worden ervaren.
Als er nog 150.000 joden waren ge
weest, vrees ik dat de kaarten an
ders hadden gelegen. Dat er al wel
degelijk sprake van serieuze aan
vallen zou zijn geweest".
„Verder mag je niet vergeten dat
ook de jodenvervolging onder Hit-
Ier is begonnen met heel subtiele,
ogenschijnlijk vrij onschuldige vor
men van antisemitisme. Destijds is
er geen aandacht aan besteed en
mede daardoor hebben die eerste
aanzetten de gelegenheid gekregen
zich te ontwikkelen. Die fout mag
niet nog eens worden gemaakt
Probleem is dat het zeker voor
niet-joden heel moeilijk is die eer
ste tekenen te herkennen. Antise
mitisme in zijn beginfase manifes
teert zich vaak heel verhuld. Zo zie
je in onze tijd dat velen hun antise
mitisme vermommen als anti-zio-
nisme. Vreselijk geraffineerd, want
op anti-zionisme ben je moeilijk te
pakken. Er zijn ook anti-zionisti
sche joden. Maar tegelijkertijd is
duidelijk dat een aanval op het be-*
staansrecht van Israël door de
meeste joden wordt ervaren als een
aanval op hun persoonlijk be
staansrecht Israël is het hart van
het huidige jodendom. Hoe kun je
je hart aanvallen en nog pretende
ren het jodendom zelf ongemoeid
te laten?'
In het Anne Frank Huis is het in
middels vijf uur geworden. De be
zoekers verlaten het pand en de
(Marokkaanse) schoonmakers be
ginnen met hun werk.
Bauco van der Wal: „De buitenlan
ders in je samenleving opzadelen
met het schoonmaakwerk is een
vorm van discriminatie, ongetwij
feld".
WILLEM SCHEER
