Washington beslist over toekomst van El Salvador
99
We mogen onze 40.000 doden niet verraden
Nicaragua: Klaar voor onderhandelingen met VS
ANSEN OP VREEDZAME OPLOSSING BIJNA VERKEKEN
SALVADORAANSE SCHRIJVER ARGUETE:
JITENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 26 MAART 1982 PAGINA 13
scheid IKON-ploeg
LVERSUM Radio en te-
isie besteden morgen aan-
ht aan de plechtigheid in
NOS-complex in Hilver-
voor het IKON-team. De
RA-radio vanaf half tien
norgens op Hilversum 2 en
NCRV-televisie 's avonds
vijf over half twaalf op
Ierland 2.
rgen wordt op verechillen-
plaatsen in ons land de
e jaar geleden vermoorde
tsbisschop Oscar Romero
dacht. Hoogtepunt is een
enkomt in de Grote Kerk
)en Haag, die om half twee
NEW YORK Nicara
gua, het verzet in El Sal
vador én Cuba zijn bereid
om zonder voorwaarden
vooraf onderhandelingen
te beginnen met de Vere
nigde Staten voor een op
lossing van de politieke
conflicten in Midden-
Amerika. Met deze bood
schap verscheen een van
de leiders van de Nicara
guaanse junta, Daniël Or
tega, gisteravond in een
speciale zitting van de
Veiligheidsraad van de
Verenigde Naties.
Ortega verklaarde dat hij door
het Salvadoraanse verzet en
Cuba was gemachtigd het on
derhandelingsaanbod te doen.
De besprekingen zouden op
korte termijn bijvoorbeeld in
Mexico kunnen worden ge
houden. De uitspraken van
Ortega geven nieuw voedsel
aan de geruchten, dat Was
hington en Mangua al zijn
overeengekomen om onder
handelingen te beginnen.
In zijn toespraak eiste Ortega
van de Verenigde Staten de
belofte dat „Nicaragua niet
wordt aangevallen". In dat ge
val zou het voor zijn land mo
gelijk zijn om niet-aanvalsver-
dragen met alle landen in de
regio te sluiten.
De Amerikaanse VN-ambassa
deur mevrouw Jeane Kirkpa-
trick, die de vergadering van
de Veiligheidsraad c voorzat,
vertelde sceptisch te staan te-
{[enover de door Nicaragua be-
eden vredenlievendheid, ter
wijl dat land „dienst doet als
actief kanaal voor het over
brengen van wapens naar El
Salvador". Ortega was volgens
haar niet naar New York ge
komen om vrede te zoeken,
maar een verscherping van de
problemen in Midden-Ameri-
ka. Ondanks deze felle woor
denstrijd sloot geen van beide
partijen de deur voor de eer
dergenoemde vredesonderhan
delingen.
Een aanwijzing dat er enige
beweging zit in het politieke
standpunt van Washington ten
aanzien van Midden-Amerika
kan verder worden gezien in
het bezoek dat generaal Ver
non Walters, de speciale afge
zant van minister van buiten
landse zaken Haig, naar ver
luidt begin deze maand aan
Cuba heeft gebracht. Woord
voerders van het State Depart
ment ontkenden niet dat Wal
tere een bezoek aan Cuba
heeft gebracht, maar bena
drukten dat er van onderhan
delingen tussen Washington
en Havanna geen sprake is.
Algemeen wordt verwacht dat
begin volgende week, als de
uitslag van de zondag te hou
den parlementsverkiezingen
in El Salvador bekend zijn,
meer duidelijkheid zal ont
staan over de mogelijkheid
van onderhandelingen over de
problemen in Midden-Ameri
ka in het algemeen, die van El
Salvador in het bijzonder.
Reagan betuigt
IKON medeleven
DEN HAAG De Ameri-
kaanse president Reagan heeft
zijn medeleven betuigt met de
IKON en de nabestaanden van
de filmploeg, die verleden
week in El Salvador is gedood.
In een verklaring heeft de
Amerikaanse ambassade na
mens president Reagan ver
klaard het bijzonder tragisch
te vinden, dat het filmteam is
omgekomen bij het uitoefenen
van de journalistieke plicht.
De Amerikaanse president, zo
staat verder in de boodschap,
vindt het jammer dat hij geen
tijd heeft voor het interview,
waarom de IKON-televise
hem heeft gevraagd.
HAAG/LEIDEN
Salvador, het kleinste
ichtbevolkste land in
Iden-Amerika, is een
op de wereldbol.
:h staat dit nietige
Ije, met slechts vijf
ien inwoners en klei-
dan Nederland, in het
itrum van de wereldbe-
;stelling. Het gaat
bij al lang niet meer
de bloedige strijd tus-
de machthebbers en
volksverzet; de super-
ten vechten er hun
;igestrijd, waarvan
altijd de straatarme
eerloze bevolking het
:htoffer is. In een land
El Salvador, waar al-
al de laatste twee jaar
>r dan 25.000 mensen
vermoord, is de pola-
:ie totaal, bestaat geen
jjoel meer voor nuances,
n dit land, waar de
iinzin van de oorlog
A elke dag weer mani-
teert, worden komende
(dag verkiezingen ge
lden. Schijnverkiezin-
is een betere bena-
Ïl, want hoe vaak de
adoranen ook naar de
bus gaan en wie zij
i kiezen, hun uiteinde-
[<p lot ligt in handen
de Amerikaanse rege-
j in Washington.
mgste geschiedenis van El
idor is in bloed gedrenkt.
932 werd een opstand van
boeren genadeloos neer-
igen door politie, leger en
erwacht, waarbij ruim
0 doden vielen. Deze
Isenslachting heeft jaren-
doorgeklonken en het
et tegen de opeenvolgende
laire dictaturen decennia
verstomd. In 1972 leek El
idor een nieuwe weg in te
De presidentsverkiezin-
werden dat jaar verras-
gewonnen door de chris-
lemocraat José Napoleon
;e en de hoogleraar Guil-
Manuel Ungo; toenter-
men strijdend tegen de
lire overheersing, tien
later als president van El
idor en voorman van het
ieke verzet eikaars tegen-
Maar de militairen
len zich niet met de ver-
igsuitslag verenigen en
•mden in plaats van Du-
Ikolonel Molina tot nieuwe
Ident.
natigde junta
Ie overwinning in 1979
Ie Sandinisten op dictator
iza in het buurland Nica-
leek de revolutie ook El
lor te overspoelen. De
tussen rechts en links
:erde aan. In een poging
weid te keren en verder
ivergieten te voorkomen
groepje gematigde
t^airen in oktober van dat
aarschijnlijk met in-
ig van Washington,
generaal Humberto
i^ero terzijde. Er werd éen
geïnstalleerd van bur
gen militairen, die zou zor-
pn/oor de dringend noodza-
politieke en sociaal-
siomische hervormingen,
at! van de juntaleden was
xmo Ungo. In de eerste
na de coup werden
tden genationaliseerd en
mjé
Een Salvadoraanse militair kijkt toe, hoe een jongen zijn
wapen ter hand neemt.
het grootgrondbezit aangepakt.
Spoedig bleek echter dat de
junta geen enkele machtsbasis
bezat. Leden van de machtige
„Veertien Families", die El
Salvador sinds mensenheuge
nis als een soort privé-bezit
bestuurden en de legerleiding
trokken zich niets aan van de
junta. Ungo en de zijnen wer
den misbruikt om een wreed
en ihoorddadig regime voor de
buitenwereld een menselijk
gezicht te geven. Begin 1980
trok Ungo zich gedesillusio
neerd terug uit de junta en
vertrok naar Mexico. Sinds
dien geeft hij leiding aan de
politieke tak van de oppositie,
de F(rente) D(emocratico) R(e-
volutionario), waarin vakbon
den, christen-democraten, so
ciaal-democraten en commu
nisten zich verenigd hebben.
Ungo's plaats in de junta werd
ingenomen door de man met
wie hij in '72 nog een gooi had
gedaan naar het president
schap. Na de val van dictator
Romero was José Napoleon
Duarte uit ballingschap in El
Salvador teruggekeerd en ver
welkomd door duizenden
landgenoten, die op hem al
hun hoop op een vreedzame
toekomst vestigden. Maar ook
Duarte heeft ervaren dat de
junta geen feitelijke macht
heeft en hij alleen in naam
president is. Dat hij deson
danks is aangebleven kan al
leen worden verklaard uit het
feit dat hij voor de Verenigde
Staten een laatste .strohalm is.
Als ook Duarte het veld ruimt
is de kans op een politieke op
lossing voor de problemen van
El Salvador definiteif verke
ken. Alleen een Amerikaans
militair ingrijpen zou dan de
in Washington gevreesde ver
anderingen a la Nicaragua nog
tot staan kunnen brengen. Het
is de VS er heel veel aan gele
gen zo'n situatie te voorko
men.
Stroomversnelling
Sinds de staatsgreep in 1979
zijn de ontwikkelingen in El
Salvador in een stroomver
snelling geraakt. Na de politie
ke oppositie heeft ook het ge
wapende verzet zich verenigd.
Het FNLM-bevrijdingsfront
bestaat overwegend uit
marxistisch georiënteerde
groeperingen, die ongewtijfeld
door Cuba en Nicaragua wor
den geholpen, al is dat nooit
met bewijzen gestaafd. Binnen
de regering en de junta werd
met mannetjes geschoven,
waardoor president Duarte
verder geïsoleerd raakte. On
dertussen konden én kunnen
leger, Nationale Garde en
rechtse doodseskaders naar
hartelust dood en verderf
zaaien. Hun methoden zijn
gruwelijk. Wat kan een mens
er in hemelsnaam toe brengen
zijn tegenstander dood te mar
telen, lijken in stukken te hak
ken en zwangere vrouwen
open te snijden..?
Een politiek van systematische
terreur houdt de Salvadoraan
se bevolking in de greep van
de doodsangst. Het recht om in
vrijheid te leven, niet gebukt
te gaan onder een dictatuur, of
dat nu een rechtse of een link
se is; dat is waar de gewone
Salvadoraan naar verlangt.
Wie opkomt voor deze slacht
offers van onderdrukking en
terreur is zijn leven niet meer
zeker. Aartsbisschop van San
Salvador Oscar Romero werd
deze week twee jaar geleden
door extreem-rechts tijdens
een kerkdienst vermoord.
Kort tevoren had hij in een
brief aan president Carter ge
smeekt de Amerikaanse mili
taire hulp te staken. Aanlei
ding tot dat verzoek waren on
der meer de gebeurtenissen op
22 janurai 1980 in San Salva
dor. Een vreedzame betoging
tegen de junta liep uit op een
bloedbad toen het leger het
vuur opende op de demon
stranten. Datzelfde gebeurde
bij de begrafenis van bisschop
Romero: militairen schoten op
de 200.000 mensen, die hun
bisschop de laatste eer bewe
zen.
Tot degenen die hun strijd te
gen ongelijkheid en geweld
met de dood hebben moeten
bekopen behoren ook zes op
positieleiders, die uit balling
schap in Mexico naar hun va
derland terugkeerden om met
de junta te onderhandelen. De
machthebbers gaven niet
thuis, de zes werden ver
moord. Datzelfde lot ondergin
gen Amerikaanse nonnen, die
zonder enige politiek oogmerk
arme Salvadoraanse boeren
waren komen helpen. De
vermoedelijke moord op
de vier Nederlandse journalis
ten verleden week is het jong
ste voorbeeld van de wijze
waarop men in El Salvador
zijn tegenstanders aanpakt,
zelfs als het buitenlanders be
treft. Wat al deze slachtoffers
gemeen hadden was hun on
voorwaardelijke inzet voor de
vrijheidsstrijd van het Salva
doraanse volk, terwijl zij zich
terdege van het gevaar voor
eigen leven bewust waren.
Schijnverkiezingen
Het mag duidelijk zijn, onder
de huidige omstandigheden in
El Salvador verkiezingen hou
den is een farce. Veel Salvado-
ranen weten niet eens waar
voor gekozen wordt. Anderen
durven niet te gaan stemmen
uit vrees voor represailles van
het verzet en alle partijen uit
het politieke midden en links
daarvan hebben geweigerd
deel te nemen. Wie zich op
hun kandidatenlijst laat zetten,
ondertekent daarmee zijn ei
gen doodvonnis. Bovendien is
het twijfelachtig of de interna
tionale waarnemers in staat
zullen zijn fraude te voorko
men.
De verkiezingen van zondag
in El Salvador worden in de
westeree wereld over het alge
meen niet serieus genomen.
De meeste landen hebben dan
ook geweigerd waarnemers te
sturen. In de Amerikaanse
hoofdstad Washington wordt
de uitslag daarentegen met
grote spanning tegemoet ge
zien, omdat het nog maar de
vraag is of president Duarte,
zoals de bedoeling was, als
winnaar tevoorschijn komt. De
Verenigde Staten houden hem
niet in het zadel omdat hij zo'n
aardige man is, maar omdat hij
als enige in staat wordt geacht
de Amerikaanse economische
De Amerikaanse fotograaf Harry Mattison probeert zo goed mogelijk hulp te verlenen aan zijn zwaar gewonde
collega-fotograaf Oliver Rebot, die in de Salvadoraanse stad San Francisco Gotera op straat door een sluip
schutter is neergeschoten. De foto dateert uit januari 1981.
en politieke belangen in El
Salvador veilig te stellen. De
val van Duarte zou eerst in El
Salvador, maar later in heel
Midden-Amerika de positie
van de VS ernstig kunnen
schaden.
Dreiging van
communisme
De huidige Amerikaanse rege
ring vertaalt, meer dan haar
voorgangers, politieke veran
deringen in Midden-Amerika
in termen van „een bedreiging
van de nationale veiligheid".
El Salvador is de plaats waar
rikaanse bemoeienis met Mid
den-Amerika maakt zich
schuldig aan anti-Amerikanis
me.
Ook in de Verenigde Staten
zelf wordt deze redenering, in
toenemende mate, van de
hand gewezen en neemt het
verzet tegen de El Salvador-
politiek in kracht toe. Daaraan
ligt niet alleen de angst voor
een tweede Vietnam ten
grondslag, maar ook het besef
dat de regering in Washington
moordenaarsregimes de hand
boven het hoofd houdt. Dat de
Amerikaanse militaire en eco
nomische hulp wordt gebruikt
de groeiende communistische om onderdrukking en terreur
invloed in de wereld een halt
moet worden toegeroepen. Het
volksverzet is geen gevolg van
jarenlange sociale ongelijk
heid, uitbuiting en terreur,
maar een Sovjet-bedenksel en
in stand te houden. De Ameri
kaanse media, de Raad van
Amerikaanse kerken, vakbon
den, congresleden, (ex-)diplo-
maten en gewone Amerikanen
vragen zich vertwijfeld af of
maakt deel uit van een door de regering Reagan wel weet
Moskou geïnspireerd complot waar zij mee bezig is.
om de wereldhegemonie te
veroveren. Wie sympathie
voor het verzet koestert wordt
door een communistische pro
paganda om de tuin geleid.
Wie kritiek heeft op de Ame-
Vechten of
onderhandelen
De begrafenis van aartsbisschop Romero, 30 maart 1980, liep uit op een bloedbad
toen militairen op de menigte begonnen te schieten. Op het plein voor de kathedraal
ontstond enorme paniek. Sommige aanwezigen zochten dekking en begonnen terug
te schieten.
maar de extreem-rechtse oud
majoor van de Nationale Gar
de, Robert d'Aubuisson, de
verkiezingen heeft gewonnen,
raken de VS in een nog veel
lastiger parket. D'Aubuisson
heeft al aangekondigd korte
metten te zullen maken met
het linkse verzet. Over de ma
nier waarop hoeft men zich,
gezien D'Aubuissons moordda
dige verleden, geen illusies te
maken. Het is zeer onwaar
schijnlijk dat Washington een
dergelijk bewind, dat het com
pleet uitmoorden van hele be
volkingsgroepen tevoren heeft
aangekodigd, zal blijven steu
nen. Een verkiezingsoverwin
ning van D'Aubuisson maakt
de toekomst van El Salvador
uitzichtloos en vergroot tegelij
kertijd de kans dat de Vere
nigde Staten zich genoodzaakt
voelen om gewapenderhand
orde op zaken te stellen.
Als Duarte als winnaar tevoor
schijn komt blijft de deur naar
een politieke oplossing op een
kier staan. Het verzet heeft,
gesteund door Mexico en Ve
nezuela, al verschillende ma
len aangeboden om zonder
voorwaarden vooraf te onder
handelen. Tot op heden heb
ben Duarte en de Amerikaan
se regering die voorstellen
verworpen, maar in die hou
ding lijkt verandering te ko
men. Er zijn namelijk maar
twee, alternatieven voor een
dialoog: het voortduren van de
huidige situatie of een Ameri
kaans militair ingrijpen. Wan
neer in El Salvador alles bij
het oude blijft betekent dat,
dat de strijd voorlopig geen
winnaar oplevert, alleen
slachtoffers maakt onder de
burgerbevolking. Het stoppen
van de hulp uit Washington
zou de onvermijdelijke val van
de junta versnellen, maar
biedt geen oplossing op korte
termijn. De tweede mogelijk
heid is een Amerikaanse inter
ventie, hetzij met eigen troe
pen, hetzij door middel van
een inter-Amerikaanse strijd
macht; soldaten uit Latijnsa-
merikaanse landen als Argen
tinië, Chili en Uruguay. Er
zijn signalen die er op wijzen
dat Washington tot de conslu-
sie is gekomen, dat deze weg
niet kan worden bewandeld.
Dat alleen een politieke oplos
sing het steeds gruwelijkere
geweld in El Salvador kan
stoppen en verder Amerikaans
gezichtsverlies kan voorko
men.
Sleutelpositie Mexico
Volgens drs. R. Buve, als Mid-
den-Amerika-kenner verbon
den aan de sociale faculteit
van de Leidse universiteit, is
met name de houding van
Mexico bepalend voor het al
dan niet militair ingrijpen
door de Verenigde Staten.
„Mexico neemt een sleutelpo
sitie in. De Mexicanen zijn ui
terst gevoelig voor elk Ameri
kaans ingrijpen in de regio.
Momenteel is Mexico daar
vierkant tegen. Je moet bo
vendien niet vergeten dat
Mexico en de Verenigde Sta
ten als een Siamese tweeling
aan elkaar verbonden zijn. Ze
hebben enorme onderlinge be
langen. Als die band tussen
beide landen door een Ameri
kaans optreden verbroken
wordt, ontstaat er een enorme
crisis, om nog maar niet te
spreken van de gevolgen in
het westers bondgenootschap".
„Alleen als El Salvador én Gu
atemala in het Cubaans-Nica-
raguaanse kamp zouden raken
en de VS kunnen aantonen
dat Mexico daardoor direct be
dreigd wordt, zou de Mexi
caanse regering wellicht een
ingrijpen van de noorderbuur
gedogen. Het zou voor het
land echter een groot gezichts
verlies betekenen en Mexico
zou zijn ongebonden prestige
verliezen".
Puur militair gesproken zal
het de Verenigde Staten, aldus
Buve, weinig moeite kosten in
El Salvador schoon schip te
maken. „De vergelijking met
Vietnam gaat daarbij niet op.
El Salvador is veel kleiner,
kent veel meer toegankelijke
gebieden en ligt veel dichter
bij, waardoor de aanvoerlijnen
veel korter zijn. Het klinkt
gruwelijk, maar de Verenigde
Staten zouden El Salvador in
korte tijd onder de voet kun
nen lopen. Het zou zeer veel
doden kosten en het land ver
nietigen, maar het is moge
lijk".
JOS TIMMERS
99
AMSTERDAM „We
kunnen niet met een vage
politieke oplossing voor
het conflict in El Salvador
akkoord gaan. We mogen
nooit vergeten waarvoor
tientallen jaren lang bloed
van Salvadoranen is ge
vloeid. We mogen onze
doden niet verraden".
Aan het woord is Manlio Ar-
gueta (46), schrijver van Salva
doraanse komaf maar sinds
1972 in ballingschap in Costa
Rica woonachtig. Hij is ervan
overtuigd dat de dag dat hij
veilig naar zijn vaderland kan
terugkeren niet meer ver weg
is. Binnen een paar jaar zal in
El Salvador, ofwel door onder
handelingen ofwel door een
overwinning van het linkse
verzet, een eind komen aan
tientallen jaren vol geweld.
Argueta is schrijver van een
aantal gedichtenbundels en ro
mans, waarvan de laatste,
„Een dag in El Salvador", eind
vorige week bij de Novib in
Nederlandse vertaling ver
scheen. Het boek gaat over het
leven van eenvoudige boeren
in de Salvadoraanse provincie
Chalatenango, dezelfde pro
vincie waar verleden week de
vier IKON-journalisten wer
den gedood. De hoofdpersoon
in het boek is de vrouw van de
boer Justo Mejia. Justo Mejia
werd in 1977 op afschuwelijke
wijze door de Salvadoraanse
politie vermoord. Het verhaal
van de weduwe inspireerde
Argueta tot het schrijven van
„Een dag in El Salvador". Ter
gelegenheid van de presentatie
van zijn boek is hij op bezoek
in ons land.
Toen Argueta zich in 1956 met
dertig andere intellectuelen op
politiek-literair gebied begon
te manifesteren, was hun op
treden het eerste politieke pro
test in El Salvador in vele ja
ren. Erg lang heeft het niet
mogen duren. Twee van zijn
vrienden werden vermoord.
Nadat hijzelf twaalf maal ge
vangen had gezeten en vier
keer het land was uitgezet be
sloot Argueta in 1972 zijn toe
vlucht te nemen in Costa Rica,
waar hij nu docent is aan de
universiteit Volgens Argueta
zijn „alle schrijvers in El Sal
vador zeker één keer in de ge
vangenis beland of het land.
uit gezet".
Contact met vaderland
Op de vraag of hij de afgelo
pen tien jaar het contact met
zijn vaderland is verloren
volgt een beslist „Neen". Met
gevaar voor eigen leven is
Manlio Argueta twee maal
clandestien in El Salvador op
bezoek geweest en onderhoudt
hij in Costa Rica nauwe ban
den met emigranten, vluchte
lingen en vertegenwoordigers
van de Salvadoraanse opositie. nen'
gebaar of een blik kan al te
veel zijn, kan je dood beteke
nen".
Het leven in de steden in El
Salvador wordt, zo stelt Argu
eta, beheerst door angst. „De
mensen leven al meer dan
vijftig jaar onder een dicta
tuur; een politiek van terreur
en psychologische oorlogsvoe
ring. Heel belangrijk was de
dood van aartsbisschop Rome
ro. Wie daartoe in staat is, is
bereid zijn eigen moeder te
vermoorden, zeggen de Salva
doranen. De gruweldaden heb
ben de mensen erg bang ge
maakt Je weet nooit met wie
je praat en of je de waarheid
wordt verteld. Een woord, een
Als het moeizame zoeken naar
een politieke oplossing voor
het conflict in El Salvador
mislukt, lijkt een Amerikaans
ingrijpen onvermijdelijk. De
prijs die daarvoor betaald moet
worden, zal volgens Argueta
heel hoog zijn. „Als Amerika
direct of indirect ingrijpt, staat
binnen de kortste keren heel
Latijns-Amerika in brand,
krijgt de regering in eigen
land en met de bondgenoten
grote problemen. Maar vooral
zal zo'n strijd duizenden en
nog eens duizenden Salvadora
nen het leven kosten".
Manlio Argueta heeft echter
nog niet alle hoop op een
vreedzame oplossing verloren.
„Je weet natuurlijk nooit wat
onderhandelingen gaan ople
veren, maar er moeten duide
lijke afspraken komen. Zo zal
een oplossing moeten worden
gevonden voor het leger, dat
verantwoordelijk is voor dui
zenden moorden. Dat leger
kan niet blijven bestaan. We
moeten niet zomaar met wat
vage vooretellen akkoord
gaan. We mogen nooit verge
ten waarvoor tientallen jaren
lang bloed is gevloeid. We mo
gen onze 40.000 doden niet
verraden".
JOS TIMMERS
