Strijd om het vergeten fort Pampus
Airbus
A310 is
vliegklaar
naie
ZATERDAG 13 MAART 1982
De tweemanseockpit
van de A310.
pus, het meest spraakma-
|e van al onze vaderland-
ilanden. Texel, Vlieland,
chelling, Ameland,
ermonnikoog een
kan het rijtje opdreunen
lij tienduizenden tegelijk
i we er vakantie vieren,
r heeft iemand ooit voor
il, Vlieland, Terschelling,,
land of Schiermonnikoog
jen? En zelfs Rottumer-
door zijn verlatenheid
i intrigerend als het ei-
van Robinson Crusoë.
voor Rottumeroog gele
pus daarentegen. Hij ligt
Pampus. Dat kennen we
onszelf of van de buur-
of van die zonderling om
loek. Hij is onbekwaam,
i onbekwaam als de fiere
•Indië-vaarders die, na
iteloos over de zeven
n gewiekt te zijn, vleugel
voor een ondiepte in de
ding van het Amsterdam-
I kwamen te liggen en er
ndelijk met behulp van
epskamelen overheen ge-
moesten worden. Pampus,
daar de kwalijke reputa-
wk overdrachtelijk.
ius is van Muiden. Wie de
Muiden uitvaart en koers
aar een Noordhollandse of
e haven, ziet het ras aan bak-
^opdoemen plat en mys-
js als een onverhoeds in het
meer neergestreken vliegen-
hotel. Geen boom of struik die
urizon breekt, terwijl de zuid-
lijke wind die meestal waait,
taadjes genoeg van het vaste-
moet meevoeren. Het lijkt als-
Impus met opzet kaal en on-
rgzaam gehouden wordt. Men
?r ook niet aanlanden nog
s Rondom het eiland ligt,
net onder de waterspiegel,
vervaarlijke golfbreker, be
de uit steenstortingen. Wie
ius wil bezoeken, zal dat
imend of wadend dienen te
Zelfs zo'n bezoek is echter
Ikom.
md, in dit van recreatiecentra
iven land. Waarom wapperen
fen uitnodigende vlaggen op
ius? Waarom staat er geen uit
ing met verfrissingen voor de
nde varensgast? Waarom
st er geen uitkijktoren die
biedt op de glooiende kustlijn
it Gooi, op het Muiderslot, op
ihilderachtige haventje van
lerdam en op Amsterdam
een panoramische rond-
vol verrukkingen? Hebben
iman en verwante pretventers
looit van het verlaten Pampus
ird? Ligt het geld niet voor
pscheppen in de geheimzinni-
ingen en schachten waarmee
ius, potentieel schatteneiland,
jehold?
nswijzigingen
er gloort verandering, het-
tevens de rechtvaardiging
dit verhaal inhoudt. Op het
Ïterie van binnenlandse zaken
ii bezig de voorbereidingen te
n, nodig om van Almere, de
iLOUSE Swissairs sym-
leke 62-jarige topman Ar-
Baltensweiler was duide-
in zijn nopjes. Al naar de
van het gesprek ernstig
jnd of kwinkslagen ma-
in het Schwyzer
sch, Frans of Engels, liep
i de op zo'n tien kilome-
Joven het adembenemen-
Alpenmassief vliegende
i*32 rond op zoek naar
inden. Gasten, die door
Onderneming (een van de
"ge die het afgelopen jaar
in de rode cijfers zijn ge
en) waren uitgenodigd om
'ezig te zijn bij de roll-
'lechtigheid van de eerste
üs A310 en die nu onder
waren van de Zwisterse
'haven Ztirich-Kloten
het Zuidfranse Toulouse,
f het nijver tikkende hart
het Europese vliegtuig-
consortium Airbus in
de is gevestigd.
Igens was de roll-out van de
Arende kleine Europeaan"
pure Zwitserse aangelegen- -
heid, want behalve in Swissair-
l kleuren aan de ene kant was de
i machine aan de andere zijde ge
schilderd in de geel-blauwe tinten
van Lufthansa. Deze gezamenlijke
presentatie van de nationale lucht
vaartmaatschappijen van Zwitser
land en West-Duitsland (in het da
gelijkse leven eikaars concurren-
ten) onder het motto „Wij allen
I bouwen aan de Europese toe
komst", benadrukte de innige sa
menwerking van de beide vlieg
maatschappijen met Airbus Indus
trie. Zowel bij ontwerp als bij ont
wikkeling van de A310, de aan cir
ca 210 passagiers plaatsbiedende
kleinere en gemoderniseerde editie
van de grotere A300, waarvan al
zo'n 160 exemplaren bij 28 lucht
vaartmaatschappijen op alle conti
nenten rondvliegen, zijn Swissair
en Lufthansa als „eerste klanten"
zeer nauw betrokken. En omdat de
Zwitsers in maart 1979 het aller
eerst waren met het kopen van de
A310 (tien definitieve bestellingen,
tien opties), zal het eerste exem
plaar in het voorjaar van 1983 van
uit het land achter de Alpenmuur
het hemelruim van Europa en di
verse landen rond de Middellandse
Zee op het Afrikaanse continent
gaan bestormen.
De Westduitse Lufthansa, die en
kele weken na Swissair 25 machi
nes bestelde en optie nam op nog
eens 25 toestellen, zal volgend jaar
maart worden uitgerust met de eer
ste drie A310's. Ook de KLM heeft
tien exemplaren van deze „wide
body" besteld en deze machines
zullen vanaf volgend jaar de KLM-
vloot komen versterken, terwijl dit
jongste stuk tastbare Europese sa
menwerking, waarvan inmiddels
88 toestellen zijn verkocht (het aan
tal opties bedraagt 90) in de verde
re toekomst ook in de kleuren van
Martinair zal verschijnen.
Feest
Feest dus bij Swissair, Lufthansa
en Airbus Industrie. De roll-out-
feestelijkheden (overigens rolde de
A310 als een rijdende douche
vanwege het nu niet bepaald zonni
ge weer de hangar in, in plaats
van uit) werden omlijst door opti
mistische toespraken van Armin
Baltensweiler, Lufthansa-topman
dr. Herbert Culmann en president-
directeur Bernard Lathière van
Airbus Industrie en de bij dergelij
ke gelegenheden gebruikelijke
champagnetoasts. Wanklanken
werden iri de gloednieuwe fa
briekshal niet gehoord. Toch is niet
iedereen even verrukt van deze
nieuwe machine, die eind maart'
voor het eerst de vleugels moet uit
slaan. De komende maanden zullen
in het teken staan van proefvluch
ten ter verkrijging van de benodig
de luchtwaardigheidscertificaten.
Zoals bekend is de A310 uitgerust
met een aan twee vliegers plaats
biedende cockpit, waarin beeld
schermen een centrale plaats inne
men. En dat feit geeft geharrewar
tussen de directies van luchtvaart
maatschappijen enerzijds en vlie
gers en boordwerktuigkundigen
anderzijds. Want in een tweemans
cockpit ontbreekt de derde stoel en
dat betekent dat een boordwerk
tuigkundige voortaan op de grond
kan blijven. En volgens de piloten
is dat uit een oogpunt van veilig
heid een volstrekt onaanvaardbare
zaak. De directies vinden dat ech
ter pure onzin en wijzen onder
meer op de al meer dan vijftien
jaar in gebruik zijnde DC-9, die al
die tijd ook maar twee man op de
bok telt. En dat heeft nooit proble
men opgeleverd. Overigens is het
natuurlijk óók duidelijk dat twee
bemanningsleden minder geld kos
ten dan drie. En dat is uiteraard
een aspect dat meetelt. De vraag of
Europilot, de Federatie van Euro
pese Verkeersvliegers in het alge
meen of de vliegersorganisaties van
Nederland, de Bondsrepubliek en
Zwitserland in het bijzonder hun
forse weerstand tegen de twee
manscockpit van de A310 in (actie-)
daden zullen omzetten ligt nog in
de schoot der toekomst verborgen.
Waarschijnlijker is, dat de affaire
met een sisser afloopt en dat bin
nen een jaar de „kleine" luchtbus-
sen met een snelheid van 800 tot
900 kilometer per uur vrolijk stre
pen trekkend door het luchtruim
zullen stralen. Met twee. hun
beeldschermen in de gaten houden
de vliegers in de cockpit!
De A310 behoort tot de vliegtuigen
van de zogenaamde tweede genera
tie, hetgeen betekent dat het toestel
veel economischer is in exploitatie,
mindei brandstof verbruikt en bo
vendien geluidsarmer is dan de
huidige verkeersmachines. Of.
zoals Bernard Lathière het uit
drukte in zijn feestrede: „De A310
is een goede buur voor de dorpen
en steden rond de luchthavens". En
dat is in dit prijsbewuste, milieu
vriendelijke tijdperk natuurlijk
mooi meegenomen.
Consortium
Het vliegtuigbouwconsortium Air
bus Industrie is over diverse Eruo-
I pese landen uitgesmeerd en bestaat
uit de Westduitse fabrieken Mes-
serschmidt-Bolkow-Blohm (MBB)
i en Vereinigte Flugtechnische Wer-
ke (VFW). die tezamen overigens
de Deutsche Airbus GmbH vor
men, Aerospatiale in Frankrijk, de
j Britse Aerospace en Casa in Spanje.
Als toeleveranciers zijn Fokker en
Belairbus bij het project betrokken,
zij het dat de regeringen van Ne-
i derland en Belgie geen risico-dra-
I gende deelnemers zijn. MBB maakt
het staartstuk en een deel van de
l romp. Fokkers vroegere compaan
VFW bouwt het voor-rompstuk,
Aerospatiale de cockpit, een deel
I van de romp en de hele midden-
I constructie en British Aerospace de
i vleugels. Fokkers bijdrage bestaat
j uit de bouw van de bewegende
vleugeldelen. terwijl Casa de
i staartvlakken construeert. Vanuit
de diverse Europese landen worden
I de delen in een speciaal vliegtuig.
Super Guppy genaamd, naar Tou-
i louse gevlogen. Daar heeft de eind
montage plaats en worden, zoals
een Airbusfunctionaris het uit
drukte. met Franse schroeve-
draaiers Engelse bouten in Duitse
rompen gedraaid. Met dit hele ge-
i beuren zijn meer dan 20.000 Euro-
peanen dagelijks druk bezig. Of er
I in de nabije toekomst méér werk
voor Fokker aan vastzit, is momen
teel nog een onduidelijke zaak. Na
het mislukken van Fokkers samen
werking met McDonnell-Douglas
in het MDF-100 project hebben ka
merleden en vakbonden de afgelo
pen weken de leiding van Fokker
weliswaar geadviseerd aansluiting
te zoeken bij het Airbus-consorti
um. maar of Nederland zo welkom
is als partner is de vraag. Opmer
kelijk waren overigens wel de
vriendelijke woorden van Airbus
topman Lathière aan het adres van
Fokker tijdens de roll-out-ceremo-
nie van de A310. Maar vriendelijke
woorden kosten niets en je weet
nooit waar het goed voor is. Uitein
delijk is Airbus Industrie nu toch
maar een lastige concurrent kwijt,
want de MDF-100 was tenslotte een
vliegtuig voor zo'n 150 passagiers.
En door middel van de A320 (die
130 tot 160 stoelen moet krijgen)
hoopt Airbus nu ook de potentiële
ex-klanten voor de MDF-100 te
kunnen krijgen. Over een paar we
ken zullen we weten of de A320
(waarvoor tot op heden alleen Air
France daadwerkelijke belangstel
ling heeft getoond) ooit realiteit zal
worden. Mogelijk is Fokkers toe
komst tegen die tijd ook wat meer
duidelijk.
voet gelopen had. Hoe gemakkelijk
i zou Nederland niet zwichten onder
j zoveel modern krijgsgeweld? Aan
welke gevaren stond met name
Amsterdam niet bloot wanneer de
„Wespen", snelle Duitse stoomka-
j nonneerboten, over de Zuiderzee
naar de IJ-mond zouden stormen?
I Bedenk dat er toen nog geen Af-
1 sluitdijk was.
Mede daarom werd in de jaren
tachtig van de vorige eeuw op de
zandbank Pampus het gelijknamige
I fort gebouwd: twee pantserkoepels,
j elk met twee kanonnen van 30 cm.
i benevens verschillende pantserka-
zematen vol hulpgeschut, onder
grondse munitiemagazijnen en ka-
1 zernes. dit alles verbonden door
een stelsel van gangen en liften.
Vergeefse kosten en moeite. Vanaf
i Pampus is nooit een schot gelost en
de Eerste Wereldoorlog bracht snel
1 het inzicht dat dergelijke kleine.
I gesloten stellingen niet voldoende
i bescherming boden tegen het mo
derne krombaangeschut
In 1926 werd Pampus bij Konink
lijk Besluit dan ook gedegradeerd
tot Rijksmagazijn. Tijdens de Twee-
1 de Wereldoorlog speelde het fort
i geen enkele rol meer, of het moest
zijn dat de Duitse bezetters het ge-
I bruikten als oefendoel voor hun
I bommenwerpers. Wat vervolgens
I nog restte, werd geplunderd door
j souvenirjagers. Aalten: „Ik heb ge
hoord dat er vroeger fraaie tegel
tjes in de gangen zalen. Nou. die
zijn allemaal verdwenen". Zo ver
loederde Pampus tot de desolate
discus in het IJ-meer die het nu is
en die het volgens Muiden dient te
I blijven.
Verbindingsweg
Waarom wapperen er geen uitnodigende vlaggen op Pampus? Het fort, dat nooit een oorlogsdoel heeft gediend, slaagt er alsnog in omstreden te worden
polderstad die in Zuidelijk Flevo
land groeit, een zelfstandige ge
meente te maken. Daar horen ook
enkele grenswijzigingen bij. Pam
pus los van Muiden bijvoorbeeld en
toegewezen aan het Openbaar Li
chaam Zuidelijke IJsselmeerpol-
ders. Nou: dat lichaam ziet wel iets
in de recreatieve mogelijkheden
van het eiland.
Muiden in last. De gemeenteraad
heeft zich al unaniem en vierkant
tegen een dergelijke grenswijziging
uitgesproken. Muiden wil Pampus
houden om het vervolgens tot in de
eeuwigheid links te kunnen laten
liggen. Van Muiden moet Pampus
een kale pannekoek blijven. Elke
verandering die het eiland zou
kunnen opstoten in de vaart der re
creanten, wordt van d^hand gewe
zen. Zo dreigt het voormalige fort
want dat is Pampus ook als
nog in een oorlog verwikkeld te ra
ken, zij het een bestuurlijke.
Waarom? Goede vraag voor de
heer G. Aalten, chef Algemene Za
ken vart de gemeente Muiden. Dan
komt de volgende aap uit de mouw.
Hoe klinkend de naam van het
oude Hanzestadje dank zij de
aanwezigheid van het fameuze
Muiderslot wellicht in den lande
ook is. de werkelijkheid gebiedt te
zeggen dat het allemaal niet zoveel
voorstelt: 3.064 hectaren slechts,
waarvan nog 1.651 hectaren water.
Nauwelijks 6.000 inwoners. Aalten:
„Wanneer Pampus een recreatieve
bestemming zou krijgen, zou dat I
een uitstraling naar de vaste wal j
tot gevolg hebben en die druk zou
Muiden eenvoudig niet aankunnen, j
Muiden is er veel te kleinschalig
voor en aanpassingen zijn onmoge- i
lijk; zeker wanneer we straks be
schermd stadsgezicht worden, zoals
in de bedoeling ligt".
De druk op het tussen snelweg Al
en IJsseimeerkust ingeklemde
Muiden is al benauwend groot. Aal
ten noemt cijfers. „Alleen het Mui
derslot trekt per jaar zo'n 150.000
bezoekers. Per seizoen passeren bo
vendien ongeveer 28.000 schepen
de sluis die midden in ons centrum
ligt - 15.000 vanuit het IJ-meer de
Vecht op en 13.000 van de Vecht
naar het IJ-meer. Wanneer de sluis
draait, is de oost-west-verbinding
in het centrum geblokkeerd en dat
gebeurt 's zomers dus om de haver
klap. Tel daarbij op dat Muiden
geen echte haven heeft we heb
ben alleen de Vechtmonding met
een krappe 200 ligplaatsen en u
zult begrijpen dat we vol zijn.
Overvol".
Aalten geeft toe dat er binnen het
hele watersportgebeuren op de
Randmeren gebrek is aan accom
modatie. „Maar als met name Pam
pus een belangrijke recreatieve
functie zou krijgen, zou Muiden
voor de watersporters de eerst aan
gewezen plaats zijn om te gaan fou-
rageren of passagieren. En daar
missen we de inrichting voor. We
hebben hier voor de kust al een
paar kunstmatige eilandjes die bij
zandwinningen zijn aangelegd om
de stroom af te remmen. Er bestaat
een beperkte afmeermogelijkheid
en dat vinden we genoeg".
Bar en kaal
Dus moet Pampus blijven zoals het
is: bar, kaal, van bewoonde smetten
vrij. Omdat het tot zijn grondge
bied behoort, dient Muiden er de o-
penbare orde te bewaren. Geen
probleem, „want", constateert Aal
ten tevreden, „er komt praktisch
niemand; nou ja, een doodenkel
scheepje, maar dat is alles. Alleen
een paar jaar geleden is het er even
druk geweest, toen je over het ijs
van Muiden naar Pampus kon lo
pen. Heel soms krijgen we een tele
foontje van mensen die een week
end iets op het eiland willen doen.
We verwijzen ze dan door naar de
Rijksdienst IJsselmeerpolders,
want hoewel Pampus tot het
grondgebied van Muiden behoort,
is het eigendom van de Staat en die
heeft het beheer in handen van de
Rijksdienst gelegd".
Informatie te Lelystad waar de
Rijksdienst gevestigd is, levert wei
nig meer op. Alle recreatieve toe
komstplannen ten spijt blijkt Pam
pus ook daar een stukje vergeten
vaderlands grondgebied. „We heb-
ben er weinig raakvlakken mee.
I We komen er zelden of nooit. Die
j verzoeken? We proberen ze zoveel
mogelijk af te houden. Een heel en
kele keer geven we toestemming.
Voor een reünie van studenten bij
voorbeeld die hun lustrum op Pam
pus willen vieren. Maar we sturen
niemand mee en we waarschuwen:
denk erom dat jullie zelf aanspra
kelijk zijn. Dan hebben we nog de
Heer van Pampus gehad. Dat was
een Amsterdamse juwelier die bij
wijze van reclamestunt een schat
op het eiland wilde begraven waar
naar de mensen moesten gaan zoe
ken. Het is niet doorgegaan en ge
lukkig maar. Die oude vestingwer
ken op Pampus zijn namelijk ge
vaarlijk. Er lopen gangen door met
liftschachten van wel twee of drie
meter diep. Je kunt er een lelijke
smak maken. Toch is ons nog nooit
een ongeluk op Pampus ter ore ge
komen. Het bewijst hoezeer ieder
een het eiland mijdt".
Een mensenschuwe waterpok op de
huid van het IJ-meer, vroeger IJs-
selmeer, nog vroeger Zuiderzee.
Zelfs de archieven geven weinig
prijs. We weten slechts dat Pampus,
alvorens eiland te worden, een hin
derlijke zandbank was die de door
vaart naar Amsterdam bemoeilijkte
en aldus een schaduw wierp over
de glans van de Gouden Eeuw.
Enige verbetering bracht de uitvin
ding die Meeuwes Meindertz Bak
ker in 1691 deed - de scheepska
meel. bestaande uit twee houten
drijfkasten die aan weerszijden van
een schip bevestigd werden en
waarvan de diepgang door het inla
ten of uitpompen van water regel
baar was. Op een schilderij van
Pieter Aartsz Blaauw dat in het
Amsterdams Historisch Museum
aan de Kalverstraat hangt, is deze
tijdrovende procedure vastgelegd.
Geschrokken
Dan nog moesten de binnenkomen
de Oost-Indië-vaarders een deel
van hun rijke vracht op de rede
van Texel in lichters overladen,
wilden ze door de scheepskamelen
over Pampus heengetild kunnen
worden. Dus groef men. om de toe-
gang tot Amsterdam vanuit zee te
verbeteren, in de 19e eeuw eerst
het Noordhollands- en later het j
Noordzeekanaal. Deze laatste vaar- I
weg behoefde sluizen in de IJ-mon-
ding, de kwetsbare sluizen op hun
beurt behoefden militaire bescher-
ming en dus besloot men op de I
zandbank Pampus een fort te bou- j
wen. Er kwam bij dat onze lands- 1
verdediging danig geschrokken
was van het gemak waarmee Wil- 1
helm, koning van Pruisen, tijdens
de Frans-Duitse oorlog in 1871 de
troepen van Napoleon III onder de
Maar zie: Almere wordt een zelf
standige gemeente. Sterker, Alme
re wordt de belangrijkste overloop-
gemeente voor Amsterdam. Hoofd
stedelingen krijgen liefst 64 procent
toegewezen van de woningen die
de nieuwe polderstad bouwt. Er
groeit tussen Amsterdam en Alme
re een soort twee-eenheid, slechts
gescheiden door het IJ-meer, met
Pampus in het midden. Wat ligt er
meer voor de hand dan de gedachte
aan een rechtstreekse verbindings
weg Amsterdam-Almere? Een weg
dwars door het IJ-meer, met alle
recreatieve ontsluitingsmogelijkhe
den van dien? Een weg met Pam
pus als vanzelfsprekend, door na
tuur en krijgskunde geschonken
pleisterpunt? Kolfje naar de hand
van de Rijksdienst IJsselmeerpol
ders, nu de inrichting van Zuidelijk
Flevoland zijn voltooiing nadert en
er uitgezien dient te worden naar
nieuw werk?
Ziehier de vrees die Muiden bekro
pen heeft na kennisneming van het
ministeriele plan om bij grenswijzi
ging een strook IJ-meer. inclusief
Pampus, toe te wijzen aan het O-
penbaar Lichaam Zuidelijke IJssel
meerpolders. Een dergelijke grens
wijziging immers zou betekenen
dat Muiden elke zeggenschap over
de bestemming van het voormalige
fort zou verliezen, met alle toekom
stige overlast van dien. Dus gaat er
geknokt worden. Zo onvoorspel
baar kan de loop van de historie
zijn. Pampus dat nooit een oorlogs
doel heeft gediend, slaagt er ont
manteld, vervallen, vergeten
alsnog in omstreden te worden.
PIET SNOEREN
Luchtfoto: NAT. FOTOPERSBU
REAU
De Europese
iuchtbus A310 zal
eind maart voor het
eerst het luchtruim
kiezen.
