„Sabbijnse maagdenroof
onder apen heel gewoon
„Jongens
vlieg mee,
wordt ook
wild
ZATERDAG 13 MAARTj
WILDE GANZEN
25 JAAR IN DE LUCHT
HILVERSUM Dat de hulp
vragers soms achteloos om
springen met de adressering,
brengt de PTT al lang niet
meer in de war. „Wilde Zwa-
nen-Hilversum" wordt te be
stemder plaatse afgeleverd.
Ook een brief voor „Mister
Wild Geese-Holland", komt
keurig in de bus van wat offi
cieel heet: Stichting Wilde
Ganzen - IKON. Op 20 juni
a.s. viert deze organisatie haar
25-jarig bestaan, wat betekent
dat ze dan dertienhonderd
zondagen achtereen, steeds na
afloop van een IKON-kerk-
dienst, luisteraars en kijkers
heeft opgeroepen om geld
over te maken op giro 40.000.
Gemiddelde projectopbrengst
per zondag: tussen de dertig
en de veertigduizend gulden.
Doel van de collecte: een fi
nancieel steuntje in de rug ge
ven aan mensen die, waar ook
ter wereld, in de put zijn ge
raakt en die proberen daar
weer uit te komen.
„In het begin was het nog een hele
toer om aan geschikte projecten te
komen", herinnert zich de secreta
ris van de Wilde Ganzen, ds. H.
Noordermeer, „Nu zuchten we zeer
regelmatig: Wat jammer toch, dat
er maar tweeënvijftig zondagen in
een jaar zitten. We worden over
stroomd met hulpaanvragen. Zowel
organisaties op het gebied van zen
ding en ontwikkelingssamenwer
king als individuele hulpverleners
doen voortdurend een beroep op
ons. Ook mensen die zich nauw be
trokken voelen bij een bepaald
project in de Derde Wereld probe
ren ons in te schakelen. Een moe
der bijvoorbeeld van een verpleeg
ster die in Zambia werkt en ons
schrijft: Mijn dochter doet wat ze
kan, maar in dat ziekenhuis van
haar hebben ze niet eens schoon
water. Kunt u misschien voor dat
doel eens een ganzenvlucht hou
den?".
De selectie, kortom, van die projec
ten die voor een radio- en televisie
collecte in aanmerking komen, is
dikwijls een pijnlijke aangelegen
heid. De uiteindelijke beslissing
daarover wordt genomen door het
bestuur van de stichting. Welke
maatstaven worden er aangelegd?
„Een eerste vraag die we ons stel
len is: kunnen we de aanvraag zon
der gewetensbezwaar van de hand
wijzen? Is het verantwoord het niet
te doen? Vaak immers word je met
noodkreten geconfronteerd die zo
urgent zijn dat je het domweg niet
kunt maken om een negatieve be
slissing te nemen. Verder vragen
we ons af: is het een project dat
hoop geeft? Is het een onderneming
die de vicieuze cirkel van honger
en ellende kan doorbreken? Dat
vinden we erg belangrijk. Het
project moet bij voorkeur meer be
helzen dan een eenmalige verlich
ting van de nood. Het moet uitzicht
bieden op een nieuw bestaan en
liefst ook een voorbeeld-functie
hebben voor mensen die er niet di
rect bij betrokken zijn".
„Ook het element „verzoening"
speelt voor ons een belangrijke rol.
Als een project twee strijdende par
tijen dichter bij elkaar brengt, dan
Secretaris ds. Noordermeer: „In de
maar twee projecten herinneren i
men". (Foto: Cees Verkerk).
spreekt dat ons zeer aan, katholie
ken en protestanten in Noord-Ier-
land bijvoorbeeld, of Arabieren en
joden".
„Twee essentiële criteria zijn ten
slotte ook: het bedrag dat gevraagd
wordt en de mate van zekerheid
die men kan bieden, dat het geld
ook werkelijk goed besteed wordt.
Het komt wel voor, dat ons finan
ciële steun gevraagd wordt in de
orde van grootte van enkele ton
nen. Daaraan kunnen we niet be
ginnen. Elke collecte, elke ganzen-
vlucht -zoals wij dat noemen- is be
stemd voor een bepaald doel. Een
bedrag van enkele tonnen halen
we op één zondag eenvoudig niet
binnen".
Om inzicht te krijgen in het bonafi
de karakter en de kwaliteit van
een bepaald project winnen de Wil
afgelopen achttien jaar kan ik me
aarvan echt niets is terecht geko-
de Ganzen informatie in bij be
vriende relaties die in staat zijn om
ter plaatse poolshoogte te nemen.
Die relaties kunnen in dienst zijn
van een zendings- of ontwikke
lingsorganisatie. Of anderszins over
kwaliteiten beschikken waardoor
ze zich een betrouwbaar oordeel
kunnen vormen. Waar mogelijk
worden van twee verschillende
kanten inlichtingen ingewonnen.
Armen over elkaar
„Toch kun je onmogelijk uitslui
ten", erkent ds. Noordermeer, „dat
er eens een project binnensluipt
waarvan je achteraf moet toegeven,
dat het de mist is ingegaan. Sinds
1964 ben ik werkzaam bij de stich
ting en in al die jaren kan ik me
maar twee gevallen herinneren
waarvan echt niets is terecht geko
men. Zet dat af tegen de kleine
duizend projecten die we in de af
gelopen achttien jaar gesteund heb
ben, en je komt uit op ongeveer
twee promille mislukkingen. Daar
moet je je maar bij neerleggen,
vind ik. De enige manier om élke
mislukking uit te sluiten is je ar
men over elkaar te houden".
De Wilde Ganzen zijn ontstaan als
commissie van de toenmalige
IKOR, de Inter Kerkelijke Omroep
inzake Radioaangelegenheden, die
later is omgedoopt tot IKON (Inter
Kerkelijke Omroep Nederland). Ei
gen rechtspersoonlijkheid kreeg de
organisatie in 1972. „De Amster
damse zakenman H. J. Timmer is
onze oprichter. Die hield in 1957
Nederland begon net de eigen oor
logsperikelen weer wat te vergeten
een voordracht tijdens een mid-
dagpauzedienst in de Domkerk in
Utrecht. Hij vertelde daar over de
lijken-ophaaldienst in Madras, In
dia. Hoe de vrachtwagens daar
's morgens vroeg rondreden om de
stoffelijke overschotten van ver
hongerde mensen van straat te ha
len. Na afloop van de dienst kwam
een van de aanwezigen geëmotio
neerd de kerkeraadskamer binnen
en zei: „Ik kom daar juist vandaan.
Ik heb het zelf gezien. Maar wat
dóet u er aan?". Uit die gebeurtenis
is het idee ontstaan om na afloop
van elke IKOR-radiodienst een mi
nuut te besteden aan een oproep tot
financiële steun aan een bepaald
noodgebied in de wereld of de
noodsituatie varv bepaalde mensen.
De eerste uitzending ging op 30
juni 1957 de lucht in en was gewijd
aan een aardbeving in Turkije. Er
kwam 167 gulden binnen".
Midden-Amerika
De aandachtsgebieden van de
de Ganzen zijn in de loop der
enigszins verschoven. In de b
tijd werd betrekkelijk veel
gen" voor projecten in Eu
Oostenrijk en Frankrijk krege
voorbeeld veel aandacht,
werden vooral veel projecten
frika en Azië gesteund, terw
laatste tijd opvallend veel hul
vragen uit Midden-Amerika
nenkomen. Vorig jaar werde
voorbeeld de opbrengsten van
ganzenvluchten aan El Sal
toegewezen. Een keer was he
voor een mobiele kliniek ii
berggebied daar, en een keer
geld overgemaakt voor hulp a
slachtoffers van de burgero
In Colombia kreeg een bejaa
tehuis een financiële bijdrage
Guatemala werd een coöp
van Indiaanse landarbeiders
de ganzen gesteund. Waar kor
naam, Wilde Ganzen, eig
vandaan?.
„Die is ontleend aan een v
dagboeken van de christelijk!
soof Sören Kierkegaard. Hi
bruikt ergens het beeld var
vlucht wilde ganzen die neen
temidden van de makke ganz
een boerderij. De makke g
worden onrustig, realiseren
dat achter de horizon a
werelden bestaan en willen
wild worden, meevliegen. K
gaard zegt tegen de mak gew
christenen: „Jongens vlieg
wordt ook wild". Door die o
willen we ons laten leiden".
WILLEM SC
Mannetjes ontvoeren zuigelingen ook wel om gunsten af te dwingen
van de moeder, bijvoorbeeld een grondige haar- en huidverzorging.
Onbaatzuchtigheid komt
voor in de dierenwereld.
Ontvoeren eveneens,
vooral bij apen.
Guardianmedewerker
Keith Laidler gaat in
onderstaand artikel in op
de betrekkelijke ethische
waarden van de aap, een
diersoort waarvan de
mens de genen in zich
draagt.
LONDEN De roof van de Sa-
bijnse maagden, uitvoerig herdacht
in gedichten en schilderijen, is een
van de eerste op schrift gestelde
voorbeelden van mensenroof. Het
motief in dit geval was puur sexu-
eel. Bij gebrek aan vrouwelijke le
venspartners vielen de Romeinse
pioniers onder leiding van Romu
lus het in de bergen gelegen ko
ninkrijk van de Sabijnen aan,
doodden de mannen en namen de
vrouwen mee als hun echtgenoten.
Maar ontvoeren om sexuele of an
dere redenen komt niet alleen bij
mensen voor. In het apenrijk is de
gewoonte zelfs wijdverbreid.
Het gedrag van de mantelbavianen
lijkt griezelig veel op de gedurfde
escapade van die eerste Romeinen.
Mantel bavianen wonen in grote
aantallen bij elkaar, waarbij elk
mannetje, als hij daar sterk génoeg
voor is, een harem van drie of
meer vrouwtjes heeft. De jaloerse
mannetjes houden hun levensgezel
linnen nauwlettend in het oog en
straffen hun ontrouwe vrouwtjes
met een flink pak slaag. Doordat de
volwassen mannetjesapen er een
harem op na houden, zijn er niet
genoeg vrouwtjes voor de jongere
apen. En als die niet sterk genoeg
zijn om een hele harem af te ne
men van een oudere aap rest hun
vaak maar één andere oplossing:
ontvoering. Jonge mannetjes ont
voeren zuigelingen en moederen
over hen totdat die aapjes zelf vol
wassen zijn en jongen ter wereld
kunnen brengen.
Bij apensoorten waar één aap qua
aanzien hoog boven de rest uitto
rent, is er sprake van een andere
ontvoeringsstrategie. De heerseraap
en enkele minder belangrijke „aan-
zienlijke"-hebben als eerste toegang
tot vrouwtjes en voedsel. Ambitieu
ze jonge mannetjes die deze genoe
gens willen delen, staan voor grote
problemen. De mannetjes aan de
top van de piramide vinden het
maar niks dat een beginneling zich
in hun selecte groep probeert in te
dringen en zijn bereid hun voor
rechten met bijten en dreigen te
verdedigen. De jonge aap die op
deze manier voor de deur is gehou
den, reageert soms door een jong
bij een moeder te stelen en het met
zich mee te nemen bij zijn volgende
poging om zich een plaatsje te ver
overen temidden van dat hoge ge
zelschap.
Meestal werkt deze truc. Mannetjes
vinden het moeilijk om een vol
wassene aan te vallen als hij een
zuigeling bij zich heeft. De aanwe
zigheid van het kleine bundeltje is
voldoende om zelfs de agressiefste
heerser tot andere gedachten te
brengen. Gewapend met dit leven
de paspoort blijven de ongenode
gast verdere aanvallen bespaard en
kan hij zich veilig gaan wijden aan
de belangrijke taak contacten te
leggen met zijn superieuren.
Gunsten
Mannetjes ontvoeren zuigelingen
ook wel om gunsten af te dwingen
van de moeder. Een volwassen aap
maakte er een gewoonte van een
bepaald jong te ontvoeren en het
slechts aan de moeder terug te ge
ven in ruil voor een grondige haar-
en huidverzorging.
De mannetjes zijn echter niet de
enige, ook de vrouwtjes maken zich
schuldig aan kinderroof. Maar in
tegenstelling tot de mannetjes die
de jongen vaak alleen voor hun ei
gen doeleinden gebruiken, vinden
de vrouwtjes de pasgeboren apen
zelf een bron van onweerstaanbare
aantrekkingskracht. Een vrouwe
lijke slingeraap roofde het jong van
een ander soort, een brulaap, ging
ermee in het hoogste topje van een
boom zitten en weigerde het terug
te geven totdat het jonge aapje
stierf van de honger.
Vrouwen met veel aanzien in de
apenhiërarchie wier eigen jongen
zijn gestorven, roven soms een jong
van hun ondergeschikten en voe
den het op als ware het hun eigen
kind. Hoewel zoiets natuurlijk
traumatisch is voor de natuurlijke
moeder, hoeft het niet per se nade
lig te zijn voor het jong. Net als bij
de mensen hebben de nakomelin
gen yan aanzienlijke apen een
voorsprong in de strijd om status in
het latere leven.
Binnen een apengemeenschap staat
een jong bij de vrouwtjes vaak in
het middelpunt van de belangstel
ling. De vrouwtjes verdringen zich
om de moeder en aaien en kussen
de nieuwe aanwinst voor de groep.
Soms wordt het jong bij de moeder
weggehaald. Maar zo'n ontvoering
is meestal maar van korte duur en
de natuurlijke moeder wordt dan
ook zelden ongerust. De „tante"
neemt het jong dan mee, knuffelt
het en verzorgt het totdat de echte
moeder het komt terughalen. Op
het eerste gezicht lijkt het heel ris
kant dat de moeder het goed vindt
dat andere vrouwen haar jong vast
houden. Het jonge aapje zou im
mers makkelijk in de nanden van
een vrouw kunnen vallen die wat
opvoeden betreft van toeten noch
blazen weet en die het kind pijn
zou kunnen doen. Wat zou het
voordeel van deze gewoonte kun
nen zijn voor moeder en kind?
Hulp van tante
Een antwoord is dat het gedrag een
vorm van verzekering is. Als de
moeder ziek wordt, kan de tante
haar taak overnemen en voor het
jong zorgen totdat de moeder beter
is. Apenkenner, Sarah Hardy, be
schrijft hoe een Guenonaap plotse
ling ziek werd na de geboorte van
haar jong. De zorg voor het jong
werd al snel overgenomen door een
ander vrouwtje en om het jong ver
zamelden zich talloze hulptantes
die stuk voor stuk bereid waren de
helpende hand te bieden. De zieke
moeder werd genegeerd en zelfs
bedreigd toen ze probeerde bij haar
jong te komen. Had zich op dat mo
ment een moeder met moedermelk
onder de tantes bevonden, dan zou
het jong uitstekend verzorgd zijn
totdat de moeder was hersteld. He
laas was er in dit geval geen melk
beschikbaar zodat het jong na vier
dagen van de honger stierf.
Een andere reden om de inmen
ging van tantes toe te staan kan
zijn dat daarmee die genen ver
sterkt worden die het jong, de moe
der en andere familieleden ge
meenschappelijk hebben. Deze re
cente theorie van „inclusieve ge
schiktheid" stelt dat biologisch suc
ces niet afgemeten kan worden aan
de levensduur van één individu,
maar aan het totale aantal genen
van dat individu dat bij de bevol
king blijft voortbestaan.
Daar broers of zussen gemiddeld
vijftig procent van hun genen ge
meenschappelijk hebben is het vol
komen logisch dat een dier zichzelf
opoffert op voorwaarde dat het
daarmee tenminste twee bloedver
wanten van de dood redt. Neefjes
en nichtjes hebben minder waarde,
je zou op zijn minst acht neefjes
en/of nichtjes moeten kunnen red
den voordat het de moeite waard is
om je eigen leven op een onzelf
zuchtige manier weg te gooien.
In wezen zal de mate van altruïs
tisch gedrag die twee dieren tonen
uiteindelijk afhankelijk zijn van de
Moeder, pas op uw baby I
genetische relatie tussen hen. De
moeder toont een beetje onbaat
zuchtigheid als ze haar jong (dat
haar genen heeft) afstaat aan ande
re vrouwen. Maar als de tante de
jongste zuster van de moeder is, be
gint het altruïsme van de moeder
meer op eigenbelang te lijken.
Doordat de zuster van de moeder
zo al vast ervaring met kinderen
heeft opgedaan is er als ze zelf een
jong ter wereld brengt minder kans
dat ze haar jong schade berokkent
door het verkeerd te behandelen.
En als de jongen van haar zuster
overleven zullen de gemeenschap
pelijke genen in de bevolking toe
nemen en is iedereen gelukkig. Be
halve natuurlijk het jong dat de
dupe is.
Als het kind waarmee geoefend
wordt, op geen enkele manier fa
milie is, dan heb je alle voordelen
en geen enkel risico. Recent onder
zoek in Jodhpur in Noordwest-In-
dia heeft aangetoond dat een be
paalde apensoort, de slankaap, een
nogal slinkse methode heeft om dat
resultaat te bereiken. Ze stelen ge
woon een baby van een niet ver
wante, naburige troep apen.
Slaan en dreigen
S. M. Mohnot, een antropoloog ver
bonden aan de universiteit van
Gottingen, heeft 38 van dergelijke
ontvoeringen gezien in de negen
jaar dat hij de slankaap heeft bestu
deerd. De ontvoering vindt altijd
plaats als de troepen elkaar in het
kader van hun dagelijkse bewegin
gen ontmoeten. Een jong vrouwtje
van de ene troep kruipt steeds
dichter naar moeder en jong van de
andere troep. Als ze vlakbij is,
springt ze ineens naar voren, pakt
het jong en rent terug naar haar ei
gen troepgenoten. Als de beroofde
moeder haar achterna komt, slaan
de vrouwtjes van de ontvoerende
partij haar en alle andere vrouwen
die het kind proberen te redden.
Soms dragen de mannen een steen
tje bij door te dreigen, maar ze be
moeien zich nooit rechtsstreeks met
de ontvoering.
De roof is ongetwijfeld een trauma
tische ervaring voor de natuurlijke
moeder. Ze dwaalt rusteloos rond
en blijft bange en nerveuze blikken
naar de ontvoerder en haar jong
werpen. Als de ontvoerders dan
uiteindelijk vertrekken, klimt de
beroofde moeder vaak in een boom
of op een heuvel om haar jong nog
zo lang mogelijk te zien.
Hqt ontvoerde jong gaat een nog
slechtere tijd tegemoet. Het wordt-
bijna met minachting behandeld.
Hoewel de meeste ontvoerde jon
gen bijna constant om voedsel
schreeuwen, wordt hun nooit een
tepel aangeboden. Het komt voor
dat de ontvoerders het hongerende
jong volgen om' het als het zich
naar de tepel buigt, wreed weg te
trekken. Als het jong te veel te
keer gaat, wordt het geringeloord,
opgehangen aan enkels of poten of
zelfs onder de poten van de ont
voerders gezet, weggeschopt en ge
negeerd.
In dergelijke gevallen wordt het in
de steek gelaten jong vaak opg
door jonge vrouwtjes die er i
spelen totdat een volwassene
jong opnieuw opeist. Vrouwr
slankapen die nog geen me
waren, behandelden het jong j
voorzichtiger, hetgeen het idee
sterkt dat de gestolen apenjo
in elk geval Voor een deel
gebruikt om maagdelijke vr<
ervaringen te laten opdoen me
jong zonder dat de troep daal
zijn eigen jongen hoeft te risk i
Zoals viel te verwachten liete:
natuurlijke moeders niets n<
hun baby's terug te krijgen en
meeste gevallen lukte dat ook,
wel ze het vaak wel een paar
moesten proberen. Maar M<
heeft drie keer gezien dat de
voerders de baby hielden,
jongen verdwenen een dag of
na de geboorte om nooit meei
zien te worden. Mohnot geloof
deze aapjes de combinatie van i
handeling, spanning en hong
veel is geworden.
KEITH LAIDLER/THE Gt
I
