IN EN OM DE KAS
rt
Teelt in cellen: nieuwe dimensie
vaderlandse tuinbouw?
S7
„Wij zijn
vrouwen
die lekker
willen werken"
ENERGIEKOSTEN
NOG STEEDS
ONZEKERE FACTOR
ENERGIEKOSTEN OP LAAG PITJE
LAND EN TUINBOUW/IN EN OM HET HUIS LHDSECOURANT
A8
MAANDAG 1 MAART 1982 PAGINA 9
CONTACT LEGGEN TUSSEN
COPYWRITER EN OPDRACHTGEVER
Aan het Europaplein te
Amsterdam tegenover de
RAI is het kantoor van de
„Copy Consultants: Alp
honsine Radecker (37) en
Paulette Silvius (32). Ze
oefenen samen het be
roep uit van „koppelaar
ster", maar dan op zake
lijk gebied. En dat doen
ze zo goed dat hun zaak
loopt als een trein.
Na een jaar intensief voorbe
reiden startten ze in januari
1982 operationeel met het op
commissie-basis leggen van
contacten tussen freelance
copywriters en organisaties.
Geboekt staan al 47 tekst
schrijvers (Nederland telt ruw
geschat zo'n 220 freelance
copywriters); in hun agenda
komen 50 scribenten voor met
wie ze inleidende gesprekken
hebben genoteerd, die eind
maart moeten zijn afgehan
deld. Beiden hebben hun spo
ren in de publiciteitswereld
ruimschoots verdiend (Alp-
honsine was medewerkster bij
Art Directors Club Amster
dam): ze kennen het klappen
van de reclame-zweep door
arbeidscontacten met recla
mebureaus en rondzwerven
in dit wereldje waar iedereen
iedereen kent. Alphonsine's
echtegenoot, filmer Jack Oud,
maakt STER-reclamefilms
(o.a. het laatste „typische kof-
fiemoment" in opdracht van
Douwe Egberts) en Paulette,
wier tweede moedertaal
Frans is (werkte bij een Fran
se filmmaatschappij) legde
zich toe op organisatorisch
werk in de reclame business.
Adverteren
Het ging allemaal zo: rond de
cember '81 adverteerde het
tweetal dat het zich ging be
zighouden met tekstbemidde
ling tussen vrije copywriters
en bedrijven, organisaties,
handelsfirma's etc. die geen
vaste band hadden met een
reclamebureau. „Tot onze
verbazing begon de telefoon
meteen te rinkelen, we kre
gen brieven en kaartjes met
„succes" erop, het nieuwe in-
tiatief sloeg duidelijk aan.
Van de zijde van de opdracht
gevers hebben we zeker zo'n
200 reacties gehad vanuit b.v.
de medische en farmaceuti
sche industrie, de scheeps
bouw en diverse bedrijven in
de orde van grootte gelijk aan
die van multinationals. Ze
hadden jubileumuitgaven,
soms folders, advertenties
voor personeelswerving, bro
chures, gebruiksaanwijzingen,
literatuur voor beurzen, boe
ken, de meest verschillende
teksten nodig, waarvoor een
bepaalde aanpak of stijl ver
eist is. Daarvoor blijken lang
niet altijd onmiddellijk krach
ten bij de hand die zo'n kar
weitje kundig opknappen.
De twee „koppelaarsters" Alphonsine Radecker (links) en Paulette Silvius.
Aan de andere kant lopen er
horden gespecialiseerde tekst
schrijvers rond, die het in de
vingers hebben een speciale
boodschap aantrekkelijk en
met kennis van zaken over te
brengen. We hebben alle or
ganisaties die ons benaderden
in een archief gestopt en ook
de scribenten zijn in onze ad
ministratie gerubriceerd naar
specialismen. Sommigen zijn
thuis in de chemische indu
strie of het verzekeringswe
zen, maar je hebt ook mensen
die doorkneed zijn in bedrijfs
planning of marketing. Vaak
hebben ze tijdens een werksi
tuatie in zo'n branche diep
gaande kennis opgedaan, die
ze nu in ander verband ten
nutte kunnen maken; bijvoor
beeld bij een organisatie die
hun know how goed gebrui
ken kan, om ook bij het pu
bliek of op de handelsmarkt
duidelijk naar buiten te tre
den. Een deskundige copywri
ter kan voor deze mensen een
vondst betekenen.
Plezier
Alphonsine: „Er gaat geen
dag voorbij dat we geen ple
zier in ons werk hebben. Het
is machtig om steeds weer
mensen te ontmoeten, die min
of meer dezelfde levensfiloso
fie hebben als wij. Copywri
ters zien niet op tegen hard
werken, maar ze willen over
een zekere vrijheid beschik
ken. Je bent individualisten
onder elkaar. Makkelijk doen
is er niet bij! Dan verloopt de
boel. Je redt het alleen als je
er hard tegen aan gaat. Zo is 't
met tekstschrijvers en zo is 't
met ons ook. We zitten soms
tot diep in de nacht aan de
adminstratie te ploeteren".
Paulette ziet het ook wel zit--
ten met het kersverse bureau.
„Het geeft voldoening mensen
tot elkaar te brengen, die je
allebei van dienst kunt zijn.
Bovendien vind ik het contact
met copywriters leuk. Ze heb
ben vaak veel meegemaakt en
ze zijn ontzettend verschillend
van karakter. Je hebt er van
die heerlijk eigenzinnige
mensen onder. Soms zit je
uren te praten omdat het in
eens klikt. Laatst heb ik met
iemand een hele ochtend zoek
gebracht: de tijd vloog om en
toen ze wegging had ik enorm
veel van haar geleerd".
(Schouderophalend) „We zijn
gewoon vrouwen die lekker
willen werken".
Overtuigde feministen?
Een bedachtzaam hoofd
schudden van Alphonsine:
„Je bent natuurlijk wel zelf
standig, maar echt feminis
ten? Nee (met een lachje).
Persoonlijk vind ik het best
fijn als een man mijn jas aan
geeft, dat verwacht je ook ei
genlijk een beetje". (Doorpra
tend): „We zijn wel door het
feministische blad „Opzij" be
naderd voor een stukje. Maar
het eerste wat je hoorde was
een nogal agressief verwijt
dat we onze hulp op kantoor
(kinderopvang, wat huishou
delijke dingetjes doen) in de
advertentie alleen maar
„Gea" noemde. Heeft dat
mens geen achternaam?, vroe
gen ze. Maar Gea wou het no-
tabene zelf zo. Ze waren ook
teleurgesteld dat we ook voor
mannelijke copywriters be
middelden".
Belastingkantoor
In de toekomst willen Alp
honsine en Paulette, behalve
uitbreiden met vaste mede
werkers nog meer service ge
ven aan freelance copywri
ters. „Ons ideaal is later sa
men met een belastingkantoor
te gaan werken. Meestal heb
ben copywriters zelf een ac
countant, die het hele btw-ge-
beuren regelt, maar je zou een
model kunnen maken voor
belastingverwerking; tenslotte
gaat het voor iedere copywri
ter om dezelfde dingen. Je
zou er alleen een aantal varia
belen aan toe moeten voegen,
die alleen maar hoeven te
worden ingevuld. Paulette en
ik zouden een overkoepelen
de adviesfunctie kunnen ont
wikkelen. Dan sta je dichter
bij de mensen. Freelance
copywriters moeten al zoveel
zelf opknappen. Ik vind dat
ze in vrede hun webk moeten
kunnen doen, dat komt de
kwaliteit ten goede".
tekst: TINY FRANCIS
foto: MILAN KONVALINKA
Het frivole antwoord van de confectie
Zoals verwacht heeft de con
fectie de korte rok overgeno
men. De nieuwe zomerkleren
zien er vrolijk en fris uit. Al
les poft, bloest, valt ruim en
wijd en van de stylisten (eer
der in najaar '81 getoond)
heeft men de laagjes over el
kaar geaccepteerd. Het schijnt
dat de lagenlook-mode ons
ook nog niet verlaten heeft.
Ze past trouwens bij de ro
mantische elementen die dan
ook sterker dit seizoen naar
voren komen. Er wordt, on
danks de nieuwe mini zeer
veel stof voor de wijdte ge
bruikt, een verschijnsel dat
zich juist vaak in financieel
krappe tijden voordoet.
Broeken zijn er overal in de
etalages, vrijwel ieder groot
warenhuis heeft ze ingekocht:
piratenbroeken, zouavemodel-
len boven de knie, onder de
knie, met rechte wijde pijpen
of harenpantalons. Ze hebben
één ding gemeen: de^ enkel
moet zichtbaar zijn. Daarnaast
is er de plattelandsstijl, blou
ses met poffende mouwen,
vesten, boezeroenen, grootva
dershemden.
Hoe bonter hoe beter denken
magazijnen als C en A, V en
D, P en C. Ze werken met
kleuren als aquagroen, rood,
blauw, wit, veel blauw en
groen samen en felle kleuren
gecombineerd met wit. Zome-
raccessoires zijn: banden in
het haar, matrozenpetjes, sie
raden met nautische afbeel
dingen, sokjes en tassen in de
vorm van een plunjezak.
Daarbij strohoedjes en platte
sandalen met sokjes, schoenen
met kurken zolen, ballerina's
en muilen op gondelleest (on
gekrulde neus), waarop blin
kend metalen bedels en fon-
kelstenen zorgen voor de
sprookjesprinses-look.
TINY FRANCIS
Voor jonge vrouwen korte katoenen jasjes met
overslag in „opa-streep" 60), bijpassende
camisole. De streep viert hoogtij. Meisje rechts
heeft een zwart gestreepte katoenen bloes met
schoudersluiting over een zwart katoenen rok
met overrok in naalddun streepjespatroon.
Brede ceintuur (C en A).
Bonneterie in deux pieces (rechts met vleer
muismouwen) (Claire Mode). Linkse model kost
279. Het is uitgevoerd in bijna zwart met geel,
cerise of het nieuwe aqua.
Piratenbloeses met volants op zeeroversbroe
ken. Let op de verlaagde taille, aangegeven
door lange geknoopte shawls. (C en A).
Wit katoenen hemdjurkje met middenbaan in
„neon" kleuren. Rechts: „Chinees" jack met
bijpassende enkelvrije broek. (C en A).
Er behoeft niet te worden gezegd dat karnaval van veel in
vloed is geweest op de gang van zaken in de bloemenhandel.
Er was een iets kalmer aanvoer en ook hebben een aantal
kooplieden een weekje'de zotskap op gehad en lieten de. bloe
men voor wat die waren. Maar geen kwaad van karnaval!
Bovendien werkten de weeromstandigheden nogal mee die
de oogst afremden, zodat de kooplieden behoorlijk uit de voe
ten konden! Vergelijking van cijfers heeft weinig zin, omdat
karnaval vorig jaar een week later viel en pas deze week ver
gelijkbaar materiaal zou opleveren. Overigens geeft het cijfer
materiaal van de CCWS een typisch beeld over de gang van
zaken. De aanvoer van snijbloemen afgelopen week was
praktisch gelijk aan die van vorig jaar, met ruim 27 miljoen
bos of stuks. Maar de opbrengst daarvan was ruim 11 miljoen
gulden tegenover vorig jaar ruim 9 miljoen, een gunstig ver
schil dus met bijna 2 miljoen gulden. De potplanten bleven op
vrijwel gelijk niveau. De totale aanvoer van de CCWS be
droeg afgelopen week 30.023.394 bos of stuks en omzetbedrag
van 14.049.194,20 tegen vorig jaar 29.156.060 of of stuks en
omzet van 11.965.020,09. Van leliekelken was er een matig
aanbod, van de takken wel wat ruimer, ongeveer 600.000.
Van freesia was een beduidend minder aanbod, nu bijna 7
miljoen en dat is 2 miljoen minder dan vorig jaar en ook sinds
voorgaande week nam de aanvoer af. Maar wel ging de ge
middelde prijs flink wat hoger, gemiddeld 30 cent. In het al
gemeen kan worden gezegd dat er een behoorlijke aanvoer
van bloemen is. Ook de chrysanten weten zich goed te hand
haven, zowel wat aanvoer betreft als het prijspeil. De pot
planten hadden afgelopen week iets minder belangstelling,
vermoedelijk vanwege het karnaval, waar men in onze zuide
lijke provincies het te druk mee had. Niettemin kon de aan
voer van ruim een miljoen stuks tegen redelijke prijs worden
verwerkt en maakte weinig verschil met vorig jaar. Gerbera
en lelies worden ruim aangevoerd. Van gemiddelde prijzen
met tussen haakjes die van vorig jaar vermelden we: alstroe-
meria 69 (65) amarillys 22 (20) Amerikaanse anjers 41 (37) tro-
sanjers 33 (31) anthurium 1,61 (1,68) asparages 20 (26) chry
santen 69 (63) idem geplozen 87 (88) euphorbia 62 (66) freesia
30 (20) gerbera 42 (40) gladiolen 43 (13) irissen 21 (18) lelie
kelk 80 (48) lelietak 95 (91) nerine 1,74 (1,88) cymbidium,
groot 43 (42) idem klein 11 (15) rozen groot 72 (59) idem klein
44 (44) sonia 63 (53) belinda 39 (44) red garnette 34 (34) strelet-
zia 1,72 (1,53) tulpen 21 (22). Wat de importbloemen betreft,
was er een ruime aanvoer. Er was een flinke aanvoer van
gypsphilia met redelijke prijs die hoger was dan vorig jaar. Er
kwamen ook aardig wat import-trosanjers uit Israël met ho
ger prijs dan vorig jaar. De rozen lieten verstek gaan maar de
statice uit Israël maakte goede prijzen. De problemen rond de
nergieprijzen zorgden afgelopen week voor nogal verwarring
onder de tuinders, vooral ook doordat nu de hoge nota's bin
nen komen. Men weet niet waar men in dat opzicht aan toe is
zo wordt gesteld. Zo langzamerhand beginnen de bolbloemen
een een ruime plaats in de veiling in te nemen met een prijs
die in het algemeen wel hoger ligt dan vorig jaar om deze tijd.
Maar de grote massa moet nog komen en er kan worden ver
wacht dat het totale assortiment zich spoedig zal gaan uitbrei
den.
Brengen de forse aard-
gasprijzen die straks
nog een paar keer wor
den verhoogd de va
derlandse glastuinbouw
aan de rand van het graf?
Dat verhaal is de laatste
maanden meerdere ma
len in geuren, kleuren en
vele kolommen door de
vakpers gegaan.
Dat kan allemaal best waar
zijn, maar als je laaggroeiende
gewassen zoals sla, radijs, hya
cinten, tulpen, narcissen,
blauwe druifjes, begonia's en
chrysantenstekken, St. Pau-
lia's en ga-maar-door gaat te
len in een joekel van een kas,
dan stook je vele tientallen
kubieke meters warm, waar
helemaal niets staat of groeit.
Allemaal weggegooid geld.
Waarom brengt men het be
nodigde licht en de warmte
niet vlak bij de planten?
Waarom niet in vele lagen bo
ven elkaar bij kunstlicht gaan
telen? En dan niet in kassen,
maar in zwaar geïsoleerde
cellen. Dan zijn niet alleen de
energiekosten stukken lager,
maar heb je alles ook nog eens
een keer veel beter in de
hand.
Fluitje van een cent
Daar komt nog bij dat het in
technisch opzicht een fluitje
van een cent is om de warmte
die je met al die tl-buizen te
véél produceert via warmte
pompen, warmtewisselaars en
andere technische toestanden
om te zetten in water van 75
tot 80 graden. En dan kun je
die energie voor de tweede
maal gebruiken. Wie dat doet,
kan om de energiekosten he
lemaal lachen. Aan het woord
is de Sassenheimse indu
strieel, de heer J. Lestraden,
directeur van een reeks fa
brieken, onder andere van
Schulte Lestraden B.V. in
Sassenheim, een onderneming
die ook in het bollenvak een
heel goede, klank heeft.
Kassen zijn ondingen
Voor de teelt van laaggroeien
de gewassen zijn de kassen
van'vandaag gewoon ondin
gen, zegt Jaap Lestraden. Als
het 's winters vriest, moet je
je te pletter stoken en groeien
de gewassen vaak nog maar
heel langzaam. Wordt het
mooi, warm weer, dan kun
nen de telers het ook wel
schudden, want dan is er
weer geen houden aan. Je
kunt dan de luchtramen wel
wagenwijd opengooien, maar
de groei van de gewassen is
toch niet af te remmen. Het
gevolg is dat de groenten- en
bloemenveilingen overstel
pend grote aanvoeren moeten
verwerken en dat de kwekers
lage prijzen krijgen. In kassen
heb je zelf weinig of niets in
de hand. In een koude perio
de zijn je produktiekosten erg
hoog en oogst je weinig en als
het warm weer wordt, dan
word je onder je eigen pro-
dukten min of meer begra
ven.
Imperium
Jacobus Wilhelmus Lestraden
(58) verkondigt niet alleen
mooie theorieën, bij vertoont
het ook. Hij heeft in het Lim
burgse Roermond in drie jaar
tijd een compleet imperium
opgebouwd. Hij kocht zeven
hectare industrieterrein, liet
de aanwezige bomen voor het
grootste deel staan en bouwde
er zeven nieuwe fabrieken.
Enkelen daarvan zitten vol
met cellen waarin hij naast
bolbloemen, zoals tulpen, nar
cissen, irissen en Hippa-
strums, ook laaggroeiende
groenten teelt zoals sla, radijs,
enzovoort. En niet te verge
ten: champignons op zeer gro
te schaal (al heeft hij daar uit
eraard geen licht bij nodig).
Tot vijftien lagen
Boven elke laag komt een
batterij tl-bui£en, gevat in een
houder van geprofileerd
plaatstaal, die dan tevens
weer dienst doet als bodem
voor de laag die er boven
wordt geplaatst. De tl-buizen
produceren zoveel warmte dat
men er een teveel van krijgt.
Die warmte wordt via een
reeks technische installaties
weer bruikbaar gemaakt voor
de verwarming van andere
cellen.
Om te laten zien dat vele ge
wassen het in cellen even
goed doen als in kassen, heeft
Lestraden voor de aardigheid
op het dak van zijn Tuin-
bouw-„fabriek" een grote kas
laten bouwen. Alle gewassen
die in de cellen worden ge
teeld, worden ook in de kas
geplant. De resultaten tot nu
toe: vele tulpen en andere
siergewassen doen het in cel
len minstens even goed, maar
de produktiekosten liggen bij
V gis
1113199!
!W««
efi
B **1
De heer
Jaap Le
straden
(rechts):
...tuinbouw
nieuwe di
mensie ge
ven...
Sla
Nog nooit vertoond: kassen op het dak van de Tuinbouwhal, die voor een belangrijk
deel Is gevuld met zwaar geïsoleerde cellen.
De afgelopen weken groeide
in de cellen sla in drie en een
halve week van plantje tot
volwassen krop. En de kwali
teit liet niets te wensen over.
In grote lijnen komt de groei
van de planten in cellen-met-
licht overeen met de groeiom-
standigheden in de zomer
maanden in kassen. Lestraden
meent dat men met het isole
ren van kassen met scherm-
doek, dubbele daken van
kunststof en dergelijke op het
verkeerde paard wedt. Isole
ren van kassen kost licht en
dat gaat produktie en kwali
teit nadelig beïnvloeden, zo
zegt hij.
Antwoord
„Voor een reeks laaggroeien
de gewassen geven wij met
deze manier het verlossende
antwoord op de stijgende
energiekosten. Natuurlijk: een
dergelijk gebouw met cellen
kost niet niks, maar is per
vierkante meter niet duurder
dan een moderne kas met al-
les-d'r-op-en-d'r-an. En als je
dan bedenkt dat je in cellen
vele lagen boven elkaar kunt
gaan telen, dan komt alles op
een heel ander vlak te liggen.
Daar komt nog bij dat je bij de
teelt in cellen niet naar hoog
waardige tuinbouwgrond be
hoeft te kijken. Je brengt in
de cellen de grond die je zelf
wilt Of desgewenst substra-
betreft: dat maak je zelf. Dit
type gebouwen met cellen
kun je dus zowel in de Sahara
als binnen de poolcirkel ge
bruiken. Alleen
Storm op bestelling
Insiders hebben Lestraden
voorspeld dat hij beslist pro
blemen gaat krijgen met ven
tilatie, circulatie, een te hoge
luchtvochtigheid etcetera. De
Sassenheimer moet daar al
leen maar om grinniken. Hij
heeft zich in de afgelopen 35
jaar haast vrijwel uitsluitend
bezig gehouden met verwar
ming, luchtbeweging en alles
wat daarmee verband houdt
Zijn cellen zijn dan ook uitge
rust met een reeks zware ven
tilatoren en afzuiginstallaties.
Hij kan het in de cellen op be
stelling laten stormen. Even
een storm van windkracht 8
gedurende vier seconden per
uur? Eén draai aan de knop
en het is zover. De tijdklok
ken zetten de ventilatoren op
exact de aangegeven tijd weer
op-de-plaats-rust. De heer Le
straden heeft een windvlaag-
theorie ontwikkeld en brengt
die hier in praktijk.
Bom
„Ik weet", zo zegt hij, „dat ik
met mijn methode in bepaalde
kringen een bom laat ontplof
fen. Maar ze kunnen niet om
mij heen. Ik leg de bewijzen
op tafel en geef de tuinbouw
een nieuwe dimensie. Straks
en dat zal wel half augus
tus worden is alles hier
kant en klaar en hebben we
voor vele gewassen het expe
rimentele stadium ook al ach
ter de rug. Nog dit jaar staat
de internationale tuinbouw bij
ons in Roermond op de stoep.
Daar wil ik een lief ding on-
de^ verwedden".
