male
Diepte
zien
een
sensatie
"eel de natie morgen met rood-groen-bril voor de buis
ZATERDAG 27 FEBRUARI 1982
hdelijk komt er morgenavond weer eens iets op
I televisie dat echt helemaal nieuw is. Op de tele-
|ie tenminste. Wie een kleurentelevisie heeft en
I moeite heeft genomen een rood-groen-brilletje
jn te schaffen,kan zondagavond eerst op Duits-
lid 3 (zowel NRD als WDR, om kwart over ze-
n) en daarna op Nederland 1 (NOS, om vijf over
llf elf) programma's zien, waaraan de derde di-
ensie is toegevoegd: diepte,
diepte begint niet bij het glas van de beeldbuis,
die komt zo te zien echt de kamer binnen. Op
Iderdelen gaan de programma's van Duitsland en
^derland verschillen. De NOS laat een deel weg
I komt daarvoor in de plaats met eigen opnamen.
maart gaan NDR en WDR verder met de drie-
nensionale uitzendingen. Op 7 maart om kwart
VERSUM Vijftien jaar al
ter hebben we in Nederland
urentelevisie. Op het eerste ge-
iht lijkt er in die vijftien jaren
tinig aan de ontvangers te zijn
randerd, zeker wanneer we uit-
litend naar de voorkant kijken,
at dat betreft wekken de ontwik-
jlingen van destijds in het zwart-
It-gebeuren de indruk spectacu-
Irder te zijn geweest: de giganti-
'le kasten met minimale beeld-
isjes en wazige beelden naar pre-
s het tegendeel. Toch is er de af
lopen vijftien jaren in de kleu-
itelevisie een ontwikkeling aan
gang geweest, die veel ingrijpen-
is dan ooit bij wart-wit-televisie
geval was. Zet de kast van vijf-
i jaar terug maar eens naast
itje anno 1982. De uiterlijke ver-
illen zijn dan toch wel evident,
van het inwendige maar niet
is te spreken. Het stroomver-
'k en de warmte-ontwikkeling
tot een fractie teruggebracht,
seconden na het inschakelen
hijnt het beeld, een veelheid
zenders is programmeerbaar,
voorkeursinstelling kan in het
leugen worden gezet. En intus-
n zijn er ook hoogst interessante
ndverschijnselen bij gekomen,
ideoregistratie bijvoorbeeld, vijf-
>n jaar geleden voor de technici
)g een probleem van de eerste
orgedsde, kan nu simpel in de huiska-
de 2jer gebeuren en informatie via
t zou fcletekst en Viditel doet schoor-
rslonzletend zijn intrede. In vaktermen
geloofcrdt nu gesproken van één-,
sp<yee_ 0f driechipsontvangers.
ons ^hter, bij al die werkelijk giganti-
technische ontwikkelingen is
^j°|s'n^s de introductie van de kleu-
dudJn televisie aan de werkelijkheids-
over zeven 's avonds brengt Duitsland 3 een pro
gramma als dat van morgen. Op 17 maart ('s a -
vonds vijf over tien) en 23 maart ('s avonds kwart
voor tien) volgen oude driedimensionale films.
Stellig zullen veel bezitters van videorecorders
proberen de uitzendingen op beeldband vast te leg
gen. Zij moeten zich echter voorbereiden op een
grote teleurstelling. De voor particulier in gebruik
zijnde recorders zijn technisch niet geavanceerd
genoeg om de frequenties, waarmee het program
ma wordt uitgezonden, goed te ontvangen. Gevolg
is, dat het rood en het groen bij weergave niet het
zelfde zijn als bij de uitzending. Bij het bekijken
door de rood-groen-bril kan dat dubbelbeelden en
hoofdpijn opleveren.
Sieving van de kijker nauwelijks
,ts toegevoegd. Goed, de beeld-
8edjvaliteit is iets toegenomen en de
"^"luidskwaliteit is en wordt aan-
e Mïnlijk verbeterd. In Duitsland
experimentele uitzen-
jngen met stereogeluid verzorgd
Nederland zal in dat opzicht
fi^S nnenkort stellig volgen. Onge-
vf^e'd za* kwaliteitsgeluid de
pkelijkheidsbeleving opvoeren.
,,°uiettemin heeft het beeldscherm
dak als vijftien jaar geleden nog een
van hoogstens 67 centi-
!eSeK|eter. Daarmee blijft het een klein
instertje waarmee we vanuit onze
liskamer in de wereld kijken. Nu
in tegenwoordig dat beeld wel
irden opgerekt door projectie op
scherm, maar daarmee neemt
jjet I hoeveelheid informatie, die ons
jer Jreikt, nog niet toe. Dat was des-
art mf*5 het Êeval bÜ de introduc-
luidef van de Z06enaamde cinemasco-
tfilm. Op het superbrede doek is
de Jet alleen alles groter te zien,
's voora^ méér te zien.
nog lillen we via de televisie een in-
deerdjnSencle kiJk °P het gebodene
mina}^en' dan z'jn er veel close-ups
3 mer'g- Gevolg is dan meteen, dat de
'dat Fker s^ecbts een detail van het ge-
dan iuren ziet, met het gevaar dat hij
\r contact met de wereld verliest.
datror een bredere „visie" is daarom
Ia"rtv|sProken K:<
wel-"beerlijk.
van de
bij het gebodene te betrekken
vergroting van het beeld op de
janier van de cinemascopefilm.
ichnisch kan dat wel; de uitvin-
rs hebben er zelfs al een naam
-wetoor bedacht: high fidelity televi-
kenin, ook wel high definition of
•na agh resolution television. Intro-
Zwfctie van zo'n systeem is voorlo-
nog niet haalbaar, want het is
genen zowel produktie- als consump-
Cfzijde nog onbetaalbaar. Voorlo-
gaan de uitvinders ervan uit,
ewei t de betrokkenheid moet worden
n en rgroot door de onrust uit het
rótis eld te halen (reflecties, flikkerin-
plefn, e.d.)
n in
dan
bhjv
eken
/ant n tweede manier om de betrok-
nheid van de kijker te vergroten
toevoeging van een extra dimen-
t aan de beelden. Op dit moment
eft de kijker nog niet meer dan
^_n illusie van diepte, opgeroepen
or schaduweffecten vervaging
i.is e n kleuren en vooral door pers-
al ïctiefwerking. Echter, die illusie
alleen zolang bekende voor
in hrpen worden getoond waarvan
is kijker de omvang kent. Bij on-
rim< kende voorwerpen is de kijker
Da et meer in staat te onderscheiden
•ns it de afstanden zijn.
clus it onderscheidingsvermogen
imt pas, wanneer de kijker in
lat is met elk oog het betreffende
en orwerp vanuit een iets verschil-
ide hoek te bekijken. Die hoek
>rdt veroorzaakt door de afstand
sbor sen de ogen; bij de mens onge-
jde« er zeven centimeter. Hou maar
sanihs een opgestoken duim op een
v lve meter voor uw gezicht en
leidiiijp één oog dicht. U ziet dan de
~_1" im op een bepaalde plaats voor
rtf achtergrond. Open het dichtge-
*g d epen oog en sluit het andere: de
w{ im staat nu op een andere plaats
or de achtergrond. Kijkt u met
hng ide ogen naar de duim, dan
d irdt de achtergrond vaag. Kijkt u
et beide ogen naar de achter
mond, dan vervaagt de duim. Die
'formatie van de ogen naar de
Ril1 rsenen laat ons weten welke af-
nd er zit tussen de duim en de
Met z'n allen kijken naar driedimensionale televisiebeelden, zoals hier televisiemedewekers, levert een grappig
gezicht op.
achtergrond.
Natuurlijk, ook met één oog kun
nen we redelijk diepte schatten, zo
lang we naar de werkelijkheid kij
ken. Informatie als vervaging,
grootte-verschillen en weglopende
lijnen (perspectief) staat daar borg
voor. Toch komt men kijkend met
één oog in de problemen, zodra on
bekende voorwerpen worden beke
ken. Pas gelijktijdige vergelijking
met een bekend voorwerp levert
dan de noodzakelijke informatie
over afmetingen en afstand.
Willen we in plaatjes echt diepte
kunnen zien (en een tv-scherm is
ook een plat plaatje), dan moeten
we er vo.or zorgen, dat er gelijktij
dig twee plaatjes zichtbaar zijn en
wel zodanig dat we met één oog al
leen het ene en met het andere al
leen het andere plaatje zien. De
plaatjes zelf moeten dan zodanig
van elkaar verschillen, dat ze het
onderwerp laten zien vanuit een
onderlinge afstand die minstens
overeenkomt met de afstand tussen
onze ogen. Maken we de afstand,
van waaruit het onderwerp wordt
bekeken veel groter, dan krijgen
we een overdreven dieptewerking.
De wetenschap maakt van dat ge
geven handig gebruik. In de land
meetkunde wordt bijvoorbeeld
veelvuldig gewerkt met kijkers
waarvan de objectieven ver uit el
kaar staan. Ook artilleriekijkers
hebben ver uit elkaar staande len
zen, zodat de waarnemer goed kan
zien of de afgeschoten granaten
niet te ver of te dichtbij neerko
men. En in feite werkt de gewone
prismakijker net zo. De objectieven
staan verder uit elkaar dan de
ogen. Door die kijker zijn we in
staat ook tussen voorwerpen op
grotere afstanden nog redelijk af-
standsverschillen te constateren.
3D-viewers
Terug naar het driedimensionale
effect (3D) in de platte plaatjes. Hoe
zorg je ervoor dat de kijker met
één oog maar één plaatje tegelijk
kan zien? Dat kan op verschillende
manieren. De bekendste is die met
het stereokijkertje, in de moderne
versie bekend als viewmaster en te
koop in warenhuizen en speelgoed
winkels. Bijna anderhalve eeuw ge
leden waren er al dergelijke 3D-
kijkertjes, gemaakt van hout. Wie
twee identieke bolle lensjes heeft
met een brandpuntsafstand van
een centimeter of twintig, kan daar
gemakkelijk een 3D-viewer om
heen bouwen, om er vervolgens
zelfgemaakte dieptefoto's mee te
bekijken.
Het maken van zulke foto's is ook
heel simpel. Je maakt gewoon twee
opnamen van één onderwerp, maar
verschuift tussen de opnamen de
camera een centimeter of acht
(voor onderwerpen op grote af
stand kan die verschuiving rustig
tot een halve meter worden ver
groot). De foto's plak je naast el
kaar op een kartonnetje en dat ge
heel wordt in de viewer bekeken,
zodanig, dat per oog maar één foto
zichtbaar is. Zorg er wel voor dat
de links genomen foto ook links
wordt opgeplakt.
Anaglyfen
Een nadeel van dit 3D-systeem is,
dat maar één kijker tegelijk de
plaat kan bekijken. Logisch dus,
dat inventieve geesten hebben ge
probeerd manieren te vinden,
waarbij een hele groep tegelijk
naar de 3D-beelden kon kijken. Dè
vondst was het rood-groen-brilletje,
in combinatie met groen-rood af
drukken of projecties, ofwel
anaglyfen. Door een rood glaasje is
een gelijkgekleurde afdruk of pro
jectie nagenoeg onzichtbaar, maar
bekeken door een groen glaasje is
dat rode beeld duidelijk zichtbaar.
Precies andersom gaat het met
groene beelden, bekeken door res
pectievelijk groen en rood glas. Met
gebruikmaking van dit principe
konden de beide beelden voortaan
over elkaar heen worden geprojec
teerd (film) of afgedrukt (foto's, te
keningen), terwijl er meer mensen
tegelijk naar konden kijken.
Voor de Tweede Wereldoorlog nam
de anaglyfenfilm een geweldige
vlucht. In kleine kermistheatertjes,
maar ook in gerenommeerde bio
scopen, zaten horden kijkers met
rood-groene brilletjes te geniegen
van horror, sensatie en liefde in
drie dimensies. Ook na de oorlog
waren er enkele 3D-filmmakers ac
tief, maar de filmzalen waar hun
produkten werden vertoond, trok
ken steeds minder publiek. Geen
wonder, want inmiddels was de
kleurenfilm opgerukt en kwam de
cinemascopefilm. En voor die toe
gevoegde waarden wilde het pu
bliek de toch onhandige en soms
hoofdpijn veroorzakende brilletjes
graag inleveren. Hét grote nadeel
van de anaglyfenmethode was
en is dat dieptekijken in kleur
niet mogelijk is, ondanks het feit
dat het gebruik van kleuren voor
het systeem voorwaarde is.
Zonnebril
Intussen zijn er al lang systemen
bekend, waarbij kijken in kleur èn
diepte mogelijk is. Ze kwamen ech
ter pas op een moment, dat de hele
dieptekijk-rage alweer voorbij was.
Het handigste systeem maakt ge
bruik van polarisatiefilters: zowel
bij het projecteren als bij het kij
ken. Gepolariseerde beelden wor
den over elkaar heen geprojec
teerd. Wie daar naar kijkt door een
polariserende zonnebril, waarvan
één glas een kwart slag is gedraaid,
ziet diepte met behoud van het hele
kleurengamma. Wel moet een flin
ke dosis licht worden gebruikt,
want polariserende filters laten
maar vijftig procent van de oor
spronkelijke hoeveelheid licht
door.
We kennen nóg een manier om in
kleur diepte te zien zonder stereo-
kijker. In dit geval zelfs zonder
speciale rood-groen-bril of polarisa-
tiebril. Hier .wordt gewerkt met ci
linderlensjes die op het gedrukte
beeld worden gemonteerd. Een
goed voorbeeld daarvan is de an
sichtkaart-met-diepte-werking.
Echter, wil dit systeem bruikbaar
zijn voor het gelijktijdig met meer
mensen bekijken, dan wordt de uit
werking wel erg ingewikkeld. Er
zijn gauw zes foto's nodig, die op
kunstige wijze in elkaar moeten
worden gemonteerd.
Diepte-tv
Tot nu toe hebben we het gehad
over de mogelijkheden en onmoge
lijkheden van de televisie en ver
volgens over de verschillende ma
nieren van dieptezien in een plat
vlak. Een intrigerende vraag is na
tuurlijk, of televisie en dieptezien
met elkaar te combineren vallen.
Op die manier wordt 3D-kijken bij
het publiek thuis gebracht. De
vraag is jaren geleden al bevesti
gend beantwoord. Alleen werd
toen nog allerminst aan huiskamer
gebruik van het dieptezien gedacht.
Op verzoek van een Utrechtse her-
senchirurg maakte Philips tien jaar
geleden e^n driedimensionaal tele
visiesysteempje volgens de anagly
fenmethode. Door met een rood
groen brilletje naar het beeld
scherm te kijken, kon de hersen-
chirurg eindelijk een gemakkelij
ker operatiehouding aannemen en
konden tegelijk anderen de ver
richtingen gadeslaan. De hersen-
chirurg bleek er niet zo blij mee te
zijn. Hij was zozeer aan de moeilij
ke operatiehouding gewend, dat hij
niet meer in de normale houding
kon opereren. Wel bleef het diepte-
kijken voor de toeschouwers hoogst
informatief. Het wordt dan ook nog
steeds gebruikt. Philips heeft intus
sen ook nog met 3D-beelden geëx
perimenteerd in vluchtsimulatoren
bij luchtvaartmaatschappijen.
Polarisatie
Technisch is het heel gemakkelijk
televisiebeelden met diepte te pro
duceren en tegelijk het volle kleu
rengamma te behouden. Philips,
maar ook menige concurrent, heeft
daar al lang proefopstellingen van.
Het kunstje is twee beeldschermen
onder een hoek van 90 graden te
plaatsen en daartussen, onder een
hoek van 45 graden, een halfdoor
latende spiegel te monteren. Wan
neer nu de ene beeldbuis de (gepo
lariseerde) beelden voor het linker
oog krijgt en de andere de (anders
om gepolariseerde) beelden voor
het rechteroog, krijgt de kijker
wanneer hij met een polariserende
bril door de halfdoorlatende spiegel
ziet voortreffelijke driedimensiona
le beelden. Hetzelfde principe heeft
Philips ook al toegepast met televi
sieprojectie. De halfdoorlatende
spiegel kan dan vervallen, maar de
polarisatiebril blijft uiteraard nood
zakelijk.
Het nadeel van 3D-televisie in
kleur is, dat de thuiskijker er met
zijn huidige kleurentelevisie niets
aan heeft. Immers, er zijn twee toe
stellen nodig om één 3D-beeld te
construeren. En voor het zenden
van de signalen zouden waarschijn
lijk twee kanalen nodig zijn. Wie
nu driedimensionaal televisie wil
kijken, zal daarom genoegen moe
ten nemen met de „ouderwetse"
anaglyfenmethode en dus met het
malle rood-groen-brilletje. Die bril
letjes zijn a één gulden de afgelo
pen weken bij honderdduizenden
in de handel gebracht met het oog
op de komende driedimensionale
uitzendingen via Nederland 1
(NOS) en Duitsland 3 (NDR en
WDR). Wie zijn kinderen een leu
ke tijdpassering wil geven, kan ze
ook zelf zo'n brilletje laten maken,
want rood en groen cellofaan is op
veel adressen te koop. Let er wel
op dat het rode filter voor het lin
keroog komt en het groene voor
het rechter, want wie verkeerd om
door zo'n bril naar de 3D-beelden
kijkt krijgt geen diepte, maar wel
hoofdpijn.
Vanwaar nu die plotselinge belang
stelling in, Nederland en Duitsland
voor driedimensionale televisie
beelden? In principe is er niets
nieuws aan de hand, nietwaar?
Eerlijk gezegd hadden Philips,
NOS en de Duitse omroepen ook
helemaal niet gerekend op zo'n
plotselinge dieptekijk-belangstel-
ling bij de televisiekijkers. Het be
gon een half jaartje geleden als een
aardigheidje in een vrijetijds- en
hobbyprogramma van de Nord-
deutsche Rundfunk. De program
mamakers lieten zien dat je met be
hulp van twee camera's, een kleu-
renontvanger en een rood-groen-
brilletje heel gemakkelijk diepte-
beelden in de huiskamer kunt
brengen, simpel gebruik makend
van een principe dat al meer dan
een eeuw bekend is.
Uitdaging
Prompt werd de NDR overspoeld
met reacties en verzoeken, meer
driedimensionale bewegende beel
den te laten zien. Wat bleek? Er is
inmiddels een hele generatie, tot
zo'n dertig jaar, die nog nooit bewe-
Een
schematische
voorstelling van
driedimensionale
televisie met
behoud van het
volledige
kleurengamma.
Er zijn twee
kleurentelevisie
toestellen voor
nodig.
gende dieptebeelden heeft gezien.
Logisch, want de 3D-films als ker
mis- en bioscoopattracties zijn ver
dwenen. Nu had de NDR de ge
makkelijkste weg kunnen kiezen
en rustig enkele voor- dan wel na
oorlogse 3D-films kunnen draaien,
maar daarmee was meteen de uit
daging verdwenen om eens te kij
ken, welke nieuwe mogelijkheden
de elektronica en het medium tele
visie openen.
De NDR nam de uitdaging aan en
zocht contact met Philips. Inmid
dels heeft ook de NOS zich bij dat
tweetal aangesloten. Gedrieën Is
men aan het experimenteren gesla
gen, met als voornaamste resultaat
de conclusie, dat de elektronica het
maken van 3D-programma's aan
merkelijk eenvoudiger, aantrekke
lijker en goedkoper heeft gemaakt.
Er hoeft geen duur filmmateriaal
meer te worden gebruikt, men
hoeft niet meer te wachten op het
ontwikkelen van de films om te
kunnen zien of de opnamen zijn
geslaagd. Een mislukte scène kan
direct worden overgedaan. Kortom,
het proces tot en met het eindpro-
dukt kan veel beter in de hand
worden gehouden. Met als gevolg
dat er een kwalitatief aanmerkelijk
beter produkt kan worden gemaakt
dan de oude 3D-films. Dat is dan
ook wel te zien.
Morgen, zondag 28 februari, kan ie
dereen die een kleurentelevisie be
zit (èn een rood-groen-brilletje)
constateren, waarin de moderne
toepassing van de oude anaglyfen
methode bij het trio NDR-Philips-
NOS heeft geresulteerd. De resulta
ten zijn af en toe werkelijk verba
zingwekkend, want menige scène
blijkt zich zo te zien vóór de beeld
buis af te spelen. Wel is het nood
zaak een goede kijkafstand aan te
houden. De ideale afstand is onge
veer vijf keer de diagonaal van de
beeldbuis: voor een grootbeeld-tv
dus goed drie meter. Kleurenblin
den hoeven zich niet af te laten
schrikken, want in veel gevallen
zullen zij de anaglyfenbeelden zelfs
beter kunnen zien dan mensen met
normaal kleurengevoelige ogen.
Belangrijkste voorwaarde is, dat de
kijker met beide ogen goed moet
kunnen zien, al dan niet geholpen
door een bril. Brildragers kunnen
de rood-groen brilletjes het best
over hun gewone bril heen dragen.
De poten van de kartonnen bril
kunnen eventueel met kleefband
aan die van de eigen bril worden
vastgeplakt.
Naar schatting tien procent van de
mensen zal het diepte-effect niet
kunnen waarnemen wegens slechte
ogen of onvoldoende coördinatie
vermogen (in het laatste geval blijft
men twee beelden zien).
De uitzendingen in drie dimensies
hebben vooralsnog het karakter
van de vroegere kermisattracties.
Voor de kijkem tenminste. Aan de
produktiekant van het televisiege-
beuren is de spanning heel anders
van aard. De ingenieurs en ver
koopdeskundigen van Philips bij
voorbeeld zouden dolgraag willen
weten, in hoeverre het dieptezien
de werkelijkheidsbeleving van de
kijkers vergroot. Pas wanneer er
inderdaad een grote vraag zou ont
staan naar driedimensionale televi
sieprogramma's, wordt een vervolg
op de experimenten van nu voor
Philips en zijn concurrenten van
groot belang. Vandaar dat de tele
visie-industrie toch wel met grote
belangstelling de reacties van het
publiek op de 3D-uitzendingen be
kijkt. Het feit, dat het initiatief nu
eens niet van de producenten maar
van de consumenten komt, is voor
de elektronica-industrie een aange
name verrassing.
RINK DROST
Ook de
cameraman moet
om het beeld op
zijn monitor te
kunnen zien, een
rood-groen-bril
op zijn neus
zetten.
