FREDDIE
LAKER:
de man die te
dicht bij
de zon vloog
Oer
tijden
terug
in
Orvelte
m
ZATERDAG 13 FEBRUARI 1982
lieten de banken
definitief vallen. Sir
Laker, de Britse pio-
spotgoedkope luclit-
stond weer aan de
ingesloten door geld-
die als aasgieren bo-
puinhopen van zijn im-
zweven. Maar Sir
ie, die nog altijd kan re-
op de morele steun van
er Thatcher en haar mi-
i, weet van geen wijken,
eft al weer nieuwe plan-
p stapel staan. Nu Ro-
„Tiny" Rowland, die
vrijwel onbeperkte fi
le middelen beschikt,
ïëifmenwerking met Laker
;t zitten, is de kans heel
dat spoedig weer toe-
met de naam Laker
staart het luchtruim
kiezen richting Ameri-
Lï?3"'
>rdel,°'
onderstaand artikel een
van de joviale lucht-
die te dicht bij de
iog, zijn vleugels ver-
de, door zijn overmoed
0 beneden stortte, maar
:ij Rowland wellicht op-
zal opstijgen.
!N Vorige week dinsdag
met een zelfverzekerde
li: „Ik vlieg hoog vandaag
niet méér vertrouwen in de
kunnen hebben". Drie
flater stonden de curatoren
toep. Als de schuldeisers na-
tovert de wijze man een
h op zijn gelaat. Toch had
rklaring van begin vorige
neer betekenis. Het was de
ran dat extreme zelfvertrou-
it hem in het verleden in
leeft gesteld transacties tot
cces te maken die anderen,
>n alleen uit gebrek aan lef,
hebben verknoeid.
de eerste keer in zijn 59 ja-
zijn zelfvertrouwen, over-
j gewiekstheid en verbeelding
,1 Iepen zakenman hem in de
ieten. En hij beschikte over
zeer eigenschappen. Hij was
;e ?ker in het begin niet, uit-
zakenman.
ic >ury. Hij was zeker geen
u lisch genie. En nog voordat
iarondschool profijt opleverde,
,rhet bedrijf van zijn eerste
jver gebombardeerd err ging
rken bij de Air Transport
de dienst die vliegtuigen
Na de de oorlog werkte hij een
paar maanden bij British European
Airways (BEA)maar daar ging hij
al gauw weg om zich in de vracht-
wagenhandel te storten en later
meer dan symbolisch van de grond
is los geweest er waren alleen en
kele proefvluchten mee uitgevoerd
komt Hawker Siddeley met zijn
748, die bijna precies hetzelfde is
als de Accountant en de markt
voor dat soort vliegtuigen uitholt.
Laker is boos, erg boos. Als hij bij
British United Airways (BUA) is,
ontwerpt hij het bestek waaruit la
ter de BAC-111 zal voortkomen.
Achter de berekeningen van de za
kenman schuilde onmiskenbaar de
zeer deskundige technicus.
Toen hij in 1938 hij was toen zes
tien als manusje van alles bij een
technisch bedrijf in Rochester ging
werken, beschikte hij slechts over
de wijsheid die hij had opgedaan in
de straten van zijn geboorteplaats
In het begin van de jaren vijftig
bouwt hij oude DC-4's om tot Car-
vairs om daarmee auto's over het
Kanaal te vervoeren. Kort na zijn
initiatief neemt deze vorm van
transportverkeer over het Kanaal
een enorme vlucht. Omstreeks 1956
ontwerpt en bouwt hij als eigenaar
van de maatschappij Aviation Tra
ders, een vliegtuigmodel dat hij
hoopvol de Accountant noemt. Het
is een tweemotorig propellervlieg
tuig voor dertig a veertig passagiers
en het is zuiver Laker.
Maar nog geen paar maanden daar
na en nog voordat de Accountant
ge, ÏLTE Een hoge rug
In ;en dalletje, gestoffeerd
vlo akkers, houtwallen,
rijen en enkele bosper-
alles bij elkaar ruim 25
JJjgie. „Helaas geen beekje",
iteert dr. L. P. Louwe
mans met lichte spijt,
dzou helemaal ideaal ge-
zijn voor onze recon-
ie van de oertijd. Maar
,eio Bekje krijg je niet op be-
T apg". Wel staat tegenover
emis, het pluspunt dat
lan de einder Orvelte af-
het Drentse monu-
endorp met zijn Saksi-
boerderijen, geheel in
staat hersteld. „Ik denk
e zo de steen-, brons- en
jd plus de middeleeuwen
kunnen laten aansluiten
zeventiende eeuw".
ouwe Kooijmans is onderdi-
r van het Rijksmuseum voor
iden te Leiden. „Vijftien jaar
eb ik potjes in vitrines gezet
o's aan de muur gehangen,
ircheologie is meer. Het is de
epping van complete, ver-
n leefgemeenschappen. En
in je niet binnen de vier mu
il een museum". Vandaar dat
/ens als voorzitter fungeert
6 Stichting voor Experimen-
Archeologie en Educatieve
vijl ng die een prehistorisch
&P* chtmuseum wil stichten met
srte nederzettingen uit het sche-
igeie ver eden waarin onze voor
in het schrift nog moesten
len. Woningen, boerderijen,
•utten, erfafscheidingen en
s waarop de toen gebruikelii-
ivassen zullen groeien, dit al-
lorzien van het gereedschap
en de huisraad waarmee de oer
mens zich behielp. Bij Orvelte dus,
omdat Staatsbosbeheer er het hier
boven beschreven terrein beschik
baar wil stellen.
„Precies een terrein waarop de pre
historische mens graag zou willen
gaan zitten", zegt dr. Louwe Kooij
mans tevreden. „Behalve dat beek
je dan. We zijn heel Nederland af
gegaan om zoiets te vinden, want
we stelden bepaalde eisen. Zo heb
ben we een aanbod uit de Flevopol-
der afgeslagen. Op een regenachti
ge dag in die vette klei, dat zou niet
kunnen". De vraag is alleen of de
gemeente Westerbork waaronder
Orvelte valt, akkoord zal gaan met
de plannen. Dr. Louwe Kooijmans
wil dezer dagen met de burgemees
ter praten, want: „Ik heb de indruk
dat ze er daar een beetje afwijzend
tegenover staan. Wat halen we bin
nen? Die aarzeling".
Geen pretpark
Daarom op voorhand alvast dit
pleidooi. „Ze hoeven er in Wester
bork niet bang voor te zijn dat ze
een Ponypark Slagharen krijgen,
een pretpark. Zoiets zou inderdaad
niet passen bij een autovrij monu
mentendorp als Orvelte. Wat wij
willen, is nadrukkelijk geen mu
seum, maar een educatief centrum.
Wij zijn er niet op uit om zoveel
mogelijk publiek te trekken. Ik
schat dat we zo'n 40.000 bezoekers
kunnen verwachten. Per seizoen
dan en wanneer je het seizoen op
100 dagen stelt, kom je op 400 men
sen per dag. Die druk moet Orvelte,
aankunnen".
Toerisme is toch al een belangrijke
bron van inkomsten voor Drenthe.
Het prehistorisch centrum voegt
daar een trekpleister aan toe, denkt
dr. Louwe Kooijmans. „Niet dat we
er de provincie mee uit het slop ha
zijn Skasische boerderijen, geheel
len. Maar het voegt zich aardig in
wat de omgeving toch al te bieden
heeft. Kijk: Orvelte is leuk, maar
in een ochtendje heb je het wel ge
zien. Gecombineerd met ons pre
historisch centrum kan het een
doel voor een complete dagtocht
worden en dat schept mogelijkhe
den voor de horeca. Bedenk boven
dien dat mensen gedurende een be
zoek aan ons centrum tenminste
niet rondzwerven in de kwestbare
natuur ter plaatse; iets dat ze an
ders wel zouden doen. Dat is juist
de .reden waarom Staatsbosbeheer
ons dit terrein heeft aangeboden.
Het is echt niet mijn idee geweest".
Deze en nog meer argumenten zal
het gemeentebestuur van Wester
bork door dr. Louwe Kooijmans
opgelepeld krijgen. Genoeg daaro
ver. Maar waarom zo'n archeolo
gisch openluchtmuseum, al mag het
die naam niet hebben? Een zelfbe
kentenis: „Wij archeologen hebben
tot nu toe nagelaten de mensen te
leren omgaan met hun archeolo-
gisch-culturele erfgoed. Wij hebben
een stuk volksopvoeding laten lig
gen". Bovendien blijkt de tijd er
rijp voor te zijn. Een rage mag de
belangstelling voor onze oertijd nog
niet heten, maar hij neemt wel dui
delijk toe. Van het boek „Verleden
Land" (dr. Louwe Kooijmans
werkte eraan mee) werden vorig
jaar in een oogwenk 100.000 exem
plaren verkocht. Het Rijksmuseum
voor Oudheden te Leiden zag zijn
bezoekersaantal in vijftien jaar
groeien van 20.000 tot bijna 120.000.
De markt is er.
„Valse romantiek", geeft dr. Louwe
Kooijmans ter verklaring. „Detecti
ve spelen. Een ontdekkingsreis ma
ken in de tijd. Want laten we wel
wezen: wat valt er verder nog te
ontdekken? De hele aarde is onge
looflijk bekend. Satellieten hebben
alles wat groter is dan tien meter,
m kaart gebracht. Duiken onder
zijn eigen handel in reserveonder
delen voor vliegtuigen op te rich
ten. Er zijn mensen die hem zien
als de uitgeslapen, gladde jongen
van die tijd. Vast staat wel dat hij
transacties aanging die geen andere
zakenman overwogen zou hebben
vanwege het gigantische financiële
risico.
Niemand ter wereld zou het soort
afgedankte vliegtuigmotoren kopen
waar hij toentertijd in handelde en
die hij nog met winst verkoopt ook.
Maar Laker zelf ziet zich waar
schijnlijk liever zoals Sir George
Edwards, ex-directeur van de Bri
tish Aircraft Corporation (BAC),
hem onlangs kenschetste: „Een
paar honderd jaar geleden zou hij
koperen oorbellen hebben gehad,
een baard, maar met langer haar
en een zwaard". Sir Freddie is dol
op de reputatie van de overmoedi
ge bluffer en het is hem altijd uit
stekend van pas gekomen.
Hij kreeg die naam voor het eerst
tijdens de Berlijnse blokkade toen
zijn vliegtuigen 2577 keer heen en
weer vlogen en in totaal 17.131 ton
aan voorraden naar de stad ver
voerden. Zijn piloten plachten des
tijds te zeggen: „Als je bij Laker
gaat werken, kun je je bed wel ver
branden. Ten tijde van de eerste
luchtbrug huurde hij vliegtuigen.
Bij de tweede luchtbrug in 1951 had
hij zich een paar oude Halifaxen
aangeschaft die hij liet ombouwen
om vracht naar Berlijn toe te bren
gen en vluchtelingen mee terug te
nemen. Laker had zijn bed toen
waarschijnlijk toch al verbrand.
In 1958 verkocht hij Aviation Tra
ders voor een bedrag waarop hij in
zijn stoutste dromen waarschijnlijk
niet had durven rekenen. Zelfvol
daan spijkerde hij in de daarop vol
gende twee jaar zijn golfspel en zijn
pokerkunsten bij die er in de druk
ke tijd danig bij in waren gescho
ten. In 1960 werd hij directeur van
BUA (British United Airways) op
een moment dat de onafhankelijke
luchtvaartmaatschappijen snel
groeiden.
Hij was een keihard zakenman,
maar een onafhankelijke waarne
mer die hem goed kent en zijn car
rière van nabij heeft gevolgd, zei:
„Hij is erg extravert, discussieert
graag en veel, maar je kunt hem
moeilijk tot je vijand maken. Mis
schien dat het gedeeltelijk komt
doordat hij dingen doet die anderen
niet durven, maar het komt ook
omdat hij zo'n aardige kerel is".
Er lijkt geen grote kloof te bestaan
tussen zijn zwierige, joviale optre
den in het openbaar en zijn optre
den privé en waarschijnlijk is het
zo dat, als die kloof wel had be
staan, het faillissement eerder was
gekomen. Als geen ander timmert
hij aan de weg en maakt hij recla
me voor zichzelf. Hij is waarschijn
lijk de enige directeur van een
luchtvaartmaatschappij wiens
naam bij iedere touroperator be
kend is. Of hij nou op zijn kop staat
op de luchthaven Gatwick en zelf
het allereerste ticket voor de Sky-
train verkoopt, de Laker-grijns
lijkt altijd oprecht en ongedwon
gen. Onder verslaggevers deed de
legende de ronde dat als je de afde
ling voorlichting van Laker belde,
je negen van de tien keer onmid
dellijk Sir Freddie zelf aan de lijn
kreeg. Hij weet dat hij zelf zijn pro-
dukt het best aan de man kan
brengen.
Maar achter de commerciële grijns
schuilt een man die zeer voorzich
tig opereert. Toen hij in 1965 met
BUA brak, had hij al voldoende
collega's uitgehoord en overtuigd
om de kern van wat later Laker
Airways werd met zich mee te ne
men. In het verleden toen hij zich
op het toppunt van zijn voorspoed
bevond, wag hij helemaal in de ban
van het idee om dit imperium in de
knop, als de tijd rijp was, over te
doen aan zijn zoon. Maar toen de
jongen achttien was, werd de fami
lie getroffen door een tragedie. De
jongen reed zich dood in een snel
in elkaar gezette MG waaraan
Freddie zelf nog gesleuteld had om
ervoor te zorgen dat de auto niet
harder dan zestig kilometer per uur
kon. Hij heeft nu weer een zoontje
uit zijn tweede huwelijk en het kan
niet anders of de hoop was weer in
hem aan het opvonken, maar werd
door het faillissement met één klap
gedoofd.
De karaktereigenschap waar men
sen die hem kennen, steeds weer
op terug komen, is zijn veerkracht.
Niet al zijn ideeën waren nieuw,
maar als hij eenmaal een idee had,
was het vooral de manier waarop
hij dat idee aan de man bracht, dat
het hem deed. En nog steeds blijf je
denken dat iemand die eens uit
niets een miljoenenimperium heeft
opgebouwd, dat nog een keer kan
doen. Het zal moeilijk zijn, maar
het is niet onmogelijk. Afhankelijk
van wat Sir Freddie nu nog aan re
serves heeft, zal het niet veel ver
bazing wekken als hij na verloop
van tijd weer overeind krabbelt,
het stof afslaat en opnieuw opstijgt.
HUGH HEBERT THE GUAR
DIAN
water, dat is ook zoiets. Dat doen
de mensen ook steeds meer. Daar
vinden ze ook nog de uitdaging van
het onbekende. En iedereen kan
zich er met vrij eenvoudige midde
len in zijn directe omgeving mee
bezig houden. Duiken in de ge
dachte dat Nederland een paar dui
zend jaar geleden niet veel meer
voorstelde dan een Braziliaans oer
woud. Spannend".
Werkweken
Maar niet alleen dagrecreanten wil
het archeologisch openluchtmu
seum trekken wanneer het als
alles meezit over drie jaar open
zal gaan. Dr. Louwe Kooijmans
denkt ook in de richting van werk
weken voor schoolklassen en an
dere groepen zie het voorbeeld
van een nagebootste boerderij uit
de Ijzertijd (700 jaar voor Christus)
die al zes jaar geleden bij Apel
doorn werd gebouwd en waar
sindsdien regelmatig schoolkampen
zijn gehouden compleet met ge
brek aan modern comfort en een
zekere afhankelijkheid van de om
ringende natuur. Indiaantje spelen,
zo hebben critici dat wel genoemd.
Padvinderij met een educatief tin-
tje.
Dr. Louwe Kooijmans wijst derge
lijke terminologie van de hand.
„De oermens uithangen, in diere-
vellen rondlopen, dat kan natuur
lijk niet. Maar het is wel de bedoe
ling dat we deelnemers aan zo'n
werkweek primitieve technieken
bijbrengen. Een hek bouwen met
behulp van een stenen bijl. Het
land bewerken met een hak", Al
weer: waarom? Dan komt opeens
de filosofie achter het project bloot.
Dr. Louwe Kooijmans loopt duide
lijk warm, „In ons centrum zullen
we de mensen veel beter met hun
neus op de prehistorie kunnen
onze jaartelling. Het plan is in het prehistorisch openluchtmuseum een dergelijk huis op ware grootte neer
te zetten.
drukken dan in een museum. We
kunnen ze daar laten zien hoe
vroeger het dagelijks bestaan in het
natuurlijke gebeuren was inge
vlochten, hoe alles gekoppeld was
aan de natuurlijke omgeving. Want
dat zijn we vergeten".
Milieu-opvoeding koppelen aan de
archeologie, ziedaar de formule.
„We kunnen ons centrum gebrui
ken om de mensen de harde waar
heid in te wrijven: als ik hier sta te
timmeren, moet er ergens anders
een boom voor mij worden omge
hakt. Nou, de primitieve mens
keek verdraaid goed uit welke
boom hij hakte. Of stenen bakken.
Wie staat er bij het bouwen van
een huis nog bij stil dat de steen
bakkerijen grote gaten in de uiter
waarden slaan? Dat besef het
ene deel van de gemeenschap han
delt ten koste van het andere is
toch helemaal verdwenen? Zo
vangt ons openluchtmuseum twee
vliegen in één klap. De dagjesmen
sen gaan verrijkt naar huis, rijker
aan kennis over onze oertijd, en de
deelnemers aan werkweken heb
ben zich bezonnen over de samen
hang tussen mens en milieu".
Schat aan kennis
Drie vliegen eigenlijk, want ook
wetenschappelijk zullen de nage
bootste vestigingen uit de steen-,
brons- en ijzertijd van belang zijn.
Dr. Louwe Kooijmans daarover:
„De archeologie heeft een schat
aan kennis vergaard. Die kun je
schitterend op papier zetten zie
de illustraties in „Verleden Land",
de tekeningen van prehistorische
nederzettingen maar functione
ren doet het niet. Hoeveel was pre
cies de opbrengst van de primitieve
akkerbouw? Dat zul je toch moeten
weten om vanuit opgravingsre
sultaten te kunnen schatten hoe
de bevolkingsopbouw in elkaar zat.
Hoeveel monden konden er wor
den gevuld? En moest er gemest
worden? Zo ja, dan had die primi
tieve mens vee nodig om de mest te
produceren. Maar dan moest hij
ook wintervoer voor zijn vee ver
bouwen. Door in ons openluchtmu
seum de oerlandbouw weer toe te
gaan passen, kunnen we antwoor
den op dit soort vragen vinden".
Experimentele archeologie, kort
om. De oudheidkunde weg uit de
stoffige studeerkamer, het veld in.
Door middel van proefnemingen al
doende ontdekken hoe onze verste
voorouders de kunst van het over
leven beoefenden. Bak zelf die pot
en zie maar dat je hem waterdicht
krijgt. Hak om die boom met een
stenen bijlen zie eerst hoe je
aan een stenen bijl komt. Weef je
eigen kledijmaar hoe knutsel
je, met de gebrekkige hulpmidde
len van toen, een weefgetouw in el
kaar? Schriftelijke overlevering
ontbreekt; anders zou de prehisto
rie geen prehistorie heten. Met ex
perimenteren kan die leemte in
onze kennis worden gedempt en de
archeologie is er de laatste jaren
druk mee bezig. Denk aan de groep
volwassenen onder leiding van
Horreus de Haas die in een recent
verleden het verre verleden her
schiep door in de toen nog barre
Flevopolder de steenmens na te
apen, en daarbij de dracht van die-
rehuiden niet schuwde.
Broodnodig
Uit deze ontwikkeling is de Neder
landse Stichting voor Experimente
le Archeologie en Educatieve Vor
ming ontstaan. Vrijwillige oermens
Doedo Buining uit Apeldoorn was
de initatiefnemer, maar de officiële
wetenschap (Rijksmuseum voor
Oudheden te Leiden, Rijksdienst
voor het Oudheidkundig Bodemon
derzoek te Amersfoort) haakte snel
in. Zo formuleerden ze hun doel
stelling: „Het bevorderen bij de Ne
derlandse bevolking van kennis
van, inzicht en waardering voor de
menselijke samenleving in relatie
tot het natuurlijk leefmilieu, vroe
ger en nu". Broodnodig, benadrukt
dr. Louwe Kooijmans nogmaals.
„We zijn verschrikkelijk ver van
ons verleden afgedwaald. In de ne
gentiende eeuw was dat nog niet
zo. De mensen van toen stonden
dichter bij de Ijzertijd dan wij nu
bij de mensen in de negentiende
eeuw staan".
Tenig naar het verleden, leren van
de oertijd. Dreigt ondertussen niet
het gevaar dat zo'n archeologisch
openluchtmuseum onder het Ne
derlandse volk een graafdrift zal
ontketenen, een nieuw volksver
maak nu de lol van een vossejacht
met 27Mc-bakkieé er een beetje af
begint te raken? De gelaatsuitdruk
king van dr. Louwe Kooijmans
gaat op tolerant. „Als er geen ama
teurs waren die in de grond wroet
ten, zouden wij, officiële archeolo
gen, nagenoeg droog komen te
staan. Wij moeten het hebben van
de geïnteresseerde leek. Wij zijn af
hankelijk van boeren, van dragli
ne-machinisten, noem maar op.
Tja, vroeger kocht je van zo ie
mand een stenen vuistbijl voor ne
gentig cent. Die tijd is voorbij. Nu
beseffen de mensen de waarde van
zo'n vondst. Ze willen hem voor
zichzelf houden. Ons best. We vra
gen alleen: meldt hem even en stel
ons in staat om de gegevens te no
teren. En we voeden op. We zeg
gen: spit rustig een eindje weg,
maar verniel niets. Stuit je op iets
bijzonders, haal ons er dan bij. Nou:
dat werkt heel goed. Onze positieve
ervaringen overstralen de enkeling
die kwaad aanricht".
PIET SNOEREN
