Dwarsligger9 9 domin ee
Martin Niemöller 90jaar
Sovjet-Unie: 'Geen druk op Polen'
Winter blijft
Belgen kwellen
ia<
jg wil voortzetting
flesproces, maar
£Jt geen perspectief
Schmidt: Parijs en Bonn eens
over aanpak Poolse crisis
Leven met Big Brother
agina'ENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 14IANUARI1982 PAGINA 11
„Toen commu-
en sociaal-demo-
de gevangenis in-
an het pn. heb ik gezwegen;
van tal de eerste joden ver-
het gespen, heb ik gezwe-
waar Toen ik zelf werd
in
zijn liefde voor het water ka-
det bij de rijksmarine van de
keizer. Tijdens de Eerste We
reldoorlog was hij comman
dant op een duikboot die in
de Griekse wateren koerste.
Teleurgesteld door de afloop
de oorlog, door de revo-
'^evoerd, was er nie- lutie en door de vorming
'?ij;„ ppn rpnnhlikpinsp Hpmnn
d meer over die zijn
kon verheffen."
I woorden zijn type-
i voor de man die ze
irak en die vandaag
|ar oud wordt: domi-
Martin Niemöller. Er
1 èkt nadenkendheid
f* faen bereidheid om
L/ J.id te bekennen; be-
jieid ook om moedig
lijke mf1uentie2 daaruit te
hij (ken. En tevens
een ikt er de wat pedante
de ptrerzekerdheid ih
ruim die hem in zijn
;elatenLewogen ieven jn
hij warland noSal wat
rument'den heeft bezorgd,
zo zei tl voor, tijdens, als
noemdiet Hitler-tijdperk.
st
le geestelijke ontwikke-
'oIt z*Jn die Niemöller in zijn
igeluk leven doorliep, begin-
kemer ajs conservatief militair
eiy&s^ndigend als links paei-
sc%net de vele schakerin-
gebeurtenissen die
zessen iagen js een con.
b aan te wijzen: zijn
ie nationalisme. Dit is
van de weinige dingen
Jij uit zijn ouderlijk huis
1 heeft meegenomen,
löller stamt uit een con-
Itief-nationalistische
kantenfamilie in het
jfaalse Lippstadt, waar
voorouders eeuwenlang
J Jn waren geweest. In dit
was een militaire
>aan niets buitenge-
is („Een goede christen
fn goed soldaat") en zo
I de jonge Martin met
zich
erplep
een republikeinse democratie
waarin hij niet geloofde, pak
te hij het alternatief uit zijn
jeugd aan, begon theologie te
studeren en werd predikant.
In deze functie zou hij een
van de felste bestrijders van
het Hitler-regime met zijn
„Duitse christendom" wor
den waar Niemöller zijn on
afhankelijke „Pfarrer Not-
bund" tegenoverstelde. (Deze
ging later op in de „Bekenn-
tniskirche", de bekennende,
kerk waarin de woorden van
Christus centraal staan en die
vooral onder invloed van de
bekende theoloog Karl Barth
is ontstaan. Deze moest ove
rigens ook in 1933 nog niets
van Niemöllers kerkpolitiek
hebben: „Laat die toch weer
een duikboot kopen en van
wal steken, daar weet hij
meer van").
Verzet
Het verzet van Niemöller te
gen Hitlers staatsalmacht was
overigens in het begin nau
welijks van politieke aard. Zo
was hij nog in 1933 een van
de mede-ondertekenaars van
een gelukstelegram aan Hit-
Ier toen deze uit de Volken
bond was -gestapt. Maar het
conflict over de relatie kerk
staat werd steeds scherper,
zowel tussen Niemöller en de
nazi's als tussen hém en zijn
kerkelijke collega's die zich
bij de toestand wilden neer
leggen. In 1937 werd de pre
dikant van de Berlijnse ge
meente Dahlem gearresteerd
en het jaar erop als „persoon
lijke gevangene van de Füh-
rer" opgesloten in een con
centratiekamp, eerst in Sach-
senhausen en later in Da
chau. Hij zou er tot het einde
van de oorlog blijven.
Evenals vele andere slachtof
fers van het nazi-bewind
deed Niemöller de ervaring
op dat dit je niet automatisch
tot een held maakt, zelfs als
je een van de weinigen bent
geweest die de moed tot ver
zet had. Het tegendeel was
het geval. De inmiddels tot
evangelisch kerkpresident
van Hessen benoemde Martin
Niemöller werd maar al te
vaak in de Bondsrepubliek
als lastig en ondermijnend
beschouwd. Of dit nu kwam
door zijn verzet tegen de
Duitse herbewapening en
door het actieve pacifisme
waar hij in de jaren vijftig ja
ren toe overging (als gevolg
van de wetenschap dat
atoombommen de hele we
reld kunnen vernietigen), of
door zijn intensieve contac
ten met de communisten in
het oosten van Europa. In de
koude oorlog was je dan al
snel een „derde wegger" al
werd Niemöllers toenadering
voornamelijk ingegeven door
zijn nationalistische gevoe
lens: „Je kunt die zeventien
miljoen Duitsers die daar
door de Russen worden
gestraft, toch niet in de steek
laten?" Teleurgesteld is Nie
möller ook door het gebrek
aan bezinning in de Bondsre
publiek over het eigen oor
logsverleden, een bezinning
die, zoals hij zei, „in welstand
is verstikt". Zelf was hij een
van de initiatiefnemers van
de zogenaamde „Stuttgarter
Erklarung" van de Evangeli
sche kerk waarin deze al snel
na de oorlog de Duitse schuld
openlijk bekende. (Deze ver
klaring vergemakkelijkte
overigens de intrede in de
oecumenische beweging. Nie
möller zelf was in de jaren
zestig lange tijd president
van de Wereldraad van Ker
ken).
Hysterie
De strijdbare, eigenzinnige
dominee met zijn „profeti
sche politiek-begrip,, (profes
sor Greiffenhagen) en zijn
voortdurend „linksere"
ideeën, bleef een angel in het
vlees van het conservatieve
naoorlogse West-Duitsland,
zelfs toen hij al de leeftijd der
zeer sterken had bereikt. Nog
in 1977 tijdens de ontvoering
van Schleyer eiste de RAF
dat hij de terroristen zou be
geleiden die zij vrij wilden
krijgen (welke poging door
de coup in Mogadishu is mis
lukt). In de hysterie die toen
tertijd door de Bondsrepu
bliek waarde, werd Niemöl
ler automatisch tot het leger
van de door de reactionaire
pers uitgevonden „sympathi
santen" gerekend die indirect
aan het terrorisme van de
RAF schuldig zouden zijn (e-
venals mensen als de schrij
ver Heinrich Böll en de theo
loog Helmut Gollwitzer, de
man die Niemöller na diens
gevangenneming door de na
zi's als predikant in Berlijn
opvolgde en die daar als een
van de zeer weinigen tot het
laatst toe openlijk tegen Hit-
Ier ageerde).
Natuurlijk is Niemöller geen
volmaakt mens. Nog altijd
heeft hij bijvoorbeeld diepe
spijt van zijn anti- Semitische
uitlating tijdens het nazi-pro-
ces in 1938, toen hij zei dat
.joden menselijk gezien niet
sympathiek" zijn. Zijn ver
blijf in het concentratiekamp
zou hem anders, en beter le
ren. Daarnaast is er de vraag,
of de kritische houding van
de hoogbejaarde Niemöller
tegenover de Bondsrepu
bliek, die onder meer tot ui
ting kwam toen hij in 1978
zitting nam in het zogenaam
de „Russell-tribunaal" over
de Westduitse rechtstaat, niet
is misbruikt door enkele
groeperingen om als alibi te
dienen voor eigen geloof
waardigheid.
Desondanks is Martin Nie
möller uit de geschiedenis
van het 20e-eeuwse Duits
land nauwelijks weg te den
ken. Zijn leven is het portret
van wat er tussen 1900 en nu
is gebeurd. De zelfbewuste
officier aan het begin van
deze eeuw in het keizerlijke
Duitse rijk is even realistisch
als de kritische atoompacifist
in de Bondsrepubliek die aan
het eind van dit tijdperk
staat. Een tijdvak, aan den
lijve ervaren en in de werke
lijke zin van het woord
„meebeleefd", dat is Martin
Niemöller.
AMI VAN VREE
eens r-
;eert
n ant{
x en
Poolse toestanden in Wales, waar door de winter Wales is nog
grotendeels van de rest van het land afgesloten en de staking
van de Britse spoorwegen de aanvoer van goederen ernstig is
gestagneerd. Voor de levensmiddelenwinkels lange rijen wach
tenden, zoals hier in Maesteg in Zuid-Wales.
(Van onze correspondent Mare de Koninck)
BRUSSEL Het winterweer blijft de Belgische sa
menleving goeddeels verlammen. Vooral de spoorwe
gen bij onze zuiderburen blijken niet opgewassen tegen
de ene zij het hevige sneeuwbui van afgelopen
maandagmorgen en de strenge droge vorst die daarop
is gevolgd. Gisteravond liepen treinreizigers in België
nog uren vertraging op als gevolgd van onderge
sneeuwde en bevroren wissels.
Verkeersminister De Croo verscheen gisteravond in boze toe-
stand op de televisie om de „massa's ingenieurs" en het overige
personeel van de Belgische spoorwegen (NMBS) de mantel uit te
vegen, hoewel de minister zelf verantwoordelijk is voor een vlot
verlopend openbaar vervoer. Vooral in en om Brussel blijken
onvoldoende wissels automatisch ontdooid te kunnen worden.
De gevolgen zijn verschrikkelijk. De afgelopen dagen zijn tien
duizenden reizigers op kilometers afstand van de hoofdstad de
vastgelopen treinen uitgestuurd en moesten ze maar zien om
van het platteland in de bewoonde wereld te geraken.
Dinsdag kantelde bij Brussel een TEE-trein, hetgeen de ontred
dering van het spoorwegnet nog verergerde. En dan waren er
de incidenten bij het ontdooien met mankracht van wissels. In
de buurt van Namen ging gisteren een beambte zo gemotiveerd
met zijn gasbrander te werk, dat hij het ijzeren knooppunt on-,
herstelbaar vervormde.
Het hoofd van de Belgische Bescherming Bevolking, die hier Ci
viele-Bescherming heet, klaagde gisteren dat geen van de Belgi
sche autoriteiten zijn organisatie om hulp had gevraagd voor het
vrijmaken van spoor- en verkeerswegen. Een woordvoerder van
de NMBS antwoordde daarop dat de mensen van de CB onvol
doende deskundigheid hebben om het spoorwegnet weer be
gaanbaar te maken. In de winter van 1978-'79 zijn er enkele do
delijke slachtoffers gevallen onder de BB-ers die aan de rails
werkten.
In delen van Noord-Frankrijk, vooral rond Parijs, blijft de situa
tie onveranderd slecht. Eerder deze week trad de Seine buiten
zijn oevers en zette veel dorpen onder water. Dat water is nu
bevroren. Een van de getroffenen is onze Parijse correspondent
Jan Drummen. Het ijs rond zijn woning is te dik om met een
boot doorheen te varen en te zacht om overheen te lopen, zodat
hij van de buitenwereld blijft afgesloten.
In Wenen heeft men van de nood een deugd gemaakt en een
aantal van de duizenden in de stad verblijvende vluchtelingen tij
delijk werk aangeboden als sneeuwruimer. Op de foto zo'n inter
nationale sneeuwruimers-brigade, bestaande uit drie Polen, een
Turk en een Joegoslaaf.
voor
zijn j
ingen.
"gen De Verenigde Staten „zouden wensen dat
ïrhandelingen over Palestijnse autonomie uitge-
gorden tot nieuwe partijen. Dat is zeer belang-
>r de vrede in het Midden-Oosten". Dit heeft de
ïtaanse minister van buitenlandse zaken, Haig,
IC ij* na een onderhoud met de Egyptische presi-
ioebarak gezegd.
srsi gde eraan toe dat het nog te vroeg was om zich uit te
over de manier, waarop die uitbreiding zou moeten ge-
Hij noemde het vredesproces het belangrijkste onder-
echtst z'jn besprekingen in Egypte. Als Israël in april het
in dêfdeelte van Sinai aan Egypte heeft teruggegeven, zal
zijnijnbjk dit vredesproces ziin uitgewerkt. Het treffen van
Uing voor de Palestijnen, net moeilijkste onderdeel in de
•avid-akkoorden, lijkt niet haalbaar. De verschillen tus-
n de t en EgyPte over de Palestijnse kwestie zijn te groot.
raadsPl'scbe president heeft zich terughoudender opgesteld
j prof'en van een mogelijke uitbreiding van het 'autonomie-
alistis Hij zei dat pas meerdere partijen aan dit overleg kun-
a^s Egypte, Israël en de VS een principe-ak-
De fbben bereikt. Wel liet Moebarak doorschemeren dat bij
in ou^tuele uitbreiding Arabische landen in aanmerking ko-
eksc<£n Europese deelneming sloot hij uit, omdat het een
ch en niet een Europees vraagstuk betreft". Tegenover
sten gaf president Moebarak voorts te kennen, dat mi-
i laig geen nieuwe Amerikaanse voorstellen had inge-
tische
president Moebarak (I) sprak gisteren gedurende
uur met de Amerikaanse minister van buitenlandse za-
Deze hamerde op voortzetting van het vredesproces,
niet aan hoe de onderhandelingen moeten worden ver-
PARIJS De Westduitse
bondskanselier Schmidt
heeft gisteren in Parijs
verklaard, dat er geen
meningsverschil bestaat
tussen Bonn en Parijs over
de aanpak van de crisis in
Polen.
Na een ontmoeting met presi
dent Mitterrand zei Schmidt in
de Franse hoofdstad ontdekt te
hebben, dat beide landen van
de Poolse leider Jaruzelski ei
sen dat de staat van belëg
wordt opgeheven, de gevan
gen vakbondsleden worden
vrijgelaten en dat hét herstel
van de mensenrechten in Po
len volgens de akkoorden van
Helsinki voorrang krijgt. Te
vens zei Schmidt dat hij en
Mitterrand het erover eens
zijn, dat humanitaire hulp aan
Polen mopt worden voortge
zet.
Mitterrand verklaarde dat er
intensief contact is geweest
tussen Parijs en Bonn, on
danks het feit dat Frankrijk
de recente ontwikkelingen in
Polen scherper heeft veroor
deeld dan Westduitsland.
Schmidt gaf toe dat er welis
waar een uiterlijke eensge
zindheid bestaat tussen Frank-1
rijk en de bondsrepubliek,.'
maar dat er in de publieke
opinie in beide landen „ver
schillende accenten" worden
gelegd. Hij schreef dit toe aan
de geografische ligging van
zijn land. Mitterrand zei ver
der dat de besprekingen zich
niet alleen hadden g econcen-
treerd rond Polen. Volgens'
hem waren ook de economi
sche problemen van West-Eu
ropa ter sprake gekomen.
Over de uitkomst van deze ge
sprekken wilde Mitterrand
niet verder uitwijden.
MOSKOU, WARSCHAU
Dé Sovjet-Unie heeft
gisteren officieel ontkend
dat er enige vorm van
druk is uitgeoefend op de
Poolse leiders om de staat
van beleg af te kondigen.
Het land waarschuwde
het Westen met zijn han
den van het Warschau-
pactland af te blijven.
In de vorm van een officiële
[no
bijlage bij uw krant
met informatie over:
Films, Muziek, Theater,
Recreatie, Exposities en
een complete agenda
verklaring, een verschijnsel
dat niet vaak voorkomt en die
met toestemming van de hoog
ste leiders in het Kremlin
wordt vrijgegeven, staat dat de
Amerikaanse beschuldigingen
dat de Sovjet-Unie bij het uit
roepen van de staat van beleg
betrokken was, „van het begin
tot het eind verzonnen" is.
„De maatregelen die door de
hoogste Poolse organen zijn
uitgevaardigd, zijn het gevolg
van een nationale, Poolse be
slissing, een zaak van de Po
len, die alleen hen aangaat.
Tass herinnerde er aan dat Po
len een onverbreekbare scha
kel van het Warschaupact is
en een lid van de socialistische
gemeenschap is en zal blijven.
„Iedereen die zich met Polen
wenst te bemoeien zal van
dat feit moeten uitgaan, aldus
Tass, die daarmee reageert op
de scherpe verklaring van de
NAVO-ministers. Volgens
Tass hebben de Russische lei
ders in de NAVO-verklaring
aanwijzingen gevonden dat de
Verenigde Staten vanwege de
ontwikkelingen in Polen mis
schien de onderhandelingen
over de Europese kernwapens
in Genève willen afbreken.
Zij die dergelijke bedreigingen
uiten, moeten de simpele
waarheid onder ogen leren
zien: de kapitalistische landen
hebben de beëindiging van de
wapenwedloop en het voorko
men van oorlog en in de
eersté plaats van een kernoor
log niet minder hard nodig
dan de Sovjet-Unie en haar
vrienden, tenminste als men
werkelijk geïnteresseerd is in
de toekomst en men zich niet
gedraagt als een stoutmoedige
gokker die bereid is alles in te
zetten op één kaart en zich ge
blinddoekt in een afgrond
stort."
De president van de Wereld
bank, Tom Clausen, heeft ver
klaard dat sancties tegen Po
len geen enkel nut hebben.
Als de Poolse economie ineen
stort is dat een slechte zaak
voor de wereldeconomie.
Paus Johannes Paulus heeft
een dag nadat hij een brief
van generaal Jaruzelski had
ontvangen opnieuw zijn af
keuring uitgesproken over de
ontwikkelingen in Polen. De
paus deed zijn uitlatingen een
dag nadat hij een brief van ge
neraal Jaruzelski had ontvan
gen.
Radio Warschau heeft gemeld
dat dat het militaire bewind'
gisteren onder voorzitterscahp
van generaal Jaruzelski een
ontmoeting heeft gehad met
vakbondsafgevaardigden om
hen in te lichten over de toe
stand in het land.
WARSCHAU 'Big Bro
ther' heeft een stem.
Meestal vrouwelijk, maar
soms ook mannelijk her
haalt hij onophoudelijk
„Rozmowa Kontrolowana.
Rozmowa Kontrolowana
(gesprek gecontroleerd),
wanneer je in Polen het
telefoonnumer draait van
een abonnee die op de
zwarte lijst staat.
De_ held van de toekomstro-
man '1984' van George Orwell
(„Big Brother is watching you,
Grote Broer houdt houdt je in
de gaten) heeft na het uitroe
pen van de noodtoestand op 13
december zijn intrede gedaan
in het privé-leven van de Po
len, maar pas sinds zondag
toen de telefoonverbindingen
werden hersteld kent men
zijn stem. Daarvoor stelde Big
Brother zich tevreden met het
in het geheim lezen van de
privé-correspondentie. Hij liet
een stempel na op de envelop,
maar nu mengt hij zich ook in
het gesprek. Een inwoner van
Warschau hoorde hem een
keer zeggen: „Maakt U gauw
uw gesprek af, uw lijn wordt
afgebroken. Zo heeft iedereen
zijn eigen ervaring met Big
Brother. Iemand vertelde dat
de verbinding werd verbroken
telkens wanneer zijn gespreks
partner het woord „gevange
nen in de mond nam. De Po
len hebben overigens allang
geleerd dat ze hun geheimste
gedachten niet aan de telefoon
moeten toevertrouwen, want
ze waren altijd al bang voor
afluisteren, ook al was de situ
atie na augustus 1980 vrijer.
Als men echt een vertrouwe
lijk gesprek wil hebben, neemt
men net als in Orwells boek
zijn toevlucht tot het kreupel--
hout, ver van de mensen.
-Arabië zoekt
F ering tpt S.U.
[A De Saoedische minister
l-Q43t»rniatie, Mohammed Jamani,
L O Citeren laten doorschemeren dat
i plan is diplomatieke betrek-
an te knopen met de Oostblok-
aangaan van betrekkin-
landen van het Oostblok be-
n - datphter niet, dat wij hun ideolo-
snst deefrschrijven", zo heeft Jamani
éisterenl>eze£rï in een re<*e voor ^a*
•n van 1 vereniging voor kunst en kul-
rffen eer was twee^e keer binnen
°j»gen dat in een Saoedische ver-
uwproD^prake is van het aanknopen
eraer ©ekkingen met de Sovjet-Unié.
Douwpi^oedische krant was afgelopen
schomjjQk al melding gemaakt van
nm zo |eiijke Saoedische toenadering
>viet-Unie.
Algerijnse diplomaat
in Beiroet gedood
BEIROET Een hoge Algerijnse
diplomaat is gisteren dood aange
troffen in een wijk van Beiroet.
Vijf uur eerder was uit zijn wo
ning ontvoerd door onbekende
gewapende mannen. Dit is door
de Libanese politie bekend ge
maakt.
De vermoorde diplomaat, Rabeh
Jerwa (37), was de plaatsvervan
ger van de Al.gerijnge ambassa
deur in Beiroet. Politie noch de
Algerijnse regering konden een
motief voor de móórd geven. Van
de daders ontbreekt elk spoor.
Sinds de Libanese burgeroorlog
van 1975/76 zijn al diverse buiten
landse diplomaten om het leven
gebracht.
EG overweegt hulp aan
Turkije te staken
BRUSSEL De Europese minister
raad overweegt de opgeschorte hulp
aan Turkije definitief te schrappen,
als de Turkse junta haar opstelling
tegenover de vakbondsleiders niet
wijzigd. Turkije was in principe een
hulp van 1,5 miljard toegezegd.
Tegen diverse vakbondsleiders is op
het ogenblik een proces aan de gang.
Een aantal van hen dreigt de dood
straf te krijgen. Sinds de militairen
anderhalf jaar geleden de macht gre
pen in Turkije heeft de jacht op
linkse Turken grote vormen aange
nomen. De Europese hulp werd in
november vorig jaar opgeschort als
protest tegen de gevangenisstraf, die
de voormalige Turkse premier Ece-
vit kreeg opgelegd.
Benzine goedkoper
voor toeristen
in Joegoslavië
MUNCHEN - Joegoslavië heeft de
deviezenbepalingen versoepeld en
de prijzen van benzinebonnen ver
laagd. Dit heeft de Westduitse auto-
mobilistenbond ADAC gisteren be
kendgemaakt.
De korting die automobilisten met
benzinebonnen kunnen krijgen is
verhoogd van veertien tot bijna ze
ventien cent per liter. Superbenzine
kost in Joegoslavië op het ogenblik
ongeveer 1,72 gulden per liter, maar
met benzinebonnen wordt dat 1,55
gulden. De nieuwe bonnen zullen
pas tegen het eind van deze maand
verkrijgbaar zijn.
Mannen en vrouwen
in hiernamaals engelen
VATICAANSTAD Mannen en
vrouwen zullen in het leven na de
dood gelijk zijn aan engelen, maar
zij zullen eerder geestelijke dan li
chamelijke bevrediging kennen,
aldus paus Johannes Paulus II gis
teren op zijn wekelijkse audiëntie.
Uitweidende over zijn huidige
thema betreffende de theologie
van het menselijk lichaam zei de
paus, dat de mens uit de doden zal
verrijzen in mannelijke en vrou
welijke vorm, maar dat van hu
welijk of voortplanting in het
hiernamaals geen sprake zal zijn.
„Wij zijn allen op weg naar een
ander vaderland waar, zoals Jezus
heeft gezegd, wij gelijk zullen zijn
aan engelen en zonen van God".
