^ties van vredesbeweging
.1 heel schadelijk voor goed
ictioneren van de NAVO
J
-VICE-VOORZITTER VAN PAX CHRISTI:
overtuiging moet er een aantal
Eiren. Heel belangrijk is dat de
den tot een hogere mate van
en ten aanzien van het veilig-
ticl
te
zij het begrip eenzijdige stap
ergaande wijze Interpreteert en
ederland helemaal los dreigt te
het verband van de westelijke
ix Christ! en het IKV willen In
(eenzijdige) stappen. Ze willen
Ind hoe dan ook niet deelneemt
lernlsering van de kernwapens,
lissing daarover van de NAVO
ordt teruggedraaid en dat nog
jrnwapens in de loop van de ja-
uit Nederland verdwijnen".
ijkt wat de landen van het War-
daar tegenover stellen, ook te-
bewapening van de NAVO,
flat neer op een voortdurende
Van de bewapening. Pax Chris-
KV willen dat er op de eerste
jn enkel antwoord gegeven
(e veranderingen in de militaire
len Oost en West, die zeer na-
in93j(ken voor de NAVO. En dit is
wezenlijke bezwaar. Pax Chris-
V stellen zich op het standpunt
ciaa|ompacifisme".
narle discussiebrochure van Pax
ort èand over de kernwapens.
d%r. Pax Christl adviseert de bis
set bezit en het gebruik van
en s op zedelijke gronden af te wij-
ianck moet daar wel bij aantekenen
in de wereldkerk zo niet
idoirdt en dat ik mijn standpunt in
elinjn het katholieke denken hiero-
rdei»ed staande kan houden. In de
jrotaocumenten wordt namelijk ge
ezer in principe tweezijdige ontwa-
et zijn. De leer van de katho-
">it niet elke eenzijdige stap uit,
Mlat eenvoudig over aan het poli-
s,fel. Als men denkt dat het een
Bet kan hebben, waarom zou
in niet proberen. In die zin ben
niet absoluut tegen eenzijdige
ar ik ben wel tegen eenzijdige
le ver gaan en tegen atoom-
lee de Navo-strategie in
wordt gemaakt".
heidsb'eleid, zodat zij op basis daarvan
weer een matigende invloed kunnen uitoe
fenen op de Verenigde Staten; tegenover
de Sovjet-Unie moeten ze vervolgens
trachten de ontspanningspolitiek te hand
haven. Wat er dus op het ogenblik nodig
is, is niet zozeer een kleine-landenpoiitiek,
zoals het IKV wil. Wat er nodig Is, dat is
een consistenter, meer gemeenschappelijk
gedragen beleid van de Westeuropese
landen in het kadefcttan-de NAVO: als dui
delijk wordt dat 'P i
elkaar eens zijn en dat ze gemeenschap
pelijke standpuntefti^ndbben over wapen
beheersing en over\d$ defensje^ dah zijn
er ook veel meer mogelijkheden op basis
vap redelijkheid en gematigdheid met de
landen van het Warschau Pact te onder
handelen. Ik ben helem^inlét;Zo'rt ypör- j
stander van ongelimiteefte modernisering
van de kernwapens. Ik ben altijd tegen
stander geweest van de grote aantallen en
heb mijn reserves gehad oyer de manier
waarop het allemaal moet gebeuren. Daar
zijn discussies binnen de NAVO over ge
voerd, en daar is men nog niet helemaal
uit, maar dat de NAVO in principe een ant
woord moet kunnen hebben op de militai
re ontwikkelingen aan de kant vw
Warschau Pact, daar ben Ik van overi
In elk geval moet de NAVO over wapl
kunnen beschikken om In de onderbande
lingen met het Warschau Pact enig ge
wicht in de schaal te kunnen leggen".
„Lange tijd is het zo geweest dat de Sov
jet-Unie geen antwoord gaf aan het Wes
ten, althans geen concreet behoorlijk ant
woord, omdat er aan westerse zijde geen
duidelijk beleid bepaald werd. Wat wilden
de Verenigde Staten, wat wilden de West
europeanen. De rol van de vredesbewe
gingen in dat verband is natuurlijk van
groot gewicht. Het zou voor de Russen on
handig, om niet te zeggen geweldig dom
zijn geweest om de NAVO een concreet
bod te doen en wel om de doodeenvoudi
ge reden dat het nog niet vast stond aan
welke eisen het Westen zou vasthouden.
Ik hoop dat na de voorstellen van presi
dent Reagan deze week en het debat in de
Tweede Kamer over de moderniserings
kwestie er meer helderheid is gekomen,
maar zeker is dat niet".
r 19i Christi en het IKV is dat het
zij zeggen: die strategie is mo-
soorloofd en atoompacifisme is
mnmogelijkheid om de bewape-
iop te doorbreken. Als men uit-
let atoompacifisme, dan door-
zeker de NAVO-strategie.
tlgens U een alternatief voor
tsbewegingen voorstaan,
„Het is natuurlijk een ongelooflijk schade
lijke situatie dat in het Westen de besluit
vorming belemmerd wordt door een grote
verdeeldheid en polarisatie waarbij het ge
vaar bestaat dat onder druk van de vre
desbewegingen de westelijke defensie-In
spanning eenvoudig onvoldoende wordt.
Wat er eigenlijk zou moeten gebeuren is
dat de Westeuropese regeringen tegen de
Amerikanen, die nog maar net ontkomen
zijn aan de bekoring van overbewapening,
zéggen: wij zijn bereid tot een akkoord te
komen over het veiligheidsbeleid onder de
voorwaarde dat jullie je werkelijk voor
SALT blijven inzetten en zorgen voor
voortzetting van dat overleg. Nederland
moet aan een dergelijke gang van zaken
kunnen werken, maar dat krijgen we niet
klaar met het beleid dat 'het IKV voor
stelt".
„Een heel andere vraag is of het op zich
zelf niet heel goed Is dat er eens een keer
vredesbewegingen komen die trachten
door een pittige actie de aandacht van het
publiek op de problemen te vestigen. Nou,
daar heb ik niets geen bezwaar tegen.
Mijn stelling is dan ook niet dat de vredes
bewegingen in alle opzichten ongelijk heb-
f berfr?ïnijajstellipg is alleen dat de huidige
actie van het IKVTever gaat en het daar
door voor Nederland onmogelijk wordt om
in NAVO- en Europees verpand nog een
goed bondgenootschappelijk beleid te
voeren. Nogmaals, ik zou het heej vreemd
vinden als de Nederlandse samenleving
over de kernwapens niet vèróntrust was,
als er nooit eens een beweging zou op
staan die zou zeggen: kan dat allemaal
maar doorgaan? Wat dat betreft zit ik met
de mensen van de vredesbeweging op één
lijn, maar de mensen die op straat uitdruk
king geven aan hun bezorgdheid, die heb
ben niet het monopolie van de goede op
lossingen. Dat is het probleem".
Politieke redenen
„Kijk, we hebben bijvoorbeeld te maken
het vraagstuk dat als men de kernwa
pens eenzijdig afschaft, de politieke én mi
litaire druk van de landen van het War-
schau Pact sterker zal worden. Wij kunnen
wel heel veel kritlek hebben^
schrikkingsevenwfcltti^m^r fldtv^fsGhrlk--
kingsevenwicht houdt tegelijkertijd van
daag de dag nog steeds éen Derde We
reldoorlog tegen. Het voorkomt het hérle
ven van conventioneel geweld op he?l gro
te schaal zoals we dat in de jtlren veertig -
vijfenveertig nog gekend hebben, met
meer dan dertig miljoen slachtofflZZ.
met geweldige politieke en morele schi^H
Dat betekent dat er voor het instandhou-
den van het afschrikkingsevenwicht
tieke redenen zijn aan te voeren, die een
zwaar gewicht hebben. Ze zijn in het den
ken van de rooms-katholieke kerk hierover
ook altijd erkend. Als U het memorandum
leest van het Vaticaan aan de ontwape
ningsconferentie uit 1978, dan wordt daar
heel nadrukkelijk in gezegd: men moet de
kernwapens niet afschaffen zonder er ten
minste een zelfde mate van veiligheid voor
in de plaats te stellen. Dat wil iets zeggen.
Dat wil zeggen dat er bij de afschaffing
van de kernwapens allerlei politieke en
morele dilemma's rijzen, die niet zo een
voudig zijn".
Onder het motto liever rood dan dood
zouden velen genoegen willen nemen
met een finlandisering van West-Europa
„Dat zou ik een niet acceptabel idee vin
den. Finlandisering van West-Europa bete
kent een verhoging van de wereldpolitieke
macht van de Sovjet-Unie. Het econo
misch potentieel van West-Europa zou
meer in de macht van de Sovjet-Unie ko
men. Verder zou een finlandisering van
West-Europa gevolgd worden door een
verheviging van de rivaliteit tussen Ameri
ka en pe Sovjet-Unie, de Sovjet-Unie en
China en een verheviging van de Russi
sche druk op het Midden-Oosten, Dat be
tekent een verplaatsing van de bewape
ningswedloop naar andere gebieden. Wat
dat betreft is het zo dat men zich kan af
vragen of het IKV niet geweldig op korte
termijn denkt".
Het IKV en andere vredesbewegingén
geloven dat juist door de installatie van
de kernwapens voor de middellange af
stand een beperkte kernoorlog in Europa
dichterbij komt. Ze beroepen zich daar
bij onder meer op recente uitspraken
van president Reagan zelf.
^Tijdens Reagans verkiezingscampagne
en kort na zijn verkiezing zijn er in de VS
strategen geweest die nogal sterk dachten
in termen van het voeren van een beperk-,
te kernoorlogen die daarvoor ook duide;
lijke mogelijkheden wilden ontwikkelen.
Die stemming is inmiddels in Washington
tot bedaren gekomènKEr is wel een basis
probleem overgebleven en dat is dit: als
de enige manier waarop een kernoorlog
ooit gevoerd kan worden eentfgtale kern
oorlog Is, dan zijn we met die wapens ner
gens, dus iedere politieke leider zal toch
pp de een of andere manier proberen sce
nario's bij de hand té hebben waarbij hij^
niet onmiddellijk verzeild raakt in een
wéreldwijde, totale oorlog. Dat betekent
dus dat hij moeite zal doen om een nu
cleair conflict beperkt te houden en daar
uit zouden, wij weer kunnen afleiden dat dit
zich zou kunnén beperken tot Europa,
maar ik denk niét dat die mogelijkheid
dichterbij wordt gebracht door de installa
tie van deze raketten. En wel omdaf het zo
is dat wie goed bedenkt wat ook een be-
perkte kernoorlog met zich mee zou kun-
brengen, die bedenkt zich wel tien
hij daar aan begint, zo niet lan-
modernlseringsbesluit van de
[NAVO bêbögt een onevenwichtige situatie
in Europa ongedaan te maken doordat er
enige wapens gesteld worden tegenover
wapens die de Sovjet-Unie bij zichzelf niet
wegneemt".
De Amsterdamse „koopman" Van Eeg-
hen, die onlangs in de Sovjet-Unie sa
men met kamerleden op bezoek Was, zei
bij terugkeer: „Met de afschrikki
kracht van de kernwapens die in Ne
land zullen worden opgesteld, maken\wij
niks klaar".
„Dat is ontzettend moeilijk te beantwoor
den. Zolang er voor de Sovjet-Unie een
kans is dat zij een antwoord krijgt op haar
grondgebied van in West-Europa opg©4-,
stelde kernwapens, kan men er in de prak
tijk van uitgaan dat dit voor de Sovjet-
Unie onaanvaardbare risico's tot gevolg
heeft".
Voor ons dichtbevolkte West-Europa
kunnen die risico's wel eens groter zijn
dan voor de Sovjet-Unie.
„Voor de Sovjet-Unie zijn die risico's ook
heel groot, die kernwapens die in West-
Europa komen te staan, bestrijken op zijn
minst een groot deel van het Europese
grondgebied van de Sovjet-Unie en dat is
politiek gesproken het belangrijksté. Dat is
ook het gedeelte waar de Tweede Wereld
oorlog zich heeft afgespeeld en de herin
nering daaraan is nog zeer levendig. De
Sovjet-Unie heeft geen behoefte aan her
haling. Het is een staat die zeer bedreven
is in de machtspolitiek, maar die wanneer
zij stuit op grenzen van de macht dat ook
heel duidelijk in de gaten heeft. Ik zie
daarom niet in dat wij verliezen. Behalve
dat wanneer het komt tot een nucleaire
slagenwisseling dit een verlies betekent
voor beide zijden. Dat is de kern van de
zaak".
Als de kans dat een beperkt nucleair
conflict al niet naderbij komt, dan wijzen
de tegenstanders van verdergaande be
wapening er niettemin op dat de atoom
drempel wordt verlaagd, reden waarom
we er niet aan zouden moeten beginnen.
„Die atoomdrempel wordt niet verlaagd,
wanneer U een aantal zaken in aanmer
king neemt. In de eerste plaats heeft de
NAVO op het ogenblik systemen met een
vergelijkbare capaciteit, of met een verge-
cbare functie als de Pershing-ll en de
kruisraketten krijgen. Bijvoorbeeld de F-
Jtuigen en de Engelse Vulcan-
bommenwerper, maar die verouderen. Elk
vliegtuig valt na verloop vanjaren-^ls een
dode mus uit de; lucb:U©f^Ken beter niet
opstijgen".
„En waarom men dan de aantallen ver-1
hoogt? Omdat wanneer de Sovjet-Unie i
maar doorgaat met haar bewapenifj
breiden, dat betekent dat zij bij eéiTgewa-
pend conflict meer westelijke wapens^kan
uitschakelen, tenzij wij meer middelen tot
onze beschikking hebben. Met andere
woorden, je moet terwille van Je onkwets
baarheid, van de survivability („overleef-
baarheid") van je potentieel, voldoende i
wapens tot Je beschikking hebben*!.
Solistisch
„Verder hebben de NAVO-landen de
eventualiteit van hét moeten gebruiken
van kernwapens in belangrijke niate zelf in
handen met behulp van
wapens. Er zou veel meer gedaan
worden aan samenwerking tusservl
Westeuropese landen op dit
het gebied van de infrastructuur,
ratuur en dergelijke en dat bi J
niet tot veel hogere uitgaven i
Maar al weer, dat^sou een trend i
tegen df haren van het IKV Instrijkt étf dat
heefLswèer tot gevolg daTNederlana solis
tisch optreedt".
Ter vermindering van de kwetsbaarheid
wordt vaak gesteld dat, als ze er dan
toch moeten komen, die wapens beter
aan boord van schepen of vliegtuigen
kunnen worden geïnstalleerd.
„Wat dat betreft zijn er sterk uiteenlopen
de opvattingen. Er zijn mensen die zeg
gen, je moet ze op zee Installeren, want
dan vermijd je de kans dat de tegenpartij
zijn wapens tegen Westeuropees grondge
bied inzet. Maar anderen wijzen erop dat
het toekomstige wapenbeheersingsoverleg
daar nog meer mee wordt bemoeilijkt.
Want die wapens moet je dan in duikboten
gaan onderbrengen, waarmee je een nieu
we categorie creëert. Zorg dus uit een
overweging van wapenbeheersing dat je
iets stelt dat direct vergelijkbaar is met de
op land opgestelde middelen van de Sov
jet-Unie".
anders over denken. Ik denk trouwens dat
er op het ogenblik erg veel weerstand te
gen het IKV aan het loskomen is. Het is nu
eenmaal zo dat de een op de ander wacht
Er is natuurlijk nóg een zaak die men niet
mag vergeten. Onder de veelgesmade po
litici zijn er tallozen die in hun hart niets
anders wensen dan een vermindering van
de aantallen kernwapens, sterker nog het
is een van de redenen geweest dat de
NAVO In december 1979 het besluit heeft
genomen om duizend kernwapens terug te
trekken, een besluit dat in de publiciteit al
tijd zorgvuldig onder tafel is geveegd".
Dat waren verouderde wapens
„Dat maakt niets uit. Je krijgt altijd met
een te horen, „dat zijn die oudere wa
pens". Het is natuurlijk zo dat zowel In
Oost als in West de oudere wapens het
eerst uit de roulatie worden genomen.
Maar men vestigt daarmee een plafond,
daar gaat het om. De NAVO had net zo
goed kunnen zeggen, wij vervangen die
duizend wapens door andere wapens en
wij reduceren helemaal niets aan kernwa
pens. Dat had de NAVO ook kunnen doen,
dat heeft ze dus niet gedaan".
Onderhandelen
„Het is zo dat minister Scholten In het
NAVO-overleg In december 1979 vrij hard
heeft gevochten om het wapenbeheer-
slngsaanbod in het besluit te krijgen. Die
NAVO-beslissing Is dan ook het eerste
voorbeeld van een beslissing over kernwa
pens waarbij het besluit om wapens aan te
schaffen meteen gekoppeld is geweest
aan een besluit om over dat besluit met de
tegenpartij te onderhandelen, zodat uitein
delijk het in te voeren aantal in overleg
iet de tegenstander zou kunnen worden
^tgesteld! Dat ïou minder kunnen zijn
m het aantal van 572 nieuwe kernraket
ten. Dat is het eerste voorbeeld van een
dergelijk besluit, daar heeft Nederland een
belangrijke rol in gespeeld".
Welke rol kan Nederland binnen de
WO in het licht van de aanstaande on-
felingen tussen de Sovjet-Unie
tnigde Staten in Genève spe-
kers op het hoofdkantoor van het organisatiecomité van de 21e november in Amsterdam aan de voorbereiding van de betoging van
En op vliegtuigen?
„Voor de vliegtuigen geldt als nadeel dat
de luchtverdediging van de landen van het
Warschau Pact zich in de loop van de af
gelopen jaren enorm heeft ontwikkeld. De
F-111 bommenwerpers kunnen bijvoor
beeld nog maar heel moeilijk door de
luchtverdediging van de Warschau Pact-
landen heen dringen. Het Instituut voor
Strategische Studies in Londen heeft be
rekend dat die kans geschat moet worden
op minder dan dertig procent. Nou, geef
dat een piloot maar te doen. Dan zou er
nog de mogelijkheid zijn om vliegtuigen uit
te rusten met middellange afstandsraket
ten, die de raketten afschieten wanneer ze
vijandelijk gebied naderen, maar dan Is
men praktisch toe aan de oplossing met
de kruisraketten".
Hoe men het ook wendt of keert, de vre
desbeweging in Europa heeft een omme
keer bewerkstelligd in het denken over
de bewapeningsproblematiek. Dat is een
feit waar alle politici rekening mee hou
den.
„Dat mag een politiek feit zijn, maar de
waarde daarvan wordt door tal van be-,
roepspolitici In twijfel getrokken, ook van
christelijke zijde. Zij vragen zich af of de
stabiliteit en de verhoudingen tussen Oost
en West werkelijk gediend zijn door de
mate waarin deze actie zich heeft ontwik
keld. Daar ben ik helemaal niet van over
tuigd. Het IKV mag dan In de ogen van
veel doorsnee burgers zeer veel bereikt
hébben, maar tal van politici denken daar
heel anders over. Zelfs velen die er nauwe
lijks meer voor uit durven komen dat ze er
land zich losmaakt van de
lfl%IBH;ilf&egie, dan zijn er in principe
ikkelingen mogelijk. Het kan zijn
rS diep onder de indruk raken van
lederiandse houding, maar het is
:o goed mogelijk dat In de VS de
iming omslaat en dat gezegd wordt:
lat Nederland niet op zijn grondgebied wil
lebben, stellen wij ergens anders op en
wij maken er dubbel zo veel. Daarom zijn
er nu juist sterke redenen aan te voeren
voor de volgende Nederlandse buitenland
se politiek: zorg met de VS toch op één
lijn te blijven en dan die VS te houden aan
een serieuze voortzetting van het SALT-
proces".
Als een voorwaarde?
„Kijk, of men de term voorwaarde in een
discussie met de Verenigde Staten kan la
ten vallen, betwijfel ik, maar koppeling van
het overleg over de middellange afstands
wapens aan het SALT-overleg, moet het
doel zijn waar je naar zou moeten streven.
Als Nederland met andere Westeuropese
landen in die zin als makelaar zou kunnen
optreden tussen Oost en West, zou ik vin
den dat ons land zeer verantwoord han
delt. Daarop moet ons beleid gericht zijn
en zeker niet op het achternalopen van het
IKV. De Verenigde Staten moeten het
SALT-overleg (het sinds 1969 gevoerde
overleg tussen de de Sovjet-Unie en de VS
over wederzijdse beperking van de kern
bewapening) serieus voortzetten; de VS en
de Sovjet-Unie moeten zo dicht mógelijk
bij de plafonds blijven, die zij in het SALT-
overleg hebben afgesproken. Als wij er toe
kunnen bijdragen dat er hoe dan ook on
derhandeld moet worden, indien Neder
land wil instemmen met het plaatsingsbe-
sluit, dan vervult ons land in dit opzicht
een nuttige functie. Ik heb ook de indruk
dat minister Van Mierlo geen ander beleid
kan voeren".
Verkeerde spoor
„Het grote probleem Is op het ogenblik
dat de kerken dit politieke gezichtspunt uit
het oog verliezen. Het is veel gemakkelij
ker voor een doorsnee-predikant en voor
een doorsnee-lid van een basisgroep om
te zeggen, ja. hoe doe je Iets tegen de be
wapeningswedloop? Door er tegen te pro
testeren. het land uit met de rommel, dat
Is veel gemakkelijker, daar hoef je veel
minder lang over na te denken. Wat het
IKV doet heelt dan ook een enorme beel
dende kracht voor veel burgers, die zeg
gen, ja dat is het. Maar de mensen die de
politieke vraagstukken kennen, zien dat
daardoor de zaken op het verkeerde
spoor worden gezet".
„Als men met structurele argumenten aan-
komt die tegen de voorstellingen van de
vredesbewegingen Ingaan, krijgt men
steevast te horen dat dat niet het pro
bleem is waar het om gaat. Maar In teite
maken de vredesbewegingen zich dan ge
woon van de problemen af. Het Is goed
dat de kerken zich verontrust tonen over
de kernwapens, maar het wordt erg pro
blematisch wanneer zij zich met hun gezag
stellen achter acties, alsol dlè ook de
meest voor de hand liggende manier zijn
om op het politieke vlak de problemen aan
te pakken".
PAUL VAN VELTHOVEN
indaag In Amsterdam vele
^tden gehoor geven aan de
>an het Interkerkelijk Vre-
d om hun ongerustheid
;ernbewapenlng duidelijk te
lijkt het pleidooi voor een-
itwapening van het IKV ook
Jkritiek te kunnen rekenen.
f Ie belangrijkste telten waar
t ontwapenlngsoverleg om
gaat niet ondergesneeuwd te raken
door de bezorgdheid die de vredes
beweging met haar acties oproept?
Een man die ten nauwste met de
vredesbeweging Pax Christl verbon
den was, professor mr„P, J, Teunis-
sen hij was tot 1972 vice-voorzit-
ter van Pax Christl meent van wel.
Het spreekt dan ook vanzelf dat
Teunissen, die In Groningen bijzon
der hoogleraar in de sociologie van
de internationale betrekkingen Is,
behalve door zijn vak ook vanuit zijn
oud-vice-voorzltterschap van Pax-
Chrlsti sterk betrokken Is bij de ont-
wapenlngsproblematiek. In bijgaand
Interview geeft hij zijn gezichtspun
ten op de zaak: de visie van een ge
nuanceerd man, die het er, moeilijk
mee heeft dat de modernisering van
de kernwapens inzet is geworden
van polarisatie.
Professor mr. P. J. Teunissen
