Vredesbeweging
kreeg in
een paar jaar
grote politieke
betekenis
Tienduizenderr
21 november
naarAmsterda^
Stockholm: 24 oktober.
AMSTERDAM „Uit opiniepeilingen is
gebleken dat tegen de zeventig procent
van de Nederlandse bevolking zich tegen
het NAVO-plan voor nieuwe middellange-
afstand-kernwapens in Europa keert. Ik
neem aan. dat al die mensen aan de grote
demonstratie van 21 november zouden
willen deelnemen. Reken dan maar eens
uit hoeveel mensen die dag naar Amster
dam zullen gaan".
Dr. Mient Jan Faber, algemeen secretaris
van het Interkerkelijk Vredesberaad, een
van de organisatoren van de demonstratie
die volgende week zaterdag het beeld van
een deel van Amsterdam tussen Dam en
Museumplein zal beheersen, is optimis
tisch gestemd over de belangstelling van
de Nederlandse bevolking voor de demon
stratie. die wordt gehouden onder het
motto: „Geen nieuwe kernwapens in Euro
pa. Niet in Nederland, noch in enig ander
land". Hij heeft voor dit optimisme alle
aanleiding: de reacties die het „21 novem
ber comité" op zijn secretariaat aan de
Amsterdamse Oranje Nassaulaan krijgt,
zijn overweldigend. Kerkelijkeorganisa
ties, vakbonden, milieu-organisaties, poli
tieke partijen, minderhedenorganisaties en
tal van andere instellingen hebben zich
aangesloten bij de oproep van de Neder
landse vredesbewegingen om aan dit mas
sale protest tegen de kernwapens deel te
nemen. Kennelijk fungeert de Amsterdam
se demonstratie als uitlaatklep voor de
alom levende onrustgevoelens over de be
wapeningswedloop.
De organisatoren willen er echter geen
vrijblijvende happening van maken, zo in
de zin van: „We hebben het gezegd, nu
gaan we weer tot de orde van de dag
over". Nee, de demonstratie moet volgens
het „21 november comité" veel meer en
grotere consequenties hebben. Kort en
goed: „Amsterdam" moet aan „Den
Haag" laten weten dat de Nederlandse re
gering straks, in de zitting van de NAVO-
ministerraad van begin december, dient
mee te delen dat zij niet meer achter het
NAVO-besluit van december 1979 over de
modernisering van de middellange-af-
stand-kernwapens staat. Eentieel concre
te politieke boodschap dus.
NAVO-besluit
Het is. mede met het oog op de demon
stratie in Amsterdam, nuttig nog eens in
herinnering te brengen wat er in en om
december 1&79 rond de problematiek van
de middellange-afstand-kernwapens ge
beurde. De NAVO-raad besloot toen, na
langdurige voorbereiding, in een antwoord
op de krachtige groei van de Sovjet-kern
bewapening, akkoord te gaan met de pro-
duktie (door de Verenigde Staten) van 572
middellange-afstand-kernwapens: 108
Pershings II en 464 kruisraketten. Die wa
pens zouden te zijner tijd op Europees
grondgebied gestationeerd moeten wor
den. óm precies te zijn in de Duitse
Bondsrepubliek, Groot-Brittannië, Italië,
ffelgië en Nederland. Het NAVO-besluit tot
modernisering werd unaniem genomen (de
NAVO-raad kan alleen eenstemmig beslis
sen), maar Nederland en België legden
zich niet vast wat betreft de stationering
van de hun „toegewezen" raketten.
België vroeg een uitstel van een half jaar
(inmiddels in Brussel nog steeds niet be
slist) en Nederland liet weten pas in de
cember 1981 een besluit te zullen nemen
over het al of niet stationeren op zijn
grondgebied. Minister-president Van Agt
zei 12 december 1979 in de Tweede Ka
mer letterlijk: „Nederland zal in december
1981 in overleg met de bondgenoten be
slissen. aan de hand van het criterium, of
het wapenbeheersingsoverleg alsdan suc
ces in de vorm van concrete resultaten
heeft opgeleverd". Tot dat wapenbeheer
singsoverleg met de Sovjet-Unie werd eind
1979 door de NAVO gelijktijdig besloten;
daarom wordt gesproken over het
„NAVO-dubbelbesluit", waarmee er even
wicht in het beleid van het bondgenoot
schap kwam.
Wapenbeheersing
Het is de bedoeling dat volgende maand
in het NAVO-hoofdkwartier in Elsene bij
Brussel opnieuw over de kernwapenmo
dernisering wordt gesproken. De ministers
van defensie en van buitenlandse zaken
van de lidstaten houden dan hun gebrui
kelijke december-zitting; daar wordt onder
meer de stand van zaken bij de produktie
van nieuwe wapens en die van het wapen
beheersingsoverleg met de Sovjet-Unie
aan de orde gesteld.
Over dat laatste kan in Brussel nog niet
veel gezegd worden: pas 30 november
gaat het overleg tussen de Verenigde Sta
ten en de Sovjet-Unie van start. Veel later
dan men in december 1979 kon vermoe
den.
De wapenbeheersingsbesprekingen zijn
door verschillende oorzaken ernstig ver
traagd; eerst door de Sovjet-inval in Af
ghanistan rond de jaarwisseling 1979-'80
en later door de wisseling van de wacht in
Washington, waar Ronald Reagan Jimmy
Carter opvolgde. Als gevolg van felle dis
cussies in de Verenigde Staten over het
verdrag tot beperking van strategische
kernwapens (SALT II) kon dit verdrag nog
niet geratificeerd worden ook al geen
factor die de start van het overleg over de
beperking van middellange afstand kern
wapens versnelde.
Nederland
Zoals we al opmerkten liepen België en in
veel sterkere mate Nederland eind 1979
uit de pas van de NAVO-besluitvorming.
Zeker, hun vertegenwoordigers in de
NAVO-raad gingen akkoord met het dub-
belbesluit, maar een besluit tot statione
ring namen ze nog niet. Het had maar een
haartje gescheeld of het kabinet-Van Agt
was vlak voor Kerst 1979 over deze mate
rie gestruikeld. De toenmalige oppositie
PvdA. D'66 en de kleine linkse partijen
was sterk tegen de modernisering van de
Rome: 24 oktober.
Bonn: 11 oktober.
kernwapens gekant en samen met een
minderheid in de CDA-fractie (de zoge
naamde loyalisten) zou ze bijna de door
slag tegen het kabinetsbeleid op dit punt
hebben gegeven, ware het niet dat deze
CDA'ers zich in een emotionele nachtelijke
discussie in de fractiekamer alsnog bij het
kabinetsbeleid neerlegden.
Sindsdien is de modernisering van de
kernwapens een van de belangrijke poli
tieke onderwerpen in Den Haag gebleven.
Dat bleek uit de felle discussie in de mees
te partijen over de veiligheidsparagraaf in
de verkiezingsprograms, maar ook tijdens
de verkiezingscampagnes en de daarop
volgende kabinetsformatie. De PvdA bleef
nee zeggen tegen de modernisering, D'66
legde er de nadruk op dat het moment
nog niet gekomen was om haar negatieve
oordeel over de modernisering te wijzigen
(in afwachting van de resultaten van het
wapenbeheersingsoverleg) en het CDA
legde zich neer bij het moderniseringsbe-
sluit van eind 1979, maar wilde nog geen
beslissing nemen over de plaatsing van de
raketten in Nederland.
Het tweede kabinet-Van Agt heeft, omdat
het nog steeds geen regeringsverklaring
heeft afgelegd (die komt maandag), tot
dusver niet klip en klaar kunnen maken,
welk kernwapenbeleid het zal voeren. Wel
is duidelijk geworden dat de Nederlandse
regering de NAVO-raad volgende maand
zal meedelen, nog altijd geen beslissing te
kunnen nemen over de plaatsing van de
ons land toegewezen 48 kruisraketten.
Nederland zal, voorzover nu bekend, in de
NAVO niet aandringen op intrekking van
haar moderniseringsbesluit van 1979. Dat
bleek onlangs op de bijeenkomst van de
Nuclear Planning Group (NPG) van de
NAVO in Schotland, waar de nieuwe mi
nister van defensie. Van Mierlo, een com
muniqué onderschreef waarin onder meer
stond: „De leden van de NPG benadruk
ken dat de NAVO zal blijven voortgaan
met het tweeledige besluit van december
1979 over modernisering van middellange-
afstand-kernwapens en wapenbeheersing
en de voortgang in het oog houdt van de
nakoming van beide aspecten".
Welnu, dat Is heel In het kort de politieke
situatie waarin de vredesdemonstratie van
21 november gehouden wordt. We hebben
er nogal wat aandacht gegeven, omdat de
organisatoren op deze concrete politieke
situatie willen inhaken en, zoals gezegd,
niet willen volstaan met vrijblijvende poli
tieke leuzen.
Hollanditis
Intrigerend is de vraag, hoe het komt dat
juist in Nederland het verzet tegen de
NAVO-kernwapenplannen zo fel was, dat
het nu internationaal bekende woord
„Hollanditis" kon ontstaan. Nederland
stond immers jarenlang bekend als een
trouwe NAVO-partner, die zich zeker in
vergelijking met bijvoorbeeld de Scandi
navische NAVO-leden Denemarken en
Noorwegen niet kenmerkte door kriti
sche geluiden jegens de NAVO.
De belangrijkste reden is wellicht dat de
betekenis van de vredesbeweging in Ne
derland sinds 1979 aanzienlijk is toegeno
men. Hoewel Nederland al tientallen jaren
pacifistische bewegingen kent, was de po
litieke betekenis ervan slechts marginaal.
Het bekendst waren enerzijds het pacifis
me in de socialistische gelederen voor en
na de Tweedé Wereldoorlog en anderzijds
de vredesbeweging binnen de kerken,
waarvan Kerk en Vrede, in 1924 opgericht,
het meest geprononceerd was. In de
volksvertegenwoordiging was het aantal
pacifisten gering. Ook nadat in de jaren
vijftig een pacifistische partij, de PSP, was
opgericht en in het parlement terecht ge
komen was.
Sinds enkele jaren is de vredesbeweging
ook concreet-politiek een factor van grote
betekenis geworden. Waarbij we uiteraard
moeten aantekenen dat de vredesbewe
ging van nu veel minder ver gaat dan de
pacifistische beweging; de vredesbewe
ging, waarover we het vandaag de dag
hebben, keert zich met name tegen de
kernbewapening.
IKV
Een uiterst belangrijke rol in dit proces
heeft het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV)
gespeeld. Het IKV, waarin negen Neder
landse kerken samenwerken, had al vele
jaren de trom geroerd, vooral in de jaar
lijkse Vredesweek in september. In 1977
besloot het een aantal jaren hetzelfde
campagnemotto te gebruiken: „Help de
kernwapens de,wereld uit; om te beginnen
uit Nederland". „We wisten dat het een
zaak van lange adem en tegenwoordigheid
Brussel: 25 oktober.
van geest zou worden", zegt dr. Faber nu.
Het motto kwam natuurlijk niet uit de lucht
vallen: de aangesloten kerken hadden zich
al vele jaren over het probleem van de
kernbewapening gebogen; nu was, aldus
het IKV, de tijd gekomen om dit vraagstuk
continue en gezamenlijk aan te pakken.
Het IKV kon voortbouwen op onder meer
een rapport van de Synode van de Neder
landse Hervormde Kerk en publikaties van
de rooms-katholieke vredesbeweging Pax
Christi.
Zeer verontrust was en is het IKV over de
voortgang van de kernwapenwedloop in
Oost en West. Volgens de kerkelijke vre
desbeweging zou de spiraal alleen door
broken kunnen worden door eenzijdige
stappen van het Westen, waarbij Neder
land dan maar voorop zou moeten lopen.
Het IKV-standpunt werd tot dusver over
genomen door de Nederlandse Hervormde
Kerk, de Remonstrantse Broederschap, de
Evangelisch-Lutherse Kerk (zij het nog ge
reserveerd) en Pax Christi.
Snel nadat het IKV in 1977 zijn campagne
begonnen was, trad een andere beweging,
„Stop de neutronenbom" naar voren, een
samenwerkingsverband dat zich meer al
gemeen tegen de bewapeningswedloop
keert en nog altijd zeer actief is.
Met name door het IKV en „Stop de neu
tronenbom" aangemoedigd, nam de mo
derne vredesbeweging een hoge vlucht,
die vooral tot uiting kwam tijdens de dis
cussies in het voorjaar van 1978 over het
(later opgeschorte) Amerikaanse besluit
tot aanmaak van de neutronengranaat en
de besluitvorming in ons land over het
NAVO-modernise-
ringsplan. Bij dui
zenden tegelijk slo
ten mensen zich
aan bij demonstra
ties, stille tochten
en discussiebijeen
komsten van de
vredesbeweging. In
de politieke partijen
en dat was ei
genlijk voor het
eerst werkte dat
krachtig door. Wat
met name voor
CDA, PvdA en D'66
een schokeffect op
leverde. Het is on
miskenbaar vooral
aan de vredesbewe
ging te danken (of,
al naar men wenst,
te wijten) dat Ne
derland de NAVO-
moderniserings-
plannen zeer kri
tisch tegemoet trad.
Een belangrijke fac
tor daarbij was en is
de lange termijn
strategie van het
IKV: niet meer,
zoals voorheen, elk
jaar een ander cam
pagnemotto, maar
elk jaar hetzelfde.
Sinds eind 1979 is
er meer gebeurd:
de kritische houding
van miljoenen Ne
derlanders ten aan
zien van de voort
gang van de kern
bewapening is naar
het buitenland over
geslagen. De zoge
naamde Hollandse
ziekte is ook in an
dere Europese lan
den een herkenbaar
gegeven geworden.
Van grote betekenis
is thans de ontwik
keling in de Duitse
Bondsrepubliek,
waar het zogenaam
de Krefelder Appell
en de kerkelijke Ak-
tion Sühnezeichen
Friedensdiensten de
laatste tijd grote in
vloed kregen. Zo
groot, dat de rege
ringspartijen SPD
en. FDP de vredes
beweging als een
belangrijke factor
gingen ervaren.
De Kirchentag van
dit jaar toonde aan
hoe zeer het vraag
stuk van de voort
gaande kernbewa
pening ook in West-
Duitsland leeft en op 10 oktober kwamen
niet minder dan rond de 250.000 mensen
naar Bonn, om daar tegen de kernbewa
pening in Oost en West te demonstreren;
het was de grootste demonstratie in de
Bondsrepubliek sinds de Tweede Wereld
oorlog. Indrukwekkend vanwege haar
boodschap en de incidentloosheid. Ook in
andere steden, zoals Parijs, hadden al
drukbezochte manifestaties plaats.
Amsterdam
Volgende week zaterdag wordt zo'n de
monstratie ook in Amsterdam gehouden.
Hoeveel mensen er komen is nog niet be-
kend, maar het zullen er zeker ver boven
de 100.000 zijn. Mensen uit alle geledin
gen van de samenleving zullen naar de
hoofdstad komen om uiting te geven aan
hun bezorgdheid over de kernwapenwed
loop. Kerken, vakbeweging, jongerenorga
nisaties, milieugroeperingen, universitaire
organisaties en politieke partijen steunen
de oproep van de organiserende vredes
bewegingen direct of indirect. De Amster
damse binnenstad zal mudvol zitten. „De
jaren tachtig kunnen van beslissende be
tekenis worden voor de toekomst van de
mensheid. De atomaire bedreiging neemt
toe, In Europa en elders op de wereld, met
name ook in de Derde Wereld. NAVO en
Warschau Pact gaan voorop in het opeen
stapelen van de meest afschuw
pens. waarmee zij in staat zijn
vele malen te vernietigen. De nwé
ring van de nucleaire midde) de
standsraketten in beide militair&/$/£
voegt hieraan een volgende en \rijnd
stap toe. Ook de vernieuwde
van de Amerikaanse regering on; ja
tronengranaat in produktie te neiVen
groot het gevaar van een kernLjn
Europa. Daar tegenover staat efote
groeiend verzet", aldus Faber
nen. Ban
Een belangwekkend gegeven isjnf
veel mensen uit andere Europes/r/r
naar Amsterdam zullen komen, nty a
paar weken geleden in Bonn ijf M
was. Daarmee accentueren ze he^ e
tionale karakter van het verzet frei
kernbewapening, zoals ook begirVar;
ber in Brussel zal blijken, als de ky
hoofdstad tijdens het jaarlijkse
raad zal gonzen van acties van d^o/
beweging. m
Faber en zijn mede-organisatore» en
het bepaalde organisaties niet gefo^.
gemaakt om actief mee te doe^
manifestatie in Amsterdam. Zij he</e
mers, zoals we al meldden, de vol™
gesteld dat de sprekers niet ma^
meer vrijblijvend van hun vererf
kennis mogen geven, maar zich duik
ten voor het terugdraaien van he
moderniseringsbesluit van f
1979. Enerzijds bevordert deze
van de vredesbeweging de duifyoc
anderzijds maakt zij het sommigw
ruste groeperingen, waaronder ey z
Londen: 24 oktober.
politieke partijen, bijzonder mol
zich vollédig achter de manifests
stellen.
Het wordt, dat staat vast. eeni B
manifestatie, waaraan de publicitd
in binnen- en buitenland grote j I
zullen schenken. In regeringskring
gehoopt, dat de organisatoren z
niet zó exclusief zullen opstellen
Nederlandse regering in haar pogi!
zowel het gezag in het bondsgenc
te behouden als de wapenbehef
bevorderen, niet voor de voeten]
wordt. Want die beide doelstellinj
ben de ministers Van Mierlo in SI
en Van der Stoel in Washington!
ter voorbereiding van de NAVO-j
december, pogen te accentueri
grote betrokkenheid wachten zow
wel, als zij die niet voor eenzijdige!
geporteerd zijn, op wat zich
week zaterdag in Amsterdam zal i
De vredesbeweging is in West-Eu'
factor van grote betekenis en invl
worden. Het zal haar erom moete
gaan zowel ten opzichte van Wa
als ten opzichte van Moskou, het:
effect te bereiken. Of dat effect ti
NAVO-raad van december en in1
penbeheersingsoverleg in Genè
merkbaar zal zijn, zullen we, nie
spanning, moeten afwachten.
EVERT N
