I
ïl
Grondwet binnenkort
in moderner tenue
Een prachtig 1
Juliana-muntenalbui
voor nieuwe I
Amro spaarders, I
1Ü
Investeringen oliemaatschappijen
vallen miljarden lager uit
BINNENLAND
ZIJN SHELL EN
ESSO WEL ZULKE
„GENTLEMEN"
LEIDSE COURANT/
DINSDAG 10 NOVEMBER 1981 PAGI >EN1
DEN HAAG In de
buurt van de Groningse
gemeente Slochteren ligt
onze nationale bodem
schat, het grootste aard
gasveld van Europa. Jaar
lijks wordt daar zo'n ne
gentig miljard kubieke
meter uitgehaald, die in
een verhouding van 50-50
in binnen- en buitenland
wordt verkocht. Dat le
vert Shell en Esso, die
door middel van hun
dochteronderneming, de
Nederlandse Aardolie
maatschappij (NAM), het
Slochterenveld exploite
ren, jaarlijks miljarden
guldens op, na aftrek van
hetgeen zij aan de staat
betalen.
De beide oliemaatschap
pijen behoeven daar niet
veel meer voor te doen
dan het opendraaien van
een kraan. Bij een aantal
kamerleden wekt dat
wrevel. Zij dringen er dan
ook voortdurend op aan
de gaswinsten van Shell
en Esso nog verder af te
romen. De vorige minister
van economische zaken,
de VVD'er Van Aarden-
ne, dacht dat verlangen te
kunnen pareren door be
gin 1980 met de beide
multinationals een „gent
lemen's agreement" (let
terlijk: ongeschreven af
spraak tussen heren) te
sluiten. De regering zou
van hun winsten afblij
ven, als Shell en Esso dit
geld volledig in Neder
land of ten behoeve van
Nederland zou investeren.
Elk van beide onderne
mingen beloofde dat
plechtig, waarna minister
Van Aardenne het land
kon verblijden met de
mededeling dat Shell en
Esso in de eerstkomende
vier jaar elk zo'n zeven
miljard gulden op de hier
voor genoemde wijze zou
uitgeven.
Sindien is er twijfel gerezen
aan de hardheid van die af
spraak. Komen Shell en Esso
hun afspraken wel na? De
PvdA denkt van niet te
meer omdat de oliemaatschap
pijen zelf ontkennen dat er
sprake is van een verplich
ting en eist afroming van
de gaswinsten. De informa
teurs De Galan en Halberstadt
schrijven in hun eindverslag
niet te kunnen constateren dat
Shell en Esso hun plicht ver
zaken. De zaak-Slochteren
moet dus voorlopig blijven
rusten, menen zij. Wel geven
zij de huidige minister van
economische zaken, de D'66'er
Jan Terlouw, het advies voor
mei 1982 bij de ministerraad
een overzicht in te dienen van
de winsten van Shell en Esso
uit aardgas, hun investeringen
in ons land en de daaraan te
verbinden consequenties. Wa
ren de ex-informateurs toch
niet zó zeker van hun zaak
Het is maar een vraag. Hóewei
wij niet beschikken over de
volmachten van Harer Majes-
teits informateurs, zullen wij
proberen het antwoord te ge-
15,4 miljard
Op dit moment ontvangen
Shell en Esso ongeveer 15 pro
cent van de opbrengsten van
het Slochteren-gas. Van 1980
tot en met 1984 zal dat beide
maatschappijen ongeveer 15.4
miljard (in 1982: 3.5 miljard) in
het laatje brengen. Dat bedrag
zou dus volgens het gentle
men's agreement voor het
grootste deel weer in onze eco
nomie gepompt worden.
Shell en Esso dienden keurige
lijstjes in bij Van Aardenne.
wc*-' V" -
|u.*VX v
-v C**,
Shell:
rattinage en chemie 2,95 mld
kolenvergassing 0.3 mld
raffinaderij Pernis 1,0 mld
Esso:
raffinage en chemie 2.3 mld
kolenvergassing 0.5 mld
investeringen kolen 0.05 mld
investeringen buitenland 1.25 mld
opsporing en winning NAM 2,8 mld
Totaal
6.9 mld
Shell en Esso tezamen: 13,05 mld
Shell
Wat is er nu van die investe
ringen terecht gekomen
We beginnen bij Shell. Woord
voerder Steneker laat meteen
weten dat Shell en Esso zullen
doen wat zij beloofd hebben.
„Wij komen die afspraken
na", aldus de woordvoerder.
Maar vervolgens nemen we
met hem nog even het lijstje
door van zijn onderneming.
Een bericht van Shell zelf. ge
dateerd 26 februari van dit
jaar: het bedrijf kondigt aart
vier miljard gulden te gaan in
vesteren in de raffinaderij te
Pernis. Deze vier miljard gul
den omvatten de in het lijstje
aan Van Aardenne opgesomde
2,95 miljard gulden „raffinage
en chemie" alsmede de miljard
gulden opgevoerd voor Pernis
zelf. aldus Steneker. Maar die
vier miljard, zo voegt hij eraan
toe, zullen worden gespreid
over een jaar of negen: tot
1990In het lijstje aan Van
Aardenne stond echter 1985
als datum voor de investerin
gen gemeld.
Conclusie:, een flink deel van
de investeringen (vermoede
lijk zo'n twee miljard) is al uit
het lijstje van Van Aardenne
verdwenen en verschoven
naar de toekomst. Steneker
zegt bovendien dat er door
Shell in de chemie in het ge
heel niet meer geïnvesteerd
zal worden, terwijl het in de
raffinage gaat om een om
bouw. Bepaalde installaties
voor het maken van zware
olieprodukten worden zo ver
anderd dat zij lichte produkten
leveren. Het effect op de
werkgelegenheid zal gering
zijn.
We gaan verder: 300 miljoen
gulden voor kolenvergassing.
Dit bedrag blijkt bestemd te
zijn geweest voor een kolen-
vergasser in Moerdijk. Maar
nu is Shell bezig dit project te
heroverwegen. Er wordt aan
gedacht de vergasser in Duits
land. in Wilhelmshaven, te
bouwen. Daar zou Shell de -ko-
lenvergasser kunnen verbin
den aan de produktie van met
hanol. Begin 1982 zal nu ovef
het project besloten worden,
aldus Steneker. ..Verschuivin
gen in de investeringen zijn
mogelijk. Dat valt allemaal
niet jaren van te voren te zeg
gen".
Conclusie: het doorgaan van
het project is onzeker en mo
gelijk verdwijnt de door Shell
beloofde investering van 300
miljoen.
Blijft over: 2.8 miljard gulden
te investeren door de NAM.
Voor een specificatie van die
investeringen moeten we te
rug naar een interview dat
NAM-directeur Hooykaas eind
1980 gaf aan het Financieel
Dagblad. Hooykaas zegt daarin
dat de NAM in de komende
vijf jaar (1981 1986) voor
drie miljard gulden aan borin
gen zal uitgeven. Dat betekent
voor Shell (voor 50 procent
aandeelhouder in de NAM) 1,5
miljard gulden ofwel 300 mil
joen per jaar. Tot 1985 komen
we dus uit op 1,2 miljard gul
den.
Verder voerde Hooykaas voor
één miljard gulden aan inves
teringen op in het Slochteren
veld tot 1991. Voor Shell is dat
dus 500 miljoen gulden ofwel
per jaar 50 miljoen gulden. Tot
1985 dus 200 miljoen gulden.
Resteert de derde door Hooy
kaas opgenoemde grote NAM-
investering: 1.3 miljard gulden
voor de exploratie van een
olie- en gasveld in de Noord
zee met een installatie voor de
aanlanding van gas en olie in
de Eemshaven. Van die inves
tering zou dus 650 miljoen gul
den door Shell opgebracht
moeten worden. Aangezien
y
het geheel in 1986 klaar moet
zijn. betekent dit voor Shell
een investering tot 1985 van
520 miljoen gulden.
Conclusie: tellen we alle NAM
investeringen voor de Shell
op. dan komen we uit tot
1985 op 1,92 miljard gulden.
Dat is 880 miljoen gulden min
der dan Shell aan Van Aar
denne beloofde.
Bekijken we nu het hele beeld
van de Shell investeringen
dan blijkt:
raffinage, chemie en Pernis:
vermoedelijk zo'n twee miljard
minder;
kolenvergassing: 300 miljoen
gulden onzeker;
NAM-investeringen: 880
miljoen gulden minder.
Van de 7.05 miljard gulden be
loofde investeringen blijft
maximaal 4.2 miljard gulden
over. mogelijk nog 300 miljoen
minder.
Esso
Bij Esso ontstaat een soortge
lijk beeld. Op 25 februari van
dit jaar kondigde Esso een in
vestering van 2.2 miljard gul
den aan in de raffinagesector
in Rijnmond. Deze investering
wordt over vijf jaar uitge
smeerd. Woordvoerder Van
Dokkum: „Voordat we verder
gaan met dat project maken
wij pas op de plaats. De kosten
zijn sindsdien gestegen. We
moeten bezien of het project
ooit lonend wordt, rendabel.
Er bestaat al een overcapaci
teit in de raffinagesector. Eind
van dit jaar beslissen we. Mo
gelijk zullen we een ander
proces gafln gebruiken of min
der capaciteit".
Conclusie: de zaak is onzeker
en als er geïnvesteerd wordt,
dan tot 1985 maar 1,3 miljard
gulden. (Wel heeft Esso onder
tussen een Butanolfabriek van
Akzo in de Botlek gekocht
voor ongeveer 450 miljoen gul
den inclusief ombouw) Inves
teringen in raffinage en che
mie belopen dus vooropge
steld dat de plannen voor de
raffinage in Rijnmond gelijk
blijven 1.75 miljard gulden.
Dat is 550 miljoen gulden min
der dan men aan Van Aarden
ne beloofde.
Tweede project: kolenvergas
sing. Hiervoor diende een
proefinstallatie te worden
gebouwd op Rozenburg. In
1983 gaat daar de eerste paal
de grond in, aldus de Esso-
woordvoerder. „De zaak moet
in bedrijf komen tussen 1985
en 1988 Van de 500 miljoen
gulden zal er volgens deze op
zet voor 1985 200 miljoen geïn
vesteerd worden.
Conclusie: 300 miljoen gulden
minder dan aan Van Aarden
ne werd beloofd.
Derde project: de investering
van vijftig miljoen gulden in
kolen. Dit betreft een over-
slagterminal op de Maasvlakte.
Dit terminal zal in 1984 open
gaan. -
Vierde project: investeringen
in het buitenland a raison van
1,25 miljard gulden. Dit betreft
investeringen door Esso in ko-
lenwinning in Columbia. In
antwoord op kritiek op deze
post heeft Esso altijd gezegd
dat deze investering de Neder
landse energievoorziening ten
goede zou komen. De kolen
zouden naar Nederland ko
men. zo zei men. Nu zegt Van
Dokkum: „Wij zijn van plan
tezijnertijd een deel van die
steenkool hier te importeren".
Een deel. aldus Van Dokkum,
hetgeen betekent dat ook een
deel van het aan Van Aarden
ne toegezegde investeringsbe
drag ons land niet ten goede
zal komen.
Conclusie: de baten voor Ne
derland zijn onzeker, maar
zelfs al zou de helft ten .goede
komen aan ons land. dan stond
er 650 miljoen onrechte op het
Esso-lijstje.
Vijfde project: opsporing en
winning door de NAM. Van
hetzelfde een laken een pak
als bij Shell. Conclusie: van de
2,8 miljard gulden aan opge
voerde investeringen komt
voor 1985 maar 1,9 miljard tot
stand, de rest vervalt.
Bezien we het lijstje van Esso
opnieuw, dan zien we dat van
de beloofde investeringen 'van
6.9 miljard gulden:
2,2 miljard gulden „raffina
ge en chemie" op de tocht
staat en ten hoogste 1,75 mil
jard bedraagt tot 1985;
voor kolenvergassing maar
200 miljoen gulden wordt
geïnvesteerd en geen 500 mil
joen;
de investering in het buiten
land voor eefi deel Nederland
voorbijgaat;
de investeringen bij de NAM
880 miljoen gulden lager uit
vallen;
de kolenterminal als énige
project volgens afspraak tot
stand komt.
Maximaal zal Esso tot 1985 dus
4.55 miljard investeren en mo
gelijk veel minder, als de in
vestering in raffinage en che
mie in Rijnmond alsnog wordt
beperkt.
Slotsom: Shell investeert geen
7„05 miljard gulden maar 4.2
miljard gulden, Esso investeert
geen 6.9 miljard gulden maar
4,55 miljard gulden.
Subsidies
Maar eigenlijk ziet het plaatje
er nog ongunstiger uit. Sinds
de afspraak het gentle
men's agreement van Van
Aardenne met Shell en Esso,
zijn in de olie- en gassector
kostenstijgingen van 10 tot 25
procent opgetreden. Daarmee
zouden de investeringsplannen
van beide ondernemingen ei
genlijk ook met een dergelijk
percentage opgewaardeerd
moeten worden. Geen zeven
miljard investeren tot 1985,
maar een bedrag tussen 7,7 en
8.75 miljard gulden. Dat is niet
gebeurd.
Er is nog meer. Voor de mees
te investeringen kunnen Shell
en Esso subsidie eisen van de
regering, in het kader van de
Wet Investeringsrekening
(WIR). Doen de bedrijven in
vesteringen in het Noorden
(de NAM-investeringen). dan
kunnen investeringspremies
oplopen tot vijftig procent van
de totale som wegens extra re
gionale toeslagen bovenop de
WIR.
Bekijken we de tot 1985 bere
kende investeringen van Shell
en Esso nu nog eens, dan blijkt
het volgende. Beginnen we bij
Shell: dit bedrijf krijgt over de
twee miljard gulden die men
investeert in raffinage, chemie
en Pernis 17 procent premie
van de overheid ofwel 340
miljoen gulden. Op de kolen-
vergasser in Moerdijk (als die
doorgaat) krijgt men twintig
procent premie, zijnde 60 mil
joen gulden bij een investering
ESBUl
ngoles
ifensie
voerdi
van 300 miljoen guldi
vesteringen bij de I i£
miljard gulden) kumj °de*
van uitgaande dat vlntact
cent van deze invest*was
het Noorden plaats* de
een premie van 25 ptT
leveren, zijnde 500
gulden. Van de Shell-
ringen van maximaal
jard gulden wordt du;
joen gulden vergoed
teringspremies. Blijft!
miljard gulden. f
Bij Esso is uiteraard
het geval. Bij de inve
in raffinage en che
1,75 miljard gulden
bedrijf rekenen op 11
premie, ongeveer 30ÉfV
gulden. De investeriij m
lenvergassing (200 mil W
den) kan rekenen ojT^
cent premie, zijnde
miljoen gulden. Het I
minal kan rekenen oi cori
vesteringspremie van
cent, dat is 8,5 miljoefj
investering van 50Lresj
gulden. De investeniL
buitenland valt buitr
heidssteun, terwijl <fverj
investeringen net als'an i
500 miljoen gulden oen g
spremies kunnen oi ran
Van de Esso investeiLjtsf
totaal 4,55 miljard sL_n
blijft na steun doorl®
heid ongeveer 3.6 mi^aa^c
den over. i ge
•drei
Goed bestuurder zoi
jan
atsei
De Tweede-Kamerlet
der Hek (PvdA) en f
De Bruijn (PPR) hel
middels schriftelijke ^ar
over de afspraken nq_
en Esso gesteld aan
Terlouw. Terlouw z<
voor de VARA-microL
klaard zich als „een
stuurder" te willen
en niet overhaast aai
/an Aardenne te gaap
De Galan en Halbersl"lH
geen reden voor twijf(iJ
toezeggingen van S
Esso. Door het boveij
vergaard uit voor el
toegankelijke bronne|
dat een wat merkwaal
spraak. Een verklaring
licht dat de informa
hun ihformatie ov i
Slochterenveld kregk
een man, die ook onj
Aardenne al de hoog1.
tenaar was op Ecoi)
Zaken: prof. dr F.W
Hij ook is de voornaavan
viseur van minister Vjy
Rutten staat bekend. js
fervent tegenstander
oplossen van de schaf
biematiek door in< A eë
maatregelen als het 3inf
ken van de oliema
pijen. ?stel
CAREL GOfnon
Pgor
ïhe
ft-U
DEN HAAG Binnen
kort zal de Nederlandse
grondwet, de basis van
onze democratie, voor
een belangrijk deel in
een eigentijds tenue zijn
gestoken. Maar liefst 34
onderdelen van de
grondwet krijgen een an
der aanzien. De Tweede
Kamer legt daar deze
week de laatste hand
aan. waarna het werk
stuk ter defintieve vol
tooiing naar de Eerste
Kamer wordt gestuurd.
In haar nieuwe vorm zal de
grondwet onder meer toe
staan, dat in ons land wonen
de buitenlanders onder be
paalde voorwaarden mee
doen aan verkiezingen voor
de gemeenteraden. Buiten
landers zullen zelfs gekozen
kunnen worden tot lid van
een gemeenteraad. Een ande
re wijziging ten opzichte van
de oude grondwet is, dat Ne
derlanders al vanaf hun
achttiende jaar gekozen kun
nen worden tot lid van de
Tweede of Eerste Kamer. Tot
nu toe kon dit pas op vijfent
wintigjarige leeftijd Nieuw
niet meer kan worden opge
legd. Verder worden in de
nieuwe grondwet alle vor
men van discriminatie verbo
den en tevens zal voor het
eerst in de grondwet worden
vermeld, dat iedereen die
zich in ons land bevindt het
recht heeft om betogingen te
houden.
Een belangrijke modernise
ring van ons staatsbestel
komt tot stand door de nieu
we bepaling, dat de Eerste-
Kamerleden voortaan voor
vier jaar worden gekozen en
niet meer voor zes jaar, zoals
tot nu toe gebruikelijk is.
Zoals bekend wordt de Eerste
Kamer niet rechtstreeks door
het volk gekozen, maar door
de leden van de Provinciale
Staten. Het ondemocratisch
karakter van deze werkwijze
wordt tot op heden nog ver
sterkt, doordat de senatoren
een zittingsduur van zes jaar
hebben. Dit betekent name
lijk, dat de Eerste Kamer tot
in 1984 nog bevolkt wordt
door leden die zijn gekozen
op basis van de uitslag van de
Statenverkiezingen van
1978!
Ook de aan te brengen wijzi
ging in het enquêterecht van
de Tweede en Eerste Kamer
verdient hier vermelding.
Volgens de nieuwe grond-
wetsregels mogen de beide
Kamers voortaan een diep
gaand onderzoek naar een
bepaalde kwestie instellen
(bijvoorbeeld omkopings
praktijken van een bepaalde
onderneming), als een vijfde
deel van het aantal leden dat
wenst. Tot nu toe kon één
der Kamers alleen een parle
mentaire enquête instellen
met toestemming van de
meerderheid van de leden.
Tweede lezing
De 34 wetsontwerpen tot ver
andering van de grondwet
zijn al eerder in 'de Tweede
en Eerste Kamer aan de orde
geweest. Grondwetswijzigin
gen vereisen namelijk een
speciale procedure: zij moe
ten twee maal door de Sta-
ten-Generaal worden goed
gekeurd. In de eerste ronde,
officieel „eerste lezing" gehe
ten, dienen de beide Kamers
de wijzigingsvoorstellen op
de normale manier (bij meer
derheid van minstens de
helft plus één) goed te keu
ren. Is dat eenmaal gebeurd,
dan moeten er verkiezingen
worden gehouden, waarna de
nieuwgekozen leden van de
Tweede en Eerste Kamer
zich opnieuw over de wets
ontwerpen moeten buigen: de
„tweede lezing". Voor goed
keuring van de wetsontwer
pen is dan echter in beide
Kamers een meerderheid
van tweederde nodig. Dit be
tekent dus, dat deze week 100
van de 150 Tweede Kamerle
den ja moeten zeggen tegen
de voorgestelde grondwets
wijzigingen. Als daarna dan
ook nog 50 van de 75 leden
uit de Eerste Kamer de voor
stellen aanvaarden, wordt ue
herziene grondwet pas echt
van kracht. Er zijn overigens
geen redenen om te veron
derstellen, dat in beide Ka
mers die tweederde meerder
heid niet gehaald zou kunnen
worden.
De komende veranderingen
in de grondwet zijn aan het
eind van de zestiger jaren al
voorbereid door een staats
commissie onder leiding van
de inmiddels overleden
KVP-politicus Cals en de
staatsrechtgeleerde prof. mr
A.M. Donner, op dit moment
hoogleraar in Groningen. Tij
dens het kabinet-Den Uyl
diende de minister van bin
nenlandse zakeq, mr. W.F.
de Gaay Fortman, de eerste
voorstellen bij het parlement
in. Zijn opvolger in het kabi
net Van Agt-I, minister H.
Wiegel, zette het werk voort
en nu mag minister Van
Thijn de voorstellen in laat
ste instantie verdedigen.
De ideeën van de staatscom
missie Cals-Donner over de
modernisering van de grond
wet behelsden aanvankelijk
veel meer dan de wijzigingen
die nu worden doorgevoerd.
Zo had de commissie onder
meer voorgesteld ons kies
stelsel zodanig te veranderen,
dat kleine partijtjes minder
kans zouden maken, in de
Tweede en Eerste Kamer te
komen. Ook vond de com
missie dat het volk bij ka
merverkiezingen tegelijker
tijd een kabinetsformateur
zou moeten aanwijzen. Deze
ideeën, di,e aanvankelijk door
het kabinet-Den Uyl positief
werden gewaardeerd, bleken
echter in de Tweede Kamer
op zoveel weerstand te stui
ten, dat ze nooit in de vorm
van een wetsontwerp werden
gegoten.
Uiteindelijk werd het parle
ment geconfronteerd met een
„pakket" van 37 voorstellen
tot wijziging van de grond
wet. Tijdens het minister
schap van Wiegel sneuvelden
er daarvan echter nog drie:
één in de Tweede Kamer en
twee in de Eerste Kamer. In
de Tweede Kamer bleek
geen meerderheid té vinden
voor een vereenvoudiging
van de grondwetsbepalingen
over het onderwijs. Vooral
het CDA en de kleine rechtse
partijen waren bevreesd voor
aantasting van de grondrech
ten van het bijzonder onder
wijs. Zij kregen daarbij steun
van de VVD. De Eerste Ka
mer verwierp het voorstel
om het voorzitterschap van
de Verenigde Vergadering
der Staten-Generaal (zoals
die bijvoorbeeld op Prinsjes
dag bijeenkomt) niet meer
toe te kennen aan de Se
naatsvoorzitter, maar aan de
voorzitter van de Tweede
Kamer. Ook het voorstel om
de krijgsmacht niet meer als
„instituut" (onder oppergezag
van de Koning) in de grond
wet te vermelden, werd door
de Eerste Kamer naar de
prullenmand verwezen. Het
is de bedoeling dat het huidi
ge kabinet gaat bekijken, of
en zo ja hoe de drie verwor
pen voorstellen weer zodanig
opgetuigd kunnen worden,
dat ze wèl voor een parle
mentaire meerderheid vat
baar zijn.
DICK VAN RIETSCHOTEN
ADVERTENTIE
Sparen nu extra aantrekkelijk.
Niet alléén vanwege de hoge rente (liefst
12 96 op alle Vaste Looptijd Rekeningen),
maar ook vanwege deze prachtig uitge
voerde cassette en ringband in donkerblauw
met zilveren opdruk Om zo'n 170 munten
uit de Juliana-regeringsperiode (1948-1980)
fraai en overzichtelijk in op te bergea
Voor nieuwe Amro spaarders
slechts f 15,- na inleg van ten minste f50,-.
Ontvangt u liever een spaarpremie i.p.v. dit
album te kopen dan doen wij f 7,50 extra
bij uw inleg Zowel inleg als premie 2
durende 2 maanden niet opvraagbaai
Voor Amro spaarders sieLL
f 15,- na inleg van ten minste f50,- o|eV
automatisch gaat sparen. ius
Voor niet Amro spaarder"
f 30,-. De actie loopt tot en met 4 decjg.
1981 of zolang de voorraad strekt. Zorf
dat u er snel bij bent.
Amro Bank
De bank waar je wat aan I
