Britse concessies aan Ira-gevangen
n
Sadat slachtoffer
van een mislukte
binnenlands politiek
Dood van Sadat een ramp voor
Amerikaanse M.- Oostenpolitiek
1
Radicalen Solidariteit
aan de winnende hand
Raketten op
onderzeeboten
belemmeren
NAVO-plan
Uniek Duits-Duits vredesinitiatief voor ontwapening l
Bouwplaats
vliegveld
Frankfurt
ontruimd
BUITENLAND'
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 7 OKTOBER 1981 PAGINA
DEN HAAG Onzeker
heid heerst in Egypte. Nu
de stofwolken langzaam
optrekken na de moord
aanslag op president Sadat
begint het besef geleide
lijk door te dringen dat
met het wegvallen van de
Egyptische president, te
vens het tot dusverre ge
voerde regeringsbeleid op
losse schroeven is komen
te staan. De aanslag op Sa
dat die de verpersoon
lijking van de Egyptische
politiek gedurende de af
gelopen jaren is geweest
zal weieens het begin
kunnen zijn van een lang
durige machtsstrijd.
Een onzekere periode is voor
de Egyptenaren aangebroken
en in deze periode moeten zij
beslissingen nemen die de ont
wikkeling van zowel hun land
als van het gehele Midden-
Ooosten voor vele jaren kun
nen gaan bepalen. De grote
vraag is wie de leiding van het
land op zich zal nemen. Welke
partij of groepering zal in staat
zijn de regeringsmacht naar
zich toe te trekken. Zal vice-
president Moebarak in staat
zijn het hoofd koel te houden?
Maar als de huidige oppositie,
die allesbehalve homogeen is,
het Egyptische roer in handen
weet te nemen, dan dringt de
vraag zich op welke partij de
boventoon zal gaan voeren.
Zal een kritische stroming bin
nen het leger de toekomst van
Egypte gaan bepalen of is het
de sociaal-democratische oppo
sitiepartij van Mohieddin die
de dienst zal gaan uitmaken?
Een derde en bij voorbaat ze
ker niet uit te sluiten moge
lijkheid is dat de orthodoxe
moslimbeweging het gezicht
van Egypte zal gaan bepalen.
Geen complete
verrassing
De gewelddadige dood van
president Sadat kwam welis
waar onverwacht, maar mag
toch zeker geen complete ver
rassing heten. Sadat heeft de
afgelopen jaren ingrijpende
wijzigingen in Egypte doorge
voerd, die in toenemende mate
i op verzet van zijn volk stuit
ten. De ontwikkeling van
Egypte gedurende het afgelo
pen decennium stond in het
teken van de Infitaah-politiek
(openings-politiek). Door mid
del van liberalisering van de
Egyptische economie wilde Sa
dat een opening naar het Wes
ten forceren om zo van Egypte
een op westerse leest geschoei
de samenleving te maken.
Geen eenvoudige taak als we
rekening houden met het feit,
dat Egypte in het begin der ja
ren zeventig militair en voor
een belangrijk deel econo
misch, afhankelijk was van de
Sovjet-Unie. Ten tweede was
dit erg moeilijk omdat Egypte
nog officieel in staat van oor
log met Israël verkeerde. Ten
derde leek Sadats Infitaah-po
litiek een zeer moeilijke on
derneming omdat het grond-
stofarme Egypte in een toe
stand van onderontwikkeling
verkeert Een economische
ontwikkeling waarin vrijwel
elke vorm van planning ont
breekt en waarin de krachten
van vraag en aanbod de vrije
hand hebben, leidt maar al te
gemakkelijk tot een breder
wordende sociale kloof, waar
binnen kleine groeperingen
zich weten te verrijken en een
groeiende meerderheid ver
paupert
Stap voor stap
Onder de indruk van de toen
malige Amerikaanse minister
van Buitenlandse Zaken
Henry Kissinger volgde Sadat
diens stap voor stap diplomatie
om zo tot de Amerikaanse re
geling van het Midden Oosten-
probleem te komen. De door
Kissinger gelegde basis voor
de huidige Egyptisch-Israëli-
sche vrede werd na 1977 door
de regering Carter uit
gebouwd. De persoonlijke
vriendschap tussen Sadat en
Carter versterkte de Egypti
sche president in diens idee
dat alleen de V.S. in staat zou
den zijn een algehele vredesre
geling in het Midden-Oosten
te bewerkstelligen. Zijn histo
rische reis naar Jeruzalem in
december 1978 zou niet, zo
verkondigde Sadat, het begin
van een afzonderlijke vrede
tussen Egypte en Israël zijn,
maar de aanzet geven tot een
algehele regeling van het Mid-
den-Oosten-vraagstuk. Sadat
sloot een overeenkomst, zij het
uiterst moeizaam, met Israël,
maar haalde zich tegelijkertijd
de vijandschap van de overige
Arabische landen, met uitzon
dering van Soedan en Oman,
op de hals.
De vrede met Israël bleek niet
tot de verhoopte economische
bloei in Egypte te leiden. En
juist dit had Sadat nodig om
zijn Infitaah-politiek te kun
nen volmaken. Zijn successen
in de buitenlandse politiek
gingen niet gepaard met suc
cessen in eigen land. De ver
breking van de banden met de
Sovjet-Unie bracht met zich
mee, dat hij de pro-Moskou ge
richte politici tegen zich in het
harnas joeg. In mei 1971 deden
dezen, onder leiding van Sa-
bri, een vergeefse greep naar
de macht. De toenaderingspo
litiek tot Israël stuitte op grote
weerstand onder diverse
Egyptische politici en hoge mi
litairen. In toenemende mate
werd Sadat geconfronteerd
met een oppositie, die welis
waar verbrokkeld, zich op één
punt wist te verenigen: de ver
drijving van het Sadatregime.
Sociale kloof
De Infitaah-politiek is geen ze
gen geweest voor het meren
deel van de Egyptenaren.
Doordat Sadat de rijkere
grondbezitters begunstigde,
ontwikkelde zich op het Egyp
tische platteland na 1970 een
nieuwe klasse van grootgrond
bezitters. Vele boeren met een
klein stukje grond konden de
concurrentie niet meer aan en
gingen failliet Zij trokken
naar de grote stad en bevolken
nu de uitgebreide sloppenwij
ken van Kairo.
Het zijn deze ontgoochelde
Egyptenaren die zich in 1977
roerden. In januari van dat
jaar vond in Kairo en in ande
re Egyptische steden een grote
hongeropstand plaats, nadat
Sadat had aangekondigd de
subsidies op de noodzakelijke
levensmiddelen te zullen ver
lagen. De omvang van de op
stand was zo groot dat de
Egyptische president eieren
voor zijn geld koos en beloofde
de subsidies te zullen handha
ven. De oorzaak van het ar
moedeprobleem was hiermee
echter niet weggenomen. Na
dat bovendien duidelijk was
geworden, dat de vrede met
Israël niet tot materiële verbe
teringen had geleid, vormden
deze Egyptenaren in toene
mende mate een gevaar voor
de regering Sadat. De val van
de sjah en de Iraanse revolutie
inspireerden de orthodoxe
moslimgroeperingen in Egyp
te. En zij vonden steeds meer
aanhangers in de sloppenwij
ken van de Egyptische steden.
De herleving van de islam
leidde de afgelopen maanden
tot bloedige botsingen met de
Egyptische christenen, de
Kopten. Om deze spiraal yan
geweld te doorbreken gaf Sa
dat vorige maand opdracht tot
massale arrestaties. Ongeveer
1600 Egyptenaren, zowel mos
lims als kopten en linkse oppo
santen, werden gearresteerd.
Bij deze arrestatiegolf verbrak
Sadat het door hemzelf op
gang gebrachte democratise
ringsproces, en verspeelde hij
zijn laatste respect bij een aan
zienlijk deel van de Egytische
bevolking. Daarom is met de
aanslag op Sadat niet alleen
een president dood, maar te
vens een regeringsbeleid ver
oordeeld, dat slechts enkele
binnen de Egyptische samen
leving ten goede kwam.
RICK KERSJES
ud
do
DEI>
ypt
ïeft
l v;
!dc
lent
ie e
larl
De presidenten "l
Carter en SadaJ
en premier
Begin schudder
elkaar de hand
na het
ondertekenen
van het
Egyptisch- fc
Israëlisch
vredesverdrag
in maart 1979.
WASHINGTON De
dood van president Sadat
wordt in Washington ge
zien als catastrofaal voor
de toch al wankelende
Midden-Oostenpolitiek
van de Verenigde Staten.
Sadat was steunpilaar en
spil van het Camp David-
akkoord en maar weinig
Amerikanen konden gis
teren zeggen hoe het nu
verder moet.
De lange weg naar volledige
uitvoering van de Camp Da-
vid-akkoorden was al ruim
een jaar versperd en weinig
wees erop dat er binnen af
zienbare tijd vooruitgang zou
worden geboekt inzake de po
litieke autonomie voor de Ara
bieren op de westelijke Jor-
daanoever. Ironisch genoeg
waren de problemen gedeelte
lijk te wijten aan het functio
neren van het democratisch
proces. Eerst waren er de
Amerikaanse verkiezingen die
voor vertraging zorgden en
toen de verkiezingen in Israël.
Afgezien van deze technische
problemen was er ook een ge
brek aan politieke wil aan bei
de kanten. De komst van Ro
nald Reagan in het Witte Huis
bracht het hele vredesproces
tot stilstand. In tegenstelling
tot Jimmy Carter, die vrede in
het Midden-Oosten tot het
voornaamste doel van zijn pre
sidentschap had gemaakt, was
Reagan niet bijzonder geïnte
resseerd in de Arabische we
reld.
Tijdens de Republikeinse par
tijconventie in Detroit bleek
zijn (gebrek aan) belangstel
ling voor een van 's werelds
grootste brandhaarden. Ri
chard Allen, nu veiligheidsad
viseur op het Witte Huis, hield
toen een briefing voor buiten
landse journalisten die uitliep
op een groot fiasco. Al snel
bleek dat de correspondenten
meer wisten van het Camp
David-akkoord dan Reagans
adviseurs en die indruk be
staat nog steeds. Reagan zelf
toonde zich herhaaldelijk ver
ward, bijvoorbeeld toen hem
vragen werden gesteld over de
voorstellen voor de westelijke
Jordaanoever en de Ameri
kaanse plannen (of liever ge
zegd gebrek aan plannen) voor
Jeruzalem.
Het altijd voor onmogelijk ge
houden vredesverdrag tussen
Egypte en Israël was voor een
groot deel te danken aan de
karaktereigenschappen van
Carter die hem uiteindelijk
het presidentschap hebben ge
kost. Het vredesproces was in
geluid door het dramatische
bezoek van president Sadat
aan Jeruzalem in november
1977, maar kwam pas tot volle
bloei in een poel van eindeloos
geargumenteer. Insiders lieten
na de succesvolle afloop van
de onderhandelingen door
schemeren hoeveel had afge
hangen van Jimmy Carter die
alle details in zijn hoofd op
sloeg en daar feilloos de nuan
ces wist uit te pikken om mee
verder te werken.
Enerzijds was hij evengoed als
Begin in het opnieuw interpre
teren van dingen die reeds af
gesproken waren, anderzijds
kon hij met zijn kennis van
details Sadats opstandige aard
beteugelen. Hoewel Carter de
twee leiders niet tot onderwer
ping kon dwingen, kon hij hen
wel omkopen en intimideren.
Maar nodig bleef iemand met
een grondige kennis van elke
punt en komma.
Reagan voldoet in geen enkel
opzicht aan dat vereiste. Zoals
hij keer op keer heeft laten
blijken bij het ontvouwen van
zijn economische ideeën, heeft
hij een grondige afkeer van
details. En zonder de inspire
rende kracht van de man in
het Witte Huis bleef de na
tuurlijke weerzin van beide
leiders bestaan.
Het tijdschema had het punt
bereikt waarop de kloof niet
groter kon worden. Afgezien
van het feit dat Begin zich
steeds meer als een havik be
gon op te stellen, was het toch
al nooit erg waarschijnlijk dat
een Israëlische regering, van
welke samenstelling dan ook,
akkoord zou gaan met de door
Egypte gewenste mate van
zelfbestuur voor de Palestij-
nen. Zelfs onder Carter be
stond onduidelijkheid hoe de
moeilijke klippen omzeild
moesten worden. In het Witte
Huis van Reagan had niemand
zelfs enig idee.
Als gevolg van Reagans exclu
sieve aandacht voor de bin
nenlandse problemen ging
Amerika in het Midden-Oos
ten alle kanten tegelijk op. De
ruzie over de levering van de
AWAC's en ander modern mi
litair materieel aan Saoedi-
Arabië is hiervan de meest
dramatische uiting.
Reagans reactie op het Israëli
sche bombardement van de
Iraakse kerncentrale bij Bag
dad bijvoorbeeld leek bijna
voorbestemd om de toorn van
beide partijen op zijn nek te
halen. Zijn besluit om de leve
ring van de F-16 gevechts
vliegtuigen aan Israël te 11S
vatten na het Israëlische Vai
bardement van Beiroet tsr
met name buitengewoon |re
lijk voor Sadat en ondermijn
alle politieke steun dieL
aanvankelijke stopzetten
de leverantie had opgelev,c
Het bezoek van de Egyptian
leider aan Washington inje
gustus vond dan ook plaaj
een nogal netelige sfeer \^r
in zelfs in het openbaai
verschillen tussen beide
tijen werden erkend.
verkiezing geen enkel
had getoond zich flexibelel21
te stellen, was duidelijk da>ei
les af zou hangen van Sai
De leider van de machtig
en grootste Arabische npe'
had zichzelf bereid en in sf>
getoond om tegen de pubty i
opinie in te gaan in de h
daarmee vrede en stabilite(n
de Arabische wereld te be
ken. Zijn dood heeft het t
het Witte Huis vna leven,e'
lang gemaakt om de AmO{
kaanse gedachten over iv
Midden-Oosten in een pi
sneller tempo op een rijtje»]
zetten.
HAROLD JACKSON/*
GUARDS
(Van onze correspondent Dick
Toet)
WASHINGTON De beslissing van president Reagan
om zogenaamde „Cruise Missiles" te plaatsen aan boord
van Amerikaanse onderzeeboten kan de plannen om
Amerikaanse raketten voor middellange afstand in
West-Europa te plaatsen ernstig belemmeren. Dat is de
mening van generaal Bernard Rogers, de Amerikaanse
commandant van de NAVO-troepen.
Tijdens een informele ontmoeting met Amerikaanse journalisten
in Washington zei Rogers, dat Reagans beslissing „nieuwe am
munitie" zal verstrekken aan de tegenstanders van het NAVO-
-plan 572 Pershing II- en Cruise Missiles te plaatsen in Enge
land, West-Duitsland, Italië, België en Nederland.
President Reagan kondigde vrijdag de plaatsing van enkele hon
derden Cruise Missiles op aanvals- onderzeeboten aan als onder
deel van een modernisering van de strategische Amerikaanse
atoomwapens. Volgens generaal Rogers kan deze beslissing ook
van grote invloed zijn op de komende ontwapeningsbesprekin
gen. Het verwart het onderscheid tussen tactische en strategi
sche atoomwapens, aldus generaal Rogers, omdat de onderzee
boot-raketten zullen functioneren als „een strategische reserve".
Officials van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Za
ken gaven gisteren informeel toe dat Reagans beslissing proble
men kan opleveren ten aanzien van de publieke opinie in Euro
pa. „Ja, dat is mogelijk", zei een woordvoerder in antwoord op
de veronderstelling, dat men in West-Europa zou zeggen: Als de
raketten op onderzeeboten kunnen worden geplaatst, waarom ze
dan tevens op West-Europees grondgebied installeren?"
Generaal Rogers leverde geen rechtstreekse kritiek op Reagans
plannen, maar benadrukte wel, dat een nieuwe discussie over
het onderscheid tussen strategische en tactische atoomwapens
vermeden kan worden door aan de installatie ter land vast te
houden. „Alles wat de aandacht van het oorspronkelijke NAVO-
-plan afleidt, is niet erg behulpzaam", aldus de generaal. Hij re
fereerde in dat verband ook aan president Reagans aankondi
ging in augustus met betrekking tot de neutronenbom. Volgens
generaal Rogers zien Europese critici de neutronenbom als on
derdeel van een nieuwe Amerikaanse politiek, waaruit blijkt dat
het uitbreken van een oorlog in Europa waarschijnlijker wordt
geacht dan een rechtstreeks conflict tussen de Verenigde Staten
en de Sovjet-Unie.
n. Hoe wij ljh|
ïtionale kwt
lossen, moet j_
verlaten en
(Van onze correspondent Ami
van Vree)
BONN De bekende
Oostduitse dissident prof.
Robert Havemann heeft
een open brief geschreven
aan de Russische staats-
en partijleider Brezjnev
waarin hij op deze een be
roep doet om te komen tot
een (atoom- )wapenvrij
Duitsland. Het appèl van
Havemann wordt onder
steund door een uniek
Duits-Duits vredesinitia
tief, bestaande uit 27 met
name genoemde burgers
van de DDR en circa 150
West-Duitsers, ondef -wie
vele bekende politici van
SPD en alternatieven,
vakbondsvertegenwoordi
gers, theologen en publi
cisten. Woordvoerder van
de Westelijke groep is de
historicus Peter Brandt,
zoon van de SPD-voorzit-
ter.
Aanleiding voor de brief is het
bezoek dat Brezjnev aan de
Bondsrepubliek brengt. Have
mann constateert dat vandaag
aan de dag aan de demarcatie
lijn tussen de twee staatssyste
men twee verstarde militaire
machines tegenover elkaar
staan die in staat zijn de mens
heid veelvoudig te vernieti
gen. In plaats dat de deling
van Duitsland de vrede verze
kerde, zoals oorspronkelijk de
bedoeling was, schiep zij de
voorwaarde voor de dodelijk
ste bedreiging die Europa ooit
gekend heeft, aldus Have
mann in zijn open brief. „Zes
en dertig jaar na het einde van
de oorlog is het thans dringend
noodzakelijk geworden om de
vredesverdragen te sluiten en
om alle bezettingstroepen uit
beide delen van Duitsland te
rug te trekken,
sers onze nationale
dan zullen oplossen,
aan onszelf overlaten i
mand zou daar meer
voor moeten hebben dan tl
de atoomoorlog". Havem
voegde eraan toe dat er [e
een garantie moet komenR
Duitsland nooit meer een
vallende militaire macht p
worden. jj<
(Van onze correspondent Ami
van Vree)
BONN Een grote politie- pla
macht van naar schatting pU
3000 met helmen, schilden en
gummiknuppels bewapende
agenten heeft gisteren de
bouwplaats voor de aanleg
van een nieuwe startbaan
bij de luchthaven Frankfurt
ontruimd. Deze was bezet
door een ongeveer even
groot aantal die zich tegen
deze nieuwe startbaan ver
zetten en die zich achter
zandwallen en greppels had
den verschanst. De politie
maakte gebruik van water
kanonnen, waarmee tegelij
kertijd traangas werd ver
spreid.
Voorlopig zal op de bouw
plaats alleen nog een tunnel
onder een weg worden aan
gelegd; de bouw van de
startbaan zelf zal pas later
beginnen. Het project is fel
omstreden, zowel bij de
ilaatselijke bevolking als
iij milieu-groeperingen in
het hele land omdat het een
bosrijk natuurgebied over
een lengte van 4 kilometer
zal doorsnijden.
GDANSK/WARSCHAU
Het lijkt erop, dat de
nationale commissie, het
beleidvormend orgaan
van de vrije Poolse vak
bond Solidariteit, vooral
zal bestaan uit radicale le
den. Het nu opgestelde
ontwerp-programma van
de bond is volgens waar
nemers radicaler dan de
tekst die bij het begin van
het congres ter tafel lag.
De discussies op het congres
dat zijn elfde dag beleefde en
waarvan nog niet zeker is
wanneer het beëindigd wordt
werden gisteren beheerst
door de onvrede binnen Soli
dariteit met de drastische
prijsverhoging van tabaksarti
kelen. Wat veel afgevaardig
den hoog zat, is dat de rege
ring geen overleg met Solida
riteit heeft gevoerd voor ze be
sloot, de prijs ongeveer te ver
dubbelen.
Na de tweede stemronde voor
de nationale commissie zijn 64
van de totaal 69 zetels bezet.
Enkele medestanders van
Lech Walesa, onder wie diens
gematigde adviseur Boleslaw
Geremek, slaagden er niet in
gekozen te worden. Ook Bog-
dan Lis, die geldt als de derde
man van Solidariteit, wist on
voldoende stemmen te ver
werven. Mensen die verwant
zijn aan het kort geleden opge
heven KOR (comité ter verde
diging van de arbeiders) lijken
het beter gedaan het hebben.
In het nieuwe ontwerp-pro
gramma komt het begrip so
cialisme niet voor. Het roept
op tot de vorming van een
meer-partijen-stelsel, vrije
verkiezingen en controle van
de economie door de samenle
ving. Het programma wil, dat
een opperste staadsraad de
economie controleert en t
langer de communistische L
tij die kennelijk een mint,
heid van het Poolse volk L
tegenwoordigt.
Van wezenlijk belang achlP
programma een scheiding]
'te brengen tussen economii'
en politieke macht. SolidaiL
is niet van plan zelf een
tieke partij te worden, iT
bepleit wel de oprichting f
andere partijen. L
Er is onzekerheid overL
vraag hoe lang de afgevaan
den, die oorspronkelijk z|,
dag uiteen hadden zullen d
nog bijeen blijven. Het P<L
persbureau Interpress lietT
funktionaris van Solidan
zeggen dat het congres v
daag wordt beëindigd. Ai
ren houden het eerder op
dag. Men spreekt ook ovejj
mogelijkheid een derde L
gresronde te houden. f
(Van onze correspondent Ro
ger Simons)
LONDEN Nu de hon
gerstaking voorbij is, mo
gen de 360 Ira-leden in de
beruchte Maze-gevangenis
van Belfast voortaan hun
eigen kleren dragen. Een
andere concessie, die door
de Britten gedaan wordt,
houdt verband met de in
Noord-Ierland gebruike
lijke kwijtschelding we
gens goed gedrag van de
helft van alle gevangenis
straffen.
De Ira-leden hadden alle rech
ten op die gunstmaatregel ver
loren wegens hun protestactie,
waarbij zij hun eigen uitwerp
selen aan de muren van hun
cellen veegden en twee hon
gerstakingen de ene vóór
afgelopen Kerstmis, de andere
van 1 maart tot 3 oktober. De
nieuwe Britse minister van
Noord-Ierland, James Prior,
heeft nu beslist dat alle repu
blikeinse gevangenen na ver
loop van drie maanden weer
aanspraak zullen kunnen ma
ken op vijftig procent van de
normale kwijtschelding, als ze
voortaan het gevangenisregle
ment respecteren.
Prior doet ook een kleine con
cessie in verband met de repu
blikeinse eis om de Ira-gevan-
genen vrij te laten omgaan
met elkaar. Maar Londen wil
niet dat van de Maze-gevange
nis een republikeins krijgsge
vangenkamp gemaakt wordt.
De gevangenen zijn onderge
bracht in drie gebouwen, die
elk de vorm van een druklet
ter H hebben. De bedoeling is
nu alle celbewoners van beide
vleugels van ieder H-vormig
gebouw geregeld voor een tijd
je bij elkaar te laten komen.
In katholieke kringen worden
deze voorzichtige Britse con
cessies een stap in de goede
richting genoemd, althans
Sinn Fein, het politieke front
van het Ierse republikeinse le
ger, heeft tamelijk positief ge
reageerd. Dominee Ian Pais
ley, leider van de democrati
sche Unionisten, beweert ech
ter, dat Londen zich heeft la
ten omkopen door de honger
stakers. „Het is duidelijk", zei
hij gisteravond, „dat binnen
afzienbare tijd een groot aantal
republikeinse terroristen in
vrijheid gesteld zullen worden.
Minister Prior staat op het
punt Noord-Ierland compleet
te verraden".
Nu valt nog af te wachten, of
de Ira-gevangenen zelf te
den gesteld zijn. Alleen
eis inzake het dragen var
gen kleren wordt volledig
gewilligd.
De overige vier
publikcinse eisen worden
negeerd of maar gedeelti
beantwoord. Veroordeelde
leden krijgen geen vrijstel
voor gevangeniswerk, maa
autoriteiten zullen ondel
ken of ze die arbeid een
voedkundig karakter kul
geven.
