Werelds grootste bunker: 22 meter
hoge kolos in Noordfranse prairie
Koning Ken
spreekt te veel
de baas van Londen
Oppositie Cambodja
slaat handen ineen
Ruim zeshonderd bedrijven
ontduiken loonmaatregel
Ylissingse boekhouder
verduistert miljoenen
1
HITLERS FORT NU TROOSTELOZE ATTRACTIE
Onderzoek
Rotterdamse
roofmoord
vastgelopen
ROTTERDAM Het onder
zoek naar de moord op de 51-
jarige W.M. Fischer zit
muurvast De Rotterdamse
politie heeft uit de zeer
spaarzame informatie die
bij haar is binnengekomen
geen enkel aanknopings
punt kunnen vinden. De
hoofdofficier van justitie
heeft tienduizend gulden uit
geloofd voor inlichtingen
die leiden tot de aanhouding
van de daders.
Fischer werd vrijdag 21 augus
tus omstreeks zeven uur 's a-
vonds in zijn schilderswerk
plaats aan de Erasmussingel
doodgeschoten. Even daarvoor
waren twee gemaskerde man
nen de zeer afgelegen schuur
binnengekomen. Zij riepen:
„Je geld, je geld". Het slachtof
fer gooide een emmmer naar
het tweetal en werd toen met
een jachtgeweer neergescho
ten. Zo blijkt uit de verklarin
gen, die de 45-jarige broer van
Fischer die van het misdrijf
getuige was heeft afgelegd.
Op de ochtend voorafgaande
aan de moord is op het erf bij
de werkplaats een grote Ame
rikaanse auto gezien met twee
mannen erin van tussen de
twintig en vijfentwintig jaar
oud. Bovendien is vlak na de
moord in de buurt een witte
Porsche waargenomen, die
met grote snelheid wegreed.
Tussen de twee auto's kan een
verband bestaan, aldus com
missaris J.A. Blaauw van de
Rotterdamse recherche, die de
roofmoord als een „zeer laf
hartige daad" afschildert.
OPROEP AAN BRITSE SOLDATEN:
LEG WAPENS IN ULSTER NEER
(Van onze correspondent Bert
van Velzen)
LONDEN Ze noemen hem
Koning Ken, of rooie Ken
en hij is in mei de politieke
tsaar van Groot-Londen ge
worden; een gebied, dat
meer dan acht miljoen men
sen telt en dat economisch
meer te betekenen heeft dan
meer dan honderd landen.
Ken Livingstone, aan de
macht gekomen door een pa
leisrevolutie van radicaal-
-links, heeft in een radio-in
terview dat vandaag zou
worden uitgezonden, de
Britse soldaten in Noord-ler-
land opgeroepen de wapens
neer te leggen en terug te ke
ren naar huis. Heeft Ken Li
vingstone daarmee opgeroe
pen tot massa-desertie of een
uit 1934 daterende wet over
treden die het bevorderen
van ontevredenheid onder
de gewapende macht ver
biedt?
Niets zou Ken Livingstone lie
ver zien dan als gevolg van
zijn uitspraken voor de rechter
geleid te worden. Op zijn
naam staat onder meer de ver
klaring dat er door boosaardi
ge Britten een militaire staats
greep wordt voorbereid, waar
na homosexuelen en linkse ra
dicalen naar de gaskamers zul
len worden geleid. Hij steunt
de hongerstakers in de gevan
genis van Long Kesh. De par
tijgenoten van Livingstone
proberen tevergeefs een kurk
op de spraakzame Ken te
Elaatsen, maar hij blijft onop-
oudelijk commentaar leveren
op Ierland, de vakbonden, sa
lamanders, de woningellende
in Hong Kong, de ongeschikt
heid van New York city als
woongebied, de pest van het
toerisme, de muziek van Tsjai-
kovski en sex.
Kenneth Livingstone, leider
van de Raad voor Groot- Lon
den, werd door uiterst linkse
handlangers op ziin hoge post
gezet toen de verkiezingen in
Londen in mei werden gewon
nen door Labour onder leiding
van Andrew Mcintosh. Deze
laatste werd buitenspel gezet
en "koning Ken" kwam aan
de rnacht Labour is nu bang
dat de coalitie van de liberalen
en de nieuwe sociaal- demo
cratische partij het- politieke
leven van Ken Livingstone
drastisch zal gaan verkorten.
BIJ een demonstratie parachutespringen In Zwitser
land tonen vier man hun bekwaamheid en durf. Als
eenheid kwamen zij zonder kleerscheuren beneden.
BANGKOK De leiders
van de drie belangrijkste
Cambodjaanse groeperingen
die zich verzetten tegen het
door Vietnam gesteunde be
wind in Cambodja, komen
volgende week in Singapore
bijeen. Zij zullen daar over
leg voeren over een moge
lijk verenigd oppositie-
front
Son Sann, de leider van het
anti-communistische „Natio
nale Bevrijdingsfront van het
Khmer-volk" heeft ermee in
gestemd het voormalige staats
hoofd prins Norodom Siha-
noek en de leider van de com
munistische Rode Khmers,
Khieu Samphan, te ontmoe
ten. Wel heeft Son Sann als
voorwaarde voor succesvolle
besprekingen gesteld dat de
indertijd door Vietnamese
troepen verdreven Rode
Khmers eerst wezenlijke con
cessies doen die de beweging
van Son Sann de feitelijke
contröle geven over het gehele
anti-Vietnamese verzet. In dit
verband eist Son Sann bijvoor-
beeld dat zijn anti-communis-
tische organisatie in een rege-
ring-in-ballingschap de meer
derheid van de zetels moet'
krijgen. Aangenomen wordt
dat het overleg tussen de ver
schillende verzetsgroeperingen
aanstaande woensdag begint.
(Van onze parlementaire
redactie)
DEN HAAG Een aantal
bedrijven heeft eind vorig
jaar, begin dit jaar de loon
maatregelen proberen te
ontduiken. In de periode
half oktober tot en met ja
nuari gaven 637 bedrijven
ongeoorloofde salarisverho
gingen aan in totaal ruim
8&D00 werknemers. In een
derde van het aantal geval
len werd onmiddellijk be
loofd de verhogingen onge
daan te maken; de bereid
heid daartoe was het grootst
waar het ging om salarissen
van directieleden.
Dit blijkt uit een onderzoek
van de Loon Technische
Dienst (LTD) van het ministe
rie van Sociale Zaken. Ruim
tienduizend bedrijven met bij
na 677.000 werknemers wer
den onderzocht. Minister Al-
beda heeft het resultaat van
het onderzoek aangeboden aan
de Tweede Kamer.
De ondernemingen, die de
loonmaatregelen hebben over
treden, worden aangemeld bij
de officier van iustitie. In de
onderzoeksperiode moesten 64
werkgevers bij de officier ver
schijnen. Bij 1858 van de be
drijven werd een uitgebreid
onderzoek ingesteld. Daaruit
bleek onder meer dat de helft
van de bedrijven kon instem
men met de strekking van de
loonmaatregelen; bijna éénder
de stelde zich neutraal op en
zestien procent had een nega
tief oordeel.
VLISSINGEN De directie van de Franse aluminiumfa-
briek Pechiney in Vlissingen-Oost stelt een intern onder
zoek in naar de handel en wandel van de hoofboekhouder
van de Vlissingse vestiging. De man die al tien jaar bij Pe-
chiney in dienst is, zou zijn bedrijf door valutaspeculaties
voor miljoenen guldens hebben benadeeld.
De directie van Pechiney heeft politie en justitie niet in de zaak
betrokken, omdat men denkt het geheel binnenskamers te kun
nen afhandelen. De fraude werd ontdekt tijdens een interne
controle van de boeken. De werkgelegenheid van Pechiney, zo
verzekerde directeur R. van Schalkwijk, komt door de fraude
niet in gevaar. De boekhouder is op staande voet ontslagen.
BINNENLAND/BUITENLAND leidsecourant dinsdag i september i98i pagina io*
hok met drankautomaten, exposi
tiemateriaal dat langzaam ligt te
vergaan.
Eperlecques herdenkt de doden
met de vlaggen van Polen, Joegos
lavië en andere Balkanlanden,
België, de USA, Rusland en het
Verenigd Koninkrijk hoog in de
mast Ook onze driekleur ont
breekt niet Volle goederentreinen
met Hollanders zijn hier aange
voerd. Zij leverden hun aandeel in
deze orgie van cement en staal.
Langs met water volgelopen kel
ders en putten, verroest betonijzer
van een half voltooid project, ge
denkplaten en puinhopen word ik
naar reusachtige poorten geleid,
bestemd om treinen toegang te
verschaffen tot de ondergrondse
emplacementen. Het gewicht van
zo'n deur is 80.000 kilogram en hij
liep op rails.
Monument
Is de bunker, zoals vroeger, ook
van binnen te bezichtigen en kan
men in de onafzienbare hallen nog
een klankbeeld beluisteren met
marsliederen en het gebral van de
nazi's, als afschrikwekkend getui
genis? Ik mijd deze vochtige, af
schrikwekkende spelonken en sta
liever enige tijd stil bij het monu
ment, door een „herdenkingsko-
miteit" opgericht. „Aan de moedi
ge Engelse en Amerikaanse pilo
ten, gevallen op deze plaats, dank
bare eerbetuiging vanwege de be
woners van Eperlecques." De
bloemperken zijn lang onderhou
den door de weduwe van een ge
deporteerde. Ze liggen er nog
steeds keurig bij. „Volkeren wees
menslievend".
Een brochuurtje spoort me aan, om
tenslote ontspanning te zoeken in
de „Ranch Kart", een soort recrea
tiepark drie kilometer verderop.
Zonder blikken of blozen wordt er
aan toegevoegd, dat op deze plaats
de dwangarbeiders hun concentra
tiekampen bevolkten. Hier losten
zij ook de schepen met zand en
grint, bestemd voor de bunker
bouw.
Is er dan toch gerechtigheid? Er
rust duidelijk een vloek op deze
ontwijde, met bloed doordrenkte
aarde. Ranch Kart is ten dode op
geschreven. Er hangt nog één stin
kende aap in een kooi van de
mini-zoo en een beer wentelt zich
in het stof. De andere kooien zijn
leeg. Gras groeit waar het niet
groeien mag, zalen en terrassen
zijn uitgestorven. Op de plaats
waar de treinen met cement gelost
werden staat een kapotte draaimo
len.
LEO J. LEEUWIS
In de landstreek waar het vlak
ke en sombere Flandres Mariti
me zich hoopvol optrekt aan de
heuvels van Flandres Intérieur,
waan ik me eindelijk verlost
van een zekere beklemming.
Het kustgebied ligt achter me.
In dit deel van Noord-Frankrijk
waait de zeewind over grauwe
prairies, in plakken gesneden
door kanalen en spoorlijnen.
Vanuit Duinkerken gaan de fa
brieksschoorstenen steeds ver
der op patrouille.
En de lelijkste palen, waar ook
ter wereld belast met het torsen
van kabels, bezorgen er him
energie van deur tot deur. In de
omgeving van St Omer en Wat
ten beloven de lieflijke welvin
gen in het landschap meer per
spectief. Gekleurde pijltjes, als
verwijzend naar een sprookjes
bos, nemen me mee naar Eper
lecques, een gehucht dat in de
meeste schoolatlassen ont
breekt
Wie er één keer op bezoek is ge
weest, zal het nooit meer vergeten.
Ik tref er wel het bos aan en de
dennegeur, maar er worden geen
sprookjes verteld. Eperlecques'
pijltjesroute voert me, buiten het
dorp, naar de grootste bunker die
ik ooit gezien heb. Het monster
wordt bewaakt door een al wat ou
dere vrouw. De handen aan haar
mouwschort afvegend bladert zij,
na me een toegangbewijs verkocht
te hebben, als een animeermeisje
in veel te dure geschiedenisboekjes
over deze plaats des onheils. Ik
laat me niet tot aankoop verleiden.
Het bewijs dat ik de meest siniste
re bezienswaardigheid van Europa
betreden heb, moet nog geleverd
worden. Zo beschouwen de omwo
nenden en niet geheel ten on
rechte hun „blockhaus" dat als
een gigantische zwam tussen de
bomen ligt en de flank van een
heuvel beheerst.
Hitiers hoop
Veel bezoekers zullen tot hun
schaamte moeten bekennen, dat zij
er nog nooit van gehoord hebben.
Toch had Hitier eens al zijn hoop
gevestigd op dit schamele dorpje
(gemeente Watten) voor het fabri
ceren en lanceren van het wapen,
dat hem met supersonische snel
heid naar de eindoverwinning zou
stuwen: de V2. Daartoe bouwde hij
„het grootste blockhaus van gans
de wereld", zoals de kaartjesver
koopster het zuchtend noemt. Zij
beheert een winkel met geringe
klandizie. Er is weinig vraag naar
de magnetofoons, waarop een ex
plicatie te beluisteren is. De plaat
sen waar men stil moet blijven
staan voor een juiste distributie
van de feiten, zijn met nummers
aangegeven.
Een landerige, langs de bosrand
drentelende jongeman met een
vriendin aan de arm, heeft het ap
paraat om de nek gehangen en
kijkt stuurs naar de aangegeven
objecten. „Volg de onderrichtingen
van de gids". De verschrikkingen
zijn teruggebracht tot overzichte
lijke proporties, een attractie voor
toeristen, waar de uitbaters eens
gouden bergen van verwachtten.
Betonnen paddenstoel
Wat kan hier nog tot de verbeel
ding spreken? Eens verhief deze
vreesaanjagende, betonnen pad
denstoel zich boven het struikge
was als een organisme, dat de na
tuur ontregelde. Een vloer van be
ton met nimmer vertoonde afme
tingen, vijf meter dik, werd bij
stukjes en beetjes opgevijzeld door
dwangarbeiders, waarna de muren
onder deze plaat gegoten konden
worden.
Vernuftige constructeurs hadden
deze methode bedacht De plak be
schermde intussen het leger van
slavenarbeiders tegen de bombar
dementen, zodat het werk kon
doorgaan.
Maar niet alle berekeningen klop
ten. Eens richtte een welgemikte
bom zoveel verwoestingen aan, dat
de uitgang werd geblokkeerd. De
250 mannen die de vijzels bedien
den, voornamelijk Russische
krijgsgevangenen, werden van de
buitenwereld afgesloten. Kamp
commandant Borsch liet hen, le
vend of dood, aan hun lot over en
volgens ooggetuigen zou hij zelfs
bevel hebben gegeven de slachtof
fers in te metselen. Geen van hen
heeft de catastrofe overleefd. Het
werk ging door. Tot 80 meter diep
te reikende schachten werden vol
gestort met beton en ijzer om aldus
de onwrikbare pijlers te vormen
voor dit nazi-bolwerk. Eperlec
ques, op slechts 150 kilometer van
Londen gelegen, was bijna de
plaats geworden waar Hitlers vic
torie begon.
Wat er thans nog rest van de nooit
operationeel geworden basis is een
groteske doodskist. Roestvlekken
van de bewapening, mos en don
kere breukvlakken, herinnerend
aan de bombardementen, brengen
enige tekening in deze tombe. Wie
verbaast zich nog over dit gevaar
te, nu uit oost en west berichten
komen over ondergrondse lanceer-
steden en silo's met de afmetingen
van kathedralen?
De gids spreekt me toe vanaf mijn
buik, oproepend tot ontzag, deernis
en bewondering. Het is aan dove
mansoren gesproken. Lengte 143
meter, breedte 50 meter, verbruik
te materialen: 130.000 ton beton,
40.000 ton ijzer en staal, duizenden
dwangarbeiders, omgekomen als
slaven bij de bouw van de pyrami-
den.
Reusachtige schachten
Wie kijkt geïmponeerd naar de
hoogte als van een appartements
gebouw met zeven verdiepingen?
Hij of zij bedenke, dat de kolos
zich niet alleen 22 meter boven dit
naargeestige maaiveld verheft,
maar ook nog eens afdaalt tot zes
tig meter daaronder, met reusach
tige schachten, kluizen en gewel
ven, die nu vol water staan. Daar
moesten de projectielen zich op
richten in hun kelders, stijgen tot
een hoogte van 85 kilometer en
naar het doel stormen met een
toen nog onvoorstelbare snelheid.
,3innen 1 minuut 10 seconden
hadden ze in Rijssel kunnen z(jn.
„Is dat niet wonderbaar?
Het kleverigste leem dat Noord-
Frankrijk voorhanden heeft vult
de stiknaden van miin schoeisel.
Het perst zich naar boven, door
een te dunne laag steenslag. Ter
wijl ik me daarover in stilte be
klaag, vertelt de gids, dat dit eens
de hel op aarde was. Zeker 35.000
mensen hebben in dit inferno ge
werkt of er anderszins verblijf ge
houden, voor het merendeel poli
tieke gevangenen. Zij werden met
wagonladingen tegelijk aange
voerd, nadat Hitier bevolen had
om op 27 maart 1943 met de werk
zaamheden te beginnen. Een na
burig concentratiekamp, bewaakt
door kapo's en bloedhonden, fun
geerde als reservoir, dat voor de
ploegendiensten van 12 uur er
werd dag en nacht gewerkt tel
kens 2000 slaven leverde.
Mensen, die er uit zagen als mum
mies op klompen, grauw als het
cement dat hun huid aantastte, de
benen omwikkeld met repen jute.
Boven: Omwonenden
bouwden met eigen
handen dit gedenkte
ken ter herinnering aan
de vele doden en spe
ciaal de Engelse en
Amerikaanse piloten,
die meer dan 25 lucht
aanvallen uitvoerden
op deze V2 basis-in-
aanbouw.
Unks: Hoog boven de
nietige bezoeker ver
heft zich het monste
rachtige „blockhaus"
van Eperlecques,
's werelds grootste
bunker, naar men zegt.
Door het sjouwen met de zakken
waren hun vingers bloedige stom
pen geworden. De buikspreker
demt zijn stem. Een korte stilte
gaat vooraf aan de apocalypsis van
27 augustus 1943.
Exploderend heelal
Dan zetten 181 superbommenwer
pers koers naar Eperlecques, bege
leid door 24 jachtvliegtuigen. Het
tijdstip van 18.30 uur is gekozen,
omdat het valt tussen het aflossen
van de ploegen. Dat klopt Maar er
is die dag weer eens sabotage ge
pleegd. De dagploeg is daardoor
niet toegekomen aan de verwer-
.kingsscore van 5000 balen cement
en moet overwerken.
Tweeduizend mannen zijn nog aan
het werk, tweeduizend staan er
aangetreden om hun taak over te
nemen. Dan begint het bombarde
ment Vijftig Messcherschmits
storten zich op de luchtvloot
Eperlecques wordt het centrum
van een heelal dat explodeert en
in vlammen opgaat. Drie dagen
lang onderhouden SS'ers de vuren
Vein massagraven. Er zullen nog 25
luchtaanvallen volgen, toereikend
om het werk dermate te vertra
gen, dat nooit een V2 het lanceer-
platform zal verlaten.
krassen op, maar lijkt onkwets
baar. Tijdens het Ardennenoffen
sief van 1944, als Eperlecques al
bevrijd is, vrezen de geallieerden
een herovering van Noord-Frank
rijk. Churchill laat de omwonen
den evacueren en stuurt tien da
gen achtereen een B-29 met één
superbom naar het blockhaus.
Deze zogenaamde „tallboy's" heb
ben overal een vernietigende uit
werking, maar zij krijgen de bun
ker niet klein. De stukken vliegen
er af, maar daar blijft het bij.
Huizenhoge kolos
De bunker. Men blijft er omheen
lopen in een toestand van ver
vreemding, opkijkend tegen de
huizenhoge kolos, die hier altijd
zal blijven staan. Vijfduizend ton
bommen zijn er op afgestuit als
glazen knikkers. Rondom deze ba
siliek des doods tref ik openlucht-
theatertjes aan, bestaande uit plan
ken op paaltjes in cirkelvormig
verband, zoals bij de (Lourdes-
)grotten, waarin heiligen vereerd
worden. Schijnwerpers richten de
blik op het gevaarte, vanaf half
verzonken auto's. De route voert
langs doorgeroeste bommen, ta
bleaus met verduidelijkende teke
ningen en cijfers, een naargeestig
