Twintig
jaar
ierlijnse
Muur
Brussels koninklijk paleis weer open voor belangstellende toeristen
et«
Meedogenloze
wand
snijdt
Berlijn
grimmig in
tweeën
r?«E
r r r
in hoi|
of V|
ien gi
sn be)
I imp!
;kens.i
5r f\
f. die
ilen zi,
voor
i alle^t krieken van de dageraad van de 13e augus-
r de 961 marcheerden duizenden bouwvakkers uit
jimpelBerlijn naar de sectorgrens In het centrum.
'n sp begonnen zij, bewaakt door hele regimenten
'mkel|iren, met het aanbrengen vari de versperrin-
!n- ndie later één grimmige barricade zouden gaan
«"If rn: de Ber"inse Muur- Twintig jaar later lijkt
"e4l een eeuwigheid geleden, dat deze naamlo-
onde^en sinister monument hebben toegevoegd
ennisje wereldwonderen. Hun schepping heeft zich
Jle normale tijdrekening onttrokken. De Muur
D,°Wde indruk er altijd geweest te zijn en nooit
en wii te zu||en verdwijnen.
°enk'B een naargeestige schutting van betonplaten
kmd&en totale lengte van circa 45 kilometer. Is er
3ers Iemand op het idee gekomen om deze con-
ne,tie te vergelijken met klassieke muren als die
en- lericho. de borstwering die zich als een slang
China kronkelt en het kunstige metselwerk
Publius Aelius Hadrianus 'rond de Engelen
ht in Rome? Al deze
jlijklngen gaan mank.
Muiy is geen Muur
eder©en afrastering. De
Dat ^e scheidingswand
nwor<klieft de stad als een
0 milkg tussen twee reus-
conoijje binnenplaatsen,
hd tot een hoogte van
Ie tao V|er meter. Hoewel er
>annirUan te zien is, blijf ik
zo dagenlang blind staren
or auft fenomeen.
iten vreemdeling in Ber-
intkomt aan de magie
ran o<jeze bezienswaardig-
;n- "V Het is de topattractie
ect tyn metropool, die de
sten liever verwijst
■"■■kunstschatten ais de
embrandts of Neferte-
Bevbndoorgrondelijke ge-
ge)Jn het museum Char-
!St enjiburg. Maar geen en-
baart ervaring, hoe geest
en stomend ook, is Vergelijkbaar met een
1 is leling langs de Muur. Vanaf het li
er", (hstation Schlesisches Tor de naam
P-hohnert aan een poort In de oude stads-
rodok zoek ik mijn weg door het front-
:ent Ud van een koude oorlog.
soppMuur is overal. In Oost-Berlijn scheidt
•uws) breed „Sperrgebiet" hem van het da-
bus Jks gebeuren in de stad. De Westberllj-
I). s daarentegen kunnen de wand van
^Iwp/aten tot voor hun voeten zien oprij-
"™*Hler kan men desgewenst met zijn
tegen de Muur lopen en er de vuisten
luk slaan.
Een beeld uit de zomer van
1962, toen Oostduitae militai
ren de eerste Muur vervingen
door een sterkere, hogere en
beter te beveiligen barricade.
m a's zove'e grensmarkeringen wringt
|Rluur zich in duizend bochten. Ik wijk
■"van zijn zijde. De betonconstructie
urenlang met me mee als een met-
I, die nu eens bruut de lemen voet
js op een tramrails zet en elke com-
Icatie onmogelijk maakt, dan weer
Bn in de lengterichting halveert of ze
midden zaagt, zodat ze doodlopen
jn de twee huisdeuren van vrouwen,
troeger dagelijks bij elkaar op de kof-
nter,|ivamen.
Ben S er kunnen ook verzachtende om
en ntiigheden worden aangevoerd. Er zijn
ve alr-landschappen ontstaan, met de be-
>gen{nheid van hofjes. Soms waan ik me
in let pleintje van een dorp, waar de be-
laaniers een wand van populieren hebben
Wrokken om een lelijke erfscheiding
lamppet oog te onttrekken,
een je vele door de Muur overweldigde
kruftjes heerst een zekere berusting,
ag eflelpaden voeren langs de stenen
is kal. Ze brengen me naar met prikkel-
itje P overhuifde stegen, puinvlakten, wil-
iboelissen, door onkruid overwoekerde
oopinplaatsen; de Muur heeft vele ge-
lort <fen. Heeft deze afrastering honderd
ie lartnden mensen tot wanhoop gebracht,
ïausse in zelfmoorden veroorzaakt en
rordd psychiatrie een nieuwe geesteszieke
oen, roduceerd, de gevreesde „Mauer
iemekheit"?
„vre
gtentratiekamp
eling doemt weer een van de stella-
[p, bij dozijnen gebouwd om voorbij-
srs een blik te gunnen op het nie-
Island aan de andere kant van de
en de skyline van Oost-Berlijn. Soms
die platforms op de uitkijktoren van
Dncentratiekamp. Wie ze beklommen
ervaart met een schok, hoezeer deze
igeling aansluit op de wrange reali-
m de overkant. Oost-Berlijn lijkt één
concentratiekamp. Het soms zeer
„Sperrgebiet" wordt beheerst door
[torens, bunkers, grachten tot vijf
diep, prikkeldraad, schijnwerpers,
istallaties, honden aan lange lijnen
ir hun verrekijkers glurende Vopo's.
jOt r-j
O O je
3Cf~.
X
TT* H
Een van de „checkpoints", de
gangen door de Berlijnee Muur.
Voor deze kleuters is de Muur een vertrouwd beeld. Zij weten niet anders, hij
stond er al voor hun geboorte.
Een aan de Muur grenzende „Todesstrei- Berlijn 1981. Wat men gewoonlijk de „loop
fe" is keurig aangeharkt, zodat elke voet- der geschiedenis" noemt lijkt hier voor-
stap een duidelijk spoor achterlaat. goed tot stilstand te zijn gekomen. Er lig-
gen nog verse bloemen bij de gedenkte
kens, die herinneren aan de slachtoffers
van de Muur. Ze zijn neergeschoten of
verdronken bij hun vluchtpogingen, naast
-
stap een duidelijk spoor achterlaat.
De Oostduitser die alle hindernissen geno
men heeft en op dit „strandje" aankomt,
wordt onverbiddelijk neergechoten. Na ja
ren van machteloze woede, Muurbeklad-
dingen, protestdemonstraties, betogingen de reddende vangzeilen gesprongen, ster-
en 31 aanslagen op de „Muur der schan- vend over de grens gekomen in een ge-
de" lijken de Westberlijners hun kruit ver- i—
schoten te hebben. Zij laten het aan d«
miljoenen toeristen over om dit huivering
wekkende tafereel gade te slaan.
Realiteit
Het ene schavot na het andere beklim
mend wacht me slechts de verstarring van
een uitzichtloze situatie. Ik beluister er de
al zwakker wordende echo's van uitzinnige
Na twintig jaar zit er niet veel anders op toejuichingen voor John F.Kennedy na het
dan de Muur te erkennen als een macabe- uitspreken van zijn historische woorden
re en bittere realiteit in de politieke ver- „Ich bin eln Berliner" in 1963; het rumoer
houdingen. Hij weet niet van wijken. Ber- van honderdduizenden mensen op het
lijn, Westduitslands qua oppervlakte raadhuisplein in Schöneberg, geweerscho
grootste stad, wordt beheerst door een
boosaardige vorm van krankzinnigheid.
Deze schizofrenie laat zich het sterkst voe
ten, sirenes, optochten, de protestdemon
straties tegen het neerschieten van de
achttienjarige Peter Fechter, een van de
len op historische plaatsen, zoals bij de eerste doden, leeggebloed aan de voet
Brandenburger Tor, de sluis voor alle mas- van de Muur.
sale uitingen van emoties in het Berlijn van
weleer. Nu wordt dit monument dichtge- Niemand kan antwoord geven op de
plakt met DDR-vlaggen of andere voor- vraa9. wat de toekomst brengen zal. Op
hangsels, als staatshoofden in West-Ber- de puinhopen van een demonisch rijk
lijn op bezoek zijn en de uitkijkposten be- heeft de beschaving een stap terug ge-
daan. Geen Muurbloem verzacht de
klimmen.
Een desolaat beeld van de Muur, beklad met opschriften, die oude straten door
het midden heeft gedeeld.
Op het gigantische gedenkteken steigeren grauwheid van het beton en de stalen ver-
de paarden hemelwaarts. De pompeuze sperringen aan het door de Russen be-
zuiien verheffen zich boven een vlakte heerste waterfront, waar zelfs het betre-
waar niemand komen mag, omdat de Rus- den van de bermen al levensgevaarlijk
sen er hun oorlogsmonument gebouwd wordt gedoemd. Duizenden huizen zijn ge-
hebben. Twee soldaten van he^ Rode Le- sloopt om het schootsveld de vereiste af-
ger, stijf als poppen, houden er de wacht, metingen te kunnen geven. Daarachter
op hun beurt bewaakt door Britse militai- verrijzen de wolkenkrabbers van de DDR,
ren. want eigenlijk behoort deze enclave 'n hun midden de imponerende Fernseh-
tot de Engelse sector.
turm, hoger dan de Eifeltoren. Maar als de
De bezetters staan op hun rechten en dat zon 60,1 bepaalde stand heeft bereikt te-
leidt soms tot bespottelijke situaties. Zoals kenen haar stralen een glinsterend kruis
het door militairen naar school begeleiden °P de bol van deze toren, een verschijnsel
van een fietsend jongetje uit een westelij- da* ,n Oost en West spottend „De wraak
ke enclave in Oost-Berlijn, wanneer de van de Paus" wordt genoemd.
Russen weer eens moeilijk doen.
Achter mij ligt het Tiergartenbos, eens de ftpfcnlpprrip ctflri
luxueuze diplomatenwijk en door de bo-
men heen zijn de kolossale muren van het Onder de genadeloze oppervlakte van het
Rijksdaggebouw te zien. Op de onafzien- gebied waar twee systemen elkaar intimi-
bare Potzdammer Platz maakt de Muur deren en soms provoceren met zinloos
scheiding tussen de ene leegte en de an- machtsvertoon, lijken de verhoudingen
dere. Hier verdringen zich veel toeristen min of meer geétabiliseerd. Automatische
op de platforms, speurend naar een kleine telefoonverbindingen verzachten de schei-
opwelving in het terrein aan de overkant, ding, er gaan telegrammen over en weer,
Het is een laatste verwijzing naar de plaats treinwagons vol post, telexberichten, weg
waar eens de Führerbunker het centrum transporten beladen met handelsgoede
ren. De DDR komt aan de problemen van
een geïsoleerde stad tegemoet, door jaar
lijks 100 miljoen kubieke meter Westber-
lijns afvalwater in ontvangst te nemen, zij
het tegen betaling van twaalf miljoen kei
harde Wesfduitse marken. Ook reusachti
ge hoeveelheden vaste afvalstoffen ver
dwijnen over de grens, om West-Berlijn te
behoeden voor een verstikking in het ei
gen vuil. Dank zij moeizaam bevochten
overeenkomsten is het grensverkeer veel
soepeler geworden. Er komen geen mas
sale uittochten meer voor als in
1963/1964, toen tfe Westberlijners voor
het eerst na 28 maanden weer op familie
bezoek mochten In Oost-Berlijn. Tussen
20 december en 5 Januari werden toen 1,2
miljoen van deze bezoeken geregistreerd.
„De Muur die de vrede beschermt" noe
men regeringsfunctionarissen in de DDR
de gehate barricade, die om het hele wes
telijke deel van de stad een ring vormt van
in totaal 160 kilometer. Dwars door Duits
land loopt een even grimmige en dodelijke
baan niemandsland; tussen Travemünde
en een plaatsje ver in Beieren, over een
lengte van 1350 kilometer. Toch heeft men
géén einde kunnen maken a9n de uittocht.
Jaarlijks ontvluchten nog duizenden men
sen het communistische paradijs dat zij
gedwongen bewonen, om hun heil te zoé-
ken bij de „kapitalisten, militaristen, fas
cisten, revanchisten en imperialisten" aan
de overkant.
De Westduitse kranten houden deze score
bij, als golden het de uitslagen van een
belangrijke voetbalcompetitie, met de na
druk op de thuiswedstrijden. Maar zelfs de
meest spectaculaire ontvluchtingen verlie
zen langzamerhand hun stralenkrans van
heroïek en vrijheidsdrang.
Herinneringen
In het kleine museum „Haus am Check
point Charlie" beginnen de foto's te ver
bleken. Het is een pijpenla, die het midden
houdt tussen een panopticum en een ou
derwetse kruidenierswinkel. Duizenden
toeristen vergapen zich aan deze uitstal
ling, pal bij de belangrijkste grensover
gang aan de Friedrichstrasze. De aldaar
gewekte afschuw van een genadeloze
mensenjacht weerhoudt veel bezoekers
echter niet van een excursie naar Oost-
Berlijn. De permanente tentoonstelling
„Die Mauer" toont spanning en sensatie,
menselijk leed, de keiharde realiteit van
kinderen die uit het raam gegooid werden
en als spookvogels het reddende vangzeil
tegemoet zweefden. Nood maakt vinding
rijk en scherpt het vernuft. Hoe komt ie
mand op het idee om een mini-onderzee
boot te bouwen met als voortstuwingsbron
de motor van een bromfiets? Twee fami
lies stegen op in een reusachtige hete
luchtballon, zelf geconstrueerd na jaren
van studie, en ontkwamen er mee aan de
zoeklichten en salvo's. Ouders en kinderen
zweefden aan een kabelbaan de vrijheid
tegemoet, jongemannen kwamen in
Sovjetuniformen over de grens. In een au
tootje, zo klein dat de grenspolitie controle
overbodig achtte, wist men negen keer
een vluchteling over de grens te brengen
en in een uiterst laag model zoefden ande
ren onder de slagbomen door, toen nog
geen extra beveiligingen waren aange
bracht.
„Die Mauer" is het bewijsmateriaal van
wreedheid en de uit nood geboren creati
viteit, voorgelegd aan een veelkoppige jury
van toeristen, soms niet zonder effectbe
jag. Elke gelegenheid wordt aangegrepen
om „het systeem" aan de schandpaal te
nagelen via een perfect georganiseerde
publiciteit, compleet met persconferenties
na een mooie ontsnappingsstunt. Twee
keer rolde bijvoorbeeld een kwartet man
nen, weggedoken in zo'n reusachtige klos
voor draadkabels, met de monteurs mee
over de grens. Met tal van bussen en
vrachtauto's wist men de Muur te rammen
en een opening te forceren.
Het meest tot de verbeelding spreekt nog
altijd de tunnel van 1964, ruim 145 meter
lang en tot 12 meter diep, die na een jaar
graven in gebruik kon worden genomen.
Via dit konijnehol kropen 57 personen
naar West-Berlijn, onder wie een kleuter
en als oudste een hartpatiënt, die paars
van ellende maar levend aan de opper
vlakte kwam.
Werk gedaan
Wat is er nog meer te vertellen over de
Muur? Het fotoboek „Es gescha an der
Mauer", tiende druk, oplage tot op heden
380.000, geeft er een onthutsend ant
woord op. Het behoort in dat merkwaar
dige huis bij de grensovergang tot de
bestsellers. Maar ook dit kijk- en lees
boek,. met foto's van op het beton gekalk
te noodkreten als „Die Mauer müss weg!",
geeft geen antwoord op de „Fragen an die
deutsche Geschichte". Ik kan me al niet
meer voorstellen dat Berlijn eigenlijk één
stad is, met aan weerskanten van de mee
dogenloze wand mensen die bij elkaar ho
ren. Ouders en kinderen, ooms en tantes,
neven en nichten, geliefden misschien, die
op een kans wachten om bij elkaar te ko
men. De Muur heeft zijn werk gedaan.
LEO J.LEEUWtS
'»SEL Sedert 1965 houdt het Ko-
Ijk Paleis in Brussel gedurende de zo-
ïaanden open huis. Dat jaar was er in
ïrstelijke optrek een tentoonstelling
Leopold I, de eerste koning der Bei-
maar het publiek legde weinig
igstelling aan de dag voor de uitge-
3 afbeeldingen en documenten en
Ie des te meer ontzag voor het inte-
waarin het huidige gekroonde
hoofd zich dagelijks beweegt. De
te jaren betreden telkens meer dan
'00 burgers het paleis in de Brusselse
snstad. „tot beter begrip van het stof-
kader, waarin de koninklijke functie
't uitgeoefend".
luizenden van hen zijn Nederlanders.
iar kunnen zij in de schitterende ver-
®n tevens de expositie „Wij, koning
Belgen" bekijken. Omdat weinig be
ters de düre catalogi kopen, realiseren
i zich niet dat dit koninklijk huls (het
^paleis van Boudewijn; wonen doet hij
met Fabiola te Laken aan de rand van
Brussel) is gebouwd door onze eigen ko
ning Willem I der Nederlanden, een van de
voorvaderen van koningin Beatrix. Van
1815 (na de afgang van Napoleon) tot
1830 waren Nederland en België immers
verenigd onder het Huis van Oranje. De
grondwet bepaalde destijds, dat Den Haag
en Brussel om de beurt hoofdstad plus ze
tel van het parlement zouden zijn, een al
leraardigste regeling, die we vandaag mis
schien nog zouden hebben gekend als de
Belgen zich niet van hun noordelijke land
genoten hadden losgevochten. Hoe het
ook zij, Willem I werd op 30 maart 1815
door de juichende Brusselaars als koning
ingehaald. Bij gebrek aan een paleis lo
geerde hij in een Brussels herenhuis en
kwam daar op het zuinige Hollandse idee
om dat pand samen met het belendend
perceel tot vorstelijk verblijf te verbouwen.
Dat had heel wat voeten in de ter plaatse
nogal golvende aarde. Het ene huis lag
ruim twee meter hoger dan het andère. hit
jaren van geklungel waren nodig om tot
een erbarmelijk resultaat te komen. Pas in
1827 besloot Willem I om eindelijk een
„echt" palels te laten optrekken, zij het
dat de restanten van de twee herenhuizen
zoveel mogelijk intact moesten blijven
Twee jaar later was het gebouw gereed,
goeddeels in de vorm die het vandaag nog
heeft. Maar Willem heeft er nog maar wei
nig maanden gebruik van kunnen maken,
want In de zomer van 1830 joegen de Bel
gische opstandelingen hem weg. Een jaar
daarna nam Leopold I van Saksen-Co-
burg, door het Nationaal Belgisch Congres
tot nieuwe koning gekozen (de stembrief
jes liggen op de tentoonstelling) er temid
den van een opnieuw onbeschrijflijke
volksvreugde zijn intrek.
In latere perioden is het Brussels palels
nog vaak uitgebreid en in het begin van
onze eeuw zelfs van een geheel nieuwe
voorgevel voorzien. Tijdens de Eerste We
reldoorlog liet koningin Elisabeth er een
veldhospitaal inrichten en zoals van een
koning mag worden verwacht, verzette de
latere koning, Albert I, zich nadien tegen
de noodzakelijke herstelwerkzaamheden
opdat eerst „het land" weder opgebouwd
zou worden. Ook In de Tweede Wereldoor
log deed het fabelachtige zalencomplex
dienst als ziekenhuis.
Wie vandaag in deze overdaad van stra
lende kroonluchters, spiegelend parket,
glimmend marmer, glanzend damast, gou
den ornamenten en alles eindeloos weer
kaatsende spiegels rondloopt, kan deson
danks aanvoelen dat hier veel verdriet
heeft geheerst. Ook voor de leden van het
Belgisch vorstenhuis, voor wie de geschie
denis nogal tragisch is verlopen. Hier is In
1934 met ontsteltenis het nieuws verno
men dat koning Albert om het leven was
gekomen bij het beklimmen van een rots
In Marche les Dames. En ruim een jaar la
ter werd er het stoffelijk overschot binnen-.
gedragen van koningin Astrid, die in Zwit
serland met de auto was verongelukt
Maar er hebben zich In de* onmetelijke
troonzaal (waar Boudewijn en Fabiola in
1960 eikaar het jawoord gaven), in de
overdonderende Empire-zaal (waar m
1959 het huwelijk van prins Albert en prin
ses Paola werd gesloten) en op de treden
van de monumentale Venetië-trap ook
weergaloze feesten afgespeeld. In de sa
lons hebben alle regerende edellieden van
de wereld gelogeerd. Een van de laatste
staatshoofden voor wie het paleis van
Brussel in de avonduren in een zee van
licht baadde was koningin Beatrix. Dat
was tijdens het bezoek dat zij in maart aan
België bracht. Inmiddels is het Belgisch
vorstenpaar op vakantie in Spanje en
houdt het Brussels paleis weer het zomer
se open huis. Men kan tot 30 september
elke dag, behalve op maandag, tot 4 uur
's middags terecht.
MARCK DE KONINCK
