Q de
naar de
nering
DEN HAAG De plannen om onze
economische crisis te overwinnen
schieten als paddestoelen uit de
grond. Tal van maatregelen worden
gesuggereerd om de malaise het
hoofd te bieden en om te buigen
tot een weer bloeiende welvaart.
Veelal blijft het in de ogen van de
Groningse econoom prof. dr. F.
Hartog bij een deeloplossing of een
niet werkelijk ingrijpende verande
ring van onze economische politiek.
Zijn ideeën gaan een heel andere
kant uit. Je moet een schokeffect
creëren dat nieuw elan brengt. Bij
voorbeeld met een ingrijpende aan
pak van onze inkomstenbelasting:
afschaffing van de progressie, een
tarief van 25 procent en geen af
trekmogelijkheden.
De bedoeling van deze aanpak is
dat de mensen weer geprikkeld
worden om iets te bereiken. Door
gaan met de roep om nivellering is
in de ogen van prof. Hartog de
dood in de pot. Dat wordt nu al
merkbaar. Hij becijfert dat het ver
schil in netto-inkomen tussen mini
mumloon en een inkomen van een
ton al heel klein is geworden. Ie
mand met vijf keer het minimum
loon bruto verdient volgens hem
netto per uur maar de helft meer
dan de laagstbetaalde.
Dictator
Prof. Hartog: „Er zijn wel andere
oplossingen voor de huidige proble
men, maar die zijn politiek onhaal
baar. Om eens helemaal met de
ruimste kring te beginnen: als zulke
problemen in het Romeinse Rijk
speelden, dan was men gewoon po
litici enige tijd terzijde te schuiven.
Men benoemde een dictator met
tijdelijke volmachten. Na een be
paalde tijd moest hij zijn mandaat
weer teruggeven. In de tussentijd
mocht hij de boel saneren. Dat zou
je bijvoorbeeld voor twee, drie of
vier jaar aan Zijlstra kunnen opdra
gen. Je kunt natuurlijk niet de de
partementen buiten spel zetten,
maar die volgen gewoon de orders
van Zijlstra op. Het parlement komt
twee keër per jaar bijeen om de
grote lijnen uit te zetten. Dan zou
na een tijd de zaak waarschijnlijk
goed gesaneerd zijn. Daarna kun
nen de politici weer vrij hun gang
gaan, misschien geïnspireerd door
hoe het eigenlijk moet".
„Als het na verloop van tijd toch
weer vast loopt, dan kun je zoiets
weer doen. Hoewel je misschien
niet altijd een Zijlstra bij de hand
hebt. Ik zou niet zo gauw iemand
anders zien, die zoiets kan. Iemand
die niet alleen vakbekwaamheid
heeft, want dat hebben wel meer
economen, maar die waarschijnlijk
ook het vertrouwen, het gezag en
de overtuigingskracht heeft, om dat
te doen. Maar ja, politiek is dat na
tuurlijk onhaalbaar".
„Waar wel een mogelijkheid in zit is
de kabinetsloze periode bij wijze
van spreken eens een jaar te rek
ken. Dan zou in dat jaar enorm veel
gesaneerd kunnen worden. Want
een afgetreden kabinet kan men
niet naar huis sturen. Men zou al
die plannen die nu al klaar liggen
voor sanering van de overheidsfi
nanciën daar zit het kwaad op
het ogenblik kunnen uitvoeren.
Ongehinderd door het parlement.
Men krijgt als demissionair kabinet
van de koningin immers de op
dracht alles te doen wat in 's lands
belang is. Wat is er meer in
's lands belang dan sanering van
de economie? Dan kunnen ze dus
rustig hun gang gaan".
Dolgedraaid door
belastingsysteem"
„De derde mogelijkheid om uit de
problemen te komen wat mij ook
de laatste tijd bezighoudt is een
eind maken aan het feit dat we he
lemaal dolgedraaid zijn door ons
belastingsysteem. We hebben een
inkomstenbelasting met een toren
hoge progressie. Alleen werkt die
waarschijnlijk toch niet eens zo ef
fectief: bij de hoge progressie zijn
allerlei aftrekposten en vrijstellingen
gerekend omdat het anders ver
keerd zou werken. Hierdoor wordt
enerzijds de effectiviteit veel minder
en anderzijds is de constrictie zo
ingewikkeld, dat noch de belasting
plichtige, noch zelfs de ambtenaren
die belast zijn met 'de uitvoering,
precies de weg weten. Ook is in een
proefschrift berekend dat je met
een algemeen tarief van dertig pro
cent boven de belastingvrije voet
en het opruimen van alle aftrekpos
ten en vrijstellingen als overheid
dezelfde opbrengst binnenhaalt als
nu".
„Dus de hele progressie afschaffen.
En dan is nog niet eens rekening
gehouden met andere besparingen
die zullen optreden, zoals minder
belastingvlucht, minder belasting
ontduiking, minder kosten van aan
slaan en inning. Ik zou het tarief ge
rust op vijfentwintig procent willen
stellen. En de belastingvrije voet
kan dan vermoedelijk ook nog wei
iets omhoog zonder dat iemand er
slechter van wordt".
„Ik denk dat het best mogelijk is.
Als iemand in een zandkuil gevallen
is en hij probeert langs de kant om
hoog te krabbelen, dan lukt dat
niet. De rand brokkelt steeds meer
af. Kleine stapjes helpen niet meer.
Je moet er in één keer uitspringen.
Dus echt eens één keer iets specta
culairs doen. Het hele klimaat eens
veranderen. Hier heb je nu zo'n'mo-
gelijkheid. Ik heb nooit van iemand
een steekhoudend argument hierte
gen gehoord, ledereen die daar een
beetje over kan oordelen valt je
bij".
„Denk eens aan de invoering van
de sociale markteconomie van de
Bondsrepubliek Duitsland in 1948.
Bij toverslag veranderde de zaak.
Na '45 was het huilen. Toen kwam
Erhard en die schafte alle controles
in één klap af en maakte alleen het
geld schaars. Een systeem dat vijf
entwintig jaar lang heeft doorge
werkt in de Westduitse economie".
„Er is een forse maatregel nodig,
die het werken weer Interessant
maakt. Zo'n vermindering van de
progressie bijvoorbeeld, waardoor
De tijden zijn somber. De
werkloosheid blijft stijgen.-
De lijsten met failliet ver
klaarde bedrijven worden
dagelijks langer. Voor de
verkiezingen voor de
Tweede Kamer hebben de
politieke partijen allerlei
oplossingen aangedragen
die de werkloosheid tot
aanvaardbare vormen
moeten terugbrengen en
onze economie weer ge
zond kunnen maken. De
politieke kopstukken zijn
nog niet uitvergaderd over
de formatie van een kabi
net dat tot een van de be-
langrijkse taken de ge
zondmaking van het eco
nomisch leven zal hebben.
Maar hoe moet dat? Mati
ging wordt er geroepen. Maar is het wel een oplossing om zo maar het
mes in de lonen te zetten? Daarbij komt nog de vraag of de politici de
economisch meest wenselijke dan wel de politiek meest haalbare op
lossing willen kiezen. Wij hebben acht bekende Nederlandse economen
gevraagd hoe naar hun mening deze problemen zijn ontstaan en wat in
hun ogen eraan gedaan moet worden. Zonder uitzondering stellen zij
vast dat we hoe dan ook de tering naar de nering moeten zetten. Of dat
nu de burger is of de overheid. En ook staat voor hen vast dat het be
drijfsleven meer ruimte gegeven moet worden om winst te maken, want
daarin zit een heel belangrijke bron van inkomsten waaruit de collectie
ve voorzieningen betaald worden. Na de hoogleraren Heertje, Van
Doom, Pen, Van den Doel dit keer een interview met prof. F. Hartog. In
de drie nog volgende afleveringen komen de economen Schouten, Kui
pers en Langman aan het woord.
niet een enorm groot deel van de
tijd van de werkende mensen in be
slag wordt genomen met het zoe
ken naar wegen om zoveel mogelijk
belastingen te ontwijken. Het zou
best eens een behoorlijke sanering
kunnen brengen. Niet alleen in de
werking van de belastingen, maar
wat de hele mentaliteit betreft.
Want met name door die aftrekpos
ten zijn het juist de gehaaidsten die
weten te ontsnappen".
„Nivellering is helemaal niet zo
rechtvaardig. De mensen die ge
woon hard werken en zich scholen
worden er heel sterk door getrof
fen. Als dat verandert zal de ar
beidsmotivatie heel sterk omhoog
kunnen gaan. Het zou betekenen
dat niet langer het zich inspannen
zwaar wordt gestraft".
„Links berooft mensen van
de vruchten van hun
inspanning"
„Ik vind dat de linkse politiek men
sen berooft van de vruchten van
hun inspanning. Dat vind ik de es
sentie van links. Binnen de Partij
van de Arbeid is bij de vorige ver
kiezingen al gepleit voor een maxi
mum-inkomen van vijf keer het mi
nimumloon. Neem nou eens aan
dat niemand meer dan honderddui
zend gulden mag verdienen. Je
moet dan wel even oppassen. Want
het inkomen is natuurlijk ongelijk
over de produktieve levensduur ge
spreid".
„Iemand die het minimumloon ver
dient bereikt de top op zijn drieën
twintigste jaar en blijft daar voor de
rest van zijn leven op zitten. Iemand
die een ton verdient heeft dat waar
schijnlijk maar gedurende een Jaar
of tien in zijn leven. Hij komt scherp
omhoog en gaat daarna misschien
zelfs weer omlaag. Je moet dus ei
genlijk de produktieve levensduur
nemen, als je over inkomensver
houdingen praat. Het Centraal
Planbureau heeft dat wel eens uit
gerekend. Toen bleek dat veertig
procent van de inkomensongelijk
heid maar schijn Is".
„Een inkomensstatistiek registreert
natuurlijk de minimumlonen en het
gemiddelde, enzovoort. Maar die
persoon van honderdduizend gul
den kan op een ander tijdstip de
zelfde persoon zijn, maar dan met
een veel lager loon. Verder moet je
bedenken dat het gaat om bruto-
bedragen. Die moet je corrigeren
voor belastingen en sociale lasten.
In de derde plaats moet je ook cor
rigeren op arbeidstijd. Dat kan
veertig uur zijn voor de minimumlo
ner en vijfenveertig tot zestig uur
voor die man van een ton. Ik heb
aan de hand van belastingtarieven
en de schatting van de arbeidsduur
berekend, dat dit per uur netto een
verhouding van één op anderhalf
betekent".
Oogopener
„En daar zit dan al het andere nog
tussen. Het is misschien zelfs nog
aan de ruime kant. En toch is er
nog een nivelleringsstreven. Als dan
aldoor geroepen wordt: De sterkste
schouders moeten de zwaarste las
ten dragen, dan is dat een misken
ning van de werkelijkheid. Er zijn
niet zoveel sterke schouders, want
de inkomenspiramide is aan de top
erg smal".
„Collega Weitenberg heeft bere
kend en dat zou een oogopener
kunnen zijn, maar het dringt niet
door waar het eigenlijk door zou
moeten dringen dat als je het
maximumloon legt bij drie keer mo
daal dat klopt ongeveer met mijn
honderdduizend gulden je nog
geen miljard gulden voor herverde
ling zou overhouden. Dat zou ge
woon verdwijnen als je dat over alle
anderen zou uitsmeren. Zelfs als je
twee keer modaal zou nemen, zeg
dus 66.000 gulden als maximum, en
je zou dat geld over de rest verde
len, dan zou een minimumloner er
vier procent bij krijgen en een mo
dale drie procent. In die situatie zou
niemand meer dan veertigduizend
gulden per jaar verdienen. Een bij
na absolute gelijkheid. En toch krij
gen de laagsten er dan maar een
paar procent bij. Dat komt omdat
er al zo sterk genivelleerd is. Met
alle averechtse consequenties voor
de neiging tot Inspanning, de nel-
ging tot scholing, de omvang van
de besparingen en de opbrengst
van de belastingen. En nog hoor Je
steeds...: grote ongelijkheid".
Tandpasta
„Neem nou eens de sociale uitke
ringen. Dat is net tandpasta, die
heel gemakkelijk de tube uitgaat,
maar er nooit meer in. De sociale
uitkeringstrekkers hebben nog
nooit wat Ingeleverd. Ze zijn in twin
tig jaar reëel gestegen met honderd
procent. Waarvan de laatste zeven
jaar ongeveer twintig procent. Ze
hebben nog nooit Iets ingeleverd.
Dat Is iets waar de politieke partijen
weinig over zeggen".
„Ik heb pas uitgerekend hoe dat zit
met „het kopen" van stemmen.
Wat is nou het aandeel van de per
manente sociale uitkeringstrekkers
in de hele kiezerspopulatie? Lang
zamerhand Is dat een derde. Men
sen die er gewoon echt belang bij
hebben, dat die uitkeringen min
stens op peil blijven en liefst voort
durend verhoogd worden. Allemaal
bij elkaar geteld en dan heel
conservatief een raming over de
van hen afhankelijke gezinsleden
die ook stemgerechtigd zijn Is
dat nu wel ongeveer een derde. Als
dit tot het Jaar 2000 doorgaat, zul
len zij de meerderheid hebben. Dan
worden wij door hen geregeerd en
kunnen zij hun eigen inkomen vast
stellen. En dat zijn kiezers waarop
politieke partijen inspelen".
„Sociale uitkeringen kun je dus niet
aanpakken, daar geloof ik gewoon
niet In. Daar iets aan doen lukt niet.
We hadden het niet zo ver moeten
laten komen. Maar dat is nou een
maal gebeurd en het heeft weinig
zin te proberen daarin te hakken.
Niet alleen omdat het zo'n grote
pressiegroep is, maar omdat het
parlement zelf de pressiegroep van
deze mensen is, omdat ze zoveel
stemmen leveren. Dus Ik ben ge
neigd te zeggen: zoek het in de io
nen, maar dan langs de indirecte
weg".
„Maar dan wel Iets spectaculairs
doen, iets klimaatverbeterends,
zoals mijn idee voor een wet op de
inkomstenbelasting met maar drie
artikelen: a) een inkomstenbelas
ting met een vast tarief; b) dit tarief
te heffen boven een bepaalde be
lastingvrije voet voor mensen met
verschillende gezinsposities; c) die
belasting wordt afgehouden aan de
bron; Je hoeft dan ook geen aansla
gen meer te sturen".
In de knel
„Door Iets fundamenteel sanerends
te doen wordt het weer van belang
je in te spannen. We hebben de
hoogste sociale lasten en belastin
gen van de hele wereld en daardoor
zit het bedrijfsleven zo sterk In de
knel. Het financieringstekort van de
overheid drijft de rente sterk op,
want de overheid is zo gulzig op de
kapitaalmarkt dat ze het bedrijfsle
ven het geld voor de voeten weg
kaapt. Geld dat het bedrijfsleven
nodig heeft om te investeren en ar
beidsplaatsen te scheppen".
„Het vervelende van de politiek Is,
dat als bedrijven en bedrijfstakken
niet langer meer rond kunnen ko
men en ze met overheidssteun in
stand worden gehouden, niet zicht
baar is welke werkgelegenheid er
niet tot stand komt die anders wel
tot stand zou zijn gekomen. Het
heeft de schijn tegen vergeleken
met een politiek, waarbij je geen
steun meer verleent".
„Het maakt dat je wel stalen zenu
wen zou moeten hebben om het
zonder steun te doen. Maar je kunt
daarentegen de vennootschapsbe
lasting meteen al met de helft verla
gen. Als je geen steun geeft en die
vijf miljard in de zak houdt, dan kun
Je de vennootschapsbelasting zo
halveren. Dan blijft het in handen
van de bedrijven waar Investeren
zin heeft".
„Die vijf miljard wordt als betrekke
lijk ongerichte steun besteed. Het
zal best eens een keer raak zijn. In
het algemeen echter niet, of liever,
als je het aan de een geeft, wat
misschien wel terecht Is, kun je het
aan de ander niet weigeren. En dat
Is, dacht Ik, goed geld naar kwaad
geld gooien. In de meeste gevallen
komen die ontslagen toch nog, al
leen wat later. Zo kunnen loonsver
hogingen voor de werknemer aan
vankelijk erg aantrekkelijk zijn,
maar als die bij een schaarste wor
den gegeven en blijvend zijn, kan
het uiteindelijk arbeidsplaatsen
kosten".
Bevriezen
„We hebben het In het stukgoedbe-
drijf in de Rotterdamse haven ge
zien. Tijdelijke schaarste, dus gin
gen de lonen omhoog. Dat kan in
zo'n geval. Het geld kruipt waar het
niet gaan kan. Maar als die schaar
ste verdwenen Is en je regelt de ho
gere lonen blijvend via een cao, dan
kom je er niet meer vanaf. En dan
komen de ontslagen. Dan zie Je dat
het werk naar Antwerpen gaat. Een
mogelijkheid tot loonmatiging zou
kunnen zijn de cao's aan te merken
als minima en voorlopig te bevrie
zen. Liefst in onderling overleg na
tuurlijk, want de overheid kan toch
geen duurzame loonbeheerslng toe
passen. Als de arbeidsmarkt vanuit
Den Haag geregeld wordt, komt er
helemaal niets van terecht".
„Die mlnlmum-cao's moeten wel
een vrije uitloop naar boven heb
ben. Maar altljd'op tijdelijke basis,
zodat daar geen rechten aan ont
leend kunnen worden. Zodat niet
de hele vloer omhoog komt. Die
vloer de cao-lonen is vast,
maar het is wel mogelijk Incidenteel
loon daar bovenuit te betalen. Bij
partiële schaarste, bijvoorbeeld op
de arbeidsmarkt. Is die schaarste
weer verdwenen je lokt de men
sen naar de plaatsen waar nog
werk Is dan gaat dat extra er
ook af".
„Een gezonde economische politiek
heeft vaak de schijn tegen, omdat
wel duidelijk Is waar de pijn geleden
wordt, maar de heilzame gevolgen
niet zonder meer duidelijk zijn, al
thans niet direct. Ik zou al blij zijn
als die vloer blijft op het niveau,
waar hij zich nu bevindt. Dan zijn
we al een heel eind".
Het doel en de uitkomst
„Je kunt dit als econoom wel alle
maal zeggen, maar de politiek heeft
een heel andere invalshoek. Econo
men hebben, denk ik, de neiging'
om weinig te letten op de bedoelin
gen van mensen, maar alleen op de
uitkomsten. De politiek werkt vooral
met bedoelingen. Dan zijn er allerlei
dingen waar je niet met elkaar over
kunt praten, omdat je op verschil
lende golflengten zit. Zo ligt het po
litiek goed kelners op zondag een
hogere toeslag te geven, maar het
gevolg is wel, dat allerlei etablisse
menten daardoor nu op zondag
moeten sluiten. Er ontstaat dus
minder werk. Dan kijkt de econoom
naar het laatste en de politicus naar
het eerste".
„De politicus streeft naar ethische
zelfbevrediging. Hij streeft naar
maximering van het aantal stem
men: „Kernwapens het land uit en
laat dan de Russen maar komen,
mijn geweten is in eik geval wel zui
ver". Ook op economisch gebied
rekent de politiek de uitkomst niet;
men telt alleen het doel. Misschien
moet Je wel met belde rekening
houden, ook de econoom die vooral
let op de uitkomsten. Hij weet dik
wijls niet eens wat de mensen echt
bedoelen. Ik denk dat dat wel een
sterk economisch denkraam is.
Maar ach, bedoelingen
„Je kunt altijd het beste de mensen
nemen zoals ze zijn, ook in je per
soonlijke leven. Toen Ik nog pro
beerde de mensen om.me heen te
veranderen, had ik wel eens ruzie,
daarna eigenlijk niet meer. Dat
moet je in de politiek ook doen. Als
de mensen „laag bij de grond" zijn,
zijn ze waarschijnlijk het gelukkigst
bij een economisch, laag bij de
gronds stelsel, waar het eigenbe
lang zijn kansen krijgt".
„Alle andere stelsels die we ken
nen, behalve het kapitalisme, zijn
idealistische stelsels, rnaar daar zijn
de mensen ongelukkiger. Walc
Omdat hier het stelsel er vd»
mens is en daar de mens voe
stelsel. Als men niet mee kq
men dan wordt men of door h
trinatie of door geweld aan h$i
sel aangepast. Het stelsel i
vooruit op de mensen". i
I
Nieuwe mens
„Natuurlijk veranderen de mj
wel de middeleeuwer sue
niet naar eigenbelang mii
kunt niet naar willekeur de
veranderen onder het motto: i
stelsel veranderen, dan verark
de mensen wel mee. Dat is nee
niet gebeurd. Zelfs op Cubiis
Daar heeft men dat toclsi
sterkst: „de nieuwe mens",l€
die is niet gekomen. En nu u
dat, zonder er te veel ophef t
maken, weer teruggedraaid eric
den de belangenprikkels gelen
weer ingevoerd. Al gaat hete
niet van harte". e
„Vooral de kerken, specialist
goede bedoelingen, keuren it
spraken dikwijls het kapitalist
stelsel af, gewoon omdat het t<
seerd is op strevingen die met
keerd acht. Dat zal een ecok
totaal niet aanspreken, war
zegt: Wat leidt tot het beste l
taat voor de mensen? Men zef
eens, dat de mens bij brood i
niet kan leven, maar in het kij
iistische stelsel heeft hij wq
meeste brood".
„Ik geloof dat de mensen in b^j
rijke mate met rust gelaten
worden. Ik ben ook niet bang!
mensen met eigenbelang. Ik
bang voor idealisten; dat zij;
bommengooiers. De Duitsers
gen, toen ze idealistisch warej
les kort en klein. Met een Df
die van plan is op safari te gl
Oost-Afrika, een Mercedes o.
kleuren-tv te kopen en die ber,
zich daarvoor in te spannen,
zo'n Duitser heb ik liever te ri
dan met de idealistische. Hun
energie, die eerst in het vero
van de wereld stak, is nu gesi
in economisch presteren. Dat
ze heel wat onschuldiger". r
Dolgedraaid i
„Ik denk dan ook niet dat de|
tiek ooit omgebogen zal k(j
worden in de richting die voi
dereen het meest heilzaam f
politiek gaat, met die ethischj
vattingen over economische,
seis, dikwijls niet zoals dat eig
zou moeten. Zo van: wat pal
beste bij de mensen. Dan konj
met hun idealen. Maar met Iq
maak je mensen ongelukkig,
bij die Idealen te kort schlete
verleiding Is dan ontzettend
ze voor het stelsel pasklaar te
ken, ze voortdurend te frust
door te zeggen dat ze te laag
gronds zijn en dat het eigent
In feite minderwaardig is".
„Als je dat voortdurend verc
gaat dat langs Freudiaanse w
den duur het sterkst evenwich
storend werken. De boel draa
lemaal dol. De belastlngh
draait dol. Allerlei overheids
lingen draalen dol. Het respec
overheidsregelingen verdwijnt
neemt het recht in eigen han<
„Het mag allemaal nog net g
worden, maar er zijn toch al
nen dat men mensen de moi]
snoeren. Dat doen mensen dl'
zoveel respect hebben voel
waarheid van de dag. Maar
vindt dat Je goede argum
hebt, dan moet je ze toch]
steeds blijven zeggen. Ach
soms wordt er wel naar je d
terd, dan kom je ineens ergen
van jezelf tegen. Dan heb je M
best gedaan. Als je je mond H
is dat niet te verontschuldigen
dus prof. Hartog. 1
