Russische kinderen
#nken dat alleen Amerika
lombommen heeft"
u
nr
NIE BROOD („ZEKER WETEN") TERUG IN TELEVISIELAND
eer k
het financieel allemaal wat tegenzat, moest ook ik mijn dochter
een crèche brengen. Verder dan de kleedkamer kwam ik niet. Een
ogende Russin nam Masja van mf af en zelfs de speelruimte
it ik niet zien. Masja een luier omdoen? Vergeet het maar. Ze
;t in één dag zindelijk worden, verder geen gezeur, en werd met
teel stel kinderen tegelijk op de pot gezet. Had zo'n kind daar geen
|L dan werd het aan de centrale verwarming vastgebonden. Tot het
wilde". Masja, inmiddels drie turven hoog en vier jaar oud, is de
-jter van Connie Brood en Boris Aborow. Een Nederlands-Russisch
/jaar dat jarenlang in een piepklein flatje in Moskou huisde, maar
^jaar geleden toch voor Nederland koos. Connies terugkeer had
I wat voeten in de aarde. Ook al omdat ze als correspondente had
-«sirkt voor de IKON-en NOS-televisie, betekende haar arrestatie in
t '80 op het vliegveld van Moskou voor de Nederlandse dagbladen
i pagina-nieuws. Na twee maanden te zijn vastgehouden mochten zij
lasja alsnog vertrekken. Een half jaar later volgde haar echtgenoot,
s geleden kwam Connie Brood weer in het nieuws. Nu omdat haar
presentatie van „Zeker weten",
een tv-programma met kinderen
van tien tot twaalf jaar, niet zou
deugen. In haar Bussumse bene
denwoning veegt dit toonbeeld
van onafhankelijkheid de kritiek
snel terzijde. Legt het verschil uit
tussen Russische en Nederlandse
kinderen. En zegt van de dissiden
ten: „Een echte Rus gaat niet naar
het Westen. Hij lijdt in stilte en
laat de dingen gebeuren zoals ze
moeten gebeuren".
llaasje wodka?". Connie Brood, tweeënder-
klein van stuk en nogal tenger, glimlacht,
■"^t dat het geen Hollandse gewoonte is om
in de middag bezoekers op een stevige neut
lasten. „Maar in Rusland vond ik het juist zo
mmq dat wanneer je ook kwam de fles wodka
schijn werd gehaald.'En geloof maar niet,
/4rteen 9laasie kon weigeren. Sterker nog, de
i/52 >est tot de laatste druppel toe leeg en het
)touverd er daarna weer een nieuwe aangebro-
n kunt wel nagaan hoe het er op feestjes aan
erd i. Die mis ik hier wel. Er hing altijd zo'n typi-
leo, leer: vrolijk maar tegelijkertijd ook zo me-
//sch".
Broods donkere, expressieve ogen schltte-
lïln levenslust. Aan de periode die ze in Mos-
'®A>orbracht, bewaart ze goede herinneringen,
^s er bij wijze van spreken zo vrij als
„nageltje, had er een leuke, bpeiende baan en
vrienden. Dat drukte ik ook mijn familie op
irt, toen ik zo'n zeven jaar geleden aankon-
met Boris te zullen trouwen. Ze schrokken
"ettemin te pletter. Al in '70, toen ik mijn stu-
avische talen liet varen en als reisleidster
ridoskou vertrok, hadden ze me voor maf ver-
Maar nu dachten ze dat ik werkelijk knet-
was geworden",
gfctten in de tuin. Hollands nippend aan de
tussen hoogopgeschoten brandnetels, for-
rt ze bedachtzaam: „Natuurlijk, als ik me van
ptten daar wat had aangetrokken, was ik
■^orem geworden. In principe mag en kan er
Kinderen mogen niet huilen, niet uit de fles
Mjn. Een overheidsgebouw mag je niet zomaar
iwippen en een millimeter naast het zebra-
«pen kan je een flinke boete kosten als je
iste geen partijlid bent of buitenlander.
eer je op je studentenflat iemand van het an-
jeslacht ontvangt, word je onmiddellijk van
lagfversiteit gestuurd en denk maar niet dat je
laar ergens tegen kunt protesteren. Maar re-
ijn er om overschreden te worden. Als dat
!Pe! geldt, dan wel in Rusland. Wanneer je maar
enoeg volhoudt en mooie, vriendelijke praat-
...jrkoopt, blijkt alles daar toch mogelijk. De
1 n zelf zijn hier zo sterk van doordrongen, dat
jt overschrijden van regels bijna als een
beschouwen. Juist omdat ze zo vaak de
•ntspringen, zijn ze optimistisch".
25iaar in haringblikjes
n nu alleen het feit dat het in Rusland verbo-
>|$ieen privéfabriekje te hebben. Als particulier
}n maken wordt er gezien als een ernstig ver
span de communistische ideologie. Word je
'®"betrapt, dan loop je een reële kans op de
ïtraf. Ik herinner me het geval van een dlrec-
/an een haringfabriekje die, tegen betaling
Hamanten, kaviaar naar Japan uitvoerde. Om
indel te camoufleren stopte hij de kaviaar in
Iringblikjes. Maar wat gebeurde er? Die blik-
s Handden mèt de gewone haringblikjes in een
e- «centrum in Moskou. De huisvrouwen zeiden
its van. Die keken wel uit! Een hele tijd is dat
ed gegaan, maar tenslotte kwam het toch uit.
lan kreeg inderdaad de doodstraf. Maar denk
t de Russen wat voorzichtiger werden? Nog
wemelt het er van de privéfabriekjes en
rs. Nog steeds zijn er artsen en specialisten
|g«art werken".
i. fes verblijf in de Sovjet-Unie heeft in totaal
aar geduurd. De laatste zeven jaar woonde ze
aermanent. Naast haar journalistieke werk-
«heden voor de Nederlandse televisie deed ze
l0Blwerk voor een uitgeverij en voor Nederland-
"♦ndelslieden in Moskou. Via haar man Boris,
.Jlregisseur van beroep, leerde zij het sociale
■I in de Russische samenleving grondig ken-
|i Zo'n programma als „Zeker weten" dat ze
de VARA-televisie presenteert, zou dat nu
)t |n Rusland uitgezonden kunnen worden?
°iie: „Absoluut niet. Daar gaan ze ervan uit,
kinderen geen mening hebben over politiek.
Jjds wilde ik voor de IKON-documentaire
Flog en vrede" ook kinderen erbij betrekken.
rurlijk moest ik daarvoor eerst schriftelijk toe-
■iming vragen. In Moskou verwezen ze me naar
ngrad en daar weer naar Moskou. In Lenin-
mogen kinderen namelijk geen contact met
inlanders hebben, want die zouden epide-
j|3n verspreiden. Het eind van het liedje was dat
h allerhande duistere redenen geen toestem-
J kreeg. Toen ben ik maar gewoon straatinter-
8 gaan houden en stuitte daarbij op een jon-
dat ervan overtuigd was dat alléén Amerika
mbommen had en het Russische leger vrede-
-md was. Volgens mij denken de meeste Russl-
kinderen dat. Het SovjeNkind wordt lang
onmondig gehouden en groeit op in een col
lectief. Wanneer er geen grootmoeder Is of niet
veel geld, dan wordt het al twee weken na de ge
boorte in een crèche gestopt. Vaders en moeders
werken er immers allemaal. In die crèches worden
de kinderen enorm gedrild en als moeder heb je er
niets te vertellen. Van die ervaringen die ik daar
met Masja opdeed, ben ik ontzettend geschrok
ken. Kinderen aan de verwarming vastbinden als
ze niet op de pot willen dat gaat me toch wel te
ver. Het was er ook altijd zo angstaanjagend stil.
Er werd nooit herrie gemaakt. Eén keer hoorde ik
een kind huilen, maar dat ebde meteen weg toen
een ijselijke stem zei: Wie zit daar te janken? Zo
snel mogelijk heb ik Masja daar weggehaald. Later
heb ik wel eens een crèche in het zuiden bezocht.
Daar ging het anders aan toe. Maar ja, dat was
ook een modeschooltje waar ze toeristen rondleid
den".
Drie truien
„Toch moet je niet denken dat ze In Rusland niet
van kinderen houden. Het tegendeel Is waar. Er
bestaat een ziekelijke verheerlijking van het kind.
Waarschijnlijk komt dat omdat ouders vaak maar
één kind hebben, dat ze ook nog eens zelden zien.
Russische kinderen worden dan ook verschrikke
lijk verwend, iedereen danst naar hun pijpen. Ze
zijn zeurderig en afschuwelijk netjes; bepaald niet
als Nederlandse belhamels die zich om de haver
klap lekker vuil maken. Ook worden ze belachelijk
lang als kleuters behandeld. Ik had een neefje dat
op elfjarige leeftijd nog niet wist hoe hij een lucifer
moest aansteken. Toen ik hem dat wilde leren,
was het commentaar niet van de lucht. Voor griep
zijn die ouders daar trouwens ook panisch. Hartje
zomer trekken ze hun kinderen nog minstens drie
truien aan. Wanneer Ik Masja op een bloedhete
dag in een T-shirt kleedde, zag je ze denken: dat
mens houdt niet van haar kind".
Overgeplant naar een Goolse achtertuin manifes
teert Masja zelf intussen het nadrukkelijke tegen
deel door weliswaar hélemaal In haar blootje
dartel rond te huppelen. Wanneer ze roept: „Ik ga
naar Hilversum", is ze al bijna het achterpoortje
uit. Tasje eigenwijs onder de armen.
Moeder Brood: „In Moskou hoef Je over een ach
tertuintje nle* te dromen. De woningnood daar is
zeker tien kèer erger dan hier. Herenhuizen Van
Connie Brood, met dochter Masja: „Russische kinderen zijn verschrikkelijk verwend; iedereen danst
naar hun pijpen".
vóór de revolutie zijn er opgedeeld In „communa
le" woningen. Vaak moeten daar dan zes gezinnen
In leven. Vlak na mijn huwelijk woonde ik ook in
zo'n woning. Samen met een oorlogsinvalide, een
ex-verpleegster en een oude, demente vrouw met
een zoon die voortdurend dronken was. 't Was één
grote ellende. Niet alleen omdat het een souterrain
was en er pas na een uur lauw water uit de kraan
kwam, maar ook omdat er duizend-en-één regel
tjes golden. Zo moest de W.C.bril altijd omhoog
staan. Vergat ik dat, dan was er altijd wel iemand
die me daarop wees. Om elf uur werd de voordeur
gesloten en ruzie kreeg ik geheld, wanneer ik Hol
lands eten kookterdie lucht vonden mijn huisgeno
ten niet te harden. Uiteindelijk heb ik maar gezegd
dat ik voor mijn werk ambassadeurs moest ont
vangen. Toen heb ik een tweekamerflat in een bui
tenwijk gekregen".
Uren in de rij
Is de doorsnee-Rus dan zo sikkeneurig en onbuig
zaam? Connie schrikt. „Nee hoor, In wezen Is de
Rus ontzettend tevreden. Je zult hem nooit horen
klagen. Hij lijdt meer in stilte; laat de dingen over
zich heenkomen. Wél Is hij weinig flexibel en hecht
hij grote waarde aan sociale regels. Maar dat is
begrijpelijk. De mensen zijn er erg op elkaar aan
gewezen. Wil Je bijvoorbeeld een stukje vlees of
een doosje aardbeien kopen, dan moet Je uren in
de rij staan. Maar bedient een kennis In die winkel,
dan is het zo gepiept. Zaak is dus dat Je geaccep
teerd wordt, dat je veel vrienden hebt. Bij dit alles
telt nog een ander belangrijk aspect: de Rus wordt
niet geleerd zelfstandig te denken of kritisch te
staan tegenover de manier waarop hij zijn leven In
richt. Kijk alleen eens naar de berichtgeving In
kranten. Stuk voor stuk dringen die één mening
op: die van de Partij. Bekijk ook eens hoe het op
zo'n Partijcongres toegaat. Die duizenden mensen
vergaderen niet, ze horen aan en steken op het
gewenste moment hun vinger op".
ledereen, zowel achter als vóór het IJzeren Gor
dijn, ontkent het. maar volgens Connie Is het voor
een nlet-jood mogelijk om uit,Rusland te emigre
ren. „Juist door het slotakkoord van Helsinki. In
dit akkoord Is het recht van Joden op gezinshereni
ging vastgelegd en daardoor kunnen de Sovjet-au
toriteiten joden, die een uitnodiging krijgen van
een familielid uit Israël, nooit een uitreisvisum wei
geren. Wél kunnen ze tijd rekken en dat doen ze
dan ook. Maar wat gebeurt er nu? Sommigen laten
zich uitnodigingen sturen van mensen die zoge
naamd familie van hen zijn en beroepen zich dan
vervolgens op een of andere joodse voorvader.
Het liefst op Iemand van vóór de revolutie, want
dat is niet meer na te gaan; de ambtelijke papieren
uit die tijd zijn verdwenen. Ook gebeurt het, dat
men speciaal om deze reden met een jood trouwt,
want die heeft altijd wel een of ander familielid in
het buitenland. Uit Rusland komen is dus meer
een kwestie van lange adem en stalen zenuwen".
Overigens heeft deze Katja zo werd Connie in
het Oostblok genoemd niet zo'n hoge pet op
van Russen die naar het Westen gaan. „Het zijn
niet de beste mensen, maar eerder de handige
jongens die contacten met het buitenland hebben
weten te leggen. Hoewel, momenteel is dat ook
niet zo moeilijk meer. In Moskou hoef je maar een
persconferentie te beleggen of westerse journalis
ten vliegen als bijen op honing erop af. De laatste
tijd werd dat wel iets minder. Bij Sacharov bijvoor-,
beeld kwam op het laatst niemand meer. Ikzelf liep
overigens nooit die persconferenties af. Ik vond ze
oplichterij op grote schaal. Men organiseerde ze
meer om de sensatie en de aandacht dan om een
werkelijk belangrijk politiek geschil aan de orde te
stellen. Voor mij waren die figuren dan ook niet de
échte dissidenten. Van die hoor je nooit wat. Die
gaan anoniem en volstrekt individueel te werk en
proberen iets binnen hun eigen, directe omgeving
te veranderen. De échte dissident zal dan ook
nooit naar het Westen vertrekken".
Teleurgesteld
Terug naar het bekritiseerde tv-programma „Zeker
weten" waarmee Connie Brood zo'n maand gele
den voor het eerst op de buis kwam. Connie zou,
volgens sommige beroepskijkers, de kinderen niet
goed in de hand hebben gehad, waardoor er een
soort Babylonische spraakverwarring ontstond. En
ze zou de kinderen nauwelijks aangezet hebben
tot originele uitspraken, zodat de kijker te doen
kreeg met volwassenen In zakformaat. Connie
trekt zich deze kritiek nogal aan. Na haar terug
komst In Nederland is ze, ondanks de mooie belof
ten van tv- en krantemensen, zo goed als werkloos
geweest. Ze had alleen het boek „Gapende Hoog
ten" van Alexander Zinovjev te vertalen; voor de
rest moest ze duimen draalen en van de bijstand
leven. En ook haar man, had (en heeft) nog geen
werk. Maar niet alleen omdat ze dit programma als
mogelijke rentree tot televisieland beschouwde, is
ze teleurgesteld. Vooral óók omdat ze van die kri
tiek geen jota begrijpt.
Connie: „Niets lijkt gemakkelijker dan met klnde?
ren praten maar zelfs de onderwijzers die we be
naderd hebben, voelden er niets voor dit program
ma te presenteren. Het is ook zo'n gok. Kinderen
zijn nu eenmaal onvoorspelbaar. Tijdens de proef-
opnamen voor de eerste aflevering bijvoorbeeld
waren ze allemaal tegen kernenergie, maar tijdens
de echte opname waren ze er opeens minder op
tegen en zouden er zeker niet de straat voor op
gaan. Vantevoren is het ook moeilijk in te schatten
welk kind het meest aan het woord zal komen. Na
de eerste uitzending bleek dat de kinderen uit
Bussum, die toch welbespraakter waren, zich inge
pakt voelden door die uit Amsterdam terwijl wij
juist voorspeld hadden dat het precies andersom
zou gebeuren. En wat die chaos betreft. Het was
inderdaad lawaaierig, maar wat dan nog? Ik wil ie
der kind zijn zegje laten doen en als volwassene
behandelen. Met dat betuttelende gedoe krijgen
ze toch al genoeg te maken. Kijk maar naar het
jeugdjournaal. Dat brengt tut-tut-tut-verhalen,
waarbij ze op hun knieën moeten zitten, met de
duim in de mond".
Een ander verwijt betrof de opvallende afwezigheid
van kinderen van het platteland of van etnische
minderheden. Connie, verontwaardigd: „Maar
daar kan ik weinig aan doen. Plattelandskinderen
vallen weg omdat die doorgaans introvert zijn en
sowieso niet aan een VARA-programma mogen
meewerken. En kinderen van gastarbeiders krijg je
nauwelijks te pakken. Hun ouders zijn ontzettend
lastig. Ik heb meegemaakt dat ik gezellig bij Ma
rokkaanse ouders muntthee zat te drinken en
koekjes zat te eten, maar er toch niet in slaagde
hun dochter voor mijn programma te krijgen. Dat
was in strijd met de koran. Bovendien waren ze
bang dat hun kind er ongunstig zou afkomen, om
dat het de Nederlandse taal niet zo goed beheer
ste".
Smokkel
De aanvankelijke beschuldiging waarop Connie
Brood in maart 1980 door de Sovjet-autoriteiten
werd aangehouden, luidde: smokkel. Ze had wat
schilderijtjes en familierelikwieën bij zich van een
joodse familie die op een uitreisvisum zat te wach-.
ten. Twee dagen werd ze op het vliegveld vastge
houden en even zoveel dagen in een cel. Twee
maanden later werd de zaak „Brood" om duistere
redenen geseponeerd.
Connie: „Die tijd was werkelijk afschuwelijk. Masja
werd van me afgenomen en men behandelde mij
als een echte misdadigster. Ik werd van onder tot
boven op luizen onderzocht, mocht geen contact
met de buitenwereld hebben en werd voortdurend
In de gaten gehouden. Maar het ergste was nog,
dat ik niet wist waar ik aan toe was. Ze kwamen
telkens weer met andere wetsartikelen aan en ver
zonnen steeds nieuwe aanklachten, onder andere
spionage. Tenslotte wilden ze alleen de naam van
die joodse familie horen, maar dat vertikte ik".
Een bittere ervaring uiteraard, maar de verbon
denheid van Connie met het Russische volk is er
niet door aangetast en nog steeds zou ze het liefst
documentaires willen maken over deze samenle
ving. „Maar Ja, de interesse hier in het Westen
gaat alleen uit naar de dissidenten en niet naar de
gewone Rus. Het zal er dus wel niet van komen.
Beter is het misschien Chinees te studeren. Voor
dat land neemt de belangstelling almaar toe".
LUDUINA SALTERS
