Prenten getuigen van een
schone, geordende wereld
Basisbeweging betreurt
opheffing commissie
„Pluriformiteit"
Bela Bar tok herdacht
op muziekfestivals
kerk
wereld
LEVEN EN WERK VANM.C. ESCHER
Pinocchio
100 jaar oud, maai
nog springlevend
et
Bhagwan-commissie e
wil ook onderzoek
naar invloed kerken
KUNST
LEIDSE COURANT/
DONDERDAG 9 JULI 1981 PAG»
De graficus Maurits Cornells Escher (1898-1972)
kan gelden als een van de populairste Neder
landse kunstenaars van deze eeuw. Zijn pren
ten, vooral die welke 'onmogelijke dingen' uit
beelden, maar ook zijn vlakverdelingen waarbij
onderwerp en achtergrond telkens verwissel
baar lijken, zijn erg populair. En dat geldt niet
alleen voor ons land, maar ook elders in Europa
en in de Verenigde Staten en Japan. Een nieuw
boek over de kunstenaar 'Leven en werk van
M.C. Escher' verschijnt dan dan ook in de kolos
sale oplage van 115.000 exemplaren en komt
eveneens uit in de Verenigde Staten, Groot Brit-
tannië. Frankrijk, Japan, Duitsland, Italië en
de Scandinavische landen.
Toch is het kunstenaarschap van Escher lange tijd
een omstreden zaak geweest. Men vond zijn pren
ten te bedacht, zag er teveel gegoochel in. De grote
ommekeer werd eigenlijk pas in 1968 ingezet toen
het Haags Gemeentemuseum een grote eenman-
stentoonstelling van zijn werk inrichtte. Escher had
natuurlijk al eerder geëxposeerd; in Italië, waar hij
lange tijd woonde en werkte, en ook in ons land,
o.m. in 1954 in het Stedelijk te Amsterdam. Maar
dat was ter gelegenheid van een internationaal ma
thematisch congres en beoefenaars van die weten
schap hadden altijd al een grote belangstelling voor
het werk van de kunstenaar gehad.
Maar de Haagse tentoonstelling, gehouden bij zijn
zeventigste verjaardag, was de eerste die een be
langrijk kunstmuseum op eigen initiatief inrichtte
en ook duidelijk als kunst presenteerde. Het liep er
storm. De catalogus van de tentoonstelling werd
uitgangspunt voor 'De werelden van M.C. Escher',
dat in 1971 als 'Boek van de Maand' in een grote
oplage uitkwam en op de dag van verschijnen al
praktisch uitverkocht was. Dat boek kwam bij
Meulenhoff uit en lag weer ten grondslag aan het
thans bij dezelfde uitgeverij verschenen 'Leven en
werk van M.C. Escher'. Een aantal auteurs werkte
er aan mee onder .leiding van J.L. Locher, destijds
hoofdconservator van het Haags Gemeentemuseum
en inrichter van de tentoonstelling.
De mens achter de kunstenaar
Het nieuwe boek omvat een catalogus van het com
plete grafische oeuvre met afbeeldingen van alle
prenten. Voor bezitters van 'De werelden van M.C.
Escher' betekent dat een verdubbeling, maar wat
het nu verschenen boek zo uniek maakt is het feit
dat van de mens Escher, die in vorige publicaties
altijd achter de kunstenaar verborgen was geble
ven, een indringend beeld wordt gegeven. In dat
gedeelte van het boek steekt een flink stuk autobio
grafie, want voor een belangrijk deel bestaat het uit
fragmenten van brieven die de kunstenaar schreef
aan vrienden en familieleden. Escher bewaarde
van al zijn brieven een kopie. Hij was een vaardig
en gezellig brievenschrijver. Een aardige man in
veel opzichten trouwens. Leek daarin op zijn vader,
die een dagboek bijhield waaruit de samenstellers
konden putten voor bijzonderheden over de jeugd
en de eerste jaren van Eschers kunstenaarschap.
Band van Möbius II, houtgravure 1963.
Hersengymnastiek
In het midden van de dertiger jaren ging Escher in
zijn prenten een nieuwe koers varen. Al vroeger
had hij geëxperimenteerd met vlakverdelingen.
„Hersengymnastiek mijner puzzelarijen" noemt hij
het zelf.
Uit het boek blijkt dat Escher zelf het grootste ple
zier had in het uitdenken, uitmeten en berekenen
van zijn vaak hels-moeilijke constructies. Mathema
tici over de gehele wereld raakten opgetogen over
zijn werk, stuurden hem vaak lange brieven: „Drie
zijdjes vol met explicaties van wat ik eigenlijk wel
gedaan heb. Jammer dat ik er niets, maar dan
ook niets van begrijp".
In zijn brieven toont Escher bepaald weinig zelfo
verschatting: „God god, ik wou dat ik eens een
beetje beter leerde tekenen! Wat kost het toch een
inspanning en volharding om het goed te trachten
te doen", schrijft hij in 1955, het jaar waarin o.m.
zijn schitterende 'Drie werelden' tot stand kwam.
Hij was toen al ver over onze grenzen beroemd,
vooral in Amerika waar na artikelen in de tijd
schriften Time en Life een ware Escher-rage ont
stond, vooral in wetenschappelijke kringen. Er Klimmen en dalen, litho 1960.
Lucht en water, houtsnede 1938.
kwam zoveel vraag naar zijn prenten dat hij nau
welijks meer aan nieuwe bladen toekwam. Dat
kwam ook omdat hij zijn houtgravures niet op een*
pers drukte, maar ze op de Japanse manier met een
spateltje afwreef, wat wèl betekende dat zijn blok
ken ook na een flinke oplaag onbeschadigd bleven.
In arrenmoede besloot hij toen maar zijn prijzen
fors te verhogen.
Levensgenieter
Escher komt in het boek naar voren als een levens
genieter. Hij genoot van goede boeken, muziek en
vooral van reizen. Een zeereis op een vrachtschip
was iets waar hij maandenlang naar kon uitzien,
wat hij met ernorm veel genoegen beleefde en
waarover hij later smakelijk kon vertellen of schrij
ven. Ondanks zijn altijd wat zwakke gezondheid,
die hem vooral in latere jaren parten speelde en de
ongemakken van de ouderdom in die latere jaren
bleef zijn kijk op het leven altijd aan de zonnige
kant
Sollen met zekerheden
In 1965 kreeg Escher de cultuurprijs van Hilver
sum. Hij hield toen een voordracht waarin hij zijn
filosofie over zijn kunst zó samenvatte:
„Ik probeer in mijn prenten ervan te getuigen, dat
wij leven in een schone, geordende wereld, en niet
in een normenloze chaos, zoals het soms lijkt. Mijn
onderwerpen zijn óók dikwijls speels. Ik kan het
niet laten om met onze onomstotelijke zekerheden
te sollen. Het is bijvoorbeeld een plezier, om willens
en wetens twee- en driedimensionaliteiten, plat en
ruimtelijk door elkaar te haspelen en om met de
zwaartekracht de draak te steken.
Weet u zéker of een vloer niet tevens een plafond
kan zijn
Bent u er vast van overtuigd dat u hóger komt, als
u een trap oploopt
Staat het voor u vast, dat een half ei niet tevens een
lege dop is?
Dergelijke, ogenschijnlijk dwaze vragen, stel ik ten
eerste aan mijzelf (want ik ben zelf mijn eerste toe
schouwer), en daarna aan de mensen die zo vrien
delijk zijn mijn werk te komen bekijken. Het geeft
voldoening om te merken dat er nogal wat mensen
plezier hebben in dit soort van speelsheid, en dat ze
niet bang zijn om muurvaste realiteiten te relative
ren"
Behalve de catalogus en het ten dele zelf-vertelde
levensverhaal bevat het boek een bijdrage van wis-
kunde-docent Bruno Ernst over 'De visie van een
methematicus' en een herdruk van Eschers in 1958
in kleine oplage verschenen Regelmatige vlakver
deling, mèt de originele illustraties.
Het boek is schitterend uitgegeven met ruim 600 il
lustraties, waarvan 36 in kleur. Voor tal van men
sen een werk om levenslang plezier van te hebben.
VOLKERING
Leven en werk van M.C. Escher. Auteurs F.H.
Bool, Bruno Ernst, J.R. Kist en F. Wierda onder
hoofdredactie van J.L. Locher. Uitg. Meulenhoff
Nederland bv. Prijs 79,50.
(Van onze
correspondent Cees
Manders)
ROME Pinocchio
Is deze week 100
jaar oud geworden,
maar dese vergevor
derde leeftijd heeft
op hem nauwelijks
enige sporen achter»
Slaten. Integendeel,
t houten mannetje
dat door een ge»
heimzinnige fee in
een mensje wordt
veranderd en tel
kens wanneer het
liegt een lange neus
krijgt, is springle
vend, en bewijst
elke dag weer meer
levenskracht
Op 7 juli 1881 ver
scheen in een kinder
krant in Florence in
Italië de eerste afle
vering van „De ge
schiedenis van een
poppetje", en dit eer
ste deel heette:
„Avontuur van Pi
nocchio". De schrijver
was een arme sloeber
Carlo Lorenzo (of
zoals hij zich ging
noemen: Carlo Collo-
di). Collodi had het
als ambtenaar tweede
klasse niet breed en
vulde zijn schamele
loon aan met het
schrijven van sprook
jes. Zoals veel andere
scheppers van grote
kunst had ook hij
moeite zijn voort
brengsels te slijten.
Pinocchio had succes
bij de lezertjes van
Florence en twee jaar
later ontfermde een
ondernemend druk
ker zich over het ver
haal. Van dat ogen
blik af verspreidde
het verhaal zich over
de hele aardbol. Wat
het aantal vertalingen
betreft, doet Pinoc
chio de bijbel flinke
concurrentie aan.
Elke taal die zich van
het geschreven woord
bedient, kent een ver
taling van Pinocchio,
en elke avond voor
het slapen gaan, ver
tellen ouders het ver
haal van Pinocchio
aan de kleintjes, over
al ter wereld.
Walt Disney's weer-
Wereldbekend werd Pinocchio door de (ilm van Walt Disnr
gave van Pinocchio is
nu het bekendst,
maar de tekeningen
die de vroegste avon
turen van Pinocchio
in de vorige eeuw il
lustreerden laten een
klein mannetje zien:
Een klein eigenwijs
ogend heerschap, met
een puntmuts op, met
een lange spitse rteus,
en een mannetje dat
met de handen in de
zij uitdagend de we
reld inkeek. Die we
reld was en is nog
steeds gevuld met
leugens, en dat is
waarschijnlijk de eni
ge verklaring voor de
onsterfelijkheid van
deze kleine leuge
naar. Iedereen vertelt
leugens, men is het
zich niet eens meer
bewust, men wil het
gewoon niet weten.
Pinocchio voelt en
ziet direct wanneer
hij in de fout gaat, als
zijn neus zich ver
lengt. Hij is de vlees
geworden leugen, de
personificatie van de
onwaarheid. Pinoc
chio is de hoofdper
soon van een kinder
verhaal dat alleen
maar iets zegt over
hoe de ouderen, de
volwassenen zich ge
dragen. Hoe moeilijk
het is de rechte weg
te blijven bewande-
lén.
Pinocchio is een van
de grote bijdragen die
Italië aan de westerse
beschaving heef!'
geven, en zijn e
feest heeft hieil
langwekkende j
een zettingen ovèi
rol van de leug(<
de geschiedenis i
het heden opgelet
Italië is trots o f
nocchio, maar I
zonder spot word'
gemerkt, dat
dit land deze kr<
leugenaar had
nen voortbrengeijc
misschien wel tem<
want hoeveel lapi
zijn waar de le?r:
zo'n fatsoenlijk ejt
respecteerd uil
heeft aangenomej
de politiek van
zijn de lange n<r
vaak niet meer t<d
len.
AMSTERDAM De Association des Festivals
de Musique, waarvan ook het Holland Festival
deel uitmaakt, heeft de volgende bijzonderhe
den verstrekt over komende manifestaties:
Luzern (15 aug.-9 sept.) Herdenking van de
100ste geboortedag van Béla Bartók en George
Enescu. Hiernaast brengt de Bibliothèque Cen
trale een expositie, gewijd aan Gustav Mahler.
Van Enescu wordt, in concertversie met de oor
spronkelijke Frans tekst, de opera 'Oedipe' ge
bracht. Verder wordt onder meer voor het
eerst, onder de titel 'Le compositeur dans son
monde', een middag met Rudolf Kelterborn ge
presenteerd.
Edinburgh (16 aug.-5 sept.) Eerste uitvoerin
gen van Tavener's werk voor orkest 'Akhama-
tova Requiem' en Menotti's 'Moans, Groans,
Cries, Sighs'. Europese première van Copland's
'Vioolsonate' in een transcriptie voor contrabas.
Britse première van Reimann's 'Unrevealed'.
Strijkkwartet no. 4 'L'Autunno' en 'Kammer-
musik 1958' van Henze. Musgrave's 'The Voice
öf Ariadne' door de Studio van de Keulse ïd<
ra. in<
n
Stresa (15 aug.-18 sept) Het Praags Phiir
monisch Koor brengt twee hoofdwerke»k
zijn repertoire: de 'Messe du Pape Marcel'zal
Palestrina en de zelden uitgevoerde 'Les»r
spres de la Sainte-Vierge, op. 37' van Raciie
ninov. Verder laureaten van de jeugdconrjst
sen uit Italië, Rusland, Japan en Oostenrijïw
te
Besan$on (3-20 sept.) Werken van Bartèn
twaalf concerten. Barokmuziek in negen ter
certen, m.m.v. Philippe Herreweeghe en bi
lippe Beaussand. Vooruitlopend op het Fesori
du Film Musical wordt 'La Nouvelle Babykei
vertoond. De muziek van Sjostakowitsj \v_
uitgevoerd door het Orchestre de Besai
o.l.v. Marius Constant. Ter gelegenheid van
dertigste Concours International de Jan.
Chefs d'Orchestre verschijnt een brochure
de ontwikkeling van de laureaten. De coif
ten zijn dit jaar over 20 steden in Franchë
mité verspreid. f
Seminariesin
Malawi dicht
wegens
gebrek aan geld
Twee seminaries in Mala
wi, waarmee de Pauselij
ke Missiewerken Neder
land al teintallen jaren
nauwe contacten onder-
houden, moeten wegens
gebrek aan fondsen voor
tijdig sluiten. De 143 stu
denten zijn naar huis ge
stuurd. De seminarielei
ding hoopt in september
de opleiding weer voort te
zetten, wanneer nieuwe
fondsen uit Rome en Ne
derland zijn ontvangen.
Het gaat om het groot-semi
narie van Kachebere in Li
longwe met 98 studenten en
het seminarie van Zomba
met 45 studenten. Beide se
minaries leiden niet alleen
toekomstige priesters op
voor Malawi. Ook studen
ten uit omringende landen
kunnen er terecht.
Het seminarie van Kache
bere dateert uit 1930; het se
minarie van Zomba begon
vijf jaar geleden. De plaats
Zomba was gekozen, omdat
daar ook een protestantse
theologieopleiding is, waar
mee nauwe contacten wor
den onderhouden voor de
oecumenische vorming der
priesterstudenten.
De seminaries van Kache
bere en Zomba ontvangen
veel steun uit Rome en uit
Nederland. PMW-Neder-
land financiert de opleiding
van een tiental studenten.
De rest komt uit PMW-
Rome. De studiebeurzen ko
men tot dusver op 1200 gul
den per student per jaar.
Wegens de stijging van de
dollarkoers zullen de bijdra
gen uit Rome en Nederland
met ruim dertig procent
moeten worden verhoogd.
Voor PMW-Nederland bete
kent dit, dat een beroep
moet worden gedaan op de
fondsen, die voor het begro
tingsjaar 1982 worden inge
zameld.
De Landelijke Basisbewe
ging van Kritische Groe
pen en Gemeenten in Ne
derland betreurt het dat
de Nederlandse bisschop
pen hebben besloten de
landelijke basisbeweging
voortaan alleen per bis
dom te benaderen. Dit
schrijft de basisbeweging
aan de bisschoppen naar
aanleiding van hun be
sluit van 23 juni 1981 om
de bisschoppelijke com
missie „Pluriformiteit en
Gemeenschap" op te hef
fen.
sisbeweging vindt het niet
correct dat de bisschoppen
bij de opheffing constateren
dat groepen nauwelijks een
beroep op de commissie
hebben gedaan. De basisbe
weging heeft herhaaldelijk
laten blijken het contact
met de bisschoppen via de
bisschoppelijke commissie
op prijs te stellen, maar ver
nam sinds juni 1979 niets
meer van de commissie.
De basisbeweging ziet in het
besluit der bisschoppen
weer een duidelijk andere
benadering en ontwikkeling
binnen de Nederlandse
christelijke geloofsgemeen
schap dan die met name
sinds het Pastoraal Concilie
van Noordwijkerhout ge
bruikelijk begon te worden.
Zij zegt te doelen op het ge
groeide inzicht dat het
evangelisch getuigenis in
deze tijd en in de Neder
landse samenleving het
meest gebaat is bij landelij
ke besluiten en beraden.
Tegen de achtergrond van
deze overwegingen vraagt
de basisbeweging zich af
hoe de bisschoppen als na
tionale bisschoppenconfe
rentie denken om te gaan
met een landelijke en oecu
menische organisatie als de
basisbeweging, die intussen
op uitnodiging waarnemer
is geworden in de Raad van
Kerken. Met het opheffen
van de bisschoppelijke com
missie is volgens de basisbe
weging een mogelijkheid
verdwenen om ook lande
lijk, op het niveau van de
bisschoppenconferentie
nieuwe manieren van gelo
vig doen en denken te in
ventariseren en voor de ge
loofsgemeenschap vrucht
baar te maken.
Korte metten
De Braziliaanse minister
van justitie, Ibrahim Abi-
Ackel, heeft een wijziging
aangekondigd van de als
discriminerend ervaren
Immigratievoorschriften
voor missionarissen en
zendelingen. Voortaan zal
de regering afgaan op de
verklaring van de desbe
treffende kerk. Verwacht
wordt, dat de nieuwe voor
schriften in september van
kracht zullen worden. Vol
gens de nieuwe regeling
zullen binnenkomende
missionarissen en zende
lingen eerst een voorlopi
ge verblijfsvergunning
krijgen. Na enkele maan
den kunnen zij een perma
nente vergunning aanvra
gen Moeilijkheden wor
den voorgelegd aan een ge
mengde commissie van
kerk en staat Van rege
ringszijde is wel gewaar
schuwd, dat missionaris
sen en zendelingen zich
uitsluitend met godsdien
stige zaken mogen bezig
houden en niet met bin
nenlandse politieke pro
blemen.
Calcutta, is 74 jaar oud in
Palermo overleden. Hij was
istig uit
Albaniën
provincie van Joegoslavië.
Na de bezetting van zijn
land, nam hij dienst in het
Italiaanse leger. Na de twee
de wereldoorlog werd Lazar
Bojaxhiu door een militair
gerechtshof in de Albanese
hoofdstad Tirana bij verstek
ter dood veroordeeld. Hij
woonde sinds dertig jaar op
Sicilië en had daar de lei
ding van een farmaceutische
fabriek.
De synode van de angli
caanse kerk heeft op haar
synode in York gestemd
voor het principe, dat er
omstandigheden zijn,
waarbij gescheiden men
sen tijdens bet
bet leven van
hun vroegere huwelijk
spartner in de kerk mogen
trouwen. Dat was tot nu
toe niet toegestaan. Op de
veronderstelling, dat de
kerk van Engeland met
een soepelere houding te
genover gescheiden men
sen echtscheiding kan be
vorderen, antwoordde de
aartsbisschop van Canter
bury, dr. Robert Runcie,
dat nauwelijks is bewezen,
dat mensen met schei
dingsplannen zich iets
aantrekken van religieuze
sancties.
De Britse methodisten, bijen
in Norwich, hebben hun
voorlopige goedkeuring ge
hecht aan plannen om een
verbond aan te gaan met de
anglicaanse Kerk van Enge
land, alsmede met de United
Reformed Church, de Chur
ches of Christ en de Her
nhutters. Een dergelijk sa
mengaan zou de eerste stap
zijn in de richting van orga
nische eenheid van genoem
de kerken. De methodisten
zouden bisschoppen in hun
systeem moeten accepteren
en al de betrokken kerken
zouden eikaars ambten en
sacramenten erkennen.
In het Westduitse Wupper*
tal zal van 2 tot 7 augustus
het uitvoerend comité van
de WARC. de World Al
liance of Reformed Cur-
ches, bijeenkomen ter
voorbereiding van de alge
mene vergadering in au
gustus 1982 in Ottawa, Ca
nada. Het thema van deze
vergadering is :*Van U is
het Koninkrijk en de
kracht en de heerlijkheid".
ongeveer zestig mil
joen leden, sommigen
meer dan een miljoen elk,
anderen slechts een paar
honderd. Nederlandse le
den zijn de Nederlandse
Hervormde Kerk, de Gere
formeerde Kerken in Ne
derland en de Remon
strantse Broederschap.
dat
irh
nte
„Bhagwan's Kommissie
Onderzoek Kerken", een
commissie waarin Neder
landse volgelingen van de
Indiase goeroe Bhagwan
Shree Rajneesh zitten,
heeft psychiatrische in
stellingen een brief ge
stuurd over de mogelijke
relatie tussen psychische
stoornissen en het lid
maatschap van een kerk.
De brief, met het brief
hoofd van het staatstoe
zicht op de volksgezond
heid, Is een vervalsing
van een analoge brief van
de overheid met vragen
naar opnamen van (ex-
)sekteleden.
Zoals Swami Anand Adi
van „Bhagwan's Kommissie
Onderzoek Kerken" mee
deelt, wil de commissie het
„discriminerende karakter"
aan de kaak stellen van het
onderzoek door de overheid
naar sekten.
In de vervalste brief staat
dat een hoog percentage
van de jaarlijks rond 21.000
opnamen in psychiatrische
inrichtingen een kerkelijke
achtergrond heeft Bhag
wan's commissie wil met dt.
brief en de bijgevoegde vraj
genlijst, waarin het woord
„sekte" is vervangen dool a
het woord „kerk", „een oi
penbare discussie op ganpD
brengen". Swami Anand
Adi zou het zelfs wel tot eeiN
rechtszaak willen laten ko»e?P
men.
Adi ziet in het onderzoeï"b«
naar de sekten invloed var*ra
de kerken. „De kerken zoe*r U1
ken de oorzaak van hutf"en
problemen, zoals de massalf1en
leegloop, niet bij zichzelf}™ -
maar richten zich op de be23*"
strijding van anderen", zo- th
stelt zij ffj!'
Swami Anand Adi deeldPltie
mee dat de goeroe Bhagwaij»eve
Shree Rajneesh zijn discipe"
len zelf een onderzoek naaf"
de invloed van de kerkerl (J.
heeft gesuggereerd. „Bhag'
wan's Kommissie Ónder§j£
zoek Kerken" heeft enkele
maanden geleden al d<tET<
„parlementaire heksenicj^
jacht", zoals zij het formfflfa
leert, gehekeld en daarbjj^ma
benadrukt, dat een onderrsc^{
zoek naar de kerken even-nner
eens dringend gewenst is. fensi
-tor hi
