Bokrijk t;
wintaan
schoonh
FOREL HEEFT
CHEMIE VERSLAGEN
ITE
„En In alle gewesten
wordt de stem van het water
met zijn eeuwige rampen
gevreesd en gehoord",
dichtte H. Marsman in een tijd dat het wa
ter nog een constante bedreiging vormde
voor ons waterland. Er ia sindsdien veel
veranderd. De Deltawerken zijn aangelegd,
we voelen ons veilig achter onze dijken,
nou ja, bijna dan, we hoeven geen water
vrees meer te hebben, die grote plas zal
ons niet meer deren. Kortom, we hebben
in dat opzicht goed „huisgehouden". Maar
waterhuishouding is nog wat anders, het is
ook de „regeling van het gebruik van de
beschikbare middelen van watervoorzie
ning voor de verschillende behoeften van
de samenleving", zoals Van Dale defi
nieert. En in dat opzicht komt bij velen
toch de angst weer boven. Vervuilde rivie
ren, binnendringend zout water, te laag
grondwaterpeil, git in het drinkwater, war
mer wordend oppervlaktewater, toene
mend waterverbruik, het zijn allemaal be
grippen die niet alleen meer de deskundi
gen maar ook de leek zorgen beginnen te
baren, geconfronteerd als hij telkens weer
wordt met alarmerende berichten.
NIEUWEGEIN Nederland is een groot ge
zin en om zo'n huishouden te kunnen bestu
ren is wat meer nodig dan slechts een greep
in de huishoudportemonnee. De Nederland
se Maagd heeft als goede hulsmoeder
voor zover dat niet in strijd Is: maagd en
moeder aan de oudste zoon de verant
woording overgedragen voor een stukje van
de huishouding, de waterhuishouding. Wa
terstaat mag het water inschenken, maar hij
moet wel zorgen dat hij niet morst en dat het
water schoon blijft. Ook geen sinecure als Je
dat water moet halen uit de sloot waarin de
buren hun vuil storten. Waarmee meteen
duidelijk wordt dat water niet alleen op het
nationale vlak maar ook op het internationa
le vlak een probleem is. En mondiaal gezien
nog een veel groter, zij het dan van een iets
andere aard. De helft van de wereldbevol
king, ongeveer twee miljard mensen, heeft
geen redelijke kans op voldoende en zuiver
drinkwater. Om hier verandering in te bren
gen hebben de Verenigde Naties de jaren
tachtig dan ook uitgeroepen tot waterdecen
nium onder het motto „schoon drinkwater
en sanitaire voorzieningen voor iedereen in
1990".
Het is voornamelijk In de geïndustrialiseerde
landen, die nog geen gebrek aan water heb
ben, dat men zich steeds meer zorgen
maakt over de kwaliteit van dat water. Niet
ten onrechte, want het oppervlaktewater
wordt vuiler en vuiler en ook het grondwater
Met miljoenen tonnen aan allerlei soorten
gif komt vader Rijn bij lobith ons land bin
nen
twee emmertjes water halen
is in vele gevallen niet meer wat het zou kun
nen zijn. Een paar cijfers: De Rijn voert per
jaar gemiddeld 69 miljard kubieke meter wa
ter aan, de Maas 8 miljard. In 1978 voerde
de Rijn de volgende hoeveelheden verontrei
nigingen mee: 20 ton kwik, 900 ton koper,
50 ton arsenicum, 7500 ton zink, 110 ton
cadmium, 1750 ton chroom, 1250 ton lood,
1.340.000 ton nitraat, 96.000 ton orthofos-
faat, 11.800.000 ton chloride. En behalve dat
zit er in het Rijnwater, zoals dat bij Lobith in
ons land komt, nog een behoorlijke portie
olie, fenol, detergenten, biociden en nog zo
wat vergiften meer. En voor wie al die moei
lijke namen weinig zeggen: bij elkaar is het
voldoende om de hele Nederlandse bevol
king In één klap uit te roeien. De Maas Is ge
lukkig aanmerkelijk minder verontreinigd.
Daarom gebruiken de waterleidingbedrijven
van Rotterdam en Den Haag geen Rijnwater
meer, maar Maaswater, via spaarbekkens in
de Biesbosch en de Andelse Maas. Ook
Noordwest-Brabant en Zeeland maken ge
bruik van die bekkens of gaan er in de na
bije toekomst gebruik van maken.
De 98 waterleidingbedrijven die Nederland
telt en waarvan er 68 worden geëxploiteerd
door gemeenten, leveren per jaar ruim 1 mil
jard kubieke meter drink- en industriewater
aan particulieren en bedrijven. Van die 1054
miljoen m3 leidingwater in 1979 is 694 mil-
|oen m3 grondwater en 360 miljoen m3 op
pervlaktewater uit rivieren en meren. De in
dustrie wint ook nog haar eigen water. Glo
baal Is dat zo'n 750 miljoen kubieke meter.
Twee derde gedeelte ervan is grondwater.
Toilet
Onvoorstelbare zondvloeden water, maar
voor rekenmeesters begrijpelijker als men
bedenkt dat Iedere Nederlander ongeveer
125 liter water per dag gebruikt. Alleen al
voor het doorspoelen van het toilet gebruikt
de Nederlander per dag 35 liter water en
daarenboven nog eens 18 liter per dag om
zijn wasmachine mee te vullen. En het ziet er
naar uit dat dit verbruik in de komende jaren
nog gaat stijgen. Al dat water moet ergens
worden gewonnen, gezuiverd en gedistribu
eerd. Voor vele toepassingen, bijvoorbeeld
voor het doorspoelen van het toilet, zou ei
genlijk niet eens drinkwater nodig zijn. Dat
zou best kunnen gebeuren met ongezuiverd
water. Vandaar dan ook dat er ai stemmen
zijn opgegaan om maar een dubbel leiding
stelsel aan te leggen, een leiding voor drink-,
kook- en waswater, en een andere voor wa
ter voor andere doeleinden. Plannen In die
richting zijn echter niet uitvoerbaar, omdat
een tweede leidingstelsel veel te duur zou
worden.
Het beste en veiligste drinkwater is grond
water. Schadelijke bacteriën, virussen en gif
tige stoffen komen er na zuivering niet In
voor. In verband met het welzijn zijn de lage
constante temperatuur van het water en de
afwezigheid van reuk en smaak in het grond
water van belang. In 1972 kwam er dan ook
een regeringsbeslissing die zei: „Grondwater
dient, waar mogelijk, te worden bestemd
voor huishoudelijk gebruik en die industriële
Forellen
In Nederland wordt er echter alles aan ge
daan om ook van het Rijn- en Maaswater
veilig drinkwater te maken omdat het grond
water alleen niet voldoende is. Het KIWA
(Keuringsinstituut voor waterleldingsartike-
len) heeft kortelings een nieuw speurwerkla
boratorium geopend in Nleuwegein. Met de
modernste apparatuur wordt daar water ge
controleerd: computerschijven draaien, prin
ters ratelen. Opvallend is echter dat het di
recte alarmsignaal als er plotseling iets mis
Is gegaan met het Rijnwater door een
scheepsongeval bijvoorbeeld of door indus
triële giflozing komt van een paar vissen,
regenboogforellen om precies te zijn. Het
Kiwa heeft namelijk een Biologisch Bewa
kingssysteem (BBS) ontwikkeld om dergelij
ke calamiteiten snel aan te tonen zodat de
waterleidingbedrijven die het oppervlaktewa
ter gebruiken als grondstof voor de drinkwa
terbereiding, tijdig maatregelen kunnen ne
men. Dat systeem gaat ervan uit dat het ge
drag van regenboogforellen verandert wan
neer plotseling hoge concentraties vergif in
het water voorkomen. Onder normale om
standigheden zwemt een forel tegen de wa
terstroom in. Onder invloed van giftige stof
fen echter verliest de forel dit gedrag. Hij
laat zich dan meedrijven met de stroom. Die
verandering van gedrag wordt in het labora
torium van het Kiwa geregistreerd door foto
cellen. Het systeem bestaat uit drie langwer
pige doorzichtige plastic bakken. Kanalen
als het ware. In elk kanaal komt één forel
voor. Van elke forel wordt het gedrag gere
gistreerd door fotocellen. Als ten minste
twee van de drie forellen binnen een half uur
een abnormaal gedrag vertonen dan wordt
een alarmsignaal gegeven. Jarenlang onder
zoek met Rijnwater heeft aangetoond dat
het systeem goed werkt. Het is inmiddels
door enkele andere landen overgenomen.
De forel heeft de chemie verslagen.
Water is een levensbehoefte. Maar dat wil
nog niet zeggen dat dan maar alles moet
worden opgeofferd aan de waterwinning,
vinden de milieubeschermers. Het centrum
voor milieukunde van de Rijksuniversiteit
Leiden werkt mee aan de milieu-effect-rap
portering in Zuid-Kennemerland en aan het
integraal onderzoek drinkwatervoorziening
Zuid-Holland. Dr. H. A. Udo de Haes, direc
teur van het centrum, meent: „Het waterwin-
ningsbeleld kan in een meer vriendelijke
richting worden omgebogen. Alle aandacht
moet dan gericht worden op die punten
waarop de belangen van drinkwaterwinning
en natuurbehoud niet strijdig zijn en waarbij
samenwerking mogelijk en noodzakelijk is".
Vervuiling
Allereerst, zo meent hij, zal gecoördineerd
de strijd moeten worden aangebonden te
gen de vervuiling van het nationale grond
en oppervlaktewater en de internationale ri
vieren. Verder is samenwerking nodig bij de
bescherming en het beheer van de betrok
ken waterwingebieden en het streven naar
een verstandig en niet verkwistend waterver
bruik.
De grootste problemen voor de planten
groei, de vogelstand en het landschap wor
den veroorzaakt door de huidige grondwa
terwinning en oppervlakte-infiltratie in de
duinen. Volgens directeur Udo de Haes zijn
er verschillende andere methoden die gun
stiger perspectieven bieden. Zo kan men bij
voorbeeld oeverwater winnen langs de rivie
ren op een afstand van honderd tot driehon
derd meter van de rivier en werken met pers
putten voor diepte-infiltratie in de duinen.
Verder zou men spaarbekkens kunnen aan
leggen op weinig kwetsbare plaatsen in ons
land. De plaatskeuze is daarbij erg belang
rijk. „Er moet zeker geen vierde bekken in
de Biesbosch komen. Een bekken in het ak
kerbouwgebied van Zuidelijk Flevoland
daarentegen zou zelfs een positieve werking
kunnen hebben als bufferzone voor het unie
ke Oostvaardersplassengebied", zegt Udo
de Haes.
Droogte
De grote hoeveelheden water die aan de
grond worden onttrokken, doen de grond
waterspiegel aanmerkelijk dalen. Dat is ook
weer een van de problemen waarvoor de na
tuurminnaars zich zien gesteld. Unieke land
schappen dreigen te verdwijnen in waterland
door een gebrek aan water. Het inspireerde
de auteur Koos van Zomeren tot het schrij
ven van het boek „De grote droogte in wa
terland". In zijn inleiding zegt hij: „Je houdt
het amper voor mogelijk, maar in negen van
de tien gevallen wordt de grootste bedrei
ging voor onze natuurgebieden gevormd
doordroogtel Geen natuurlijke droogte,
maar een ten behoeve van de landbouw
kunstmatig veroorzaakte droogte. Zo vormt
In dit waterland gebrek aan (goed) water het
nijpendste probleem voor het natuurbe
houd".
De boeren, althans velen, nemen hem deze
tekst niet in dank af. Als het waterpeil te
hoog Is kunnen zij hun gewassen niet ver
bouwen en hun vee niet laten grazen. Dat
leidt soms tot een opstandige houding.
Zoals in het Fochteloër Veen, in de buurt
van Smilde, het laatste restant hoogveen dat
Nederland nog heeft. De waterstand in dit
veen wordt hoog gehouden door de Vereni
ging Natuurbehoud. Dat betekent echter wel
dat die waterstand te hoog is op een gebied
van zo'n 1200 hectaren om er iets op te kun
nen verbouwen of het vee te laten grazen.
De boeren in het gebied zijn er boos over.
Zij vinden ook dat natuurbescherming een
maatschappelijk belang is, maar niet als dat
ten koste gaat van hun grond. Of, zoals een
van de boeren het kernachtig zei: „Daar kun
je een ander toch niet voor laten verzui
pen!".
Gezien de problemen die er bestaan om aan
gezond drinkwater te komen, en dat dan in
voldoende hoeveelheid, is het niet verwon-
Forellen zwemmend legen de kunstmatige stroom in een der aquaria van net laooraton-
üm in Nieuwogein.
Drinkwater voor iedereen?
derlijk dat op alle mogelijke manieren wordt
gezocht naar mogelijkheden om water nog
een tweede maal te gebruiken. Gedacht
moet dan voornamelijk worden aan de in
dustrieën. In samenwerking met onderzoe
kers van verscheidene universiteiten en ho
gescholen wordt bij verschillende bedrijven
onderzocht of en hoe hun afvalwater na zui
vering nog een tweede maal te gebruiken
zou zijn. Zo'n bedrijf is bijvoorbeeld de ex
portslachterij De Stroomberg in Ede. Het
bedrijf betaalt per jaar ongeveer 450.000
gulden om zijn afvalwater op het riool te mo
gen lozen.
Dat Is de rekening die het bedrijf krijgt
gepresenteerd voor het schoonmaken van
de grote hoeveelheden water die het slacht-
bedrijf in de vorm van een soort verdund
bloed verlaten. Deze afvalwaterproduktie is
vergelijkbaar met die van een dorp van tien
duizend inwoners. Een onderzoeker van de
vakgroep waterzuivering van de Landbouw
hogeschool Wageningen onderzoekt nu de
mogelijkheid om dat afvalwater op het fa
brieksterrein zelf te zuiveren door vergisting
door bacteriën In een afgesloten ruimte. Er
ontstaat dan methaan, dat dan weer ge
bruikt kan worden voor verwarming. Het ex
periment wordt gesubsidieerd door het mi
nisterie van volksgezondheid en milieuhygië
ne. De bedoeling is dat op den duur alle
slachterijen in Nederland hun afvalwater zelf
gaan reinigen.
Zo wordt er geëxperimenteerd, gezocht, ge
meten en ook gevochten tussen belan
gengroepen, natuurbeschermers, milieu
vrienden, watertechnici. En wat blijkt dan
uiteindelijk? Dat we als klein Nederland onze
waterhuishouding nog niet eens zo slecht in
de hand hebben. Dat er best strijd mag zijn
tussen groeperingen hoe sommige zaken jiet
beste kunnen worden aangepakt, maar dat
we er toch steeds maar weer in slagen om
water van een goede kwaliteit door de lei
dingen te laten stromen. Geeft dat nu reden
om maar Gods water over Gods akker te la
ten stromen? Of blijft het woord van Mars
man gelden: „En in alle gewesten wordt de
stem van het water met zijn eeuwige rampen
gevreesd en gehoord"?
Vrees Is misschien niet meer nodig, maar
waakzaamheid zeker wel. Trouwens, als je In
waterland bent geboren, zou je dan niet al
tijd met het water in je handen staan?
GERARD CRONE
(i
iNDEi
egdek
U moest eens naar tie var,
gaan. Zelfs als u er *s- Gi
weest bent Is een d< t ??F\
met die bestemmln vijf si
nieuw de moeite waarzjJn
elk jaar wint dit verrul T3'-
oord aan schoonheid. we
Bokrijk is een weids i \ttann
in de nabijheid van
gisch Limburgse stac
se/t. Vanaf Eindho
maar goed vijftig kllc
vanaf Maastricht noQföl
dertig. De Belgen
daar met grote beh y£
ten aanzien van he wr
spronkelijke landschap l{s,e f
waar een lusthof vol ,e
en oud Ingericht. zoni
Vijfhonderd hectaren \00d i
strekt is deze eertijdst wan c
ting der cisterciënze s3r b
de abdij van Herkt j0rps£
Thans liggen in Bokr :jaarc
sen bospartijen, vijv ne dé
wandelwegen allerlei ngeze
sende toegiften verst weke
zoals een bomentuin oor d
return) met de mee\gen
heemse houtgewassen de kt
romantisch rosarium; vgesnt
legenheden in achten
gens een kasteel, een m
huis en een herberg; e
tuurwetenschappelijk yyj
seum en een formidal
de grootste van het I .L
speeltuin. tK
Maar ik wilde het voon
u hebben over het /TglJl
onderdeel van Bokri)
Vlaamse openluchtmi jjq
Dat telt meer dan ht^„^'e
originele huizen en b er v.
rijen, nauwgezet we etna|
gebouwd en met histi twe
precisie ingericht. Gjezigh
schikt bovendien in £en e
derlijk e dorpen op d^ jn
wandelafstand van elk
Zo is er een KempeL^ c
hucht compleet mefjnjste
zien we een Haspend j0^
(Limburgse) nederzettijLv^\z
hurken op andere horüg var
landelijke bedrijfjes urafge]
bant en Oost- en heeft
Vlaanderen bijeen. en jr
Toen ik door dit Leko
Vlaamse landje trok /|op
lente zijn slechtste /lvan
en was het goed sc/ïiijeaT
elk der opstallen. |e
hielden de bewoners\ s,nc
poosten van de derde 4jpph
in boerenkledij) ondfaet
schouw een houtvuur* on
Geholpen door de dan jéhtit
gloed in de schemerig i \a
trekken toverden ze m£an y
sobere toelichting het ,f a<
voor ogen dat onze nlej! ^Ur
zo verre voorouden teen
brachten tussen bt ,gie
boterpot en schapraaionfei
Behalve de tientallenI voig
derijen, van scheve begj
minkels tot fiere g^erigi
hoeven en al dan n/ë^vjet-
zien van bakhuis (bal
sekreet (toilet of varke
blijf) en rossekot (pt
maalderij), zijn er Wflgf
molens om in rond te #1
ren, werkhuisjes, een^[
werij (paanhuis) en b\
beeld een kelderhut irpc
een eenzaat en wildsf
zich diep in de Belu U
wouden schuilhield, r
Het gids boek je dat fei
is leert hoeveel woon
samen met onze voorild h
leefwijze uit de Neder ^idst'
'taal zijn weggestorven. sPar
u niet verklappen wat E V1T
lemaal betekent, mi eut®:
Bokrijk vind je bakern e j"
teerlingen, papblokken Ie'
haspels, gevluchten, e
seis, prangbalken, nrde"
kropgaten, hier en da ?rs- 1
trut, valgaders, homme°Y*r
en zwingstoelen. chtb
De grootste surprise vPez
Vlaamse openluchtmi ven
is evenwel het „stede! 6ev
deel te", waar waremp le 11
niet onbelangrijk deeme"
gesloopt Antwerpen
voor steen herrijst. ErPtraf
nu al zo'n twintig patt >eva
woningen en besche,te J
huizen, die in de Scheh ?n- 1
voor de bijl gingen, /ïiïvan
glorie overeind. Het i 6ew
nog altijd een gemets aarc
belang, want de pl Z1[r
voorzien in de recons te
van liefst vijftig tot ho
(afhankelijk van de
dies) Antwerpse pandt
De eigenaar van Bokt
de provinciale over he
weet nog niet precies
met de riante ruimte in 0|
woningen moet gebeur
een van de huizen
waarschijnlijk een ,,m I
voor wooncultuur" en v>
andere gaan onderdal
schaffen aan beoefenii
oude ambachten. V
Als Nederlander dn ee
door die kapitale leei F}
blijven goed-vaderT
reflexen natuurlijk nitv
Hoe is het mogelijk i et
hier allemaal onbe fjf
staat te staan? Dit ver da
de excuus van de besti d(
ren voor hun stedelijk
beleid! Hier kunnen ht ,l®
den mensen wonen! W 1a
ideale omgeving voor
natieve leef gemeen
pen! Waar blijven dt, J~
kers? n'
Te bemerken hoe dit
gedachten hier gedoe J
leze
Even geheimzinning
omringende België
vreemd land zonder
nood en al helemaal
alternatieve leefge
schappen. Een beetje Fr,
genlijk. Maar hier er
ook erg mooi. Zoals /"Cr
)nl
rr1
