landing
tussen
bloem-
Kinder-
moorden in
Atlanta
vooral ook
verhaal
van bittere
armoede
bedden
it wonder van Jena" ging bij een brand in 1976 voor
ig verloren.
zijn lijk gevonden, op geringe afstand van dat van Christopher
Richardson. Na de verdwijning van Clifford Jones (13) op 20 au
gustus gebeurt er iets merkwaardigs. De volgende dag krijgt de
politie een anoniem telefoontje, dat leidt naar Cliffords lijk. Het
telefoontje levert verder geen enkele aanwijzing op. Als het van
de moordenaar afkomstig is geweest, is het het enige teken van
leven, dat hij heeft gegeven.
In de herfst komen er drie nieuwe moorden bij: Charles Stephens
(14 jaar), Aaron Jackson (9 jaar) en Patrick Rogers (16 jaar). Par
trick Is op dat moment het oudste slachtoffer. Om die reden en
omdat hij behoorlijk thuis was in de karatesport werd hij aanvan
kelijk door de politie bulten „de reeks" gehouden. Patrick kende
zeker vier van de eerdere slachtoffers. In februari wordt hij als
nog In de serie opgenomen.
De „kindermoorden van Atlanta" zijn dan echter allang interna
tionaal nieuws geworden. De reacties, met name onder zwarte
Amerikanen, worden heftiger. De FBI wordt te hulp geroepen,
president Reagan stelt geld ter beschikking en ook van particu
liere zijde beginnen giften binnen te stromen. Frank Sinatra en
Sammy Davis Junior geven een benefit-concert, Mohammed Ali
verhoogt de beloning voor „de gouden tip" van 100.000 tot
500.000 dollar, in gevangenissen wordt geld opgehaald en zelfs
een lid van de Klu Klux Klan stuurt een bijdrage.
De slachtoffers 17 tot en met 21 volgen het geijkte patroon;
zwarte jongetjes uit straatarme, meestal grote, onvolledige gezin
nen, kwetsbaar doordat ze voortdurend op pad zijn om een paar
centen bij elkaar te schrapen.
Eddie Duncan (21) is het eerste volwassen slachtoffer. Hij ver-
dwijnt op 20 maart van dit jaar en wordt anderhalve week later
dood uit de Chattahoocheerivier opgevist. Net als het volgend
slachtoffer Larry Rogers (21) is Eddie geestelijk gehandicapt en
daardoor, aldus de politie, nog kwestbaarder. Joseph Bell (15),
wiens moeder in de gevan- genis zit voor het vermoorden van
zijn vader, is een van de twee teenagers onder de laatste zeven
slachtoffers. Van de laatste 8 slachtoffers zijn er zeven in het wa-
ter gevonden. Het was kennelijk de bedoeling van de dader
eventuele sporen uit te wissen.
Effect
De verschuiving naar oudere slachtoffers kan volgens de politie
zijn veroorzaakt doordat de waarschuwing voor jongeren om zo
veel mogelijk binnen te blijven effect begint te sorteren. Een paar
maanden geleden nog maakte de politie veel ophef van het feit
dat bij een steekproef van in burger geklede agenten alle dertig
zwarte jongetjes die werden benaderd bereid bleken tegen de
belofte van een klein bedrag in de auto te stappen.
Dat er niet hard genoeg aan de zaak gewerkt wordt is niet het
belangrijkste verwijt aan de politie. Negentig man plaatselijke
politie en veertig FBI-agenten zijn thans continu met de zaak be
zig. De politieleiding wordt vooral verweten voortdurend grote
psychologische blunders te maken. Het naar Atlanta halen Van
de man, die het onderzoek leidde naar de Yorkshire Ripper
wordt als zo'n psychologische blunder gezien. „Die moordenaar
heeft vijf jaar vrij rond gelopen en is uiteindelijk gearresteerd
door een soort buurtagent", zo klonk het meteen. Afgelopen
week pakte de politie een freelance-cameraman In de kraag, die
ooit nabij de plek waar een lijk gevonden was, werd gesigna
leerd. De man werd na 12 uur vrijgelaten. Het gebeuren had zo
veel opzien gebaard, dat de betrokkene nu overal waar hij gaat
een stoet van journalisten en politiemensen achter zich aan
heeft.
De zaak krijgt ook steeds meer een verkillende Invloed op de
rassenverhoudingen. De zwarte Amerikaanse gemeenschap, zo
menen niet alleen zwarte leiders, voelt zich meer en meer In de
steek gelaten, door de politie, door de lokale overheden en door
de zwaar op hun sociale uitkeringen bezuinigende federale rege
ring. De vrees voor sociale onrust ofwel een „hete zomer", met
name In de grote steden, is sinds de conservatieve verkiezings
winst al menig maal verwoord. Atlanta Is daarbij een belangrijke
factor. Want het gaat hierbij niet uitsluitend om het bizarre ver
haal van de verbijsterende serie moorden. Wat In Atlanta pijnlijk
duidelijk aan het licht treedt, is hoe kwetsbaar mensen kunnen
worden door bittere armoede in een van de rijkste landen van de
wereld.
STERDAM „De ster van Betlehem? We hebben het sterke
oeden", zegt prof. Dr. E. van den Heuvel, astronoom van
lessle en uit liefhebberij, „dat we daar een heel bijzondere
enstand achter moeten zoeken van Jupiter, Saturnus en
Die vond plaats In het jaar 5 of 6 vóór Christus en je kunt
oórstellen dat de drie Wijzen meteen op hun kamelen spron-
geïnteresseerd als men toentertijd was in de astrologie,
rna heeft de mensheid 1600 jaar op weer zo'n samenstand
ten wachten; kun je nagaan hoe zeldzaam hij is. Maar wij
ben straks in ons nieuwe planetarium de mogelijkheid hem in
.handomdraai op de hemelkoepel te toveren. Of een totale
Jisverduistering. Eén van de tien Plagen van Egypte. Dit huive-
hwekkende natuurverschijnsel doet zich in Nederland pas
0 voor op 7 oktober 2135. Wij zullen het op elk gewenst mo-
int van de dag kunnen laten zien. En zo realistisch dat je er
jerdaad koud van wordt".
Idelijk krijgt Nederland weer een planetarium. En laten de Frie-
n nu niet boos opveren, omdat met deze constatering te kort
rdt gedaan aan de al weer 200 jaar oude schepping van Eise
Inga in Franeker, want zoiets ligt allerminst in de bedoeling
prof. Van den Heuvel. „Het planetarium van Elsinga is na
j eeuwen nog steeds uitermate mooi en belangwekkend. Een
ider van vernuft en indrukwekkend natuurgetrouw. Het trekt
jcht tienduizenden bezoekers uit binnen- en buitenland. Maar
geeft alleen een afbeelding van ons planetenstelsel en daarin
[breekt nog Uranus, want die werd pas negen jaar na de dood
Eisinga ontdekt".
het nieuwe planetarium waarvoor inmiddels te Amsterdam
eerste paal is geslagen en dat april volgend jaar open moet
m, laat natuurlijk niet alles zien wat hier in de ruimte rondwen-
Van den Heuvel: „Alleen onze melkweg al telt 100 miljard
rren en er bestaan 100 miljard van dergelijke melkwegen.
iar we tonen wel alle sterren die de mens In de allerhelderste
Icht met het blote oog kan waarnemen. Dat zijn er 8900, als je
nachthemels van het noordelijk en het zuidelijk halfrond bij
Ikaar optelt. Een planetarium in de eigenlijke zin van het woord
(het dus niet, want we laten verschrikkelijk ve§l meer zien dan
i planeten. Je zou het eerder een universium moeten noemen
zoiets. Maar de naam planetarium is nu eenmaal Ingebur-
krd".
«onder van Jena
legeerder was Nederland zo'n planetarium rijk dat beter universl-
kon heten. Het werd in 1934 geopend in de koepel op het
iuw van de Haagsche Courant te Den Haag en stond bekend
Jiet wonder van Jena", naar de plaats waar Zeiss de uiterst
.ewikkelde en verfijnde apparatuur had gebouwd. Maar bij een
lie brand op 29 januari 1976 ging dit mirakel van optisch ver-
reddeloos verloren en sindsdien heeft Nederland het zonder
vergelijkbare attractie moeten stellen. Amsterdam gaat nu
eerste de leemte vullen en wint daarmee de race van plan
nenmakers. Het Haagse plan Immers voor een ruimtetheater an-
djex planetarium in de buurt van het gemeentelijk Museum voor
if-Onderwijs is nog pas in zijn ontwikkelingsstadium en wordt
ïreigd door twijfels rond de exploitatiekosten, terwijl Rotter-
i met zijn voornemens nog verder van huis is.
in leemte opgevuld. Jazeker, vindt prof. Van den Heuvel. En
kt hem betreft mag Den Haag zowel als Rotterdam fluks het
rtisterdamse voorbeeld volgen, want er is irnde Randstad rulm-
voor alle drie. „Kijk maar naar Duitsland of Japan. Daar be-
likt vrijwel elke grote stad over een1 planetarium. En ze trek-
n, zelfs In middelgrote plaatsen als Stuttgart of Osaka on-
NIEUW PLANETARIUM
IN AMSTERDAM
(Van onze correspondent Dick Toet)
I'LANTA Het Is 28 Juli 1979. Een zomerse dag zoals er vele
n In Atlanta. Het is warm (33 graden) en benauwd. Aan de rand
n een kermisterrein in het armoedige zuid- westen van de mo-
ime snelgroeiende stad, zoekt een oude vrouw naar lege blik-
i, die Indien van aluminium een paar centen kunnen op-
«ngeh. In het dichte struikgewas langs het terrein stuit ze plot
ting op een lichaam. Het blijkt dat van Alfred James Evans, 13
JÉ oud, drie dagen tevoren verdwenen op weg naar de bio-
oop. De gealarmeerde politie ontdekt nauwelijks 50 meter van
Ifreds lijk dat van een andere Jongen: Edward Hope Smith (14
ar), acht dagen tevoren verdwenen op weg naar een rol-
ihaatsbaan. Edward is In de borst geschoten met een pistool,
Ifred blijkt gewurgd.
e kennelijk dubbele moord brengt diepe verslagenheid teweeg
ari de onmiddellijke omgeving; voor de politie is het niet meer dan
aglen wat zwaardere routinezaak. De plaatselijke kranten besteed-
ei en nauwelijks meer dan plichtmatige aandacht aan de zaak. At-
otnta, via het grootste en op een na drukste vliegveld van de Ver-
30 ilgde Staten uitgegroeid tot „de poort naar het zuiden van de
elBrenlgde Staten", is een fors aandeel In de toename van de
ot rare criminaliteit niet bespaard gebleven,
ir- aar niemand kan op dat moment vermoeden, dat de moord op
id Iward en Alfred het begin Is van een afschrikwekkende reeks,
e thans 28 slachtoffers heeft opgeleverd.
Is op 4 september 1979 Milton Harvey (14) niet thuis komt van
ïdb bank waar hij een rekening voor zijn moeder heeft betaald,
Ie n eigenlijk alleen zijn moeder, stiefvader en vier oudere broers
ïg i zussen ongerust. Milton, een rustige, intelligente jongen, is
el et het prototype van een straatjongen. Datzelfde geldt voor Yu-
ts if Bell, 9 jaar, een bijdehandje. Hij lijkt voorbestemd om ooit de
,7 (zichtloosheid van het getto te ontvluchten. Hij keert op 21 ok-
<s iber niet terug van een boodschap voor een oude dame. Op 5
leüvember wordt het lijkje van Milton gevonden, drie dagen later
T- 8t van Yusef. De moeder van Yusef is de eerste die aan een
ar menhangende serie moorden gaat denken. Ze beweegt andere
ig oeders tot actie. De politie is nog niet zover.
Bt blijft ruim vier maanden stil. Maar op 4 maart 1980 verdwijnt
lëngel Lanler (12) een van de twee meisjes In de reeks. Haar
Ie loeder slaat alarm als ze niet thuis komt voor haar favoriete
-programma „Sanford and Son". Zes dagen later werd Angel
et ver van huis gevonden, vastgebonden aan een boom en ge
it urgd. De politie voegt haar niet toe aan de reeks, die op dat
y loment op vier staat. Het vermoeden bestaat dat Angel is ge-
Nikt als „boodschappertje" in een drugszaak. Tot nu toe is nog
r- Ben arrestatie in Angels zaak verricht. Voorlopig is het een van
r- b vier zaken, waarvan een FBI-woordvoerder onlangs zei dat die
y 'Jwel buiten de reeks vallen en dat de dader mogelijk onder
i- imllleleden gezocht moet worden. De FBI-man noemde geen
it amen, er Is in geen van de gevallen een arrestatie verricht en
d 'gemeen Is de uitlating als een psychologische blunder van de
Brste orde beschouwd.
J; Wraak"
n o de moord op Angt zwelt de reeks snel aan. Jeffrey Mathis
n 'O) verdwijnt een week erna. Zijn lijkje wordt pas bijna een Jaar
ter gevonden. Jeffrey's vader is zeven jaar geleden vermoord
's lid van een particuliere bewakingsdienst. Op 19 mei verdwijnt
r'c Middelbrooks (14). De volgende ochtend wordt hij naast zijn
ets gevonden. Hij is dood geranseld. Ook In dit geval houdt de
olitle de zaak bulten de reeks. Eric, die zijn vader nooit heeft
ekend en zijn moeder voor het laatst zag toen hij vijf Jaar was,
3d kort voor de moord een belastende getuigenis afgelegd te
en een aantal teenagers. De politie houdt het in Erics zaak op
wraak".
'p 9 Juni 1980 gaat Christopher Richardson (11) naar het zwem-
ed. Zowel zijn vader als zijn stiefvader zitten in de gevangenis,
ji wordt niet meer levend terug gezien. Zijn lijk werd pas begin
't Jaar gevonden, na dat van Earl Terrell, het twaalfde slachtof-
atonla Wilson, een 9-jarlg lievelingetje van haar moeder en de
^urt, verdwijnt op 22 juni. Zij is het tweede meisje onder de
'achtoffers en ook hier gelooft de politie In een incidentele zaak,
'aarbij de vermoedens uitgaan naar de familie van Latonia en
Er zijn dan In een jaar tljds 8 kindéren vermoord, drie worden
nog vermist. Sommige ouders en buurtbewoners schreeuwen al
maanden om hulp. De plaatselijke pers besteedt toenemende
aandacht aan de kwestie. Ook buiten Atlanta beginnen de ge
heimzinnige „kindermoorden" aandacht te trekken.
Speciaal team
Het Is na de moord op Anthony Carter, dat de politie In Atlanta
een speciaal team op de zaak zet. „Veel te laat", aldus een van
de vele punten van kritiek op het politie- werk tot nu toe.
De reeks gaat door. Op 30 juli wordt Earl Terrell (10) uit het
zwembad gezet omdat hij heeft gevochten. Op 9 Januari wordt
geveer de helft van de Amsterdamse agglomeratie per jaar
honderdduizenden bezoekers. Amerika telt honderden planeta
ria. België bouwt alweer zijn derde. Maar Nederland bleef, na de
brand in het Haagse Zeiss Planetarium, het enige Westeuropese
land zonder kunstmatige hemelkoepel. Hetgeen des te verwon
derlijker is omdat bij ons sterrenkunde en ruimtevaart toch sterk
in de belangstelling staan".
Er zijn volgens prof. Van den Heuvel stadskinderen die nooit
meer dan een paar honderd sterren aan de nachthemel hebben
zien staan, terwijl het er duizenden hadden moeten zijn. Straat
verlichting en luchtvervuiling benemen steeds meer de blik op de
praal van het uitspansel; alleen de helderste hemellichamen kun
nen er met hun lichtbundels doorheen priemen. En ook op het
platteland is de situatie vaak niet veel gunstiger. Moderne kinde
ren hebben dus veelal geen flauw benul van het werkelijke ge
zicht dat de nachthemel biedt.
Trekpleister
Daarom acht prof. Van den Heuvel de komst van een planetari
um In Amsterdam en straks misschien in Den Haag, Rotter
dam, in andere steden of regio's van groot educatief belang.
„Ik vind het een hulpmiddel bij uitstek om een groot publiek en
vooral de jeugd vertrouwd te maken met de sterrenhemel en zo
de bewegingen van zon, maan en planeten langs de hemel te le
ren kennen. Daarnaast is zo'n planetarium natuurlijk een cen
trum voor de verspreiding van kennis en literatuur over sterren
kunde, ruimtevaart en natuurwetenschap in bredere zin. En het
vormt een toeristische trekpleister van de eerste orde. zoals ze
zich in Den Haag nog wel zullen herinneren".
Daar sprak men dus over het wonder van Jena en ook prof. Van
den Heuvel denkt er met veel respect aan terug. Maar in Amster
dam zal men over het wonder van Oberkochen gaan spreken;
naar het dorpje In de Swablsche Alpen waar Zeiss, voor de Rus
sen uit het Oostduitse Jena wegvluchtend, in 1945 min of meer
per ongeluk neerstreek om er een nieuwe optische industrie uit
de grond te stampen. Meer dan 29.000 onderdelen telt de pro
jector die het hart van het planetarium gaat vormen. Een compu
ter stuurt hem, zodat de mogelijkheden vele malen groter zijn
dan indertijd bij de met de hand bediende Haagse apparatuur.
Prof. Van den Heuvel vertelt met stijgende geestdrift: „Dank zij
de centrale projector kunnen we op de binnenwand van de koe
pel, die een doorsnede van twintig meter krijgt en plaats biedt
aan 350 bezoekers, 8900 sterren afbeelden. Ze staan op dezelf
de wijze gerangschikt als aan de werkelijke sterrenhemel, met de
Juiste helderheden en kleuren. De toeschouwer heeft dan ook,
wanneer de lichten langzaam uitgaan, het gevoel dat de avond-
echt aan het vallen Is. We kunnen de zon zelfs even groot en
rood laten ondergaan als hij dat bij Scheveningen doet, of we
kunnen het Alpenglühen vertonen, want we zijn in staat op de
ronde wand elk gewenst landschap te projecteren, even natuur
getrouw alsof u er middenin staat. Naarmate dan de schemering
voortschrijdt, worden een voor een de sterren zichtbaar, eerst
alleen de helderste, maar langzaam ook de duizenden zwakkere
sterren. De weergave is zo realistisch dat zelfs de NASA zijn
astronauten traint met behulp van een Zeiss Planetarium".
De interessantste foefjes kan men vervolgens met dit kunstmati
ge firmament uithalen onder de reusachtige koepel (Den Haag
had een doorsnee van slechts 12 meter; het grootste planetarium
ter wereld heeft slechts 4 meter meer dan het Amsterdamse zal
krijgen). Men kan bijvoorbeeld voor elk tijdstip In verleden en
toekomst tonen waar de planeten zich tussen de sterren bevon
den of zullen bevinden. In enkele minuten kan men de klok dui
zenden jaren vooruit of achteruit zetten. Wil iemand een sterren
regen boven de Sahara zien, het noorderlicht boven Spitsbergen,
een zonsverduistering boven de pyramide van Cheops, een on
weer boven Kaap de Goede Hoop, terwijl het Zuiderkruis nog ne't
door een wolkenwak priemt? Het kan allemaal, mede dank zij de
lanschapsprojectie, met griezelige precisie.
Maanwandelaar
Men kan zich zelfs een maanwandelaar wanen en neerkijken op
de aarde zoals Armstrong en Aldrin hem moeten hebben gezien
na hun eerste landing daar in 1969. En men kan verder gaan:
een complete ruimtereis maken waarbij de planeten en andere
hemellichamen realistisch voorbij trekken. Het programma zal
voortdurend aan de actualiteit worden aangepast. Tijden de re
cente ruimtereizen naar Saturnus bijvoorbeeld zou men een spe
ciaal programma aan deze planeet hebben gewijd.
Over de exploitatie maakt prof. Van den Heuvel zich als voorzit
ter van de Stichting Amsterdams Planetarium geen zorgen. Dit in
tegenstelling tot de Haagse twijfelaars. De vijf miljoen gulden die
het geheel gaat kosten, komen er volgens hem wel weer uit. Nu
heeft hij het voordeel dat de eerste paal voor zijn planetarium
geslagen is op het terrein van de Floriade, de gigantische ten
toonstelling van bloemen, planten en gewassen, die eveneens in
april volgend jaar zijn poorten opent. Minstens 4 miljoen bezoer
kers worden daar verwacht en het zou raar lopen als het planeta?
rium er niet een flink graantje van meepikte. Een voordeel is ook
dat veel attracties van die Floriade na het einde van de expositie
gehandhaafd blijven. Het deels recreatief, deels educatief opge
zette park is bedoeld als permanente magneet en de aanwezig
heid van een planetarium zal de aantrekkingskracht ervan alleen
maar vergroten.
PIET SNOEREN
directe omgeving. Latonia wordt vier maanden later gevonden In
een bosgebied in de buurt van haar huis.
Aaron Wyche (10) een vriedelijk Intelligent Jongetje met artistieke
Inslag, worc^een dag nadat hij Is verdwenen dood gevonden on
der aan een spoordijk. Gevallen of geduwd? Gevallen, neemt de
politie onmiddellijk aan. Geduwd, zegt zijn familie, want Aaron
heeft hoogtevrees en zou nooit uit eigen wil zo dichtbij een
spoordijk komen.
Anthony Carter (9), een vrolijk, handig straatjoch, wordt op 6 juli
als vermist opgegeven. De volgende dag wordt hij gevonden. HIJ
is om het leven gebracht vla diverse messteken, reden waarom
de politie ook In dit geval aan een Incidentele zaak denkt.
Voor het nieuwe planetarium is inmiddels de eerste paal geslagen op het terrein van de Floriade, de gigantische tentoonstelling van bloemen en planten, die
eveneens in april volgend jaar zijn poorten opent. „Gehelmde" prol. van den Heuvel maakt zich geen zorgen over de exploitatie. Van de vier miljoen Floriade-
bezoekers hoopt hij een Ilink graantje mee te pikken.
Van de laatste acht
slachtoftere zijn er zeven
in het water gevonden.
