cces voor
ïan als Albeda
.ansen op
fieidóc Commit
Geen sprake van nek-aan-nekrace
Brede basis noodzaak
[ENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 27 MEI 1981 PAGINA 13~
en Zuid-Holland. Omdat dit
niet het geval was, zal de NVU
een brief sturen naar de Twee
de Kamer om de verkiezingen
ongeldig te laten verklaren.
PSP-voorzitter: blijd
schap en teleurstelling
De blijdschap van PSP-voor
zitter Meertens over de zetel-
winst van zijn partij wordt
overschaduwd door teleurstel
ling over de totale verkie
zingsuitslag. De groei van de
kleine linkse partijen (PSP,
PPR en CPN) is niet van dien
aard dat nu al een doorbraak
naar een ander beleid mogelijk
is en de kiezers een perspectief
op verandering of veranderin
gen geboden kan worden.
Daar zullen wij nog vier jaar
op moeten wachten, was zijn
commentaar op de uitslag.
PvdA „schuift niet
zo maar aan"
„Ook bij deze verkiezingsuits
lag schuift de PvdA niet zo
maar aan", zo waarschuwde
PvdA-voorzitter Max van den
Berg CDA-lijsttrekker Van
Agt. De PvdA zal de zes strijd
punten bij de coalitiebespre-
'kingen onverkort opvoeren.
„Kernwapens zullen ook met
deze uitslag niet worden ge-
plaatst met de PvdA in de re
gering", aldus Van den Berg.
De Gaay Fortman: moei
lijke formatie
Het eerste kamerlid voor het
CDA, oud-minister Dfe Gaay
Fortman, verwacht op op basis
van de voorlopige uitslag een
moeilijke formatie, „moeilijker
dan in 1973". Ook hij weet het
verlies van het CDA aan de
opstelling van het CDA „zowel
in de Eerste als de Tweede
Kamer" in de abortuskwes
tie.-.
Centrumpartij:
hetze had succes
Volgens vierde man Scheeling
van de Centrumpartij is het te
wijten aan de hetze die tegen
zijn partij is gevoerd, dat de
centrumpartij bij deze verkie
zingen „nergens is gebleven".
Nijhof: Opiniepeilingen
gaven ons nekslag
„We moeten de realiteit onder
ogen zien. Voor ons is het af
gelopen. Ik ben teleurgesteld
hoewel het niet helemaal on
verwacht is gekomen. De vele
voor ons negatieve opiniepei
lingen in de afgelopen weken
hebben ons de nekslag gege
ven. Die hebben zichzelf
waargemaakt", aldus de reac
tie van de lijsttrekker van
DS'70 Ruud Nijhof na het ver
lies van zijn enige kamerzetel.
Vervolg van de voorpagina)
p succes voor een man a la Albeda is
dere redenen niet onaanzienlijk. Eén
-langrijkste is de ontzettend harde
de PvdA bij deze verkiezingen op
kreeg. Op één zetel na verloor de
winst, die zij in haar gloriejaar 1977
kt. De vooral op het laatst zeer grim-
pagne kon kennelijk niet verhinde-
ele mensen terug dachten aan hoe de
de vorige keer in schijnbaar gewon-
i notabene zichzelf buitenspel zetten,
erige uitgangspositie van de PvdA
t zich mee dat Den Uyl in het forma-
een wat minder hoge borst zal (hoe-
tten.
-dgesprek op televisie was dat eigen-
1 zichtbaar. Op de vraag of hij zou
eewerken aan een sociaal-economisch
baseerd op dat van het huidige kabi-
oordde Den Uyl ontwijkend in plaats
veelste tirade af te steken. „U bent al
formeren. Daar houd ik niet van",
'gaande moet het zelfs niet helemaal
n worden dat Den Uyl zijn partijgeno-
eten te overtuigen van de noodzaak
de wijn te doen. Misschien dat de
~n over kernwapens en kerncentrales
hard zijn als zij al die tijd leken.
r voordeel voor de (in)formateur is de
st van D'66. Daardoor is het zeker dat
j in elk geval in eerste instantie bij de
wordt betrokken. Van Agt en Den
daardoor iemand tussen zich in, die
als medestander beschouwen. De
der weet heel goed dat zijn partij er al-
1 aan te pas komt, omdat D'66 weigert
lge regering alsnog aan een meerder-
helpen. „Wij dragen Den Uyl in een
fauteuil naar de macht", pleegt Terlouw te zeg
gen. Van Agt ziet op zijn beurt de voorman der
Democraten als een redelijk man, vooral omdat
deze de afgelopen drieëneenhalf jaar ook nog
weieens een goed woord over had voor het ka
binetsbeleid. Als het een beetje meezit, kan
Terlouw en hij wil zelf niet anders een
brug slaan over de kloof tussen PvdA en CDA.
En dan is er ook nog de beperktheid van het
verlies voor het CDA. Als gevolg daarvan vor
men de christen-democraten nu veruit de
grootste politieke partij van ons land en kan
hun moeilijk het recht worden betwist op het
initiatief bij de formatie. Van Agt zelf werd,
toen de uitslag zich begon af te tekenen, niet
moe hierop te hameren. Tenslotte moet dan nog
aan de creditzijde van de (in)formateur ge
plaatst worden het teloor gaan van de meerder
heid van CDA en VVD. Mede door de twee ze
tels verlies voor de VVD is prolongatie van het
huidige kabinet vrijwel uitgesloten. Het sprak
boekdelen dat Hans Wiegel het niet nodig vond
naar de NOS-studio in Hilversum te gaan. Des
te merkwaardiger was het de liberalen in het
casino te Den Bosch zich te zien onderdompe
len in gehos en gezang, op de maten van nota
bene een aantal-blaaspoepers. Maar ach, hos
send de oppositiebankjes in is weer iets anders.
Uyl of Agt
Uit het voorgaande mag echter niet de conclu
sie worden getrokken dat er binnen korte tijd
een nieuw kabinet zal zijn. Voor dit soort opti
misme, dat met name Jan Terlouw uitstraalde,
is geen reden. Daarvoor zijn de problemen nog
te groot. Wat bijvoorbeeld te denken van de
controverse tussen Den Uyl en Van Agt? Daar
toe uitgenodigd weigerden zij gisteravond te
zeggen of zij bereid waren zonodig in het be
lang va» het land politiek Den Haag te verla
ten. De CDA-leider liet echter wel duidelijk
Den Uyl (links), de grote verliezer van de verkiezingen van gisteren, luistert met een
somber gezicht naar wat Van Agt hem laat in de avond in de NO§-studio te vertellen
heeft.
doorschemeren dat dit „de man-met-het-groot-
ste-verlies" zou moeten zijn. Ook al omdat naar
zijn mening de kiezers duidelijk afkeer hebben
getoond van de manier waarop de PvdA oppo
sitie meende te moeten voeren. De ene zetel
verlies voor het CDA schrijft men in deze partij
toe aan het „moedige standpunt, ingenomen bij
de problematiek van de abortus", waardoor de
RPF van Meindert Leerling kon toeslaan.
Als dus al én van de twee leiders verdwijnt is
het dus hoogstwaarschijnlijk niet Dries van
Agt. Deze indruk wordt nog versterkt door de
eerste reacties van Den Uyl. De PvdA-leider
volstond weliswaar met te verwijzen naar zijn
uitspraken daarover vóór de verkiezingen,
maar gaf daarmee wel een hint. Eén van die
uitspraken was namelijk dat hij hetzij weer pre
mier zou worden hetzij zou gaan „rentenieren".
En met Van Agt aan het hoofd van de naar ei
gen gevoelen zegevierende christen-democra
ten zien we dat eerste niet zo erg snel gebeuren.
Peilingen
Tot slot nog een paar opmerkingen over de opi
niepeilingen, tevens bedoeld als deel Van een
verklaring voor de verkiezingsuitslag. Evenals
hun collega's bij de presidentsverkiezingen in
de VS blijken wetenschappelijke voorspellers
als Maurice de Hond en bureau Lagendijk aar
dig mis te kunnen kleunen. Want waar bleef
nu die nek-aan-nek-race, die zou zorgen voor
spanning tot het allerlaatste moment? En wat
resteerde er van die verwachting dat de op
komst tegen zou vallen?
Uit het zeer uitgebreide onderzoek van NO-
S/Intomart valt af te lezen dat de nederlaag
van de PvdA bezegeld werd in de laatste twee
uur voor de sluiting van de stembussen. Er gin
gen toen twee a drie miljoen mensen een hokje
rood maken. Tot gisteren waren dat mensen,
die als puntje bij paaltje kwam toch maar in
meerderheid voor lijst 1 kozen. Nu blijkt een
zeer groot aantal van hen de voorkeur te heb
ben gegeven aan een andere, in het bijzonder
de lijst van Jan Terlouw. De PvdA moet zich
bovendien realiseren dat deze mensen het wél
de moeite waard vonden hun stem uit te gaan
brengen. Wie deze in neonletters gespelde
boodschap nog wil negeren, zou bijna verdie
nen dat het CDA doorgaat met de VVD, daar
toe in staat gesteld door onder andere de maar
al te bereidwillige RPF. Want dat stokje achter
de deur heeft Van Agt ook altijd nog, al vindt
hij dat nu (nog) niet gewenst.
RIK IN 'T HOUT
M^AR gezien de nieuwe omvang van de partij van Jan
Terlouw kan men bij de komende kabinetsformatie onmoge
lijk om D'66 heen. Uitgaande van de wenselijkheid D'66 bij
de regeringsverantwoordelijkheid te betrekken geeft de ver- -
kiezingsuitslag in feite twee goede mogelijkheden voor een
stevige parlementaire basis van een nieuw kabinet. Dat is
een coalitie CDA-PvdA-D'66, óf een coalitie CDA-VVD-
D'66.
Om met die laatste mogelijkheid te beginnen: een aanvul
ling van de huidige coalitie met D'66 is geen sterktebod. Al f.
heeft het huidige kabinet er het beste van gemaakt wat er
onder de moeilijke omstandigheden van te maken viel, de so
ciaal-economische problematiek schreeuwt om een kabinet L
dat steunt op een brede basis. En dan bedoelen we niet alleen
een brede parlementaire, maar vooral ook een brede maat
schappelijke basis. Een coalitie van CDA-VVD-D'66 behoort
zeker niet tot de onmogelijkheden, maar lijkt na de verkie
zingsuitslag van gisteren vooralsnog niet de meest voor de
hand liggende oplossing. De afgelopen jaren is immers geble
ken, dat de beperkte maatschappelijke basis van de zitende
coalitie een probleem vormde bij het te lijf gaan van de so
ciaal-economische problemen waar ons land mee worstelt.
Die problemen zijn zo groot dat ze geen ruimte overlaten
voor persoonlijke voorkeuren of een neiging om de onbe
twist ook verdienstelijke rol van de VVD in het huidige ka
binet te willen honoreren met opnieuw een plaats voor deze
partij achter de regeringstafel. Op basis van de verkiezings
uitslag en in het belang van het land is de totstandkoming
van een coalitie CDA-PvdA-D'66 de meest wenselijke oplos
sing. Maar dat vereist wel dat de PvdA zich als een reële
onderhandelingspartner opstelt en bijvoorbeeld onaanvaard- -
bare zaken als de socialistische strijdpunten van tafel neemt.
DOOR het fikse verlies van de PvdA is het CDA nu de
grootste partij. Het CDA komt daardoor een leidende rol toe
bij de komende formatie. D'66 kan zich daarbij verdienstelijk
maken door het tot elkaar brengen van CDA en PvdA,
waarbij de socialisten hun onverzoenlijke houding snel zul
len moeten laten varen. De tijd zal leren of de PvdA de -
kracht kan opbrengen zich te schikken in deze verkiezings
uitslag, door constructief aan de onderhandelingen voor de
formatie deel te nemen. De hardheid, waarmee socialisten
hun mogelijke regeringspartners tegemoet plegen te treden,
zal de PvdA gewoon moeten aanpassen aan de opmerkelijk
geringere positie, waarin deze partij nu is komen te verke-
van de voorpagina)
,st bij de verkiezin-
onverwacht hoog,
,3 procent lager dan
•rlaatste Tweede Ka-
[ezingen in 1977. Gis-
86,2 procent van de
miljoen kiesgerech-
r de stembus,
i de laatste opiniepei-
/oorspelde nek-aan-
tussen PvdA en CDA
i geen sprake ge-
vroeg in de avond
idelijk dat het CDA
voorsprong op de
onderzoek wees dit' al om acht
uur uit. Gebleken is, dat veel
kiezers, die in 1977 nog PvdA
stemden, nu uit onvrede met
de socialistische koers naar an
dere partijen zijn uitgeweken.
Veel kiezers die de PvdA te
links vonden, zijn naar D'66
overgestapt, terwijl anderen,
die ontevreden waren vanwe
ge de huns inziens te gematig
de koers van de PvdA, hun
stem aan PSP, PPR of CPN
hebben gegeven. Om half ne
gen gaf een ontgoochelde
PvdA-voorzitter Max van den
Berg de nederlaag van zijn
partij >al toe. Lijsttrekker Den
Uyl zei even later in een eer
ste reactie: „Dit tikt aan. Het
doet een beetje pijn. Maar er
zijn twee lichtpuntjes, name
lijk dat het kabinet-Van Agt
geen meerderheid meer heeft
en dat er uiteindelijk per saldo
toch een kleine winst voor
links uit de bus is gekomen.
Vooral de grote winst van
D'66 wijst er op, dat de kiezers
toch een ander beleid wilden".
Door de kopstukken van
PvdA en D'66 werd gisteren al
veelvuldig gespeculeerd over
de totstandkoming van een
kabinet van PvdA, CDA en
D'66. VVD-leider Wiegel bleef
echter pleiten voor een breed
samengesteld nationaal kabi
net, dan wel voor een rege
ringscombinatie van CDA,
VVD en D'66. Die laatste mo
gelijkheid werd ook door
CDA-voorman Van Agt als
eerste keus genoemd. D'66-
lijsttrekker Jan Terlouw wees
een dergelijke combinatie ech
ter met klem van de hand.
„Als we daaraan zouden mee
doen, zou dat kiezersbedrog
zijn. Wij hebben onze kiezers
immers steeds voorgehouden
dat we streven naar een kabi
net van PvdA, CDA en D'66",
aldus Terlouw.
Verliezer Den Uyl verklaarde
gisteravond, dat hij ondanks
het feit dat zijn partij niet
meer de grootste is, de tot
standkoming van een tweede
kabinet onder zijn leiding niet
geheel uitsloot. Hij herinnerde
aan de kabinetsformatie van
1972, die leidde tot het kabi
net-Den Uyl. Dat gebeurde,
nadat de confessionele partijen
en de VVD bij de verkiezin
gen net als nu hun meerder
heid in de Kamer hadden ver
loren.
De grote overwinnaar van de gisteren gehouden Tweede
Kamerverkiezingen is ongetwijfeld D'66. Met meer dan een
verdubbeling van het aantal zetels is dat onbetwist. Of deze
winst blijvend is moet echter nog maar blijken. Wij menen
van niet. Die winst moet eerder worden gezien als een uiting
van de onzekerheid van een belangrijk deel van de kiezers.
Onzekerheid ten gevolge van de vooral in economisch op
zicht sterk veranderde situatie, waarin ons land sinds de
laatste verkiezingen is komen te verkeren. Onzekerheid,
waardoor menigeen zich tijdelijk niet thuisvoelt bij een op
echte uitgangspunten gebaseerde partij. „De D'66-kiezers
staan even op de parkeerb'aan", zei CDA-voorzitter Bukman
gisteravond. En dat is geen slecht gevonden beeldspraak.
Een aan
hanger van
de PSP
maakte
gisteravond
een lange
neus naar
de verkie-
zingsbeel-
den op de
televisie.
Voor hem
was het
kennelijk
voldoende
te weten
dat de PSP
twee zetels
winst had
geboekt.
kend en men wil dit niet op
rekening van het kabinet
schrijven. Daarmee is het re
geringsbeleid niet kompleet
afgewezen vindt van eijkelen-
burg. De christelijke werkge
versvoorzitter vindt dat dit be
leid, van CDA en VVD. door
anderen zal moeten worden
ondersteund.
Volgens VNO-voorzitter Van
Veen zou Van Agt een „uitste
kend" regeringsprogramma
kunnen maken voor een kabi
net van CDA, VVD en D'66.
In een eerste reactie op de
verkiezingsprognoses zei
werkgeversleider Van Veen
dat het kabinet goede aanzet
ten heeft gegeven voor het be
drijfsleven en prees hij de
„constructieve" opstelling van
D'66.
Wiegel: verbreding van
huidig kabinet mogelijk
VVD-lijsttrekker Wiegel acht
een verbreding van het thans
demissionaire kabinet van
CDA en VVD een reële moge
lijkheid. Dat zou moeten wor
den geprobeerd als een natio
naal kabinet door de opstelling
van de Partij van de Arbeid
niet mogelijk wordt. De VVD-
leider lonkte met deze stelling
fisteravond zowel naar de
leine rechtse partijen SGP,
GPV en de nieuwkomer RPF,
als naar D'66.
Wiegel, die door zijn aanhang
minstens zo enthousiast werd
ingehaald in het VVD-verkie-
zingshoofdkwartier in Den
Bosch als Terlouw in Amster
dam, begon zijn eerste reactie
onder applaus met gelukwen
sen aan zowel D'66 als CDA-
leider Van Agt. „Ook hij is
vanuit een achterstandspositie
gestart en dat zijn partij nu de
grootste is geworden, is aan
Van Agt's persoonlijke inzet te
danken", aldus Wiegel.
CD JA: kabinet
met PvdA en D'66
verdient voorkeur
De grote actuele problemen
kunnen het beste worden aan
gepakt door een kabinet van
CDA, PvdA en D'66, zo meent
de jongerenorganisatie van het
CDA. Volgens de CD JA zijn
de verschillen in program tus
sen CDA en VVD groter dan
tussen deze drie partijen. Een
nationaal kabinet, dat de VVD
zegt voor te staan, moet vol
gens het CDJA worden afge
wezen wegens de „politieke
onduidelijkheid".
EVP terleurgesteld
De lijsttrekker van de Evange
lische Volkspartij, R. Weststra-
te, is terleurgesteld dat zijn
partij geen enkele zetel heeft
weten te behalen. Hij zei gere
kend te hebben op twee zetels.
Maar wij zijn nog jong, we zijn
pas op 7 maart van dit jaar op
gericht en we bouwen rustig
verder, aldus Weststrate.
Realisten: verlies
CDA/VVD is erger
De lijsttrekker van Realisten
'81, H. Knoop, vindt het erger
dat CDA en VVD bij deze ver
kiezingen zetels hebben verlo
ren, dan dat zijn partij geen
zetel heeft weten te veroveren.
Dat Realisten '81 geen zetel
heeft weten te halen is volgens
Knoop „niet onverwacht".
NVU: verkiezingen
ongeldig
Volgens J. Glimmerveen, lijst
trekker van de Nederlandse
Volksunie (NVU), had zijn
partij zeker een zetel gehaald
als de NVU had mee mogen
doenin de provincies Noord-
COMMENTAREN:
Beuker (RKPN):
geen zetel door
linkse propaganda
van bisschoppen
DEN HAAG - Dat de RKPN
niet in de Tweede Kamer
komt is volgens lijsttrekker
Klaas Beuker te wiiten aan de
propaganda van de bisschop
pen voor de PvdA en andere
linkse partijen". Hij vond het
jammer dat er "kennelijk geen
plaats is voor katholieke poli
tiek, alleen voor linkse". Vol
gens Beuker moet er weer een
CDA-VVD-kabinet komen dat
wordt gedoogd door de kleine
rechtse partijen.
Loyalist De Boer: weinig
kans voor rechts
Hans de Boer, oud-voorzitter
van de ARP en behorend tot
de loyalisten in de CDA-Twee-
de-Kamerfractie, ziet geen
mogelijkheid een rechts min
derheidskabinet te vormen,
dat op de steun van kleine
rechtse partijen kan rekenen.
Nu de regeringscoalitie haar
meerderheid kwijt is, ligt het
voor de hand dat er een coali
tie wordt gevormd, waarvan
CDA en Partij van de Arbeid
deel uitmaken.
Meindert Leerling:
blok van zes
De lijsttrekker van de Refor
matorische politieke federatie
(RPF) vindt het erg belangrijk
dat zijn partij, die twee zetels
gaat innemen, samen met SGP
en GPV een blok van zes ze
tels kan vormen. De aanhang
van de RPF bestaat uit evan-
felische christenen, die af-
omstig zijn uit een groot scala
van kerken. Leerling hoopt
niet dat er een kabinet ter
linnkerzijde zal worden ge
vormd, want dan denkt hij
weinig terug te zien van het
RPF-programma.-.
Ria Beckers: PPR komt
redelijk weg
De lijstaanvoerster van de
PPR, Ria Beckers, zegt dat
naar haar mening de PPR re
delijk wegkomt Zij toonde
zich erg tevreden met het feit
dat CDA en WD geen meer
derheid meer hebben behaald.
„Ik had het echt een nacht
merrie gevonden als we nog
vier jaar met deze regering
.verder hadden gemoeten".
'Luns tevreden
ISecretaris-generaal Luns van
de Navo heeft met tevreden
heid kennis genomen van de
uitslagen van de verkiezingen
in Nederland. „Het is een dui
delijke nederlaag voor de so
cialisten" die modernisering
van de kernwapens in Europa
door de Navo stellig hebben
afgewezen, aldus Luns tegeno
ver het Franse persbureau
AFP. Luns voegde eraan toe
dat de verkiezingen een „groot
succes" vormen voor de de
missionaire aftredende pre
mier van Agt, als de voorspel
lingen uitkomen. De grote
winst van D-66 noemde Luns
„verwacht".-.
Van der Meulen: PvdA
moet wat inslikken
CNV-voorzitter Harm van der
Meulen vindt dat de Partij van
de Arbeid wat moet inslikken
om een kabinet op zo'n breed
mogelijke basis mogelijk te
maken. De eerste conclusie uit
de uitslag is voor Van der
Meulen dat CDA met PvdA
moet regeren „zodat er een
parlementaire basis van zo'n
90 zetels is".
Volgens zijn collega Wim Kok
van de FNV heeft Nederland
nu dringend behoefte aan een
kabinet op brede basis van
CDA met de grote progressie
ve partijen. „Laten de politici
daar snel aan werken en een
ontwerpbegroting voor 1982
maken, zodat dat jaar geen
verloren jaar zal zijn".
De voorzitter van het Neder
lands Christelijk Werkgevers
verbond, Van Eijkelenburg,
constateert aan de hand van
de verkiezingsuitslag dat het
Nederlandse volk zich heeft
gerealiseerd dat het kabinet
Van Agt de afgelopen jaren
voor een moeilijke opgave
heeft gestaan, de werkloosheid
is in ernstige mate toegeno
men, maar men heeft kenne
lijk andere invloeden onder-
Oek gisteravond en vannacht niet
bereikbaar voor commentaar.
Jliet tilUlS De telefoon werd niet opgeno
men en verslaggevers belden
koek, lijsttrekker van en klopten vergeefs aan: de
(j£se Volksparty, was voordeur ging niet open. Koe-1
koek zal niet meer terugkeren
in de Tweede Kamer, waarin
hij zestien jaar zitting heeft ge
had voor de door hem opge
richte Boerenpartij.
