„Vaak heb
ik gedacht:
waren
mijn ouders
maar joden
geweest,
dan had
ik er over
kunnen
praten"
Enige tijd na het incident rond haar pop
kwam Joke op een school terecht waar nie
mand wist dat haar ouders fout waren ge
weest. „Er werd op die school veel verteld
over de oorlog. De gaskamers, de N.S.B.'ers
die ons land verraden hadden, het illegale
werk. Ik schaamde me vreselijk. Hadden
mijn vader en moeder dat ook allemaal ge
daan? Ik ben toen gaan vertellen dat mijn
moeder bij de ondergrondse had gezeten.
Dat ze was opgepakt en dat we in de oorlog
zelf in een concentratiekamp hadden geze
ten. Als je die verhalen maar vaak genoeg
vertelt, ga je ze op de duur ook zelf zo half
en half geloven. Ik heb die geschiedenissen
dan ook jarenlang volgehouden. Ook toen ik
al lang werkte. Op mijn tweeëntwintigste
ontmoette ik Charles. Mijn moeder en stief
vader waren toen alweer vrijgelaten. Ook
aan Charles vertelde ik dat ze een beetje
raar waren geworden door alles wat ze in de
Oorlog hadden meegemaakt. Ze waren zoge
naamd heel zwaar gemarteld en daardoor
mensenschuw geworden. De hele tijd had ik
uitvluchten om te voorkomen dat hij met mij
naar huis ging en meestal waren we dan ook
bij hem thuis. Zijn ouders waren schatten en
als ik bij zijn moeder in de keuken zat om
aardappels te schillen, voelde ik me heel vei
lig. Maar af en toe kon ik toch niet voorko
men dat hij bij ons over de vloer kwam. Pa
nisch was ik dan, dat ik tegen de lamp zou
lopen. Waarom Charles het heeft uitge
maakt, weet ik niet precies. In elk geval niet
omdat ie erachter was gekomen".
Bea heeft wel herhaalde malen meegemaakt
dat de verloofde erachter kwam. „Of ik ver
telde het uit eigen beweging. Als een liefde
echt vaste vorm gaat aannemen, kun je
zoiets toch niet achterhouden. Soms kori het
mijn vriend zelf niets schelen, maar vertelde
hij het aan zijn ouders en dan waren die er
tegen. Een keer heb ik aan de moeder van
een jongen gevraagd of ik „moe" tegen haar gen. Terwijl hij het liefst elke avond aan de
gerd; zonder opgaaf van reden. Een bevrien- tuurlijk niemand anders in huls komen. Maar
de advocaat heeft uiteindelijk eens navraag altijd liep ik da kans dat ze elkaar toevallig
gedaan. Het was natuurlijk het N.S.B.-verle- zouden treffen. Elk weekeinde hing dat als
den. een zwaard Van Damocles boven mijn
hoofd".
„Toen brak de periode aan dat ik steeds
meer behoefte kreeg om te praten over de
oorlog. Met wie anders kon ik dat doen dan
met hem? Vooral In de meimaand, met al die
tv-uitzendingen, moest ik het kwijt. De do
denherdenking op 4 mei, dat greep en
grijpt mij nog steeds ontzettend aan. Het
idee dat mijn ouders daaraan hebben mee
gewerkt, dat ik het kind ben van verraders.
Maar Hans wilde mijn verhalen niet horen.
Als hij je wil troosten, zegt hij: „Vergeet het
maar, dan gaan we uit eten en'dansen".
Maar ik wilde het niet vergeten. Ik wilde ero
ver praten. Sexueel ging het ook niet altijd
goed tussen ons. Ik schaam me nog steeds
voor mijn lichaam".
„Na mijn scheiding is het steeds slechter
met me gegaan. Ik ben ontzettend zwaar
gaan drinken en al zeven jaar slaap ik niet of
nauwelijks. Ik voel me schuldig aan het mis
lukken van m'n huwelijk en eigenlijk zo'n
beetje aan alles wat er mis gaat in ons gezin.
Terwijl het met de kinderen toch eigenlijk
best goed gaat. Nog altijd leg ik ontzettend
moeilijk contacten. En als ik een contact
heb, ben ik doodsbang om het weer te ver
liezen. Nu heb ik een vriend die wel haar me
wil luisteren. Maar mijn behoefte om te pra
ten is veel groter dan hij aankan. Ik zou het
zo graag ook aan andere mensen vertellen.
Gewoon, net zoals iedereen praat over wat
hij of zij in de oorlog heeft meegemaakt.
Heel vaak heb ik gedacht: waren mijn ou
ders maar Jood geweest. Dan had ik erover
kunnen praten".
Een reden temeer
Het huwelijk betekende voor Bea en Mies de
aankomst in een min of meer veilige haven.
Bea's man zei tegen haar, nadat vlak voor
de verloving het verhaal boven water was
gekomen: „Zo. Nou, een reden temeer om
van je te houden". En dat zegt-ie nog
steeds.
Mies ontmoette haar man op het werk. „Hij
is tien jaar ouder dan ik. Ik wist dat hij in het
verzet had gezeten en het angstzweet sloeg
me dus aan alle kanten uit. Maar hij zei:
„Het geeft nfet, jij kunt er toch niks aan
doen". Zowel zijn ouders als de mijne waren
fel tegen, maar we zijn toch getrouwd.
Sindsdien hebben we er nooit meer over ge
sproken, of bijna nooit meer. Door mijn
schoonfamilie word ik behandeld met een kil
soort welwillendheid. Of mijn zwagers en
schoonzussen ervan op de hoogte zijn, weet
ik eerlijk gezegd niet. Niemand heeft ooit in
mijn aanwezigheid het woord N.S.B. in de
mond genomen".
Joke trouwde met een vrolijke flierefluiter.
Lachen, dansen, feesten. „Hans' moeder
had in het verzet gezeten en in de oorlogsja
ren hadden zijn ouders joodse onderduikers
in huis. Ik heb hem laten beloven dat ie het
geheim nooit aan zijn familie zou vertellen en
dat heeft-ie ook niet gedaan. Na ons trou
wen trad al vrij gauw een verwijdering op. Ik
was vaak gedeprimeerd en hield niet van uit
gaan. Ik durfde met niemand contact te leg-
mocht zeggen. Ik had een bos bloemen bij
me. Ze zei alleen: „Zo Iemand als jij hoeft
naar dit huis geen bloemen mee te nemen".
Later heb ik me met een Oostenrijker ver
loofd. Ik dacht: die hoort tot het andere
kamp. Die accepteert het wel. Maar dat is
ook niks geworden".
Mies heeft voor haar huwelijk nauwelijks In
tieme vrienden gehad. Des te meer proble
men ondervond ze bij sollicitaties en in de
werksituatie. „Na de mulo ben ik eerst in
onze eigen woonplaats op zoek gegaan naar
een baan. Aardige bazen zeiden: „Het gaat
niet om jou persoonlijk, maar als mijn klan
ten die N.S.B.-affaire aan de weet komen,
zie ik ze nooit meer terug. Maar de meesten
behandelden me alsof ik zelf N.S.B.'er was
geweest. Uiteindelijk heb ik werk gevonden
bij een bedrijf in een andere stad, waar ze
me niet kenden. Maar ook daar kwamen ze
er na een tijdje achter. Toen ik de pesterijen
niet meer aankon, ben ik zelf weggegaan".
„Bij de luchtvaartmaatschappij ging het
wel goed. Ik werd gewaardeerd en kreeg op
slag. Op een dag moest ik naar de perso
neelschef. Die zei: „We zijn heel tevreden
over u, maar ik moet u eerlijkheidshalve toch
iets zeggen. U moet zich realiseren dat we u
nooit als stewardess kunnen plaatsen. U be
grijpt wel waarom. We kunnen niet het risico
lopen dat een van de passagiers u op een
gegeven moment herkent". Terwijl ik er he
lemaal nooit over had gedacht om stewar
dess te worden. Toen wilde ik weg. Naar een
ander land waar niemand me zou kennen.
Bij wel zes, zeven Nederlandse ambassades
heb ik gesolliciteerd. Overal werd ik gewei
zwier ging. Bezoek van zijn familie probeer
de ik zoveel mogelijk te vermijden. Ik had
„hoofdpijn", was „ziek" of „vierde mijn ver
jaardag dit jaar niet". Toch kwamen ze vrij
vaak. Steeds die angst dat de oorlog ter
sprake zou komen. Elke keer als dat dreig
de, moest ik het gesprek naar een ander on
derwerp sturen. Als mijn eigen moeder en
stiefvader op bezoek kwamen, mocht er pa-
Inbeelding?
Maar overdrijft Joke de onverzoenlijkheid
van de samenleving nu niet? Berust haar
angst om afgewezen te worden voor een
deel ook niet op inbeelding? 5 Mei 1945 is
inmiddels 36 Jaar geleden. Meer dan de helft
van de Nederlanders heeft geen enkele ei
gen herinnering aan de oorlog.
Bevrijding
De kinderen horen op school van de Bevrijding
Vinden het steeds weer een prachtig verhaat
En ik ik wacht dan met angstige spanning
Op de vraag: „Mam, hoe beleefde jij 't allemaal?"
De vreugde, de drukte, 't bevrijde lachen
Was dat niet heerlijk, niet reusachtig fijn?
Ik vertel ze dan van het dansen en de vlaggen
Maar verzwijg voor hen de diepgaande pijn
Van hoé 't was om gehaat te wezen
Alleen te zijn zonder ouders of vriend
Door vroegere bekenden te worden nagewezen
Zonder thuis en je liefste speelgoed te zijn, o kind,
Gelukkig heb ik van tevoren niet geweten
Dat door jouw begrijpelijke nieuwsgierigheid
Die wonden weer zouden worden opengereten
Wie weet word ik ooit eens door jou bevrijd!
TERUG NAAR 1900
LO
- Dil
Er is weer ro.
suikerloze „e
champagne
PARUS Een van de meer aai
bekende champagnefirma's, n
Laurent-Perrier, brengt dezer D6
dagen andermaal en in grote Bk
hoeveelheden „ultra droge'
champagne op de markt. De
champagne, die van de ande
re soorten te onderscheiden
is door de benaming „ultra-
-brut" bevat geen gram sui
ker.
Dit is een soort terugkeer
naar de tijden waarin dit al
gemeen gebruik was. Tijdens
de eeuwwisseling bracht Lau
rent-Perrier, evenals tal van
andere merken, suikerloze
champagne op de markt. In
die tijd werd champagne
(zoals ook thans nog veel
voorkomt) als een aperitif ge
dronken. Eerst later werd
champagne als wijn gezien,
die bij een maaltijd en vooral
bij dessert gedronken werd.
Vandaar dat deze zoeter ge- Hol
maakt werd door toevoeging one
van suiker. Zelfs de droogste ger
champagne, de zogenaamde tatc
brut, bevat suiker, namelijk per
15 gram per liter. „Extra-dry" Os<
krijgt 20 gram; „sec" 35; Ma
gram; „demi-sec" 50 gram Tov
en „doux" zelfs 100 gram de
suiker per liter. De suiker che
wordt eufemistisch „liqueur soc
d'expéditlon" genoemd. Het guli
toevoegen van suiker aan «oi
champagne heeft voor de zw
producent een belangrijk een
voordeel omdat de zoetheid zo
van de drank de kwaliteit van van
de basiswijnen camoufleert, in
Derhalve is het niet noodza- Pai
kelijk uitstekende „crus" Cei
vóór champagne te gebrui- vaa
ken. ma
Voor de zuivere champagne kaa
kan daarentegen alleen maar
uitstekende wijn gebruikt 's I
worden. De nieuwe „ultra- AB
-brut" van Laurent-Perrier nos
bestaat voor 65 procent uit ma
„grand blanc" 1976 en een De
fles kost tussen 100 tot 120 risii
francs (50 tot 60 gulden), ver- der
gelijkbaar met een „millési- dui
me" en een grand siècle". ma
Laurent-Perrier is overgegaan me
opnieuw suikerloze champag- gel
ne te maken, omdat steeds del
meer klanten de wens ken
baar maakten een zuiver en
natuurlijk produkt te drinken.
Deze wens is ook voor een ru|,
deel op diëtistische overwe- -jg-
gingen gebaseerd. De beslis- mjr
sing werd overigens al sedert ka<
jaren door de firma van
Tours-sur-Marne overwogen. jon
mede omdat daarin commer- ye<
ciële mogelijkheden gezien i ma
werden. Vooralsnog zal de fes
„ultra-brut" slechts in Frank- Nq
rijk en het overige Europa te vj0
krijgen zijn en de export naar qe
Amerika wordt uitgesteld, qe,
ook al omdat de Amerikanen p(j,
nog altijd zoete champagnegr*
verkiezen. ioe
Men hoopt in de loop van dit v0(
jaar zeven miljoen flessen Zjir
„uitra-brut" te verkopen, na,
waarmee Laurent-Perrier zijn prji
positie temidden van de vier jj
grote champagneproducen- q0
ten (Moét et Chandon, ze«
Mumm, Veuve Cliquot) zou j ro^
bevestigen. Overigens is Lau- gn
rent-Perrier de enige grote ^u
champagnefabrikant die nog qrc
onafhankelijk is; de firma is ^ei
nog altijd een familiebedrijf ||ef
met een omzet van 240 mil- v0(
joen francs. Laurent-Perrier y0
exporteert voornamelijk naar
Groot-Brittannië, Italië, Duits- z'0l
land en België. De directie rq|.
werkt aan een project om de
wijnboeren, die hun produk-
ten aan de firma leveren, in ,bi|
de winst te laten delen. r&
De beslissing om andermaal Qa
„ultra-brut" te maken is ook jje
het gevolg van het feit dat de j qe,
drinkgewoonten anders wor- I jre£
den: men drinkt weer meer j _e|
en meer champagne bij wijze m
van aperitif, zodat zoetheid «Lj
vermeden moet worden.
Terwijl de nieuwe champagne va,
voor 65 procent gebaseerd is m€
op „grand-blanc" worden er J
in totaal twintig wijnsoorten q
voor gebruikt: twee derde af-
komstig van witte chardonnay f^j.
en een derde van zwarte pi- ku|
not. Chardonnay geeft de vo<
drank frisheid en geur, terwijl |an
de pinot noir consistentie ver- v0(
schaft en een volle, blijvende pa;
smaak aan de champagne scj
toevoegt. sie
Het initiatief van Laurent-Per- z0
rier zal zeer vermoedelijk fnn
door andere champagnefir- j ^o
ma's nagevolgd worden: Pi- Na
per Heidsieck zal eerlang sui- jS
kerloze „brut sauvage" op Ho
zijn Amerikaanse clientèle ter
testen (een experiment dat {er
Laurent-Perrier niet aange-
durfd heeft, vermoedend dat ^e
het negatief zou uitvallen). Als be,
Heidsieck er niettemin goede ver
resultaten mee bereikt, zal de n(>
suikerloze „brut sauvage" vei
ook in Europa op de markt kaj
gebracht worden; allereerst in ^q.
Frankrijk. Er zijn ook andere rer
champagneproducenten die wjr
In de loop van de jaren met 0V(
suikerloze of suikerarme ror
champagne geëxperimen-
teerd hebben, maar de resul- var
taten waren commercieel niet b|C
overtuigend. Nu er een grote- gn
re belangstelling is voor zui- NÈ
vere en natuurlijke produk- de
ten, nu de clientèle er naar b0l
vraagt, lijkt het moment ge- tWi
komen om tot de gebruiken qrc
van de eeuwwisseling op jjja
champagnegebied terug te cai
keren. Helemaal zal het niet pu|
mogelijk zijn: in 1900 bracht
Laurent-Perrier Cie. een str!
champagne op de Franse qe,
markt die „grote van 1893 fn
daterende suikerloze wijn" Zlir
heette en voor 18 francs per
fles verkocht werd! 5D<
JAN DRUMMEN bqi
.„jij hoort hier niet", zei die man, ,Je la
zert maar op.
Joke: „De Jongere generaties, daarin zul je
ongetwijfeld mensen aantreffen die het ac
cepteren. Toch merk je ook vaak aan de
jongeren dat ze blindelings de opvattingen
van hun ouders overnemen. Als ze weten dat
ik een N.S.B.-kind ben, zullen ook zij reage
ren: „Zie Je wel, geen wonder dat die man
het niet bij haar uithield. En de ouderen zelf,
die zijn nog heel fel, hoor. Hiernaast wonen
mensen, als die het aan de weet komen,
God o God, dan kan ik beter onmiddellijk
verhuizen".
Bea:\„lk heb gemerkt, dat mensen die net
'doen alsof ze het accepteren, toch een an
dere houding aannemen. Ze worden gere
serveerder. Ik weet het natuurlijk niet, maar
ik denk dat zij denken: Een N.S.B.-kind, ze
kan best aardig zijn, maar je moet er toch
mee oppassen".
Mies: „Veel mensen denken volgens mij ook:
Als zo'n kind is opgevoed In de N.S.B.-idea-
len, dan kan het niet anders of ze is erdoor
besmet. Ze zal zelf ook wel op Glimmerveen
stemmen. Mijn ervaring is ook: wanneer
mensen die het weten zich niet onmiddellijk
van Je afwenden, zullen ze het vaak toch als
geheim wapen achter de hand houden. Voor
ik secretaresse werd, heb ik een tijd in het
Jeugdwerk gezeten. Daar was het uitgelekt.
Als ik Iets deed dat volgens de anderen ver
keerd was en ik ging niet onmiddellijk door
de knieën, hadden ze altijd die N.S.B. nog
achter de hand: „Hoe haal je het in Je botte
hersens om kinderen op te voeden, als je
zelf een N.S.B.-opvoeding hebt gehad".
Geheimhouding blijft dus onontkoombaar,
stelt het drietal. Mies is hierin zover gegaan
dat ze tot op de dag van het interview ook
tegenover haar inmiddels 18-jarige dochter
het verleden van opa en oma verzweeg. Het
vraaggesprek was de aanleiding om het ge
heim uiteindelijk toch te vertellen. De doch
ter zei: „Wat geeft dat nou, mam. Hét is al
zo lang geleden en jij kon er toch niets aan
doen".
De kinderen van Bea ontdekten zelf dat er
iets aan de hand was, toen ze een paar jaar
geleden uit school kwamen met verhalen
over de moord op zes miljoen Joden en de
N.S.B.'ers die de moordenaars geholpen
hadden. Bea, die het nevenstaande gedich
tje heeft geschreven: „Ik moest huilen. Toen
heb ik het verteld. De kinderen waren heel
lief. Maar mijn zoon, die altijd erg veel van
zijn grootmoeder had gehouden zei: „Nou
vind ik het niet zo erg meer dat oma dood
Is". Dat sneed door mijn ziel".
Mei 1981. De 36e dodenherdenking. Het 36e
bevrijdingsfeest. Bea, Joke en Mies zijn van
deelname uitgesloten. Met hen 100.000
200.000 andere kinderen van foute Neder
landers. Ze dragen geen schuld aan het oor
logsdrama, maar moeten wel de straf onder
gaan.
Mies: „Een paar jaar geleden kon ik het niet
laten en ben ik toch naar een 4-meiviering
geweest. Dat vreselijke oorlogsdrama, al die
mensen die zijn omgekomen. Ik had zo'n be
hoefte om me opgenomen te voel9n in die
kring van overlevenden, die de doden her
denken. Ik wilde er per se een, keer bij
zijn. Er waren veel prominente figuren uit het
verzet, dat zag ik wel. Ik ging wat achteraan
staan. Toen kwam er iemand naar me toe
die zei: „Wat doe jij hier? Een kind van een
misdadiger hoort hier niet". Ik zei: „Maar ik
ben toch geen misdadiger?". „Jij hoort hier
niet", zei die man. „Je lazert maar op!".
WILLEM SCHEER
