PvdA-lijsttrekker Den Uyl: Dus is er geen kabinet met Van Agt mogelijk >litici j beeld lENLAND LEIDSE COURANT ZATERDAG 25 APRIL 1981 PAGINA 7 n analyse van de ver ingen voor de nade- verkiezingen voor de fe Kamer, vorige week ie krant, beginnen we ag aan een serie por- i van lijsttrekkers, ge- Ineerd met een beeld hun verkiezingscam- s. We openen de met PvdA-lijsttrekker, remier Den Uyl. de grootste politieke partij officiëel Hi 2 mei begint, staat het „werkbezoek" pp den Uyl aan Groningen al duidelijk teken van de stemmenwerving. Het plaatselijke PvdA'ers dat tegen tien Dr het station op de lijsttrekker wacht, et dan ook over niets anders dan de kan- i hun leider op 26 mei. Maar het weer is en dat zal volgens Jan Pelleboer ook énÏÏ™- r»a0% is ook het hoog op de Groningse lijst vocal staande Tweede-Kamerlid Ineke oms Wrger 6earriveerd, die deel zal uitmaken r/jje/^elegatie. Tijdens het gehele bezoek valt zij ïlvigei ^aar z*n voor re^adveren. Sommige din- een fcarvan de leek zou denken dat ze toch wel creëefie heilig waren, trekt zij zelfs in het bela- 1e snéi' begint al snel, namelijk wanneer de lama tl gebracht worden die de PvdA-bus moeten nuzi-Jken. „Wat een lekker smoeltje, hè!" roept ïtf Jij het zien van het tenminste tien keer uit- steht p°rtret van Den uy1- k moltter van ^et "smoehje" komt gewoontege- n laat. Het is al een kwartier na tienen, een dlv metaalgrijze Ford Taunus, die de partij r ervai en aIs **eze ter beschikking stelt van de lie meT' ^et P^e'n opdraait. Naast Den Uyl eerd e voertu'S ook de coryfeeën Max van den k ™v]artijvoorzitter), Marcel van Dam (specialist eft 0ipvest'ng) en Fd van Thijn (vice-voorzitter rbij jjfractie 'n de Tweede Kamer) te bevatten. les Vi do [NDE?h in moeten zij vandaag de boer op, om de ;ers ervan te overtuigen dat het de moeite is er achter de naam van de PvdA een trot- "ijft prijken. im, als altijd in een enigszins gekreukeld g grijs pak gestoken, zet zich naast onder- ide. Het gesprek komt al heel snel op de uitzending van Brandpunt, waarin Den Uyl volk en vaderland verraste door eerst Van Agt op te he melen en vervolgens te verklaren dat hij onder be paalde voorwaarden met de CDA-lijsttrekker in een kabinet zou gaan zitten. „Je kunt er vanuit gaan dat dat geen vergissing is geweest. Maar ik hoef jou toch de verkiefcingsstrategie niet uit te leg gen", zegt Van Dam. Hoe die uitspraken van Den Uyl in feite verstaan moesten worden, kunt u el ders op deze pagina lezen. Het is bijna elf uur, wanneer Appingedam wordt bereikt, waar een deel van het gezelschap zich zal afsplitsen. Een aantal voorbijgangers heeft in de gaten wie er in de bus zitten. Den Uyl, die in een blakende conditie verkeert, haast zich om een praatje te maken, zoals Amerikaanse politici dat doen. Een bijna bejaarde vrouw op leeftijd, die la ter ietwat hardhorend zal blijken, meldt trots dat zij al vijftig jaar op de PvdA stemt (voor de oorlog op de SDAP). „We hebben het wel beter gekregen, hoor," voegt zij eraan toe. Het is kennelijk bedoeld als schouderklopje. Den Uyl probeert haar aan dacht te vestigen op het heden: „En dat laten we ons niet afpakken!". De vrouw: „Nee, je laat je niet pakken, hoor". De sociale werkplaats „Fivelingo" is de eerste pleisterplaats voor de lijsttrekker. De koffie met een koekje in de recreatie- annex gymzaal vindt gretig aftrek bij de delegatie. „Wij verzoeken u hieraan medewerking te verlenen," zegt de voor zitter van het bestuur. Hij heeft er in een wel- komstspeechje op gewezen dat er gevaren dreigen voor de sociale werkplaatsen. Door de slechte toe stand van de economie en de bezuinigingspolitiek van de regering zouden de gemeenten ernaar nei gen steeds meer opdrachten door het particuliere bedrijfsleven te laten verrichten. „Fivelingo" wil daarom financieel in staat gesteld worden nieuwe machines te kopen zodat er goedkoper geprodu ceerd kan worden. De voorzittter wil weten of één van de andere aanr wezigen nog iets wil zeggen of vragen aan de PvdA-bezoekers. Pas na heel veel aarzelen (en een aansporing van Den Uyl: „Maak van uw hart geen moordkuil") komen er meer schapen over de dam. Een man meent dat de toestand in het land zo slecht is dat hij binnenkort tijdens de vakantie al leen nog met de bus naar Groningen zal kunnen* om aldaar een ijsje te kopen. „Nou moet je niet overdrijven. Dan kom je wel met een pens ijs te rug", reageert Den Uyl en heeft de lachers op zijn hand. Er volgt een rondleiding over de werkvloe ren, waarbij het opvalt met hoe weinig schroom de mensen, voor wie het leven niet altijd een vrolijke zaak moet zijn, te woord staan. De voorzitter ver telt desgevraagd dat er relatief niet veel PvdA- stemmers bij hem werken. „Ach, u kent dat wel: vanwege de traditie heeft het CDA hier veel in vloed. Bij het verlaten van de werkplaats haalt Den Uyl een móói rijpaard aan, dat op een belendend wei land gestald is. Ineke Haas loopt erheen. „Die kan niet op je stemmen, Joop". Den Uyl is het daarmee niet eens: „Dat zul je nog eens zien". Na de enigszins grauwe en trieste sfeer in de socia le werkplaats komt des te beter uit hoe mooi de Menkemaborgh in Uithuizen is. Naast het statige zeventiende-eeuwse gebouw, gelegen in een prach tige Franse tuin, staat het restaurant „Het Schat hoes", waar de lunch gebruikt zal worden. Na de soep en de (krenten)boterhammen staat er een ge sprek op het programma met PvdA-bestuurders in de streek. De pers mag erbij. Den Uyl krijgt het advies attent te zijn op de ontwikkelingen, met name waar het de Eemsmond betreft. Eigenlijk overbodig, want de lijsttrekker had zich al uitvoe rig in het een en ander verdiept. Hij geeft zijn gast heren op zijn beurt de raad erop aan te dringen dat Shell en Esso een flink deel van hun winsten uit het Slochteren-gas besteden in Groningen. Nederig belooft de lijsttrekker beterschap wat betreft de aandacht van de PvdA voor de agrarische bevol king. Hij herinnert er en passant aan dat zijn moe der van de boerderij kwam en dat hij daardoor als jongen elke vakantie op het land doorbracht. Om half vijf zijn we, na ook nog een bezoek aan de zeehondencrèche in Pieterburen en aldaar een ge sprek met de Waddenvereniging, weer terug in de stad Groningen, in de wijk Oosterpark, wat Den Uyl iets zegt vanwege de daarnaar genoemde voet balclub. De lijsttrekker had verwacht een eerste paal te gaan slaan voor een aantal woningwetwo ningen. De aannemer heeft echter geen heimachi ne maar een laserstraal opgesteld. Den Uyl drukt op een knop, zonder te weten waarvoor, wat hij ook eerlijk toegeeft. Vervolgens wil hij iets zeggen tegen de paar honderd man, die zijn samenge stroomd. „Beste mensen, ik wil proberen Hij wordt in de rede gevallen door een man, die roept: „Je probeert maar een eind weg, Joop". In het buurthuis aan het Linnaeusplein geeft de zelfde Joop een persconferentie voor Groningse journalisten. Sommige buurtbewoners zijn echter ook in het zaaltje gaan zitten, om Den Uyl eens even te vertellen dat stadsvernieuwing mooi is maar dat dat niet tot huren van 360 gulden in de maand mag leiden. De PvdA-leider roept iets over huizen, die „niet goedkoop behoeven te zijn, maar wel betaalbaar". Vervolgens vergist hij zich echter in het renovatiejargon, wat door de kennelijk des kundige bewoners onmiddellijk wordt gemerkt. Maar Marcel van Dam, oud-staatssecretaris van volkshuisvesting, is niet voor niets aan des leiders linkerhand gaan zitten. Hij treedt corrigerend op. „Altijd prettig zo iemand bij je te hebben," zegt Den Uyl. „Als je het ook maar onthoudt", ant woordt Van Dam nogal brutaal. Den Uyl quasi boos: „Meneer Van Dam, in deze conferentie maak ik uit wie het woord heeft!" Daarbij verwijst hij naar de manier, waarop zijn buurman in het tv- programma „De achterkant van het gelijk" men sen de mond placht te snoeren. De warme maaltijd (soep, karbonade en een vlaf- lip) in Het Tehuis, een zalencentrum vlakbij de Grote Markt, is al bijna opgediend, wanneer het gezelschap arriveert. Ondergetekende zit nu naast Jacques Wallage, een van de PvdA-wonderkinde ren in Groningen. Met 24 jaar kwam hij in de raad om twee jaar later al wethouder te worden. Na ruim acht jaar deze functie te hebben bekleed, heeft hij nu gehoor gegeven aan het verzoek van het partijbestuur zich kandidaat te stellen voor de Tweede Kamer. We hebben het erover waarom zijn lijsttrekker nooit is geslaagd een tweede Drees te worden. Volgens Wallage kan dat vandaag de dag ook nau- welijk meer, door de verbetering van de democra- tie in de PvdA. Daardoor zou het voor de leider onmogelijk geworden zijn zich zover van de partij lijn te verwijderen dat hij voor alle Nederlanders een soort vader kan worden. „Maar misschien dat de partij hem meer ruimte zal geven als er nu toch nog een tweede kabinet-Den Uyl komt. Bovendien is het ook niet zo gemakkelijk een premier tot de orde te roepen, als hij vlak voor zijn pensioen staat". De persoon in kwestie heeft er de voorkeur aan gegeven zijn maal in een aanpalend kantoortje op te peuzelen. Hij moet zich voorbereiden op de die avond te houden speech. Persoonlijk assistent Lo Casteleijn komt even later met de hoofdpunten aanzetten, om ze naar Den Haag door te bellen, waar de niet meegereisde parlementaire pers wachtende is. Hoewel nog erg wollig, zet Den Uyl voor het eerst tijdens de campagne uiteen dat het bij deze verkiezingen in feite gaat tussen hemzelf en Van Agt. Aan het eind van de middag had hij dat overigens ook al gezegd, al was het dan met andere woorden, in antwoord op de vraag of hij ook minister zou willen worden in een tweede ka binet-Van Agt: „Ik word weer premier of ik ga rentenieren". RDAM (Buitenveldert) beleid van het kabi- Agt/Wiegel is vastge- Het heeft geen ant- ip de acute noden die tekenen: toenemende sheid, toenemende lood, een zekere desin- van de samenleving, ind gebruik van straatgeweld en het k aJweld daartegenover, ••vertrouwen in de mo- |d van de politieke de- i om echt oplossingen in en daardoor toene- ifkeer van de politiek. ret doorbroken worden kan doorbroken wor- llnu als u dat wilt, dan Dp mij stemmen". m Uyl kan een glim- t helemaal onderdruk-, i hij desgevraagd dit ies aan de lezers mee- ezeten in de werkka- i zijn bungalow in Bui- firt een vroegere aapkamer ver van jtieke gewoel in Den i'kt hij zich te realise- ïet ietwat pedant is te lat alleen hij het recept >or het medicijn waar ^^^^e land om schreeuwt, imt dan ook snel dat zijn gezichtshoek een D'66 natuurlijk ook eg is. Maar er is toch het CDA, waarmee de ventueel toch ook zou legeren? Mag men daar t voor kiezen? ke stemmen B kiezen voor een voort- I an het huidige bewind. pt is duidelijk dat Van wil. Als CDA en VVD èrderheid krijgen, kun londer op zeggen dat jt en Wiegel doorgaan kabinet. Een stem voor A is een stem voor het -Van Agt/Wiegel". /I is het kennelijk niet et de stelling van Wie alleen een sterke VVD ntie vormt voor conti- va" het huidige be- n Har het is toch wel een e$t 0 dat een stem op Van stem zou kunnen zijn tweede kabinet-Den °re/(j: n il schudt heftig met het ïr rechj „Daarmee reageert E~St\ op zwakke stemmen van Albeda en een jeetje Jan de Koning. ^^^Uiden kunnen zo wor- Jelegd dat er een zeke- rkeur bestaat voor de bij sommigen in het Die is er inderdaad. *s neti loyalisten Hans de Darknl n de zijnen zijn veldigè die hebben gezegd: e maai1 onze mond niet meer ■an de'1 de verkiezingen. Al- 'llicht 'e wordt terechtgewe- ■jgsgrof Van Agt. En we heb- et Bant alles toch a* zo vaak in opdaakt - Ik denk dat er istelliifeden is voor ongerust- ïary 1 Wiegel. Het is duide- ïoy £ifeken dat Van Agt bij ons. conflicten in zijn partij 'lijk oPven drijven. Er was (]00j.1 enig verzet, maar hij uccessi weer lijsttrekker ge- 'ers), b Hij mag zich dan in oirits 1 wat voorzichtige bewoordin gen hullen, als het gaat om het openhouden van de keuze, er is geen enkele twijfel dat Van Agt aankoerst op weer een ka binet van CDA en VVD". Simpel De zaak ligt voor Den Uyl dus kennelijk nogal simpel: CDA en VVD halen weer meer dan 75 zetels of ze komen daaron der. In het eerste geval komt Joop den Uyl er niet aan te pas en in het tweede geval zal Dries van Agt moeten afha ken. „Met die uitspraak in Brandpunt („wel minister in een kabinet-Van Agt maar al leen bij een ander beleid") heb ik nog eens willen duidelijk maken dat het niks van doen heeft met de kwestie of ik me neer Van Agt nu wel of niet aardig vind. Ik heb wel eens gezegd dat het een verloede ring van de politiek zou zijn, als ik weer met Van Agt in een kabinet zou gaan zitten. Zo kijk ik er nog altijd tegen aan. Politiek gezien kunnen we, denk ik, niet meer samen. Dat klopt". Maar loopt de PvdA met deze houding niet het risico dat zij zelf de tegenstanders de wa pens in de hand geeft om haar opnieuw buitenspel te zetten? „Ja, dat risico is aanwezig. Dat is juist. Daarom heb ik met die uitspraak willen beklemtonen dat het bij ons om beleid gaat, niet om personen. Een feit is echter dat ten onrechte, maar dat doet er niet toe het beeld is blijven hangen: de PvdA heeft in 1977 door veto's tegen personen de formatie doen mislukken. Dat is niet zo; maar we hebben dat beeld niet weten te vermijden en daar heb je mee te maken. Dat is de reden, waarom ik dat nu dui delijk afgeschermd heb naar Van Agt; hoewel ik er uitslui tend mee wil aangeven dat persoonlijke tegenstellingen niet belangrijk zijn. Die beho ren ondergeschikt te zijn aan het belang van een eensgezind beleid. Juist gezien vanuit zo'n beleid, is de kans dat zo'n situ atie (Den Uyl weer met Van Agt in een kabinet) zou intre den, volstrekt minimaal". Om het'beleid „Dat' is ook onmiddellijk ge bleken. Ik heb maar twee zin nen gezegd in die bekende Brandpunt-uitzending. Ik heb gezegd: even stellig als meneer Van Agt zeg ik ,ja", maar even stellig zeg ik: nooit met dit beleid. Meneer Van Agt heeft daar onmiddellijk op ge reageerd. Hij heeft gezegd: wij kunnen het beleid niet veran deren. Dus is er geen kabinet van PvdA met CDA mogelijk, althans niet met Van Agt. Daar komt nog bij ik maak er geen geheim van dat de PvdA in de eerste plaats een voorkeur heeft voor een pro gressief kabinet. Ik weet niet of dat er in zit, maar uitsluiten moet je het niet. Als het toch aankomt op onderhandelingen worden bepaald. Wat de PvdA betreft is dat: „nee" tegen de plaatsing. Maar het is juist dat wij daarover in december van dit jaar een mededeling moe ten doen. Over de manier waarop moet worden gespro ken. Het tweede element is datKijk, wij vinden het van belang dat er geen kruis raketten komen op Nederland se bodem, maar nog iets be langrijker vinden we dat die kruisraketten er in Europa niet komen en dat de Russen de SS-20 demonteren, althans substantiëel reduceren. Nou, er zal gesproken moeten wor den over de wijze waarop dat bereikt kan worden. Het niet plaatsen van de kruisraketten op onze bodem is iets, maar toch slechts een fragment van wat er bedoeld wordt. Het gaat dus echt om een integraal kernwapenbeleid: mogelijkhe den van kernwapenvrije zo nes, hoe gaan we dat aankaar ten bij de bondgenoten? Het is niet zomaar alleen „nee" zeg gen. Het is onderdeel van een bewust beleid. En dat moet ontwikkeld worden „Compromis" „En daarom acht ik de bespre kingen tijdens de formatie bui tengewoon belangrijk. Het zou weinig zin hebben alleen te zeggen: de PvdA is tegen; bent u het daarmee eens? Het „nee" van ons krijgt alleen betekenis als het onderdeel wordt van een hele bewuste politiek, die Nederland binnen het bondge nootschap gaat volgen. En ook naar de Sovjet-Unie toe. De PvdA zegt ook „nee" tegen de SS-20 en heeft de politieke en morele plicht om dat de Sov jet-Unie duidelijk te maken". Biedt uw opstelling dus ruimte om met het CDA tot een com promis te komen? „Ja. Dat compromja, com promis Die term gebruik ik in dit verband niet zo gemak kelijk. Ik zeg iets anders: naar mijn oordeel moet het CDA, als het consequent is, het standpunt van de PvdA delen. Waarom? Omdat het CDA en trouwens ook het kabi net heel duidelijk heeft uit gesproken dat er van plaatsing geen sprake kan ziin als Ame rika SALT-II niet bekrachtigt. Het staat vast dat Amerika dat niet doet. En daarom vind ik dat er in feite ook voor het CDA geen andere weg is dan die van de Partij van de Ar beid. Maar goed, daarover valt natuurlijk te spreken en ik denk dat misschien het CDA wel een voorbehoud maakt maar toch de feitelijke conclu sies van de PvdA kan delen". „Dus het is echt niet zo dat we zeggen: hier ligt het standpunt van de PvdA en er hoeft dus verder niet gesproken te wor den. Nee, er zal juist heel in tensief gesproken moeten wor den. Maar wij hebben dus wel de ondergrens aangegeven. De PvdA zal op geen moment be reid zijn ruimte te laten voor de plaatsing van die raketten". RIK IN T HOUT „Daar hangen we dan het prijskaartje aan (extra investe ringen en offers die daarvoor nodig zijn) en leggen het voor aan werkgevers en werkne mers. Waarschijnlijk mede vanuit zijn verwantschap met de grootste vakcentrale, de FNV, vertrouwt Den Uyl erop dat op deze manier de bonden daaraan zullen willen mee werken, ook al heeft dat flin ke consequenties voor de lo nen van hun leden. „Als je maar aangeeft waar en hoe je de werkgelegenheid wil her stellen". Den Uyl denkt dat daar erg veel mee samen hangt. „Dat je de mensen dart ook een nieuw doel geeft. Ty perend voor de samenleving van dit moment is het gebrek aan gevoel voor richting. Men rotzooit maar wat aan; er valt toch weinig te veranderen. Dat is de bovendrijvende sfeer die we moeten zien te doorbre ken". Raketten In één adem gaat hij door met wat zijns inziens het tweede hoofdpunt van een nieuw ka binetsbeleid moet zijn: een heel harde opstelling ten aan zien van de nieuwe kernraket ten. „Ik vind dat op dat punt moet worden uitgevochten of er een eigen Europese benade ring mogelijk is. Het is heel duidelijk dat de nieuwe Ame rikaanse regering op dat punt een andere koers vaart. Maar over de hele linie èn in Duitsland èn zelfs in Enge land komt er verzet tegen de methode van Weinberger (de Amerikaanse minister van defensie). Men wil dat er snel begonnen wordt met onder handelingen over de middel- lange-afstandsraketten". „Het nieuwe kabinet moet er volstrekte helderheid over scheppen dat in Nederland geen kruisraketten worden ge plaatst. Het moet er ook op aandringen dat de beperking van de kerntaken wordt inge bracht in het door ons gewen ste SALT-overleg. Ik heb niet voor niets een beperkte afsto ting van kerntaken bepleit, om daarmee binnen de NAVO te komen tot een zo eensge zind mogelijk optreden. Dat is noodzakelijk. Het feit dat de Amerikaanse regering weigert de problematiek van de mid- dellange-afstandsraketten te zien als een onderdeel van de nieuwe onderhandelingen is zeer alarmerend. Maar daarte gen wordt nu ook door de Bondsrepubliek front ge maakt. Ik denk dus dat je mag verwachten van een nieuwe Nederlandse regering dat zij heel duidelijke kaarten op ta fel legt". Bespreekbaar Waar het de kruisraketten be treft kunnen er tijdens de for matie grote problemen ont staan. Het CDA mag zich er dan nog niet over hebben uit gesproken, Van Agt weet wel degelijk wat hij wil: dat die ra ketten ook in Nederland wor den gestationeerd. U weet dat en zegt nu dat er wat de PvdA betreft over deze zaak niet on derhandeld kan worden maar dat zij wel „bespreekbaar" is. Wat moeten we daar onder nu eigenlijk verstaan? „Dat is dit. Tijdens de formatie moet een duidelijk standpunt met het CDA, dan denk ik dat een accoord tussen Partij van de Arbeid en CDA zich altijd zal bewegen op een vlak waar het Van Agt in feite uitsluit. Want Van Agt is de vertegen woordiger geworden van sa mengaan met de VVD. Van Agt is degene die weliswaar één keer gezegd heeft dat hij het programma van het CDA verdedigt, maar die in feite het kabinetsbeleid verdedigt. Nou, dat sluit hem vanzelf sprekend uit waar het gaat om samenwerking met de PvdA". Maar Van Agt kan zich tijdens de formatie toch soepel beto nen, net zo soepel als in de af gelopen jaren? Den Uyl antwoordt niet on middellijk. „Ik weet niet zegt hij dan aarzelend. De nu geopperde mogelijkheid is voor hem kennelijk onvoor stelbaar. „Dat is natuurlijk niet juist Maar kijk dan eens naar de abortuswet. Die is toch wel heel anders geworden dan wat Van Agt zich moet hebben voorgesteld. „Zeker, zeker. Maar ik zou zeggen: dat is geen soepelheid, dat is verlies aan belangstel ling" Laten we de vraag hóe de PvdA eventueel in de regering komt even buiten beschou wing laten. Welke punten zul len centraal staan, wannéér u in de regering komt? Met het beantwoorden van deze vraag heeft Den Uyl geen moeite. De eerste tien minuten is hij dan ook niet te stoppen. Eerst gaat hij uitgebreid in op alles wat met werkgelegenheid te maken heeft. Hij noemt het een schande dat Van Agt en Wiegel alleen maar bezuini gen, zelfs op de sociale uitke ringen, en er nu zelfs geen „arbeidsplaatsenplannetjes meer tegenaan willen gooien om politieke onrust te voorko men". Den Uyl zou de zaak om willen keren. Volgens hem moet het mogelijk zijn binnen drie k vier maanden op basis' van de cijfers van het Centraal Planbureau een plan te ont werpen voor een nieuwe, inte grale aanpak van de werkloos heid.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1981 | | pagina 9