pa, heb je je broodtrommeltje
„Sterk door Werk":
een coöperatie voor doorbijters
OOK
EEN BEJAARC
WIL ZICH
WAARMAKEN
RIL 1
ozijnen e
il antennd
steervollj
'em" op'?Fnsioen> daar groei je vanzelf
SfjSje", heet het. Voor de meeste
werknemers komt de aow
als een dief in de nacht, die
de ene op de andere dag
werk en collega's berooft,
ling beschik je over een zee
ije tijd, maar niet iedereen is
lat om die vakantie zonder
nvol in te vullen. In Eindho-
|erd daarom ruim 20 jaar ge-
een werkgemeenschap voor
Isioneerde doorbijters opge-
EN111 n de coöperatie „Sterk door
werken momenteel 105 be-
drie ochtenden of
)nkamer'den 'n de week. Het „salaris"
net veeiBze „old soldiers" voor hun
j|a»3ningen krijgen is miniem en
!?nueDerrk eenvoudig, maar het ge-
3"9 8>og een doel in het leven te
wo-k^n vergoedt veel. De econo-
le recessie dreigt echter ook
testaansgrond weg te slaan,
rderportefeuille van „Sterk
Werk" slinkt snel, en het
met de dag moeilijker alle
iratieleden aan het werk te
n. Bovendien: wat moeten de
werklozen in Eindhoven van
ere bejaarden denken?
-A-'
„WIJ drijven voornamelijk op de stortbakken"
Het werk is bewust eenvoudig gehouden.
„Onze werkgemeenschap ontmoet een zekere weer
stand".
„Iets verdienen maakt dat een mens zich nuttig voelt". „Een doel In Je leven".
IVEN „Ruim een half jaar gele-
mj ik bij Philips met vervroegd pen-
ilou, ik kan je vertellen: de eerste
-waren zalig. Ik bezocht na jaren
vins kennissen en familie. Maar op
iven moment waren de adressen
moest ik nog naartoe? Ik stond
later op en liep op een bepaald mo-
ganse dag in mijn pyjama rond.
Jip. Toen kon ik bij de coöperatie
>En nu ga ik hier drie middagen in
c werken. Voor het geld hoef ik het
doen hoor. Maar het geeft je weer
in je leven, dat werk. Zonder zog
«reten wat ik moest".
vertelt, gaat de gepensioneerde
•ncentreerd door met zijn werk.
heeft hij een doos met barometer-
in bedrijvig snorrende boormachi-
deze gaatjes aan de rand van het
izijn te klein. Die moet ik uitboren,
passen onze schroefjes weer niet",
PWIJhult, onderwijl de daad bij het woord
I. Of hij dat geen ver-
ond. werk vindt? „Ach ja,
een beetje eentonig.
M mefzJ I® he' 9oed bekiikt is
lecht nog niet. Je kunt
[en en er komt niet zo-
icren totnkwerk bij kijken. Ik
I dat betreft lang ge-
Bt mijn hoofd gewerkt.
■noet gebeuren",
een uur is de man met
bellen: ometers zo aan het
a nog twee i»"-t,es en
RiinsMJ® koffie H* 0,le-
ï1 h'i naar
er wl 4 Nou
het een zinvolle vrije-
teding" suggereert de
Gusdorf, secretaris van
tperatie „Sterk door
in ook zelf de arbeids-
i leeftijd ruim gepas-
UDE 'anuit zijn kantoor kijkt
ter de ordentelijke pro-
,11 van „Sterk door
e'ei is iiv'Voldaan stelt hij vast:
:cbruikcn| werken, je kunt toch
'ezig. Dei zien dat ze er plezier
lelijke
?w™":Sheid
iperatie „Sterk door
an i ver ver cl in 1959 opgericht
F. J. Philips, die des-
Engeland een soortge-
ilkt is: 9rkplaats had bezich-
de coöperatie wilde
irnemer zijn gepensio-
nemers zo opvan-
ze niet alleen gezellig
tar bezig konden zijn,
ik produktief. „Bevor-
'an de geestelijke ge-
van de gepensio-
door middel van nutti-
ijdsbesteding" heétte
lijds. Een formule die
Is opgaat. Het leden-
de coöperatie groeide
lig van nog geen 75
70. Thans werken 105
(oneerden bij „Sterk
Gemiddelde leef-
i eenënzeventig jaar.
een bijzonder, maar ook zeer
lar bedrijf", vertelt Gusdorf, als het
Blijke personeelsverloop ter sprake
3 mortaliteit bij de coöperatie is na-
vrij hoog", stelt hij nuchter vast
(lat verklaart nog niet dat wij nu ruim
Hen minder tewerkstellen dan een
ar geleden". De reden hiervan is de
ne economische recessie, verklaart
fetaris. De orderportefeuille is niet
royaal gevuld als vroeger. Er is zelfs
jchtlijst van oud-Philipswerknemers
I bij de coöperatie willen werken,
k voorlopig niet geplaatst kunnen
werkgemeenschap ontmoet verder
[ere weerstand uit de maatschappij",
dort op sombere toon verder. Het
een stad als Eindhoven, met ruim
md werklozen, blijkbaar scheve
jls gepensioneerde werknemers nog
broodtrommeltje mee naar
k trekken. Dat Is ook niet zo verwon-
als je bedenkt dat veruit de meeste
werklozen In deze# regio Jonger zijn dan der
tig jaar. Een catégorle die ook bij super
werkgever Philips maar moeilijk aan de slag
kan komen.
De conclusies worden makkelijk getrokken.
De bejaarde leden van de coöperatie pikken
het werk in van de jongeren. Philips, op zijn
beurt, slaat handig munt uit de sociale nood
van zijn bejaarde werknemers door ze tegen
een lage vergoeding orders te laten uitvoe
ren. Het was toch Philips zelf die het initiatief
tot de oprichting van de coöperatie nam?
Gusdorf wuift de argumenten met een ge
routineerd gebaar weg. Hij heeft dit soort re
denaties al zo vaak gehoord, zegt hij. „Ach,
tegen het loon dat wij verdienen kun je na
tuurlijk geen jongeman aan het werk zetten.
Wij draalen vooral kleine series, waar veel
handwerk aan zit. Als je dan een minimum
loon moet betalen is dat natuurlijk nooit ren
dabel te maken. Bovendien: het werk dat wij
hier doen wil niemand in Nederland heb
ben".
„Sterk door Werk" onderscheidt zich van de
's middags moeten er boodschappen wor
den gedaan. Het werk wordt niet echt ge
waardeerd".
„Hetzelfde heb je met subsidie. Die krijg Je,
of je nu iets doet of niet. Die verdien je niet
echt. En Iets verdienen maakt dat een mens
zich nuttig voelt. Onze produkten moet men
willen afnemen en weer kunnen doorverko
pen. De maatschappij moet er bij wijze van
spreken op zitten te wachten. Dat is een heel
andere benadering dan een gesubsidieerde
sociale werkplaats. Daar is geen verhouding
tussen wat Je presteert en krijgt. Bij ons
moeten we het geld zelf verdienen. Dat geeft
veel meer voldoening. Winstbejag zit nu een
maal leder mens in het bloed. Mensen willen
zichzelf waarmaken, ook gepensioneerden".
Goedgeluimd
Achter deze traditionele arbeidsmoraal gaat
een zeer nijvere en goedgeluimde werkge
meenschap schuil. Een rondje door de fa
briekshallen leert dat je bij „Sterk door
geavanceerde machines die daar doorgaans
bijhoren. Het meeste werk wordt gedaan
met hulp van eenvoudig gereedschap. Gus
dorf is zeer te spreken over deze manier van
werken. „Het is efficiënt, en de leden zijn er
ook blij mee. Doordat je je eigen werk hebt,
raak je er goed in thuis. Neem me niet kwa
lijk, maar als ik u een schroef laat draaien,
dan schiet de schroevedraaier zes van de
tien keer uit. Bij een geroutineerde werker Flodderen
gebeurt dat niet".
keurig bijgestikt, steekt een gemoedelijk
hoofd. Over stortbakken hoef Je Klabbes
niets te vertellen. In zijn coöperatief dienst
verband leerde hij alle kanten van „het vak"
wel kennen. Zelf bekent hij: „Ik doe dit werk
al zó lang. Het wordt een soort sleur. Een
routine. Maar je wordt er niet moei van. En
dat Is natuurlijk mooi".
Eenvoudig
Van moderne bedrijfspsychologlsche fratsen
die willen dat de werknemer meer voldoe
ning van zijn werk heeft doordat hij een
compleet produkt mag maken of regelmatig
kan veranderen van werk, wil Gusdorf niets
weten. Om bij de spoelbakken te blijven:
niet alle coöperatieleden kunnen een com
plete spoelbak monteren. De werkzaamhe
den zijn bewust eenvoudig gehouden, stelt
de secretaris. „De fabrieksarbeiders die nu
Klabbes, de oudste werknemer: „Je wordt niet moei".
sociale werkplaatsen doordat de coöperatie
zichzelf financieel volledig bedruipt. Over de
verrichte werkzaamheden maakt „Sterk
door Werk." een klein beetje winst. Die
wordt jaarlijks onder de leden van de coöp*»-
ratle (alle werknemers zijn lid) verdeeld. De
Individuele werknemer betaalt over het ont
vangen „loon" weer inkomstenbelasting.
Uiteindelijk blijft er gemiddeld nog geen vier
gulden per gewerkt uur over.
Filosofie
Achter de coöperatieve opzet van „Sterk
door Werk" steekt een diepgewortelde filo
sofie over wat een burger in ons welvarende
landje nodig heeft om zich nuttig en dus
betrekkelijk wel te voelen. Voor Gusdorf
Is dat een glasheldere zaak. Vol overtuiging
betoogt hij: „Wat kan ik nou thuis doen? Ik
kan een gat in de tuin graven, maar zelfs
dan krijg Ik nog niet de kans om mijn werk
goed af te maken. Mijn vrouw heeft liever
dat Ik binnen een kopje koffie drink, en
Werk" lang zal moeten zoeken naar iemand
die met de pest in zijn lijf zit te werken. Toch
Is er ogenschijnlijk weinig gedaan om een
zoals dat tegenwoordig heet „sociaal op
timaal werkklimaat" te scheppen. Bij „Sterk
door Werk" tref Je geen weelderige kantoor
tuinen, sfeervolle verlichting of dito achter
grondmuziek aan. Integendeel.
Sober
De Inrichting van de gebouwen die de coö
peratievan Philips huurt is zeer sober en
doelmatig. „Sterk door Werk" mag dan offi
cieel geen bedrijf genoemd worden: de ma
nier waarop er geproduceerd wordt is zeer
bedrijfsmatig. De stortbakken bijvoorbeeld
worden volgens moderne inzichten geas
sembleerd. Iedere werknemer heeft zijn ei
gen deeltaak. De èén monteert knopjes en
dopjes, de tweefde houdt zich bezig met het
ponsen van gaatjes en een derde plakt rub
ber ringetjes. Op dez^ wijze wordt een soort
lopende band gevormd, al ontbreken de
met pensioen gaan zijn Ingewikkeld hand
werk niet meer gewend. De machines heb
ben hun werk overgenomen. Zo'n twintig
jaar geleden hadden wij hier veel vakmensen
zitten. Nu is dat allemaal anders. En het la
ten rouleren van de werknemers? Nee, laten
we dat nou niet doen. Dat is de ergste plaag
die er bestaat. Als Je steeds ander werk
moet doen, dan lijdt het produkt eronder. En
dus ook de werknemer. Want die meet zijn
prestatie af aan het produkt dat hij maakt".
De oudste
Een gesprekje met de oudste werknemer
van de coöperatie: de heer Klabbes. Hij is
86 en nog steeds goed voor de afhandeling
van ruim 20 stortbakken per uur. Was veer
tig jaar lang actief bij de Nederlandse
Spoorwegen, het laatst als conducteur. Al
vijftien jaar is hij elke week te vinden bij
„Sterk door Werk". Uit de versleten boord
van zijn overhemd, door zijn vrouw nauw-
Waarom hij bij de coöperatie is gaan wer
ken? Klabbes: „Ik heb drie maanden thuis
rondgeflodderd. Het was mooi weer, dus
ging ik een hoop fietsen. Maar dan viel ik
onder een boom In slaap. Nou: dat is niets.
En je wil toch onder de mensen zijn, hè. Ook
al ben je gepensioneerd". Dan vertrouwt hij
ons toe: „Ik ben nu aan het afbouwen moet
Je weten. In het begin werkte ik vier midda
gen in de week. Nu drie. Ziet moeder de
vrouw me ook wat vaker. Je zult er toch aan
moeten wennen, aan dat gepensioneerd
zijn". Of die gewenning niet wat veel tijd
vergt? „Hahaha. Ja: da's waar,
da's waar. Maar ik heb de tijd.
Ben nog geen dag ziek ge
weest".
Terug naar Gusdorf, de bedrij
vige secretaris van de coöpe
ratie. „Ik ben een Philipsman
en ik blijf een Philipsman" zegt
hij, als hij andermaal een lans
breekt voor zijn oud-werkge
ver. Van Gusdorf geen kwaad
woord over meneer Philips.
Over de ontslagen bij Philips in
Nederland: „Banen scheppen,
dat kun je niet. Je moet eerst
een markt creëren. En die
markt wil een goedkoop pro
dukt. Als je dat produkt dan
kan maken in Taiwan, dan
moet Je dat doen. Dat neem ik
niemand kwalijk. De barome
ters die wij monteren komen
misschien ook uit die hoek.
Kan best. Maar dat interes
seert ons geen barst. Als het
maar verkoopt".
Werkloos
De coöperatie moet, zoals ge
meld, zichzelf bedruipen. Aan
gezien zonder moderne machi
nes moeilijk een topproduktie
gemaakt kan worden, heeft de
werkgemeenschap zich toege
legd op eenvoudig handwerk.
Maar dat is, zelfs bij de relatief
zeer lage vergoedingen die de
leden van de coöperatie krij
gen, geen garantie voor vol
doende werk. Het Is bitter,
maar de werkloosheid en de
teruglopende economische be
drijvigheid hebben ook hun
weerslag op de bejaarden-
werkplaatsr
Gusdorf: „Wij drijven nu nog
voornamelijk op de stortbak
ken. Maar de woningmarkt ligt
op z'n gat. Eén aantal afne
mers is failliet. En het is voor
ons moeilijk om aan nieuwe or
ders te komen. Wij kunnen wat
dat betreft niet aan werving
doen. Bijgevolg Is de orderpor
tefeuille flink teruggelopen. Wij
kunnen niet iedereen meer goed aan het
werk houden. Machines staan stil, er is een
lange wachtlijst van mensen die bij de coö
peratie willen gaan werken. Maar wl) kun
nen ze niet plaatsen. Finaciëel is ce coöpera
tie natuurlijk vrij kwestbaar. De coöperatie
mag in de boeken geen cent winst maken.
Alles wordt aan het eind van het jaar vereek-
end. Wij kunnen daardoor geen financiële
reserves opbouwen".
Gusdorf vervolgt: „Vorig Jaar kwam er een
man binnenwandelen die vroeg of wij tien
weerstationnetjes voor hem wilden maken.
Nou dat hebben we gedaan. Nu maken wij
weerstationnetjes voor heel Europa, en
enorm veel klokken. Hij kwam op een flets,
en nu rijdt die man in een dikke Mercedes.
Dat is toch mooi? Zoiets moeten wij nu heb
ben. Iemand die binnenwandelt met een
goed idee en ons dat dan laat uitvoeren.
Daar hebben we genoeg kennis voor in huis.
Zijn we meteen uit de zorgen".
PAUL KOOPMAN
FOTO'S: CEES VERKERK
Air France
dankt
Ca ravel Ie
af na
22 jaren
trouwe dienst
(van onze correspondent Jan
Drummen)
PARIJS De Caravel Ie, het
eerste en meest succesvolle
verkeersvliegtuig voor mid
dellange afstanden ter we
reld, heeft bij Air France, de
maatschappij waar het type
het meest gebruikt werd. zijn
laatste vlucht gemaakt. Met
de landing van de Toural-
ne", na de vlucht Amsterdam
Parijs, op luchthaven
Rolssy-Charles de Gaulle
heeft de maatschappij na 22
Jaar, trouwe en betrouwbare
dienst" zijn laatste Caravelle
uit de vlucht genomen.
De redenen om de Caravelle,
waarvan Air France er 46 in
dienst had, terug te trekken
zijn drievoudig: het toestel,
uitgerust met de eerste en-
kelstroomreactoren, ver
bruikt te veel brandstof (drie
ton per uur), het Is bij de om
vang van het huidige passa-
glersverkeer te klein (94
vluchtreizigers) en te lang
zaam (750 km per uur). Een
en ander komt er op neer dat
de Caravelle voor Air France
niet meer rendabel was.
Maar van de 280 exemplaren
die aan 35 luchtvaartmaat
schappijen zijn verkocht, zijn
er nu nog 174 In dienst; de
meeste bij charteronderne
mingen. Volgens de con
structeur, Aerospatiale in
Toulouse, zullen de toestellen j
van de meest recente serie
van de Caravelle tot na 1990
blijven vliegen.
BIJ Air France begon het toe
stel zijn „carrière" op 6 mei
1959 op de lijn Parijs-Ro-
me-Athene-l'stanboel. In to
taal hebben de Caravelles
van Air France in 22 Jaar
meer dan 1.420.000 vlieguren
gemaakt en meer dan 675
miljoen kilometer afgelegd
(17.000 maal rond de aarde)
waarbij ruim 46 miljoen pas
sagiers en 130 ton vracht
vervoerd werden. De Cara
velle, die bekend stond om
zijn grote betrouwbaarheid
en de goede vliegeigen-
schappen, was als gevolg van
zijn aero-dynamische kwali
teiten het eerste commer
ciële zweefvliegtuig ter we
reld", hetgeen op 16 april
1959 met het toestel „Lorrai
ne" werd aangetoond. Tij
dens de eerste vlucht met
persvertegenwoordigers
stopte de gezagvoerder op
36.000 voet boven de Parijse
luchthaven Orly de beide
reactoren en zweefde het
toestel tot Dijon, 265 kilome
ter ten zuid-oosten van Pa
rijs, waar het na ruim 46 mi
nuten aan de grond werd ge
zet.
- t
De Caravelle was ook het
eerste vliegtuig waarvan de
reactoren achter, aan weers
zijden van de romp, gemon
teerd werden (een opzienba
rend feit In de Jaren vijftig),
hetgeen bijdroeg aan een
aanzienlijke geluidsverminde
ring binnen het toestel en de
technische kwaliteiten ver
hoogde. De machine is In de
22 jaren exploitatie bij Air
France van een uitzonderlijke
robuustheid gebleken. Tech
nische Incidenten deden zich
uiterst zelden voor en de en
kele rampen die In de wereld
met Caravelles plaats had
den, konden, voorzover tech
nische onderzoeken uitwe
zen, nooit aan constructie
fouten of technische manke
menten worden toegeschre-
