Het geknabbel aan het CDA
Tuinbouw ontkomt niet
aan verhoging gasprijs
hofb
hofb
hofb
ALLE PROTESTEN EN BEZWAREN TEN SPIJT:
ZWEVENDE KIEZERS KUNNEN PROCES VAN AFKALVING TEGENGAAN
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 14 MAART 1981
PARTIJEN 1
Wat een raar volkje zijn
we toch. Nederland,
splinterland. Neem een
willekeurige straat er
gens in het land (De
Dorpsstraat in Ons
Dorp bijvoorbeeld) en
ga daar eens een babbel
maken met de bewo
ners. Je treft er geheid
tien verschillende ge
loofsovertuigingen en
minstens even zovele
politieke opvattingen
aan. En dat is dan mis
schien nog zachtjes uit
gedrukt
Tot dit soort mijmerin
gen kun je komen, als je
de lijst bekijkt van poli
tieke partijen die heden
ten dage in ons land of
ficieel staan geregi
streerd. Dat zijn er
maar liefst zesenvijftig,
maar daarover straks
meer. De inschrijving
van politieke partijen
wordt verzorgd door de
Kiesraad, die zetelt in
het ministerie van Bin
nenlandse Zaken. De
laatste tijd is de Kies
raad regelmatig in het
nieuws geweest omdat
er weer heel wat Ne
derlanders waren die,
filosoferend over de
aanstaande Tweede Ka
merverkiezingen, een
wereldverbeterende ge
dachte voelden opwel
len en terstond een
nieuwe politieke groe
pering in het leven rie
pen. Overigens zijn niet
alle nieuwe politieke
partijen, die bij de Kies
raad ter inschrijving
worden aangeboden,
ontstaan uit serieuze
overwegingen. Er zitten
ook clubjes bij die lou
ter en alleen voor de
gein zijn opgericht: aan
de toog van een bruin
café, in de studenten-
soos of misschien wel
gewoon in de huiselijke
kring.
PARTIJEN 2
„Kan dat nu allemaal zo
maar?", vroegen wij
deze week aan een
woordvoerder van de
Kiesraad. „Jazeker",
luidde het antwoord.
„Je kunt bij ons een po
litieke groepering laten
registreren onder vier
voorwaarden. Het ver
zoek tot inschrijving
moet zijn ondertekend
door minstens twee per
sonen, er moet een kor
te samenvatting worden
gegeven van de doel
stellingen van de partij
en we moeten weten
waar en wanneer de
groepering is opgericht.
Tenslotte mag de naam
van de groepering niet
te veel lijken op de na
men van reeds bestaan
de partijen en boven
dien mag de naam van
de nieuwkomer niet in
strijd zijn met de open
bare orde of de goede
zeden. Dat was het".
En het kost niks, zo'n
inschrijving? „Nee hoor,
alleen een postzegel.
Die registratie betekent
trouwens op zichzell
niets. Het is een geheel
vrijblijvende zaak, want
je bent helemaal niet
verplicht mee te doen
aan de verkiezingen. De
partijen die dat wel wil
len, moeten dat zes we
ken voor de verkiezin
gen bij ons melden.
Voor elk kiesdistrict
waarin een groepering
wil meedoen, wordt
duizend gulden borg ge
vraagd. Dat betekent
dus achttienduizend
gulden als je in het hele
land op de stembiljetten
wilt staan. Die borgsom
wordt pas terugbetaald
als je een bepaald aantal
stemmen weet te verga
ren. Dat aantal is welis
waar kleiner dan nodig
is voor één zetel, maar
het is voor heel kleine
groeperingen toch altijd
een aanzienlijk finan
cieel risico om aan de
verkiezingen mee te
doen".
PARTIJEN 3
Dat weten we dus ook
weer. Iedereen die dat
wil kan samen met een
vriend, vriendin, colle-
f'.a, buurman of familie-
id een partij oprichten
en die laten inschrijven
bij de Kiesraad. Niks
aan de hand, zolang de
naam van de nieuwe
groepering maar niet
iets is in de trant van
„Laat U Leiden", want
de afkorting daarvan
vindt de Kiesraad niet
netjes. Ook een naam
als „Demo '81" mag
niet, zo sprak de Kies
raad vorige week nog
uit, want dat zou ver
warring kunnen geven
met D'66, die officieel
staat geregistreerd als
Democraten '66.
En dan nu de lijst met
ingeschrevenen. Bijzon
der lezenswaardige lec
tuur. Zesenvijftig poli
tieke groeperingen op
een rij, die begint met
de VVD en eindigt met
de Onafhankelijke De
mocratische Partij, wat
dat ook moge wezen. Je
moet er niet aan den
ken, dat ze allemaal in
de Tweede Kamer zou
den zijn vertegenwoor
digd. Een debat over
een belangrijk onder
werp zou dan al gauw
een volle week in be
slag kunnen nemen.
Onzin natuurlijk.
PARTIJEN 4
Zullen we de hele zwik
maar even oplepelen?
Mond open, daar komt-
ie.
VVD, PvdA, CPN,
SGP, GPV, PSP, D'66,
PPR. DS '70, CDA,
wacht eens, wat krijgen
we nou? Ja, het staat er
echt: CHU, ARP, KVP.
Wel allemachtig, ze be
staan ook nog steeds af
zonderlijk! En ze had
den vorig jaar bij die
fusie nog zo beloofd,
zichzelf op te heffen!
Toch is dit een lijst die
is bijgewerkt tot eind
vorige week. Zou Buk
man daar van af weten?
Toch eens een keertje
navragen. Nou ja, ver
der maar weer, want
we zijn nog lang niet bij
56.
Wat hebben we daar?
RKPN (U weet wel,
van Klaas „Hup Gijs-
sen Beuker), Socialisti
sche Partij, RPF, Partij
van de Belastingbetaler,
Nederlandse Volks
unie (O, gruwel), Kom-
munistische Eenheids
beweging (vindt Marcus
Bakker te rechts), Euro
pese Conservatieve
Unie, Nederlandse Mid
denstands Partij, Ver
bond tegen Ambtelijke
Willekeur, Partij tot be
vordering van betere
Volksh uisvesting,
Christen Democraten
Unie, Conservatieve
Volkspartij, Federatie
Bejaarden Nederland,
Binding Rechts, Inter
nationale Kommunis-
tenbond (vindt waar
schijnlijk die Eenheids
beweging weer te
rechts), EPV (wordt
binnenkort opgeheven
ten gunste van de eerst
volgende), EVP, Neder
landse Christen Demo
craten, Partij van Rijks
genoten, Nieuwe Room
se Partij, Centrumpartij
(broertje van Vólks-
Unie), Partij van het
Recht, Wereld Welzijns
Bewustwording (offi
cieel afgekort tot We-
We-Bew; waarschijnlijk
opgericht door een paai
dronken agogen), Poli
tieke Partij Migranten
Unie, Liberale Volks
partij, Arbeiderspartij
van Nederland, Realis
ten '81 (Hans Knoop
c.s.), Rechtse Volkspar
tij (voortzetting van
Koekoeks Boerenpartij),
Nationaal Evangelisch
Verband, Politieke Par
tij Druggebruikers (tip
voor een verkiezings
leus: zo stoned als eer.
garnaal in de
Generaal),
Partij voor Oud3l
Bejaarden, Vredej
Partij tot Liki
van Nederland
baar Nederland.
Met Ons (munter
meiaars?), Partij
de Middengt
Kleine Partij (k
belangen?),
Overleven of S
(S.O.S), Aut Of i
Volksbelangen
satie (fietsers
kennelijk geen li(t van
den), Nederlandsi rs vol
lutie Partij (let op*s heef
korting) Televis tatie
Computerpartij y
heb je toch een
ten) en tenslotte
eerder genoemde l
hankelijke Dem lende
sche Partij. Ook i c(ie v2
"DICK VAN
SCHOTEN ?e aP'
,LE -
lands
maart
>n ma:
iders"
(van onze parlementaire re
dactie)
DEN HAAG Het rommelt
al langer in de tuinbouwwe-
reld maar vorige week was
het dan goed raak. Achtdui
zend tuinders waren naar
Aalsmeer gekomen om dar
te protesteren tegen de drei
gende verhoging van htm
gasprijzen op 1 april. Een
prijsverhoging naast de
reeds afgesproken verho
ging van drie cent per kubie
ke meter op die datum die
de tuinders onredelijk vin
den. Een prijsverhoging met
volgens de tuinders rampza
lige gevolgen: talrijke be
drijven zullen moeten slui
ten en vele tuinders zullen
werkloos worden. Want, zo
zegt men in tuinderskring,
de gasrekeningen van 1980
en van dit jaar zullen voor
een gemiddeld bedrijf al
met 50.000 gulden oplopen.
Komt daar nu nog eens een
forse prijsverhoging op, ge
dacht wordt aan ruim elf
cent per kubieke meter, dan
stijgt dat bedrag met nog
eens 60.000 gulden. Een last
die men niet kan opbrengen,
maar waar men tegelijk
nauwelijks onderuit kan.
De oorzaken van de huidige
problemen liggen enkele jaren
terug. Gezien de energiegevoe
ligheid van de tuinbouw wer
den toen tussen het bedrijfsle
ven (het Landbouwschap) en
de gasproducent Gasunie af
spraken gemaakt over een
speciaal tarief voor de tuin
bouwsector. Dit tarief zou ge
leidelijk aangepast moeten
worden aan de olieprijs. Tot
1979 was daar weinig reden
toe omdat de ontwikkeling
van de olieprijs daar nauwe
lijks aanleiding toe gaf. Na
1979 kwam daar verandering
in. Een nieuwe energiecrisis
en de oorlog Irak/Iran dreven
de olieprijs op de wereldmarkt
op. De Gasunie hing dan ook
prompt bij de tuinbouw aan de
bel. Het speciale tuinderstarief
werd onderwerp van onder
handelingen. Verleden jaar
kwamen het Landbouwschap
en de Gasunie overeen de prijs
per kubieke meter in twee jaar
met negen cent op te trekken,
4,5 cent ineens in 1980 en nog
eens eenzelfde bedrag in 1981.
De laatste verhoging zou in
twee etappes worden doorge
voerd: drie cent op 1 april en
nog eens 1,5 cent op 1 oktober.
Explosieve stijging
In de overeenkomst werd te
gelijk een clausule opgenomen
dat de afspraak herzien kon
worden als er explosieve en
niet voorziene prijsstijgingen
op de oliemarkt zouden optre
den. Opnieuw onderhandelzou
dan per 1 april mogelijk zijn.
De Gasunie meent nu dat er
van dergelijke explosieve
prijsstijgingen (de prijs van
olie ging meer dan 50 gulden
per vat van 159 liter omhoog)
sprake is. Reden dus voor
nieuwe onderhandelingen
over het contract. Met dit
standpunt is de regering het in
principe eens. Minister Van
Aardenne (Economische Za
ken en energiebeleid) en mi
nister Braks (Landbouw en
Visserij) hebben al eerder ge
zegd dat niet aan een extra
verhoging van de gasprijs op 1
april, buiten de drie cent om,
is te ontkomen. Daarbij wordt
de regering niet alleen door
energiepoli tieke zaken onder
druk gezet maar ook door de
EG.
Want binnen de EG bestaat al
tijden wrevel over het lagere
gastarief voor de Nederlandse
tuinders. In Brussel meent
men dat dit in feite neerkomt
op concurrentievervalsing, re
den waarom men een onder
zoek heeft gedaan naar de
stand van zaken. Eind 1980
concludeerde de toenmalige
EG- landbouwcommissaris
Gundelach dat het lagere ta
rief strijdig was met de EG-re-
gels. Nederland kreeg echter
de kans bij een studiecommis
sie daartegen bezwaar in te
dienen, aanmerkingen in te
brengen. Op basis daarvan zou
Gundelach dan besluiten of er
werkelijk van ongeoorloofde
steun aan de tuinders sprake is
of niet. De studiecommissie is
inmiddels klaar en het rapport
is duidelijk: De gasprijs voor
de tuinders is ongeoorloofde
steun en dient dus te worden
afgeschaft. Men wil deze con
clusie echter nog achter de
hand houden totdat de onder
handelingen in ons land over
een extra verhoging van de
gasprijs voor de tuinders af
grond zijn. Tot 1 april dus.
Zestig mille méér
Zou de EG eisen dat de gas
prijs van de tuinders op gelijke
hoogte komt met die van de de
industrie dan zou dit beteke
nen dat de prijs met elf en een
halve cent per kubieke meter
extra omhoog moet. De tuin
ders betalen nu 22 cent per
kubieke meter voor hun gas,
de industrie 33,5 cent. Dit zou
betekenen dat iedere tuinder
nog eens een rekening van
60.000 gulden voor zijn gasver
bruik gepresenteerd krijgt, bo
venop een bedrag van 50.000
gulden dat hij in 1980 en 1981
ook al extra moest betalen. Dit
zijn kostenstijgingen die niet
meer via een produktiviteits-
stijging zijn goed te maken
zoals in het verleden wel kon.
De de afgelopen jaren konden
de tuinders kostenstijgingen
van 15 procent (exclusief in
flatie) en dalende opbrengst-
prijzen (met 25 procent) nog
goedmaken door een produk-
tiestijging van 50 procent in de
afgelopen tien jaar. Nu kan dat
echter niet meer. De prijzen
voor veel produkten blijven
door toenemende concurrentie
binnen de EG en van daarbui
ten dalen (ingrijpen is onmo
gelijk via het veilingsysteem)
zodat de tuinders in 1980 ge
middeld een verlies van bijna'
10.000 gulden boekten.
Hulp van overheid
De tuinders willen dan ook, zo
men al met de extra prijsver
hoging akkoord wil gaan, hulp
van de overheid via een op
hun situatie gericht beleid. Dit
beleid zal een groot energiebe
sparingsprogramma moeten
omvatten evenals sociale
maatregelen om de kosten te
overbruggen tussen de tijd dat
de gasprijsverhoging ingaat en
het tijdstip dat de energiebe
sparende maatregelen vrucht
gaan afwerpen. In dit verband
wijzen de tuinders erop dat zij
tezamen jaarlijks voor 3,5 mil
jard gulden exporteren en dat
de sector 80.000 man (40.000
man directe werkgelegenheid
en nog eens 40.000 in toeleve
ringsbedrijven) aan de gang
houdt. De tuinders hebben
echter nog een andere troef in
handen. Het grootste deel van
de opbrengsten uit de door
hen betaalde gasprijzen (90
procent) komt in de kas van
de staat. Nu al ontvangt het
rijk direct uit gasverbruik in
de tuinbouw 720 miljoen gul
den per jaar. Bij een tariefs
verhoging van 4,5 cent dit jaar
(zonder extra verhoging) komt
daar nog 145 miljoen gulden
bij. Met een extra verhoging
van 11,5 cent komt daar dan
nog eens 370 miljoen gulden
bovenop. Geld is er dus zeggen
de tuinders, alleen de wil bij
de regering is er nog niet.
Geld voor de staat
De regering zit daarbij danig
in de klem. Ten eerste is de
staat voor 50 procent aandeel
houder in de Gasunie, de an
dere helft wordt verdeeld tus
sen Shell en Esso. Deze onder
nemingen zien de olieprijzen
stijgen maar de gasprijzen - en
dus hun inkomsten - niet. Bo
vendien zou men, als men wil,
zelf de olieprijs kunnen opdrij
ven voor grote opkopen op de
vrije markt, maar dat terzijde.
Tegelijk krijgt de staat zelf ook
meer middelen binnen uit stij
gingen van de gasprijs (altijd
leuk in een moeilijke financië
le tijd) terwijl hogere tarieven
ook energiebesparing stimu
leert. Dat uit de energiehoek.
Vanuit de landbouwhoek
klinkt het verhaal anders. De
tuinbouwsector heeft de mid
delen niet de extra prijsverho
ging op te brengen zodat ener
giebesparing niet afgedwongen
kan worden. Moet de tuin
bouw toch voor de zaak op
draaien dan gaat een deel van
de sector ten onder met als ge
volg minder export, dus ook
weer minder inkomsten voor
de staat nog afgezien van de
extra hoeveelheid werklozen
die een beroep gaan doen op
het sociale stelsel.
De regering zit nog meer
klem. Gezien de relatie rege
ring-Gasunie stelt de EG dat
„de regering" zich schuldig
maakt aan ongeoorloofde
steun aan de tuinders. Dit
spijts alle argumenten die daar
tegenin worden gebracht: gas
prijzen worden afgesproken
tussen Gasunie en Landbouw
schap, Gasunie is privaatrech
telijke onderneming waarbij
de staat alleen aandeelhouder
is en de regering keurt de
overeengekomen tarieven al
leen goed. Immers minister
Van Aardenne heeft de macht
de overeengekomen prijs af te
keuren en andere voor te
schrijven. Keurt hij de prijs
niet af dan neemt hij ze in fei
te voor zijn rekening, stelt de
regering zich daarachter op.
De regering heeft dus wel de
gelijk grote invloed in ieder
geval meer dan een gewone
aandeelhouder.
Zeker is dan ook dat als er
niets gebeurt op 1 april in de
vorm van een extra verhoging
van de gasprijs (en die moet
fors zijn) de EG ingrijpt. De
EG kan daarbij aangeven hoe
hoog de prijs wel dient te zijn
en wanneer die bereikt moet
zijn. Dit alles via een beschik
king. Daartegen kan de rege
ring bij het Europese Hof in
beroep gaan. Dit kan echter
ied ha
ook iedere andere EG-li#* tot
of de Europese Commissi^ sei
als de regering besluit df"sterc
schikking niet uit te voMs c°z
Een veroordeling zit er06^ 'e
dik in die de regering de
waar weer naast zich neer
leggen maar dat zou erg oi
zijn. Ten eerste frustreertH^ 's
de EG, ten tweede lokt j> van
dan tegenmaatregelen vaif®"^3
dere EG- lidstaten uit. Hel^1 de
er dan ook naar uit daPlever
tuinders niet aan een pnnen
prijsverhoging kunnen oi|* Den
men. De vraag is alleen paaldï
veel hulp zij krijgen die P N
op te vangen. Voordat d( over
ver in regeringskring besP J°t r
is kan er nog heel wat tij<j"l^A3S
gas) vervlogen zijn.
CAREL GOSELING
Naarmate de verkiezingsdatum 26 mei na
dert, wordt er in de bekende wandelgan
gen van de Tweede Kamer steeds druk
ker gespeculeerd over de resultaten var
de strijd om de kiezers. Wat in de gissin
gen van zowel links als rechts opvalt, is de
voorpret dan wel het angstige vermoeden
dat er op de „dag van de stembus" duchtig
aan het huidige zetelaantal van het CDA
geknabbeld zal worden. Beide gevoelens
zijn tamelijk overtrokken, nochtans
vloeien zij voort uit ontwikkelingen die
waard zijn gesignaleerd te worden.
Het CDA, vorig jaar op 11 oktober defini
tief tot stand gekomen, bezet op dit mo
ment 49 van de 150 Tweede Kamerzetels.
Dat is één zetel meer dan ARP, KVP en
CHU vóór de verkiezingen in 1977 teza
men hadden. In CDA-kring is de afgelo
pen jaren herhaaldelijk voorspeld, dat het
aantal CDA-zetels bij de komende verkie
zingen opnieuw zal stijgen. Die gedachte
was vooral gebaseerd op de verwachting
dat het CDA zich na de fusie van ARP,
CHU en KVP duidelijker dan ooit zou
kunnen gaan profileren. Op dit moment
wordt echter, alle blijvende optimistische
geluiden ten spijt, in het CDA steeds meer
erkend dat de kans op een stijgend zeteltal
gering is. Nog een stapje verder vgaand
liikt het niet eens zo gewaagd, op deze
plaats de stelling te poneren, dat een sta
bilisering op 49 zetels zelfs nog moeilijk te
realiseren zal zijn. Met andere woorden:
het CDA is misschien al over zijn hoogte
punt heen.
Traditie
Voor deze gerede twijfel aan een verdere
groei van het CDA zijn verschillende re
denen aan te voeren. In de eerste plaats is
het een ervaringsfeit, dat het CDA een
sterk vergrijsde partij is. Met een ruwe
schatting kan gesteld worden dat het
zwaartepunt van de CD A-achterban Jongeren
wordt gevormd door de leeftijdsgroep tus
sen 45 en 75 jaar. Bovendien bestaat de
meerderheid van de totale CDA-aanhang
uit traditiestemmers. Voor velen is een
PvdA, zij zette zich voort in de jaren zes
tig met de oprichting van de PPR door
spijtstemmers uit voornamelijk KVP- en
ARP-gelederen en zij vlamde onlangs
weer op toen een deel van de kritische
zich van de moederpartij losmaakte en sa
men met andere, al eerder afgescheiden
groepjes de Evangelische Volkspartij op
richtte.
stem op het CDA een vanzelfsprekend
heid, omdat ook de ouders op het CDA
(dan wel ARP, CHU of KVP) plachten en
plegen te stemmen, of omdat men van
mening is, dat een lid van een christelijke
kerk nu eenmaal een min of meer morele
verplichting heeft, een confessionele partij
te kiezen. Ook de rol die dominees en pas
toors bij de politieke keuze speelden (en,
zij het in steeds mindere mate, nog wel
spelen) moet niet onderschat worden.
Hoewel het traditie-stemmen onder de
CDA-aanhang nog steeds erg groot is, kan
vastgesteld worden dat deze houding
nochtans langzaam afneemt. Die ontwik
keling begon al vlak na de oorlog met de
doorbraak van vooral KVP'ers naar de
Vooral bij jongere kiezers wordt de tradi
tionele keus voor het CDA gaandeweg
minder. Dit heeft voor een belangrijk deel
te maken met het feit, dat jongeren steeds
vroeger zelfstandig worden en steeds va
ker geneigd zijn, zich al vroeg aan het ou
derlijk gezag en het gezag van de kerk te
onttrekken. Daarbij komt dat het CDA in
het algemeen (en trouwens elke confessio
nele partij) geen grote aantrekkingskracht
op jongeren uitoefent. Het is een bekend
gegeven (recente verkiezingsuitslagen en
opiniepeilingen wijzen dat uit) dat de jon
ge kiezers, voorzover zij nog het nut van
een gang naar de stembus inzien, in meer
derheid kiezen voor de progressieve par
tijen omdat die naar hun mening het
meest tegemoet komen aan hun eigen kri
tische, idealistische maatschappijvisie, die
zich sterk afzet tegen allerlei gevestigde
structuren en waarden.
De geringe aanwas van jonge CDA-kie-
zers, de vergrijzing van de partij en het
afnemen van het aantal traditiestemmers
doen zowel in het CDA als daarbuiten de
opvatting ontstaan dat het CDA onderhe
vig is aan een langzaam proces van afkal
ving. Het CDA wordt, om het een beetje
oneerbiedig maar wel letterlijk te zeggen,
met uitsterven bedreigd.
RPF
Er zijn ook andere ontwikkelingen die de
stelling, dat het CDA over z'n hoogtepunt
heen is, kunnen onderbouwen. Allereerst
is daar de RPF, de Reformatorische Poli
tieke Federatie, die heel wat stemmen
van het CDA kan afsnoepen. De RPF is
zo'n vijf jaar geleden opgericht door ver
ontrusten uit ARP en CHU en door enke
le GPV-stemmers, die geen lid van die
partij mochten worden omdat ze niet be
hoorden tot de vrijgemaakt gereformeer
de kerk. De RPF-leden verwijten het
CDA, te veel voor de linkerkant van de
politiek te kiezen en in het politieke be
leid steeds minder rekening te houden
met de bijbel. Bij de verkiezingen in 1977
kwam de RPF 1800 stemmen tekort voor
het behalen van een zetel. Deze keer is de
partijleiding er heilig van overtuigd, dat
de RPF na 26 mei op z'n minst met één
zetel in de Tweede Kamer zal worden
vertegenwoordigd. Lijsttrekker Meindert
Leerling, bekend vanwege zijn activitei
ten voor de Evangelische Omroep, doet er
alles aan, zoveel mogelijk stemmen uit de
rechterflank van het CDA te trekken. Ge
zien de steun die hij van de EO krijgt en
gelet op de invloed die de EO heeft op het
bijbelgetrouwe, fundamentalistische CDA-
publiek uit de gelederen van de voormali
ge ARP en CHU, heeft hij een goede kans,
het verwachte kamerlidmaatschap te ver
krijgen.
EVP
Dan is er ook nog de EVP. In een vlaag
van grenzeloos optimisme heeft dit pro
gressieve stekje van de CDA-stam zichzelf
vijf zetels toebedacht, maar de vraag is of
het lijsttrekker Weststrate jr. en de zijnen
lukt, er zelfs maar één te halen. Niettemin
zal de EVP er zeker in kunnen slagen het
CDA enkele duizenden stemmen te ont
houden.
Tenslotte is er nog een andere ontwikke
ling die het CDA kan bedreigen. Er is een
reële mogelijkheid dat een aantal CDA-
aanhangers bij de komende verkiezingen
met opzet geen stem op het CDA uit
brengt, uit vrees dat het CDA tegen hun
zin in weer met de PvdA in zee zal gaan.
azesla
waarvan toen met name de VVD Ihaar
geprofiteerd. Het is niet ondenkbaar, n dil
zich in mei opnieuw zo'n vlucht uit)ine-s
CDA zal voordoen. wer
Dit alles overziende zou je bijna gaai^e ze
loven dat het CDA bij de aanstaande voor.
kiezingen flinke klappen toegediend >mbii
kriigen. Zo'n vaart zal het echter vera
wel niet lopen. Een verlies van 1 fcarbl
lijkt de maximale schade te kunnen <sovei
den. Er zal zeker aan het CDA gekj* m<
beid worden, maar daar staat tegeni
dat er steeds meer CDA-kiezers naa
stemhokjes komen die niet uit traditii
uit godsdienstige overtuiging, maar ISl
puur politieke overwegingen hun
aan het CDA geven. Het gaat hier
„zwevende" kiezers die definitief bij |*-fr
CDA blijven hangen, omdat die partij*1-
als centrum van het politieke krach
veld aanspreekt. Het zijn de kiezers di
partij niet op de grondslag, maar uit «N
tend op het politieke handelen beoo 'tellir
len. Dat zijn de mensen waarvan het :)- De
het in de komende tijd moet hebber heel
waarop het CDA zich ook in de venten
toekomst sterk dient te richten, wiMveld
niet op langere termijn tóch door de he De
voor genoemde ontwikkelingen inf ^ldi
schrompelen. Het zijn vooral de zweve To<
kiezers die het CDA voor een langz^kil
uitstervingsproces kunnen behoeden.
ook een dergelijke tendens voorgedaan, DICK VAN RIETSCHOTEN
