Fokker
houdt
Nederland
in de
ruimterace
Grootste pacemakerfabriek staat in Nederland
V*rtchlll*n<to to*pa**lng*mog*<l|kh«d*n
van hat toakomatiga nilmtaptattonn:
hat ovraalnan van computaigagavani.
aanjathindlngaayataam voor onhvlkkallnga-
AMSTERDAM Ore. W. H. de
Leeuw, hoofd ruimtevaartdivisie
van Fokker, ontpopt zich als een
man die behoedzaam formuleert
Wanneer hij dus gewaagt van „een
gigantisch groot ding in vergelij
king tot wat er op het ogenblik
rondcirkelt" en de parallel trekt
„Zeg maar dat er straks een klein
soort Lopik de ruimte in gaat", dan
kan men hem op zijn woord gelo
ven. Twee en een half duizend kilo
zwaar zal het ruimteplatform wor
den in de bouw waarvan Fokker op
het punt staat een belangrijk aan
deel te krijgen. Als de zonnepane
len na de lancering in 1985 een-
maat zijn uitgeklapt, zal de span
wijdte 45 meter bedragen. Een ca
paciteit van 120.000 telefoonkana
len zal de L-Sat hebben, zoals het
platform officieel gaat heten (af
korting van Large Satellite, ofwel
op zijn Nederlands, Grote Satel
liet). Twintig televisiekanalen ge
lijktijdig kan hij aan, mochten de
klanten zulks wensen. Want dat
bedoelt de L-Sat te zijn: een ruim
teplatform waarop apparatuur kan
worden gemonteerd voor uiteenlo
pende commerciële toepassingen
van de telecommunicatie: recht
streekse uitzendingen van radio en
televisie, video-vergaderingen,
computerverbindingen over grote
afstanden, wat al nieL Heeft het in
ternationale vrachtverkeer over de
weg behoefte aan een simpele ma
nier om chauffeurs in hun trucs
met de thuisbasis te kunnen laten
praten? L-Sat biedt de mogelijk
heid. Idem dito voor de scheep
vaart L-Sat kan fungeren als een
soort Radio Scheveningen.
VITATRON 25 JAAR
DIEREN Het is nog maar amper vijfentwintig jaar
geleden dat op een Amsterdamse achterkamer Anton
Eikmans een laboratoriumapparaat ontwikkelde waar
mee calciumconcentraties konden worden gemeten.
Het werd de aanleiding om maar voor zichzelf te be
ginnen en een eigen maatschappij te stichten: Vita-
tron. Aantal werknemers: één: hijzelf. Nu staat in Die
ren langs het kanaal een middelgrote fabriek, met 450
werknemers, die de grootste werkplaats van Europa
is als het op de fabricage van pacemakers aankomt
Dezelfde Anton Eikmans leidt nog steeds het bedrijf
en is tevens hoofdaandeelhouder. De eenmanszaak
van 1956 groeide uit tot een bedrijf met 15 werkne
mers in 1963, 50 in 1967, 200 in 1974, 300 in 1977 en 454
in 1980. De omzet steeg al evenzo. Een miljoen in
1964, 8 miljoen in 1967, 20 miljoen in 1973, 35 miljoen
in 1976 en 56 mijoen in 1979. Een enorm aanvakelijk
succes, al lijkt het tij de laatste maanden wat te ke
ren. Deze week kondigde Vitraton namelijk het ont
slag aan van 55 werknemers, wegens tegenvallende
resultaten in 1980. Vitraton viert dit jaar derhalve een
25-jarig jubileum met een wat bittere bijsmaak. Het
bedrijf blijft niettemin interessant genoeg om er even
bij stil te staan.
De heer Eikmans begon zijn loopbaan als fysicus bij de
Staatsmijnen in Limburg. Daarna was hij enkele jaren
verbonden aan het fysisch laboratorium van het Antonl
van Leeuwenhoekzlekenhuls in Amsterdam. Gedurende
die tijd ontwikkelde hij ook zijn eerste voor de verkoop
bestemde toestel: de caldumtitrator. Nu
zegt hij erover: „Ik moest zorgen dat ik
mijn vrouw en mijn twee kinderen te eten
kon geven". Dat lukte wonderwel. HIJ bleef
zich voor de klinische chemie interesseren,
ontwierp eenfiltercalorlmeteren een bloed
analyseapparaat. Dat laatste was be
stemd voor het laboratorium voor medi
sche fysica in Groningen. Daarmee begon
misschien voor Eikmans - en daarmee VI-
tatron - de victorie. Want daar raakte hij in
contact met de pacemaker, de hartstlmu-
lator, die pas was uitgevonden in Zweden
door Elmquist en Sennlng. De eerste man
die een pacemaker in zijn lichaam kreeg
geplaatst was de Zweed A me Larsson. In
Nederland werd in Groningen een pace
maker ontwikkeld die In 1962 werd geïm
planteerd. Met succes, en Vitatron kreeg
de opdracht voor de produktie voor de
nog volgende exemplaren. In 1968 werd
als afdeling van Vitatron een aparte maat
schappij opgericht: Vitatron Medical. De
fabricagemogelljkheden werden uitgebreid
Zo zit een pacemaker in het lichaam.
en de Vitatron pacemakers vonden al dra
hun weg over de gehele wereld. Ze werden
ook beter, kregen meer mogelijkheden en
het prijspeil bleef verhoudingsgewijs gelijk.
De micro-elektronica ging voor een groot
deel de perfecte werking van de pacema
ker bepalen en Vitatron richtte twee jaar
geleden in de Verenigde Staten een eigen
bedrijf daarvoor op.
Successtory
De story van één man die de mogelijkhe
den zag van en de toekomst voor een ap
paraatje dat het menselijk hart kan heipen.
Want wat Is dat nu eigenlijk zo'n pacema
ker? In het hart van een mens zorgt een
zenuwknoop, de zogenaamde slnusknoop,
ervoor dat zowel de hartkamers als de
hart boezems zich met een bepaalde regel
maat samentrekken. Door dat samentrek
ken ontstaat de pompwerking van het
hart. En daar gaat het tenslotte om. De
prikkels voor die samentrekkingen worden
gegeven door de slnusknoop en gaan via
net zenuwstelsel van de hart boezem naar
de kamers. Als door welke oorzaak dan
ook deze prikkels niet of slecht worden
doorgegeven is de pompwerking onvol
doende of blijft geheel achterwege. Een
pacemaker kan In zo'n geval de oplossing
brengen. Een pacemaker, een klein appa
raatje, dat meestal aan de rechterkant van
het lichaam wordt Ingebracht, zorgt voor
de juiste dosering van de prikkels. HIJ be
staat uit een Impulsgenerator, opgebouwd
uit een elektronisch gedeelte en een ener
giebron, een batterij, en uit een geleider.
Die geleider zorgt ervoor dat de Impulsen,
de prikkels dus, naar het hart worden ge-
transport eerd.Voor de batterij wordt te
genwoordig meestal een llthlumbatterij ge
bruikt, die een levensduur heeft van soms
wei negentien jaar. Zou er een batterij met
veel kortere levensduur Ingaan dan zou
dat betekenen dat de patiënt om de zo
veel tijd geopereerd zou moeten worden,
om er „even een nieuw batterijtje In te zet
ten". (In de praktijk komt het er op neer.
dat een pacemaker gemiddeld om de tien
jaar wordt verwisseld). Over opereren ge
sproken, het avontuur dat in 1962 het im
planteren van een pacemaker nog was, is
allang voorbij. Een pacemaker plaatsen is
voor een chirurg net zoiets geworden als
het weghalen van een blinde darm. In Lon
den is een chirurg, dr. Gonzales, die het in
een kwartiertje doet. Ze noemen hem dan
ook terecht Speedy Gonzales.
Van de pacemaker af loopt, zoals gezegd,
een geleider naar het hart. Zo'n geleider is
een gen soleerde metalen draad, meestal
spiraalvormig. Aan het eind ervan zit een
elektrode die de impulsen aan het hart
moet geven. Zo'n elektrode kan zowel op
het hart worden bevestigd als via een ader
in het hart worden geschoven. In ongeveer
95 procent van de gevallen wordt door de
chirurgen gekozen voor de laatste manier.
Het lijkt allemaal wat griezelig, maar het
valt nogal mee als men bedenkt dat Inmid
dels al honderdduizenden mensen met
een pacemaker rondlopen, die er geen en
kele last van hebben, integendeel: ze leven
er nog door. en goedl
Toch valt niet te verhelen dat de pacema
ker de laatste jaren ook bepaald negatief
In het nieuws Is geweest. Zo zouden zend
amateurs, die op de verkeerde Golflengten
zitten en met niet goedgekeurde appara
tuur werken, pacemakers hebben doen
stilstaan. Een fabel, naar mag worden
aangenomen. Erger was het toen bekend
werd dat sommige pacemakers gingen
„roesten". Het bleek hier te gaan om een
aansluiting aan de pacemaker die In enke
le gevallen aanleiding zou geven tot corro-
8ieverschijnselen. Er werd uiteraard on
middellijk ingegrepen en de klacht was
daarmee voorbij.
Voor de patiönt Is het echter wel van be
lang dat hij een regelmatige controle
krijgt. Daarvoor Is apparatuur ontwikkeld
zodat er niet een nieuwe operatie hoeft te
volgen als de pacemaker bijvoorbeeld
moet worden bijgesteld op een ander
hartritme, dat door de cardioloog wordt
bepaald.
GERARD CRONÊ
De komst van het platform betekent een nieuwe
stap In de ontwikkeling van de ruimtevaart. Omdat
de capaciteit van L-Sat tien maal groter is dan die
van de bestaande satellieten, krijgen veel meer toe-
passers en gebruikers van de telecommunicatie
toegang tot de ruimte dan nu het geval Is. In 1995
zal er een paraplu van 150 platforms boven de
aardbol hangen, schatten ingewijden. British Ae
rospace, de hoofdaannemer van het programma
voor zover dit het Europese Ruimtevaartbureau
ESA betreft, hoopt er daarvan zo'n 20 tot 40 te
bouwen. En daarmee treedt Fokker voor het voet
licht, zijnde de grootste Nederlandse deelnemer In
het L-Sat-platform programma.
De studiefase heeft de ruimtevaartdivisie van het
bedrijf inmiddels achter de rug. „We zitten nu mid
den in de zogenaamde definitiefase", aldus drs. de
Leeuw, „zeg maar de fase van de blauwdrukken.
In april brengen we onze offerte uit aan British Ae
rospace. Wordt daarop ingegaan, dan kunnen we
in september met de uitvoeringsfase beginnen. Hoe
groot de kans Is dat we de order krijgen? Uiterst
groot. Ik acht het vrijwel zeker".
Vijftig miljoen
De bedoeling Is dat Fokker de romp van de L-Sat
voor zijn rekening neemt en delen van de reusach
tige zonnepanelen, met name de bevestigingsstuk
ken aan de satelliet en het ultschulfmechanlsme. Bij
elkaar vormt dat zo'n 16 procent van de totale con
structie. Vijftig miljoen gulden zal het karwei Fokker
opleveren, uitgesmeerd over drie Jaar. Extra werk
gelegenheid levert het ook op voor 60 tot 70 man.
„Dat moeten dan wel hoogwaardige technici zijn",
zegt drs. de Leeuw, „en die krijg je in Nederland
niet zo gemakkelijk. Ik hoop natuurlijk dat we ze
niet hoeven te importeren, maar ik acht de kans
daarop niet uitgesloten".
Nieuwe arbeidsplaatsen dus en een welkome aan
vulling van de inkomsten. Maar het belangrijkste is
dat Nederland dank zij de activiteiten van Fokker
nadrukkelijk in de ruimterace blijft en niet lijdelijk
langs de lijn hoeft toe te zien hoe nieuwe technolo
gieën tot ontwikkeling worden gebracht. Zo levert
net bedrijf niet alleen een bijdrage aan de L-Sat
zelf, maar ook aan de Europese raket Ariane die
het gevaarte begin 1985 naar zijn plaats In de ruim
te omhoog moet stuwen. Met name zijn ze bij Fok
ker bezig een systeem te ontwikkelen om de eerste
trap van de Ariane terug te laten keren naar de
aarde, zodat hij geborgen en opnieuw gebruikt kan
Over de verschillende activiteiten van Fokker op
het gebied van de ruimtevaart Is bij het grote pu
bliek weinig bekend. De reden ligt voor de hand.
Het bedrijf beoogt In de allereerste plaats een In
dustrie te zijn die vliegtuigen voor de burgerlucht
vaart bouwt en verkoopt. De 200 medewerkers van
de ruimtevaartdivisie bereikten het afgelopen boek
jaar een omzet van 36 miljoen gulden ofwel 3 pro
cent van de totale Fokker-omzet. Het geeft de be
scheiden plaats aan die de afdeling in het geheel
van het concern bekleedt. „Maar we groeien wel",
zegt drs. de Leeuw. „Als je bedenkt dat we zo'n
twaalf jaar geleden met vijftien man begonnen zijn
en dat de groei sindsdien gestaag, zonder haperin
gen, lineair is doorgegaan, mogen we niet moppe
ren. We zijn het twintigvoudige gegroeid. Alleen Is
het bij de ruimtevaart helaas zo dat je het niet In
eigen hand hebt. Je bent afhankelijk van overheids
budgetten".
Waardering
De lancering van Nederland als ruimtevaart-bedrij
vende natie verliep in de jaren zestig aanvankelijk
moeizaam. Men kreeg op te boksen tegen de con
currentie van Industrieën in grote landen die een
voorsprong hadden dank zij hun ervaring, opge
daan bij net uitvoeren van nationale projecten.
Maar toen een groep Nederlandse wetenschappers
en Industriëlen het initatief nam tot een eigen natio
naal project de welbekende ANS kwam er
schot In. Deze wetenschappelijke satelliet trok
wereldwijde belangstelling en leidde tot de ontwik
keling van hoogwaardige technologieën. Na zijn
lancering In augustus 1974 werkte de ANS het hem
opgedragen programma feilloos af, hetgeen hem
stempelde tot een van Europa's meest succesvolle
ruimtevaartuigen, zowel technisch als wetenschap
pelijk.
Het welslagen van deze eerste Nederlandse kunst
maan deed in het buitenland grote waardering
groeien voor onze nationale ruimtevaartinspanning,
lede daarom koppelde de NASA, het Amerikaan
se Bureau voor Lucht- en Ruimtevaart, zijn plannen
voor een eigen Infraroodsatelliet om het firmament
In kaart te brengen, aan de Nederlandse voorstei
len voor zo'n verkenner van de gigantische stukken
heelal met miljarden sterren waarin het menselijk
oog niet door kan dringen. Later besloot ook Enge
land mee te doen, maar de Britse bijdrage bleef
bescheiden. Amerika en Nederland daarentegen
deelden gelijk op.
Over deze Infrarood astronomische satelliet, In de
wandeling Iras, heeft drs. de Leeuw eveneens goed
nieuws. Nederland was al in december met zijn
aandeel klaar. Het Amerikaanse stuk komt in mei
gereed en reist vervolgens naar Fokker die de sa
telliet assembleert en test. De lancering staat voor
augustus volgend jaar op het programma. Drs. de
Leeuw: „We zijn echt wel trots op die IRAS. HIJ
wordt met zijn hoogte van drie meter zesenvijftig
en zijn totaal gewicht van ruim duizend kik) de
grootste en zwaarste satelliet die tot dusver In Eu
ropa is gebouwd. En Nederland Ik denk nu niet
alleen aan Fokker, maar bijvoorbeeld ook aan Hol
land Signaal heeft er een stuk know-how aan
overgehouden waarover we anders nooit zouden
hebben kunnen beschikken. Dank zij de IRAS kun
nen we ons qua ruimte-technologie meten met de
rest, vooral met de andere Europese landen".
Teleurstelling
Het besluit van minister Van Trier (Wetenschapsbe
leid) om geen groen licht te geven voor de bouw
van een derde wetenschappelijke kunstmaan, de
voor het onderzoek van rdntgenstralingsbronnen In
het heelal bestemde Tlxte, noemt De Leeuw overi
gens erg teleurstellend. „Voor ons technologisch
niveau betekent dit zonder meer een verschraling.
Je hoort wel eens beweren dat we het na ANS en
IRAS zo langzamerhand volledig in de vingers heb
ben, maar dan wordt toch wel vergeten dat de
techniek almaar voortschrijdt en dat je gewoon van
tijd tot tijd een dergelijk nationaal project nodig
hebt om bij te blijven", aldus De Leeuw.
Hij vestigt er wel de aandacht op, dat de ervaring
die de Industrie heeft opgedaan bij de voorberei
ding van het Tixte-programma, niet helemaal verlo
ren is. „Voor Dom Ier hebben we studies verricht op
het gebied van standregeling en zonnepanelen voor
een eventuele X-80-satelliet van Europese makelij".
vertelt Fokkers ruimtevaart-baas, „en c
ben we beslist kunnen profiteren van u
aktiviteiten". HIJ blijft het niettemin tri 2^
dat het veelbelovende Tixte-programma lp
Exploiteren
Ook aan het ruimte-laboratorium dat Et
binnenvoeren in het tot dusver exclui
kaan9e en Russische domein van de
ruimtevaart, werkt Fokker mee. Het b<
luchtsluis voor. Vraag aan drs. de Let Ji
geen domme presttgezucht om als Eu,,
mensen In de ruimte te willen krijgen?
we uit Amerika nog over bemande ruim
Het tegendeel blijkt waar. Drs. de Leem
dat er ook voor de bemande ruimtevaart
toekomst op aanbreken staat. „Tot dust
we de ruimte hoofdzakelijk verkend. Mat
ogenblik gekomen dat we hem ook gaa
ren. Heel simpel gezegd: je kunt in de
gen maken die op aarde veel moeilijker w—
digen zijn. Kogels voor kogellagers bljvo<het car
Je in de ruimte dank zij de gewichtlooshituk pr(
rond kunt krijgen. En je kunt er veel zult
dlcljnen maken omdat de zwaartekrachiVEN
nu eenmaal verstorend werkt op het t.J
van zuivere stoffen. In het Europees rulrr,
torlum kunnen straks dingen gedaan
nog nooit gedaan zijn, ook door AmL,
Daarom heeft Amerika van Europa zo'n1..9
gekocht. Het gaat straks mee met het n^)j,ar
rlkaanse ruimte-pendelvaartuig, de SpacjTD
De ruimtevaart is dus na de sensatie varr!
maanwandellngen niet In elkaar geklad k d
weer nieuws te worden wanneer een ir~*d
satelliet op de aardbol dreigt terug te vt
gendeel: hij krijgt weinig ruchtbaarheid nt JJ®
hij zich tot gemeengoed heeft ontwikkeViflren
Leeuw: „Als je praat over de spektakelsC"
die landingen op de maan, heb je het over.9
ander niveau. Maar toen het doel eenmiJJ® r:
was, rees de vraag: wat nu verder? Het ar: t
indrukwekkend geweest, al heeft het mui
dacht getrokken omdat het om onbemar"?? a,
projecten ging die nu eenmaal niet zo aJ~Jcht
zijn. En er vindt nog steeds ontzettend fr Xqq
Wat wij de datatransfer noemen het ct hli
van computergegevens groeit als koL
laatst bij een bedrijfje In Amsterdam wr 9
computerschermpje zag staan. Hebben'.9
dan een computer?, vroeg Ik. Welnee zei enst
computer staat In Amerika, in Dallas. We0rd. A
gegevens per satelliet". menéèr
Inspelend op deze ontwikkeling zal EuroL.,.™
zijn eerste eigen communicatiesatelliet la,de9 j,
totaal zijn er daar zeven van gepland i ved0<
bouwt de 50 benodigde zonnepanelen. dat dQ
twee zijn bestemd voor het onderhoude^aar
bindingen in de scheepvaart. Van de vC en
kunnen bijvoorbeeld televisiestations en
bedrijven gebruik maken. De L-Sat die nijg**
kentafel staat, trekt de lijn grootschalig _n
ruimteplatform terechte bijnaam, a Q0en
hoogte van 3,50 meter, zijn breedte van j 9d0rd
en zijn lengte van ruim 2 meter luidt e
generatie van Europese communicatie^^
In. Toen Anthony Fokker en Albert Pk)at pit
grondleggers van de Nederlandse luchtf ya\
leus lanceerden dat het luchtruim alle vol dt
bindt, konden ze niet half bevroeden hoe,. Qaa
zou worden. De waarheid begint nu pasL? beb
P'ETflnee
„i ,i .,„.1 slingc
Controle van een pacemaker bij Vitatron In Dieren.
