marius van beek
van de Zon heet
.jnument dat de
nte Arnhem
sar voor
00 aankocht van
ddhouwer Marius
>ek en dat werd
leid in het park
iloo. Het is
tokken uit
iede.P graniet en
t uit drie
[jelen. Een vizier,
e: hd gepolijste
erkeeLeerkaatser" en
bnlijke
poort. Uit de
ia o I van het 9ehee'
g Hzichte van onze
"er". fe levensbron.
rvar,n|t eerbetoon aan
'ste dag van de
van de zomer en
herfst. Wie zich
Imaart en 21
[iber achter het
e heefipstelt. ziet dat
73. ste stralen park
loo betreden
[en Marius'
boog. Op 21 juni
Ie zonnegod via
imeeJrkaatser zijn
rlnn oiPSe P00rt dOOr.
rmB 'ar werkte Van
lan dit project,
j van |77 tot 1980.
renhol
met
tekeningen en
[kaarten, door
meute® ui'9®ver
d®",arkt
lacht in een
ivan 1000
(aren. Boek en
pent hebben
Ie naam en
li volgens hun
)er worden
als een
breerd geheel.
van „Poort van
in boekvorm is
iVoor bibliofielen
aren
baar. Deze
verkocht in
latie met een
et twaalf
kken en zijn te
in door 400,-
maken op
o 2711733 ten
an Marius van
_ebretweg 78 in
'erd sjbeek.
gever Charles
nd dit bedrag te
Cuslf
over één
64601
lïte durven
lij nam zelf
g iogte op de
referj^eg, volgde
renig met Van Beek
;e spoorlijn die
ens atelier loopt
Jaelde het graniet
j Immerloo.
Poort van de Zon: eerbetoon aan de zon.
Wat voor rol spelen
beelden in ons leven
en hoe werken zij in
op de zinnen? Wat
weet de gemiddelde
Nederlander van
beeldhouwkunst of
beeldhouwers? Een
monument is voor ve
len niet meer dan een
genegeerd ding in het
park, de sokkel ver
weerd en vergeeld,
oen reliëf op de muur,
een obelisk op een
groot plein, de ampere
herkenning van een
ingewikkelde staal
constructie. als teken
van de moderne tijd.
Of oen krans bij de
Dokwerker en op de
Dam, een ruimtelijk
monster voor De Bij
enkorf en ook in Rot
terdam Zadkino's hoe
kige symboliek.
Voor ons betekenen
beelden een fiere rui
ter op weg huiswaarts,
lang geleden een be
zoek aan Sonsbeek en
onlangs nog een park
[Tjjjj||j] in Joegoslavië met
versteende scheppin-
ISlHSfcgroepeerd in het groen. Een tentoonstel-'
ppntp*11 Henry Moore en*veertien vakanties te
lt meest treffende beeld: de beloofde ro
ti in Versailles met een deerniswekkende
lie achter de rug van een protserig naakt
veel van het goede der aarde teruggeeft.
Mndvol herinneringen, een handvol hou-
loore, Gabo, Marini, Mestrovic, Brancusi,
Rodin, Bronner, Laurens. Een willekeu-
beks, te weinig is beklijfd van de les in
jeschiedenis, waar beeldhouwers slechts
eerden in de marge. Schrijft Wentinck in
•leideife8Chiodoni8 van do modorn® beeldhouw-
-.rbani n'ot dat do kennis van de boeldhouw-
fordeii
/vplarV
van Beek. Beeldhouwer te Oosterbeek.
pten wij van hem? Eens scribent in dienst
igblad „De Tijd", requiem voor redacteuren
1 'disj voor een krant. Bij toeval de jarenlange
ten e|id in de werkomgeving van een „vroeg"
ezende man met een lichaam van chamotte,
en brave schilder voorzien van een overbo-
Jcjas. De vage herinnering aan een Chili-mo-
ino-ïT Omstreden en geweigerd door wie anders
Q.Udd, Ljtsers. En nu
p Poort van de
ehouwen in gra-
n dezj bijgezet in een
dhuisj)at is alle weten-
;atureMeer niet.
jentatie en weer
la-
Marius van
1921), wiens
werk wei-
academisch
de zin van
maar toch bin-
bleef
traditie,
zich na '60
die men
zou
aanduiden. Hij
tot het ge-
andere mate-
kwam tot een
contempo-
verraadde.
te vroeg om
de winst- of
op te
in de tuin
van ver het
de bewo-
het huis-
te controleren
verfrommelde
'erstilde vormen verheffen zich hoog bo-
oor Grootvorst Winter aangerichte kaals-
kenen hun grillige taal tegen een fond van
begroeiing. Hier is het dus. Het
I hJprdi0 van wit email met bruine letters lijkt
weg te hebben afgelegd en verwoordt
van de jaren vijftig, de sfeer van een steil
A O.j 'n een sma"e stadsstraat. Marius van
laatste luttele momènten voor het aanbellen
ostbui® vraa9 wat hier eigenlijk te doen. O ironie.
Pet een mediaman bij een medium? Bij een
jppend schepsel, eeq alleskunner, die zo
veel beter, korter en raker zijn eigen verhaal zou
kunnen schrijven en dat op velerlei wijze al gedaan
heeft. De sterveling met slechts ijdele, snel vervlie
gende en niet eens houtvrije frasen en fratsen
wacht een ontmoeting met een Michelangelo aan
de Veluwezoom. Een universele mens in de ver
strooiing, verdwaald in een villadorp. Verwekker
van vergeestelijkte voortbrengselen met een lang,
zo niét eeuwig leven in het vooruitzicht. Al was het
alleen maar vanwege de duurzaamheid van het
materiaal. Een vleesgeworden prisma, stralen regi
strerend en weerkaatsend spectrum, een kunste
naar, gedreven door bovenmodale beweegredenen
bewogen bevliegingen omzettend in bevlogen
beelden. Beeldhouwer, meer worstelaar met was,
graniet, gips, marmer, polyester, ijzer en alles wat
gestalte wil aannemen. Ook schrijver, fotograaf, le
raar, dichter, wereldreiziger, typograaf, zonzoeker
en eeuwen terug zakenman, verzetsstrijder en
journalist.
Dichter und Bauer
Een vriendelijke dame opent. De vrouw achter de
man. Een slanke viervoeter snuffelt naar verwant
schap. De meester wordt uit de beschouwing van
zijn atelier gerukt. Bezoek en koffie, Marius. Koffie
is de lokroep en het bezoek de reden.
Een mens zowaar vult de ruimte. Waar is het aure
ool? Associaties liggen voor het oprapen. Een man
van steen en uit één stuk. Als geboetseerde ge
laatstrekken, getaande en gelooide welvingen
doorsneden met zestig jaar oude haarlijnen. Een
grijze baard met nog een zweem zwart deelt als de
sneeuwgrens het gezicht in tweeën. Klare kijkers
onder een zotte klot, werkhanden aan een welda
dig, Bourgondisch lijf. Niet de verwachte asceet,
meer Dichter und Bauer. De mond prevelt plicht
plegingen en inleidende zinnen, gemeenschappelij
ke noemers worden benaamd, de ogen zijn elders,
ijstijden verder. De actualiteit van de dag, de be
vrijding van de Amerikaanse gijzelaars, wordt af
gedaan met een enkele opmerking. Tam tam. Cir
cus. Publiciteitsbeluste Yankees. Bedrieglijke re
serve. De kamer straalt warmte uit, een open huis
met de ordelijke chaos van levenskunstenaars.
Smalspoor
Sierlijk slingert zich langs het huis een smalspoor
van stoep naar werkplaats. Aanvoerlijn voor inspi
ratie, geen begin- of eindpunt. De lege lorrie wacht
in de berijpte tuin op nieuwe last. Comedy Capers.
Even verderop een polyester beeld, slachtoffer van
de symptomatische vernielzucht van deze tijd.
Naast de rails: Nachtbruid.
„Mijn ogen strelen je waanzinnig grote vormen,
je dijen, de ronding van je heupen,
de magische spanning van buik en borsten".
Uit „POORT VAN DE ZON".)
Het geheugen zoekt aanknopingspunten en her
kenning en vindt een gedroomd zinnetje: de beeld
houwer en zijn model.
Een onverzettelijk brok
beeld zwanger van zin
nelijkheid. Erotisch ge
laden, liefde voor de
liefde, leven en lichaam
beleden in een ruige,
volkomen vorm. Monu
ment voor de vrouw,
voer voor feministen.
Rubensiaans torso,
brede heupen, barokke
billen, lokkend gebo
gen lijnen van een tijd
loze schoonheid. Ron
dingen als rijpe vruch
ten. Vleugels of drape
rie op de rug, een ont
stijgen aan de aarde.
Of gewoon een lekker
beeld? Van Beek wijst
op het bijna abstracte
karakter van de rug
partij en relativeert
weer onmiddellijk:
„Wat is abstract?".
Achter de deur van het
atelier ligt een plaat
roze marmer te beko
men van een zware
reis. De sleuven aan de
zijkant symboliseren
het pneumatisch
geweld waarmee de
steen is losgewrikt.
Prachtig dooraderd
met de broze door
schijnende opperhuid
van een dronkaard, te
mooi bijna om ooit te
beroeren. Waarom ei
genlijk is het woord steen mannelijk en/of onzij
dig? Steen is toch nukkig, grillig maar immer
boeiend als de vrouw. Nauwelijks te temmen oer
kracht. geplet leven van duizenden jaren her. De
uiterste consequentie van het beeldhouwen: de
steen te laten zoals hij is. Niets aan veranderen.
Slechts herschikken in de natuur. De beeldhouwer
bromt en God hoort het.
Vingerwijzing
In het steenkoude atelier treedt nochtans de dooi
in. Hoog en wit, massa's licht, aan de wand zons-
een
zonsbegoochelde
michelangelo
aan
de
veluwezoom
begoochelde zeefdrukken, een schildersezel met
bovenop in wankel evenwicht een kleine Nacht
bruid. Tussen de rommel ligt een masker met holle
ogen opgebaard. Moeder en kind schurken be
haaglijk bijeen in de hoek en de Paus zoekt met
zijn paladijnen beschutting bij de vele boeken. Een
radio bijna een anachronisme in deze ruimte 1
met speakers als rijzende zonnen braakt elf tijdsei
nen en non-stop muziek.
De kachel houdt egoïstisch de warmte voor zich en
Christus lijdt smartelijk m,ee aan een verzaagd
kruis. Restant van wat eens een gigantisch, me
tershoog monument was. Opgericht in 1953 ter ge
legenheid van de Kromstafviering in het Utrechtse
stadion. Van Beek spreekt over een laatste eruptie
van Rijk Rooms bewustzijn. Het beeld kwam na
twintig jaar serene rust op een zolder weer boven
water, juist toen de beeldhouwer de lijdende Chi
leense mens uitbeeldde in Het doel van Santiago
de Chili. Praat over toevql, maar ziet een vingerwij
zing, een mene tekel.
Dertig jaar arbeid
Of we bekend zijn met het werk? Een fotoboek
toont een overzicht van dertig jaar noeste arbeid.
Jan van Hoof, Madonna, Frangois Villon, In be
schutting, De muzen, Grote baadster, Nachtbruid,
Geteisterde mens. Een aftasten en zoeken naar de
verbinding tussen idee, licht, vorm, ruimte, het ver
talen van innerlijkheden in uiterlijkheden verza
meld in een simpel album. Inderdaad de door
Wentinck geschetste ontwikkeling van traditioneel,
soms wat gekunsteld, academisch werk naar een
vrijere, ongebonden uiting.
Nogal wat religieuze thema's. Protest. Verwerpt de
Hollandse gewoonte alles en iedereen in een hokje
te willen stoppen. Nee, ook geen politiek pamflet
tist. Pakt een prent van Ulriké Meinhof, nog ge
maakt voor de afgrijselijke terreurdaden van de
naar haar en Andreas Baader vernoemde groep.
Proeve tot portret van Duitse revolutionaire. Gaf
aanleiding tot misverstanden bij collega's en criti
ci. Toch geen eerbetoon, eerder een psychologi
sche verbeelding van verschrikking of van verlaat
verzet tegen dé Duitser. Toelichting overbodig, de
prent moet voor zichzelf spreken. Niet alles willen
benamen. Afschuw verwoorden in kunst, protest
tegen dwang, fascisme, individueel beleefde ver-
bondheid met de lijdende mens weergeven in
Vrouwengevangenis en Het doel van Santiago de
Chili. Ziet dan ook niets in een vereniging van poli
tieke kunstbroeders. Heeft de last van de manifes
tatie moeten ervaren, de lust lijkt vergaan. Demon
straties bijgewoond, die meer leken opgezet om
de ijdelheid van de organisatoren te strelen.
Alleszeggende zinnen neergelegd in een OP-
SCHRIJFSEL 10 MEI 1974: „Ik heb een boek ge
maakt met foto's van het Chili-monument en wil
haar dat aanbieden, maar ik sta er bedremmeld
bij. Liesbeth Den Uyl vraagt me waar het over
gaat. Ik laat haar het boek zien en vertel er wat bij.
Dan plukt ze mevrouw Allende uit de communican
ten, propt haar op een stoel, pakt me bij de arm
en zegt zoiets van: kijk eens wat die jongen voor
moois voor u gemaakt heeft! Ik voel behoefte haar
een klap te geven, zo hoeft het nu ook weer niet".
Poort van de Zon
Immerloo-park. Arnhem Zuid. Een puzzelrit door
nieuwbouwwijken zonder stempel, speldje of stic
ker in het vooruitzicht. Een monument als Koofd-
prijs. De oude dijk van Huissen naar Elden biedt
een door nevel versluierde blik op verlaten viswa
ter, de horizon bergt belofte achter een vaal-witte
voile. Plassen als grillige vlekken in winters grijs
groen, de hoge bomen vangen vandaag geen
wind. Zelfs de flats in de verte tonen een nooit-be-
doelde pracht en spelen een schimmige rol in het
spel. Immense stilte en verlatenheid zo dicht bij de
stad, er is nog rust en ruimte in Nederland. Een
eenzame fietser duwt zich moeizaam een weg om
hoog, paars-blauw van kou en inspanning. Het
vriest dat het kraakt onder de zolen.
Aan het eind van een lange, glooiende helling
prijkt de Poort van de Zon. Het gewraakte hemelli
chaam geeft niet thuis. Allerhande bespiegelingen
bespringen de beschouwer. Lanceerbasis voor
astronauten, een duister teken van een andere
planeet. Graftempel voor een onbekende soldaat,
zo dicht bij de Rijnoever. Een mastodont, monu
ment voor de mammon, filiaal van Stonehenge.
Eerbewijs aan de zon, bron van en brandstof voor
alle leven.
Ontdaan van alle symboliek een sterk vereenvou
digd, sprekend plastisch element in de natuur. Een
ode in steen, opgedragen aan de steen. Een on
verzettelijke triomfboog met aan de binnenzijden
gepolijste vlakken, op enige afstand twee taps toe
lopende zuilen als vizier voor de in de poort te
vangen lente- en herfstzon, een spiegelende rode
steen als klankbord voor de ouverture van dé zo
mer. Graniet gerangschikt in geheimzinnige orde,
als in een getalsverhouding.
Op de buitenzijden van de poort reliëfs, nauwelijks
aangezet. Bijna tekeningen. De lijnen laten zich
even raden. Dan wordt, net een ontluikende foto in
de ontwikkelaar, geleidelijk* het samenspel van de
kerven zichtbaar. In zwoele sporen gevangen de
legende van de Griek Prometheus, de held die als
eerste de zon naar de aarde bracht en door Go
den en gieren daar nog voor gestraft werd ook.
De vader van de wens van de gedachte treedt in
de heksenkring. Ontwaart resten van een afbij-
tmiddel, vergeefs slipt de wijsvinger over een op
gedroogd straaltje. Toont zich ditmaal tevreden
over het totaal. Was bij een voiïg bezoek niet zo
gelukkig. Zegt nog een robbertje te moeten vech
ten met de Plantsoenendienst. Welig woekerend
groen zal in de toekomst de ploert die zon heet
onttrekken aan het gezicht, de magie van het mo
ment verstoren en de betekenis van het cijfer een
entwintig verkrachten, de cirkel zon-leven door
breken.
Proeve tot portret van Duitse revolutionaire.
Peru
„Het is niet moeilijk de dingen te maken. Het is
moeilijk om de toestand te bereiken waarin wij ze
kunnen maken". Is het die toestand, ontsproten
aan het brein van de door Van Beek zo bewonder
de Brancusi, die de beeldhouwer voerde naar de
toppen van Peru? Urenlange tochten in de bus op
weg naar resten van oude culturen en op zoek
naar de zon, een nacht op de kale berg Huayna
Picchu, in meesterlijke zinnen beschreven in
„Poort van de Zon", om vooraLde betovering van
de zonsopgang te ondergaan. De inspiratie van de
bol boven ons te ervaren, een vorsen naar verhou
ding, maat en samenhang. De accu opladen, nodig
om te weten hoe verder te gaan, om Poort van de
Zon te vervolmaken. Hoewel.
Verscheidene mensen vragen me; weet je nou na
Peru hoe je verder moet, zijn er elementen uit de
Inka-cultuur speciaal inspirerend geweest? Ik vind
het erg moelijk daar antwoord op te geven".
Een relativering, een ontnuchteren, het werk ont
doen van ballast. Ballonnetjes doorprikken en an
derszins oplaten. Hoe relatief is de betekenis van
de door Van Beek verzonden reeks de wereld ver
tekenende ansichtkaarten? Parijs, Londen, New
York en Berlijn getooid met het stigma van de
Zonnepoort. Een hersenspoeling voor de hoge
kunstheren van de gemeente Arnhem, een frivool
pogen de idee aan de man te brengen? Wekt zo'n
serie niet de indruk verwekt te zijn door een pot
senmaker, door een man die de gemeente wel
even een subsidiepoot zal uitdraaien? Verbazing
over zulk een vraagstelling en. barbarisme. De ver
ontwaardiging is heilig en de expressie oprecht.
Marius Immaculata.
Tussenstation
Poort van de Zon. Slechts een van de vele tussen
stations in het leven van Marius van Beek. Zoals
het verzet er een was, de Rijksacademie met Bron
ner en Esser, de tijd bij „De Tijd", Spanje, Rome,
Egypte, Nachtbruid, Tellem en Peru.
Haltes op een nog lange weg, zoals de actuele op
gave een beeld te houwen voor het gebouw van de
Raad van State te Den Haag. De uitdaging een op
lossing te zoeken voor een specifiek ruimtelijk pro
bleem, die de opdracht met zich meebrengt. Een
zich omhoogwerkend plastisch element te vinden,
een warm hart, kloppend met de omgeving. Mij
mert over de in het onderwerp verscholen symbo
liek, zaken als recht en bestuur verstolen samen
brengen in een allesomvattende en toch niet opge-
legde vorm, over een enge ruimte, een vide met-
slechts lichtval van boven. Praat, peinst en ver
werpt tegelijk. Was bezig met een vruchtbeginsel,
met spiralen, gewogen en te licht bevonden van
wege een disharmonie met ronde, in de architec-
tuur verweven bogen. Denkt hardop aan een varia
tie op een bepaald thema of toch maar niet, een
prelude in woorden, ook hier klinkt die zo typische
twijfel van de kunstenaar door in de bedachtzaam
uitgesproken zinnen.
Poort van de Zon: de eerste dag van een nieuw
leven. Nooit eerder deed Van Beek zoveel idee,
sfeer en inspiratie op, zelden ook gaf een werk zo
veel reacties, zelfs uit het buitenland. Wordt hem
de tijd gegund, de wereld zal meer „zonnebeel
den" tegemoet kunnen zien. „Ik wil nog zoveel
doen" en voor het eerst die dag siert een bijna
verlegen lach het gelaat van de meéster. Half twee,
de tijd dringt.
CHARLES BELS
