7F 71 IN VRÏF"
reugde golft door Verenigde Staten
i jzelingsdrama van maand tot maand
EG laat
sancties
tegen
Iran
vallen
Iran schond
met gijzeling
eeuwenoude
gedragsregels
TENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 21 JANUARI 1981 PAGINA 13
CVANGENHOUDING HIELD WERELD 15 MAANDEN IN SPANNING
PN HAAG Na bijna 15
anden is tenslotte een einde
komen aan het gijzelingsdra-
Zelfs de islamitische studen-
die op 4 november 1979 de ac-
hebben ondernomen hebben
let het idee gehad, dat de zaak
pger dan enkele dagen of hoog-
enkele weken zou duren,
ar de verschillen op religieus,
[litiek en menselijk vlak tussen
Verenigde Staten en Iran
akten een oplossing van de
isis er niet eenvoudiger op; al-
ging in een sfeer waarin de
de Iraniërs betitelden als
arbarcn" en Teheran Amerika
i grote satan" noemde.
'Iternationale beschuldigingen inzake
rertreding van het internationaal
Icht en de opdracht van het Interna-
nale Gerechtshof tot vrijlating van
I gijzelaars hadden geen effect. Maar
1 het uitbreken van de oorlog met
fek leek er een kentering te komen
I de houding van Iran. Het parle-
Jent stelde voorwaarden voor de
tijlating op. Maar uitputtende onder-
indelingen via bemiddeling van Al-
Irijë waren nodig voor de ontkno-
pg van het drama.
ovember 1979:
november: ongeveer 450 islamiti-
ïe studenten en andere militanten
setten de Amerikaanse ambassade
Teheran. Een 70-tal mensen werd
igijzeld, onder wie 63 Amerikanen,
e daders eisten dat sjah Mohammed
ïza Pahlevi, die voor kanker in New
ork werd behandeld, voor berech-
ng naar Iran zou worden overge-
acht. President Carter weigerde dit.
ij bevroor alle Iraanse bezittingen
j Amerikaanse banken,
ia Er leek enige beweging in de zaak
~p komen toen op 20 november der-
1 en gijzelaars vrouwen en zwarte
men werden vrijgelaten.
ecember
De nieuwe Iraanse minister van
uitenlandse zaken, Ghotbzadeh, zei
it „spionnen" onder de gijzelaars
I^uden moeten verschijnen voor een
ternationaal forum van „anti-impe-
alisten".
De sjah die na vertrek uit Amerika
1(j Jet in Mexico mocht verblijven, ging Februari
aar Panama.
'eb
Voor de Amerikaanse ambassade in Teheran kwam het geregeld tot felle anti-
Amerikaanse demonstraties, waarbij de toegangshekken het zwaar te verduren
drie maanden op de Canadese ambas
sade te hebben verborgen.
anuari 1980
nd
Abolhassan Bani-Sadr gekozen tot
erste president van Iran. De V.S.
elden economische sancties tegen
uit.
[Zes Amerikaanse leden van de am-
idestaf ontsnapt uit Iran na zich
Khomeiny verklaarde, dat de beslis
sing over het lot van de gijzelaars aan
het toekomstige Iraanse parlement
zou zijn.
Maart
De sjah naar Egypte om te ontko
men aan Iraanse pogingen zijn terug
keer uit Panama te verkrijgen.
April
Mislukte Amerikaanse reddingspo
ging. Acht Amerikanen kwamen om
bij een helikopterbotsing in de Iraanse
woestijn. Minister van buitenlandse
zaken Cyrus Vance nam ontslag om
dat hij het niet eens was met de red
dingsoperatie. Carter benoemde sena
tor Edmund Muskie tot opvolger. Te
heran maakte in een reactie op de
mislukte bevrijdingspoging bekend,
dat de gijzelaars over verscheidene
Iraanse steden verspreid werden.
Het Internationaal Gerechtshof
droeg Iran voor de tweede maal op de
gijzelaars vrij te laten.
Juli
Gijzelaar Richard Queen (28) vrijge
laten wegens ziekte. Korte tijd later
stierf de sjah in Cairo.
Augustus
De islamitische politicus van de har
de lijn, Mohammed Ali Radjai, pre
mier.
September
Op 22 september bombardeerde Irak
het vliegveld van Teheran, waarmee
de oorlog tussen Irak en Iran uitbrak.
Oktober
De berichten over een ophanden
zijnde vrijlating hielden aan en met
het naderen van de vierde november
(een jaar gijzeling en presidentsver
kiezing) steeg de spanning in het
Amerikaanse kamp ten top.
November
Overeenkomst met Algerije om als
bemiddelaar op te treden.
Vier november: verkiezingsneder
laag van president Carter, waarbij
frustraties over de gijzelingszaak vol
gens velen ook een rol hebben ge
speeld.
December
Op 18 december zei premier Radjai
dat Teheran zijn eindantwoord aan
Washington gereed had en dat de gij
zelaars voor Kerstmis thuis konden
zijn. De VS moesten echter wel de
„nodige garanties" geven. Daartoe be
hoorde de storting van 24 miljard dol-
-lar bij de Centrale Bank van Algerije.
De dag voor Kerstmis noemde Ro
nald Reagan de Iraanse studenten
„misdadigers en ontvoerders". Later
sprak hij van „barbaren". President
Carter zei dat de VS nooit „losgeld"
zouden betalen om de vrijlating van
de 52 Amerikanen te verkrijgen.
De Iraanse minister Navabi deelde
op 30 december mee, dat Iran wellicht
Amerikaanse tegenvoorstellen zou
aanvaarden mits de garanties aan
vaardbaar zouden zijn voor bemidde
laar Algerije.
Januari 1981
Op 15 januari overhandigde Iran
zijn laatste antwoord dat door Was
hington belangrijk genoemd werd. De
volgende dag meldde Teheran, dat
een akkoord was bereikt over het be
drag van de te storten gelden.
Na dagen van spanning en koorts
achtig onderhandelen de vrijlating.
DEN HAAG In Iran werd de
vrijlating van de gijzelaars op ba
sis van de overeenkomst van Al
giers als een overwinning gevierd.
De „grote satan", waarmee de Ver
enigde Staten worden bedoeld,
heeft volgens de Iraanse kranten
alle voorwaarden die het islamiti
sche parlement had gesteld, aan
vaard. De Iraanse onderhandelaar
Nabavi meende dat de Amerikaan
se regering de overeenkomst eigen
lijk niet had willen sluiten, maar
dat openbare druk haar daar ten
slotte toe had gedwongen.
Enkele minuten nadat het Algerijnse
vliegtuig met de ex-gegijzelden was
opgestegen in Teheran zei premier
Radjai gezegd dat Iran het dramati
sche gebeuren dat veertien maanden
heeft geduurd, met groot succes heeft
kunnen afronden. „Wij hopen dat de
dag zal komen dat ons volk niet meer
om wat voor reden ook afhankelijk
hoeft te zijn van een vreemd land".
Waarnemers zijn er ook van over
tuigd dat de regering van premier
Radjai de vrijlating van de gijzelaars
op hun voorwaarden nodig had. Het
kabinet mist de de steun van grote
delen van de bevolking.
De tien lidstaten van de Europese
Gemeenschap hebben gisteren in
Brussel er hun voldoening over uit
gesproken dat de Amerikaanse gijze
laars door Iran zijn vrijgelaten. Zij
deden dat in een gezamenlijke ver
klaring van de ministers van buiten
landse zaken. De tien zeggen in hun
gezamenlijke verklaring dat er geen
reden meer is om de economische
strafmaatregelen die de Gemeen
schap op verzoek van de Amerikaan
se regering op 22 april en 18 mei van
het vorig jaar had uitgesproken, te
handhaven. Elk land kan naar eigen
inzicht de betrekkkingen met Iran
weer aanhalen.
Minister Vander Klaauw heeft „met
grote opluchting het goede nieuws
vernomen van de vrijlating van de
gijzelaars". Van der Klaauw die op
het ogenblik van de vrijlating in
Brussel was, zei zijn Amerikaanse
collega te zullen gelukwensen met
deze afloop. Ook sprak hij zijn waar
dering uit voor de bemiddeling van
de Algerijnse regering.
Paus Johannes Paulus II heeft giste
ren gezegd het nieuws over het vrij
laten van de gegijzelden „met vreug
de" te hebben vernomen, aldus is in
Vaticaanse kringen meegedeeld.
Kathryn Koob (rechts) en Elizabeth Swift (links) Komen hand in hand uit het Algerijnse vliegtuig dat hen van Teheran naar Algerije
bracht. Ook de twee vrouwen behoorden tot de groep Amerikaanse gijzelaars.
uiteindelijk toch tot een apothe
ose kwam, beleefden de Ameri
kanen ook de opwindende wis
seling van de presidentiële
wacht. Het uitbundige feestge
druis rond de inhuldiging van
Ronald Reagan werd bij tijd en
wijle overschaduwd door de ge
beurtenissen in achtereenvol
gens Teheran, Algiers, Frank
furt en Wiesbaden, maar tege
lijk werd de feestvreugde er in
hoge mate door vergroot. De re
publikeinse slogan „Een nieuw
begin" kon geen betere start
krijgen dan met het beëindigen
van een drama, dat 52 Ameri
kanen, een president en in feite
het hele land ruim veertien
maanden gegijzeld hield.
(Van onze correspondent Dick Toet)
j HINGTON De vreugde kwam niet als een ex-
stri e, maar golfde door het land. Iedereen leek zijn
w iar eigen moment te kiezen om de emoties de
loop te laten. Voor de meeste familieleden van
nnt Amerikanen barstte de vreugde pas echt los
ze hun Verwanten via de televisie in levende lij-
Algiers uit het vliegtuig zagen stappen. Een aan-
n oo an de families had na een ongemeend spannend
'L z« -einde maandagochtend al een gat in de lucht ge-
"igen. Te vroeg, zo bleek. In een sfeèr van snel
mende verwarring moesten ze hun vreugde weer
ergen.
agochtend om 6 minuten
i kwam in het Witte Huis
ilding binnen, dat de nog
nde problemen waren
dat de vereiste geld
icties waren voltooid,
het wachten voor presi-
arter en een kleine groep
iaaste medewerkers, die
'eede nacht zonder slaap
de rug hadden, bleek nog
rer. Terwijl de laatste pre-
ële minuten voor Carter
;ten, bleef de verlossende
leling over het vertrek
gegijzelden uit Teheran
het moment, dat de 52
'kanen voormalige gegij-
i waren, was Jimmy Car-
iet langer president. Pre-
ie kwartier nadat Ronald
in door het afleggen van
de veertigste Ameri-
president was geworden,
it het eerste van de twee
ijnse vliegtuigen het vlieg-
Teheran. Drie minu-
ater volgde het tweede.
een uur daarna kon de
w president Ronald Rea-
ijn gehoor tijdens de tradi-
e lunch in het Capitol
elen, dat de vliegtuigen
raanse luchtruim hadden
ten en dat de 52 als vrije
en op weg waren naar
Carter hoorde het nieuws
t vliegtuig, dat hem naar
eboorteplaats Plains in Ge
bracht.
itane festiviteiten
rijl de oud-president zijn fa-
en vrienden begroette,
de onder een groot span
doek met de tekst „Welkom
thuis, Jimmy" begonnen overal
in het land spontane festivitei
ten los te barsten. In de woon
plaatsen van de ex-gegijzelden
werden rond de huizen van de
familieleden spontane zanghul-
des en optochten aangericht.
Leerlingen van een middelbare
school in Washington begonnen
aan alles wat op een boom leek
gele strikken te bevestigen. De
verkeerstoren van het vliegveld
van Washington werd voorzien
van een gigantische gele strik.
Het Empire State Building in
New York gloeide in een zee
van rood, wit en blauw licht.
Klokken van kerken in alle de
len van het land werden giste
ren op ieder moment van de
dag geluid. Inderhaast vervaar
digde borden en spandoeken
met teksten als „Ze zijn vrij" en
„Eindelijk vrij" verschenen op
talloze plaatsen. De grote kerst
boom in de tuin van het Witte
Huis, die op de ster in de top na
gedurende twee kerstvieringen
donker was gebleven, werd ver
licht, daarmee gehoor gevend
aan de laatste opdracht van pre
sident Carter. In het dorpje
Hermitage in Pennsylvania,
waar gisterochtend de 444ste
vlag was geplaatst, werd beslo
ten de ex-gegijzelden uit te no
digen en ze de elke dag geplaat
ste vlag aan te bieden.
„Een dag voor de geschiedenis
boekjes", zo karakteriseerden,
vele commentatoren de dag van
gisteren. Want terwijl het ein
deloos lijkende gijzelingsdrama
DEN HAAG Het 444 dagen lang in gijzeling
honden van enige tientallen leden van diploma
tiek personeel door het gastheer land, teneinde be
paalde eisen ingewilligd te krijgen, heeft nauwe
lijks een precedent in de geschiedenis van de di
plomatie. Welbeschouwd behoort het vasthouden
van personen, met leven als inzet, om geldelijk of
ander gewin tot de meest verachtelijke van de cri
minele misdrijven. Zeker, er zijn de laatste jaren
soms vreemde dingen gebeurd in en rond de am
bassades in landen, vooral van de Derde Wereld,
zoals gijzelingen en/of bezettingen. Er zijn ook
wel ambassadegebouwen bestormd en verbrand,
zoals destijds de Britse en Chinese ambassaden in
Jakarta of, recentelijk, de Britse ambassade in
Tripoli (Libië), maar de formele eer werd d*n al
tijd hoog gehouden door het aanbieden van ver
ontschuldigingen en het vergoeden van de aange
richte schade. Bovendien weid het ambassadeper
soneel in het algemeen met rust gelaten en stond
het slechts zelden bloot aan molestaties.
Gijzelingen en bezettingen zijn in het recente verle
den doorgaans uitgevoerd door terroristische of revo
lutionaire groeperingen, waarover de officiële rege
ringen, in wier land dit geweld plaats had, geen zeg
genschap hadden: ze weiden er, om zo te zeggen, zelf
onverwacht mee geconfronteerd.
De situatie met de Amerikaanse ambassade in Tehe
ran, de hoofdstad van Iran, heeft zich geheel anders
ontwikkeld. De gang van zaken is bekend: op 4 no
vember 1979 bestormden revolutionaire studenten, of
wat daarvoor moest doorgaan, het Amerikaanse am
bassadegebouw in Teheran en gijzelden er een aantal
leden van het ambassadepersoneel.
Men kan in het midden laten, of de Iraanse regering,
met de warrige ayatollah Khomeiny als .grand old
man" op de achtergrond, van de plannen van de be
storming op de hoogte is geweest. Terzake doet dat
trouwens niet zoveel. Belangrijk in dit geval is, dat
deze regering de bezetting en gijzeling steunde en
niet van plan was de gegijzelden, ondanks de eis van
het Internationaal Hof van Justitie en de wens van
de Veiligheidsraad, de vrijheid te hergeven, tenzij aan
een aantal voorwaarden was voldaan.
Deze voorwaarden zijn in de loop van dat veelbewo
gen jaar vele malen, met enige nuanceverschillen ge
formuleerd. Zij kwamen hierop neer: een, voor de VS
onaanvaardbaar, Amerikaans „mea culpa" voor de ri
goureuze onderdrukking ten tijde van het regiem van
de sjah en zijn „honden! families", waarvoor de VS
medeverantwoordelijkheid zou hebben; het recht om
de sjah te vervolgen en te beschikken over ziin rijk
dommen en tenslotte de Amerikaanse belofte van
niet-inmenging in de zaken van Iran. De sjah over
leed in die periode na een ballingschap en genees
kundige behandeling in, achtereenvolgens Mexico, de
VS, Panama en Egypte, zodat van een eventuele uit
levering alvast niets terecht kon komen. Uiteindelijk
draaide het uit op een soort koehandel, waarbij enige
miljarden in het geding waren.
Diplomatie
Het woord diplomatie is, evenals het woord diploma,
afkomstig van het Griekse woord „diploom wat
„dubbelgevouwen" betekent. In een dubbelgevouwen
document stond dus altijd iets belangrijks: een ge
loofsbrief of lastbrief ofwel een officiële bevestiging
van bekwaamheid.
Het diplomatieke verkeer en de diplomatieke gebrui
ken zijn al heel oud, zo oud, dat zij zich verliezen in
de schemer van vroegere eeuwen. De veiligheid van
een afgezant van een ander volk was, ook in de oud
heid, gegarandeerd. Dit gewoonterecht is altijd zo
diep ingeroest geweest, dat pas in 1961, bij het ver
drag van Wenen, dit gewoonterecht in al zijn details
is gecodificeerd. Toen werd juridisch vastgesteld, wat
allang in het gewoonterecht verankerd lag: de diplo
matieke vertegenwoordiger van een ander land is on
schendbaar, leven en gred zijn gewaarborgd, evenals
zijn ambts- en privéwoning en hij mag onbelemmerd
contact met zijn regering houden.
Zeker, in het wat meer barbaarser verleden is het
wel eens gebeurd, dat een hoogmoedswaan zinnige po
tentaat een afgezant van een ander volk met uitgesto
ken ogen naar zijn land en volk terugstuurde, maar
dat werd ook in die tijd als een onheuse bejegening
beschouwd.
Zelfs het bekende Weens Congres van 1815 vond het
nog niet nodig om het diplomatieke verkeer in regels
vast te leggen. Wel werden toen de thans nog be
staande rangen opgesteld: ambassadeur (nuntius), ge
zant (internuntius) en zaakgelastigde. Maar dat had
alleen maar betekenis voor de omgangsvormen.
Het diplomatieke bestel zoals wij dat nu kennen is
ontstaan in de vijftiende eeuw, tijdens de opkomst
van de Italiaanse handelsrepublieken. Toen werd
meer en meer de behoefte gevoeld aan vaste diploma
tieke vestigingen in die landen, waar men in handel
en wandel mee te maken had. Voordien volstond
men met reizende gezantschappen, zo dat nodig was.
Een van de redenen, dat men in 1961 het diplomatie
ke verkeer in regels heeft vastgeklonken is ongetwij
feld de reusachtige toename van nieuwe landen tot
de familie van de Verenigde Naties geweest. Landen,
vooral uit de Derde Wereld, waar het diplomatieke
gewoonterecht wat minder duidelijk als zodanig aan
gevoeld werd als elders het geval was. Dat een land
als Iran, dat toch kan bogen op een geweldige cultu
rele achtergrond, deze internationale overeenkom
sten aan zijn muilen lijmt, geeft toch wel ernstig te
denken. Men mag slechts hopen, dat dit zeer kwalijke
voorbeeld uniek in de diplomatieke geschiedenis zal
blijven.
Blijft de vraag, wat de regering van Iran bezield
heeft, om zomaar een stelsel van internationale trac-
taten te negeren. Er is natuurlijk nimmer sprake van
één oorzaak, maar wel van een complex van oorza
ken. Mogelijk moet men een ervan zoeken in de door
sociologen en psychologen gesignaleerde tendens in
de samenleving om het „ik" voorop te zetten. Zo in
de trant van „Ik ben goed, ieder ander is een hufter".
Deze visie wordt ook wel als een voorname oorzaak
aangevoerd voor de toename van het gebruik van
geweld in de samenleving. Zoiets kan een nationale
omvang krijgen. Daarbij komt het befaamde „islami
tische reveilDe ietwat anachronistische islamstaat
heeft zijn eigen wetten, die sterk afwijken van wat
heden ten dage als gemeengoed wordt beschouwd. De
oude ayatollah, met zijn intense haat tegen de sjah en
tegen de technische superreus Amerika, mag dan een
warhoofd zijn, maar niet te ontkennen valt, dat hij
over een geweldig charisma beschikt en dat een heel
groot deel van het Iraanse volk daar uiterst gevoelig
voor is gebleken. Voeg daaraan toe de kennelijke on
macht van de Iraanse regering, om de revolutionaire
stromingen in de door haar gewenste banen te leiden
en de voorwaarden zijn goeddeels geschapen om
enigszins de merkwaardige gebeurtenissen van 4 no
vember 1979 te verklaren. Het kwalijke is, dat prece
denten maar al te graag worden nagevolgd, als dat zo
in een of andere kraam te pas komt.
Formeel is nu de de gijzeling ten einde, maar een zo
langdurige gijzeling kan niet zonder gevolgen zijn ge
weest voor de 52 slachtoffers. Als een deskundige als
prof. Bastiaanse, na de gebeurtenissen bij De Punt en
Beilen, sporen ontdekt heeft van het concentratie
kampsyndroom, hoeveel te meer zullen de gevolgen
zijn voor hen, die meer dan een jaar in gelijksoortige
moeilijke omstandigheden verkeerd hebben.
