ijonderd jaar strijd
Slagen kwakzalverij
knet verbijsterend
/einig resultaat
wv-
'Artikelen om
vrije tijd
te doden
houden veel
bedrijven
^springlevend
hal. I
berginj
Zolang
de gewone
geneeskunde
niet voor
elke ziekte
een probaat
middel heeft,
behoort de arts
vrij te zijn
naar middelen
te zoeken
Acapunctuur, een vorm van alternatieve geneeskunde, overgewaaid uit China, is reeds vóór de verschij
ning van het rapport van de commissie-Muntendam uit de taboesfeer gehaald.
laatste zending arriveerde toen de
vrouw al gestorven was. Een kindje
van twee jaar stierf door het inne
men van een geheim middel tegen
wormen. De Bruinsma's gingen ook
de geadverteerde tovermedicijnen
op hun samenstelling onderzoeken.
Ze ontdekten al gauw dat „Reva-
lenta Arabica" met zijn „wonderlij
ke geneeskracht tegen borst- en
maagkwalen, koorts, maagkramp,
hoest, koliek, stuipen, graveel,
maagkanker, tering, rheumatische
aandoeningen, griep en vele andere
ziekten" bestond uit gewoon meel
van bonen en linzen, gemengd met
wat maismeel of gerstenmeel.
In 1906 kon de vereniging al de sa
menstelling onthullen van 500 gre
tig afgenomen kwakzalversmidde
len en een kwart eeuw later was de
lijst gegroeid tot 800. Tegen ast
ma: een middel bestaande uit as
pirine met melksuiker. Tegen tuber
culose: een smeersel van koemest.
Het bondst maakten het de „Elec
tro Homoepatische Middelen van
Graaf Matter", verkocht als „rode
Electriciteit" en „blauwe Electrici-
teit", maar louter bestaande uit
schoon water in een rood en een
blauw flesje. Bruine suiker tegen
doofheid. Beschuitkruim tegen val
lende ziekte.
Ook andere vormen van kwakzalve
rij onderzocht de vereniging. De
„waterkijkers" bijvoorbeeld die zich
met een duur woord „uroscopen"
noemden. Aan een zo'n uroscoop
werd een flesje duinwater gezon
den. Het kwam terug met een forse
rekening en de diagnose „Rugge-
mergzwakte en verslapping van de
buik". Dezelfde waterkijker stuurde
men vervolgens drie flesjes urine,
afkomstig van dezelfde zieke, maar
telkens met een andere naam en
adres. Prompt stelde de uroscoop
drie verschillende ziekten vast en
schreef hij drie verschillende leefre
gels voor.
Onontkoombaar lot
Ook tegen de gevaren van de
kwakzalverij bleef de vereniging
waarschuwen. Lijders aan longtu-
berculose gingen achteruit en
vormden een steeds grotere haard
van besmetting. Bij een man met
kanker van de lever werd genezing
in het vooruitzicht gesteld, maar
twee dagen later was hij dood. Een
dame met een groot gezwel in de
buik ging onder de behandeling
hard achteruit, maar kon door een
chirurg op het nippertje met goed
gevolg geopereerd worden. Bij een
kind met nierstenen raadde een
kwakzalver een operatie ten sterk
ste af. Gelukkig kon de vader ten
slotte toch nog bewogen worden
om het zieke kind te laten opereren,
hetgeen met succes geschiedde.
De oude Romeinen, ook in veel an
dere opzichten geen dom volkje,
kenden al het cynische spreek
woord: „De wereld wil bedrogen
worden; derhalve worde zij bedro
gen". Het bleek te gelden toen de
Bruinsma's hun baanbrekende werk
begonnen, en het geldt voor de
bierkaai die dr Meinsma anno 1981
te bevechten krijgt. Waarom? Om-
dat bij ziekte hoop en geloof zo'n
grote rol spelen, veronderstellen de
onderzoekers van dit schemerge-
bied. „Wij weten wel waarom zie-
ken soms de verlokking van de I
wonderdokter niet kunnen weer*
staan", aldus zo'n deskundige,
prof. A. de Froe, „want wij zijn zelf
ook maar mensen die moeite heb-
ben met de onontkoombaarheid-^
van het aardse lot". En: „Zoals ge- ;y;
bruikelijk blijken mensen die door-
een waan zijn bevangen, daarvan.
niet of nauwelijks te bevrijden".
Al in 1916 (de Vereniging tegen de
Kwakzalverij was toen 35 jaar oudT*f
stelde de Centrale Gezondheids*^
raad berustend vast: „Jarenlange
ervaring heeft geleerd dat het in
1865 beoogde doel niet is bereikt.
De onbevoegde uitoefening der ge-
neeskunst is niet noemenswaard te-
ruggedrongen. En het is zeer on-
waarschijnljk dat dit ooit anders zal
worden".
Een halve eeuw later vervolgens
moest prof. Muntendam, toen di
recteur-generaal voor de Volksge- -t
zondheid, nu dus samensteller van
het binnenkort verschijnende rap-
port over alternatieve geneeswijzen;ïi-
verzuchten: „De hoop op een
krachtig wapen ter bestrijding van—',
de kwakzalverij is niet vervuld". jfc
Hoe zou het ook? „Zodra er sprake
is van geneesmiddelen en genees-
wijzen schijnt het gezonde oordeeT
van velen zoek te gaan. Huisgeno
ten van mannen die in het land
hoge betrekkingen bekleden, lopen j
soms naar een bekend boertje of
naar een of andere wonderdokter,T
(dr Bruinsma in zijn Maandblad te-
gen de Kwakzalverij).
Vrij in keuze
Een eeuw verder luidt de trend on-
geveer: de omvang van de niet-uni-
versitaire geneeskunde, de toene- r
mende kritiek op de officiële ge
neeskunde en de daarmee waar-
schijnlijk samenhangende groeien-
de belangstelling voor niet-universi-~-
taire geneesmethoden rechtvaardi
gen een grondige bestudering van
deze methoden in het belang van
de Nederlandse gezondheidszorg.
Zolang de gewone geneeskunde
niet voor elke ziekte een probaat
middel heeft, behoort de arts vrij te
zijn naar middelen te zoeken. Acu-'~
punctuur, antroposofische genees-J.
kunde, celtherapie en homeopathie
mogen beproefd worden totdat hun
waardeloosheid is bewezen. De ge-
wone geneeskunde is geen sekte.
Aannemelijke gedachten, methoden^,
en middelen waarom ze niet utfcCï
geprobeerd en eventueel overgeno-
men? De ervaring is soeverein:
goed zijn de middelen die snel, vei-^-.
lig en aangenaam helpen. In hoe-
verre dit alles strookt met het on-
wrikbare standpunt van de jubile
rende vereniging: „iedere weten
schappelijk niet verantwoorde ge
zondheidsbemoeienis is kwakzalve
rij". zal de toekomst leren. Dr
Meinsma mag dan zwijgen, hij zit
op het vinkentouw.
PIET SNOEREN
liertjes en drankjes, in beslag genomen bij een kwakzalver.
15 25 4M
?nnhetW8,erend weinig is er len goe-
te ver-9ekeerd sinds, deze maand
lies een eeuw geleden, de Ne-
andse Vereniging tegen de
ikzalverij werd opgericht. Hon-
m I jaar juridisch dokteren, hon-
I jaar potjes op het vuur in de
Iheek van de vaderlandse wet
ing hebben de natie geen stap
staiiige|er gebracht dan die eerste ja-
ng ko-ri 1881. De ironie wil zelfs dat
Meinsma u weet wel: de
ermoeibare kruisvaarder die
ings van de strijd tegen het ro-
.V. de op de kamp tegen de kwak-
lerij is overgestapt de jubi-
uur totndatum niet eens kan benut-
januan voor het doen van pittige uit-
Iken.
notaris
i 231 i'en z|Jn feestvierdende vereni-
tasten in het duister. Wat zal
M^iaan in het rapport over alterna-
8 geneeswijzen waarop de com-
gie-Muntendam (in 1977 door
itssecretaris Hendriks in het le-
geroepen) bijna vier jaar heeft
Ipioegd en dat nu eindelijk in fe-
^*ji gaat verschijnen? Wat zal de
d zijn van het voorontwerp
beroepsuitoefening in de indi
te gezondheidszorg" dat eraan
komen? Dr Meinsma weet het
>onka [t/oudig niet en doet er in gelaten
kamer lichting het zwijgen toe. Ook in
egene, |gre zjn za| het jubileum stilletjes
rs van |,rÜken- Niet eens een herden-
;boek goed Nederlands ge-
toch waarmee bibliotheken
len zijn te vullen. „We vormen
hL^jr een klein clubje van een paar
~^^öerd man", legt Meinsma uit.
hebben voor zo'n boekje geen
jen te missen".
15 25 401 steeds geldt kennelijk de con-
q ering die dr L. Bakker doet in
frrVfe} standaardwerk „Kwakzalverij
gtgj^bnbevoegd uitoefenen der ge-
®^^kunst". Hij schrijft daar: „Het
!eer merkwaardig te vernemen
""•deze vereniging die altijd een
Itieve bijdrage heeft trachten te
Iren aan de volksgezondheid,
bijzonder moeilijk heeft gehad
9k- In feite altijd alleen op de bres
Plantft gestaan om de kwakzalverij te
arisselrijden".
ïraverv
el gewoon
maannsma: „De lauwheid onder de
uur i<undigen, om niet te zeggen de
ewoer mwerking, is zeer groot en be-
,sla9 tyt tot de grootste hinderpalen
overwonnen moeten worden,
de overheid staat niet van har-
108:
te achter het streven van de vereni
ging. Wij weten bovendien dat zeer
ernstige vormen van kwakzalverij
zich nog steeds ongestraft uitbrei
den. Medische behandeling door
onbevoegden (behandeling per
brief, de kruidenhuizen, de magne
tiseurs, de zogenaamde laboratoria)
wordt in Nederland heel gewoon
gevonden en door weinigen als
strafbaar beschouwd. Dat hier mis
drijven plaats vinden tegen het hele
volk, is slechts de overtuiging van
zeer weinigen".
Het „kwak" voor de zalverij komt
van het werkwoord kwakken in de
betekenis van „praten, pochen".
Naarmate echter het verschijnsel
onuitroeibaar bleek iets waar
mee we moesten leren leven
kwamen minder beladen, meer op
aanvaarding duidende termen in
zwang; eerst het onbevoegd uitoe
fenen van de geneeskunde, toen de
niet-universitaire geneeskunde en
tenslotte de alternatieve genees
kunde. De belangstelling ervoor is
groeiende, ook in officiële medische
kringen. Wat dat betreft roeit de ju
bilerende vereniging die het alle
maal maar kwakzalverij blijft vin
den, meer dan ooit op tegen de
stroom.
Hardacijfers zijn er nauwelijks. Men
moet zich behelpen met schattin-
•gen. Een deskundige als de arts P.
van Dijk kwam vier jaar geleden na
moeizaam onderzoek tot de volgen
de bevinding: „Het totale aantal
contacten tussen niet-universitaire
genezers en patiënten bedraagt,
wanneer men de meest voorzichtige
schattingen hanteert, ruim vijf mil
joen per jaar. Dit is nauwelijks meer
een randverschijnsel te noemen".
Gat in de markt
Een ander onderzoek heeft zelfs
aan het licht gebracht dat 25%, een
kwart dus. van de gezinnen wel
eens hulp zoekt bij onbevoegde ge
neeskundigen. En uit weer een an
der onderzoek is gebleken dat 25%
van de ondervraagden die gewend
waren overwegend met produkten
uit de chemische industrie te wor
den behandeld, in feite aan een ge
neeskundige behandeling door mid
del van kruiden de voorkeur gaf. De
veel verbreide mening dat vooral de
plattelandsbevolking een voorkeur
zou hebben voor geneeskrachtige
kruiden op grond van de over
weging dat ze dichter bij de natuur
zou leven werd door dit onder
zoek niet bevestigd. „Opvallend
waren drie jonge chemici die. tegen
onze verwachting in, hun voorkeur
uitspraken voor kruiden". Geen
wonder dan ook dat uitgeverijen dit
gat in de markt hebben ontdekt en
het trachten te vullen met het ene
boek na het andere over genees
krachtige kruiden. Een nieuwe na
gel aan de doodskist van de jubile
rende kruisvaarders tegen kwakzal
verij.
De strijdbijl werd eigenlijk al in
1878 opgegraven door het apothe
kersduo de gebroeders Bruinsma.
De geneeskundige wetten van Thor-
becke, die een halt hadden moeten
toeroepen aan het onbevoegd uit
oefenen van.de geneeskunst, waren
toen dertien jaar oud en hadden
geen zier geholpen. Dus publiceer
den de Bruinsma's het boekje
„Kwakzalverij met geneesmiddelen
en de middelen om haar te bestrij
den" waarin ze zich fel keerden te
gen „de over geheel het beschaaf
de halfrond heersende kwakzalverij
met allerlei middeltjes die de men
sen in dag- en weekbladen, in fol
dertjes en boeken werden aange
praat" en waarop de wet van 1865
geen vat had. Het lot van „het on
deskundige publiek dat bij herha
ling slachtoffer werd van onfrisse
praktijken" ging de gebroeders
dermate aan het hart dat ze pro
beerden de belangstelling van an
deren voor hun werk te wekken,
hetgeen op 1 januari 1881 leidde
tot de oprichting van de „Vereni
ging tegen de Kwakzalverij".
Onthullingen
Het bijbehorende maandblad kwam
met onthullingen over de ellendig
ste gevallen. Zo bleek een gezin
aan de bedelstaf geraakt te zijn om
maar de kostbare kruiden te kun
nen betalen die de moeder van
haar hoest moesten afhelpen. De
Dr I. Meinsma:
weinig reden tot
vreugde voor
zijn 100-jarige
Vereniging te
gen Kwakzalve
rij
OMZET LOOPT IN
DE MILJARDEN
Op de zee van vrije tijd is het vloed. De
industrie vaart er wel bij. Artikelen om
de tijd te doden, houden veel bedrijven
springlevend. De omzetten lopen in de
miljarden, al is de stijging hier en daar
iets verminderd of omgebogen. De cij
fers van het afgelopen jaar zijn nog
niet bekend, maar in 1979 ging bijvoor
beeld aan hobby- en doe-het-zeif-arti-
kelen voor een slordige 3 miljard gul
den over de toonbank. De omzet in de
sector sport en spel benaderde de 1,3
miljard. Voor lezen, luisteren en kijken
gaven we met z'n allen meer dan 3
miljard uit.
Als men een Nederlander vraagt wat hij
in zijn vrije tijd doet, krijg men vaak
prompt als antwoord: ik lees graag. Nu
is dat in heel veel gevallen een verzach
tende uitdrukking voor: ik voer in mijn
vrije tijd geen barst uit en ik heb ook
geen hobby's. Zeventig procent van de
Nederlanders leest namelijk zelden of
nooit een boek. De resterende 30 pro
cent was in 1979 goed voor 33 miljoen
nieuwe boeken met een totale waarde
van 607 miljoen gulden.
Pilsje is duurder
Dat bijna driekwart van ons volk buiten
het spoor- en telefoonboek nauwelijks
een boekje open doet, ligt waarschijnlijk
niet aan de prijs. Volgens de CPNB, de
collectieve propaganda van het Neder
lands boek, is een pilsje drinken duurder
dan een boek lezen. Goud geel gerste
nat kost in een bruin café 1.50. Je
slaat het in vijf minuten achterover; kos
ten drie dubbeltjes per minuut. Een
boek van gemiddeld f 17.50 verschaft
door de bank genomen acht uur leesple
zier. Dat is 3,6 cent per minuut. Herlezen
is dan gratis. Wie de film-editie niet wil
lezen, maar liever naar de bios gaat is
Ook een heel andere belangrijke tak aan
de (passieve) vrijetijdsboom, namelijk de
sector beeld en geluid, ziet donkere wol-
ken opdoemen. De omzet bedroeg in
1979 ongeveer 2 miljard gulden, maar
de rek is er uit. Een van de belangrijkste
oorzaken is de economische ontwikke-
ling. De consument draait elke guldenr
een paar keer om voordat hij hem uit-*!
geeft. Bovendien is er sprake van een^"
zekere verzadiging. Begin 1980 telde^
Nederland per 100 gezinnen 97 televisie-*?
toestellen (waarvan 75 kleurenontvan-**
gers), 80 hi fi- en stereo-installaties, 105
platenspelers, 85 cassetterecorders en
één videorecorder. In een kwart van alle
gezinnen is een tweede of derde televi
sietoestel aanwezig. De radio scoort het
hoogst. Slechts 1 procent van de Neder
landers heeft geen radio. Bijna 40 pro
cent heeft twee of drie toestellen in huis.
Topper
Gemiddeld houdt 49 procent van de Ne-
derlandse bevolking zich tussen de èèn
en vijftien uur per week bezig met het
luisteren naar de radio, ruim 51 procent
met het luisteren naar platen, cassettes
en banden, 77 procent leest tussen de
èèn en vijftien uur per week kranten en
tijdschriften, 27 procent doet gezel-
schapsspelletjes, 22 procent speelt al
leen, 33 procent tuiniert, 20 procent van
de mannen knutselt of sleutelt aan de
auto (bij vrouwen is dat slechts èèn pro
cent). terwijl 38 procent van de mannen
aan de woning timmert. Bij de vrouwen
is dat percentage 16.
TV-kijken is de absolute topper van de
passieve vrije tijdsbesteding; 66 procent -
van de Nederlanders kijkt tussen de èèn
en vijftien uur per week, 23 procent kijkt
vijftien uur en meer.
)nt-
7,50 kwijt. Dat kijken kost dan 8,3
cent per minuut.
Veel mensen stappen niet naar de boek
winkel, maar zijn lid van een boekenclub
die samen 1,5 miljoen leden en een
kwart van de markt hebben of naar
de bibliotheken, die gezamenlijk de na
men van 3,5 miljoen leden in de kaarten
bakken hebben staan, zes keer zoveel
als 20 jaar geleden.
De bibliotheken hadden in 1960 vijf mil
joen boeken op de plank. Dat zijn er nu
ongeveer 22 miljoen. Het aantal uitlenin
gen steeg in die periode van 20 miljoen
naar 120 miljoen per jaar.
Tij gekeerd
In de Nederlandse platenmarkt heeft ja
renlang muziek gezeten. Maar het tij is
gekeerd. Volgens voorspellingen van de
Nederlandse vereniging van producen
ten en importeurs van beeld- en geluids
dragers, kortweg NVPI, krijgt deze tak
van industrie voor het afgelopen jaar
geen gouden plaat. De omzetdaling zet
zich voort. De ellende begon in 1979. Er
ging toen voor 599 miljoen gulden aan
platen en cassettes over de toonbank,
21 miljoen minder dan het jaar ervoor.
Zo'n terugval had de platenwereld sinds
de Tweede Wereldoorlog niet meer mee
gemaakt.
Vooral de jeugdige kopers de belang
rijkste afnemers van de in totaal 32 mil
joen Ip's en 17 miljoen single's die in
1979 werden verkocht laten het afwe
ten. Ook in het eerste halfjaar van 1980
heeft de platenwereld z'n draai nog niet
hervonden. De omzetdaling bedroeg 31
procent, vergeleken met de eerste zes
maanden van het toch al sombere 1979.
Met name ook de belangstelling voor de
voorbespeelde muziekcassettes keldert.
Het zelf opnemen van muziek op blanco Rond de doe-het-zelvers en de vrijetijds-beoefenaren is een compl
bandjes is de belangrijkste oorzaak. staan.
