Export groenten niet in
gevaar door methylbromide
i GIFGAS i
Gevallen van methylbromide
zijn laatste jaren tot nul gereduceerd
Fewest
PROEFSTATION: „VERGIFTIGING GROENTE IS UITGESLOTEN"
Grond kan met zuren
worden schoongespoeld
Deze kas is behandeld met
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 7 JANUARI 1981 PAGINA 9
WESTLAND/DEN HAAG
Het Centraal Bureau
van deTuinbouwveilingen
in Nederland te Den Haag
spreekt berichten tegen dat
enkele Westduitse afne
mers de invoer van West-
landse sla hebben gestopt
naar aanleiding van het ge
vonden methylbromide in
de waterleidingen in het
Westland. Volgens het Cen
traal Bureau loopt de ex
port geen gevaar en zijn er
onder de tientallen Neder
landse exporteurs en dui
zenden afnemers in de
Bondsrepubliek drie ge
weest, die erover dachten
het kalmer aan te doen met
de import van Westlandse
sla. „Zo liggen de verhou
dingen", zo vertelde de heer
L. Gijsberts, directeur van
het Centraal Bureau. „Bo
vendien heeft de grootste
Duitse afnemer met hon
derden winkels in de
Bondsrepubliek, gisteren
bericht niet ongerust te
zijn".
Ter geruststelling heeft het Centraal Bu
reau alle Duitse afnemers en Nederland-
j se exporteurs gisteren bericht dat de
Westlandse sla volkomen betrouwbaar
is. Volgens dr.ir. L. Bravenboer, verbon
den aan het Proefstation voor Groenten-
en Fruitteelt onder glas in Naaldwijk, is
het na jaren onderzoek nog nooit ver
toond dat het landbouwgif methylbromi
de, bedoeld om bepaalde plantenziekten
te voorkomen, in de groente voorkomt.
„Dat gif is al afgebroken voor er planten
in de grond gaan, anders gaan die plan
ten dood", zo zei hij. „Niks aan de hand",
aldus de heer J. Reincke, voorzitter van
de Veiling Tuinbouw-Westland Noord.
Volgens hem is er juist sprake van een
levendige vraag in het buitenland naar
Westlandse sla en liggen de prijzen mo
menteel twee maal zo hoog als vorig jaar
in dezelfde periode. „Frankrijk heeft de
laatste tijd weinig sla kunnen uitvoeren
door lichte vorst. Vandaar dat Engeland
en West-Duitsland nu flink verlegen zit
ten om Nederlandse sla", aldus de heer
Reincke.
Afwijkingen
De arbeidsinspectie heeft in de tweede
helft van de jaren zestig de resultaten
van een onderzoek naar de gevolgen van
methylbromide laten liggen. Toen al
bleek, dat aanraking met het middel tot
afwijkingen aan onder meer het zenuw
stelsel kon leiden. Dit heeft de Haagse
neuroloog dr. J. Hartzuiker, één van de
bij het onderzoek betrokken zenuwart
sen, gisteren gezegd. Hij behandelde
Tuinder C. Groenewegen: ,,De gezondheid van de mensen gaat natuurlijk
voor, maar als het methylbromide weg moet, dan kun je het faillissement
van het Westland verwachten".
Tuinder N. Stein: „De mensen zijn hier niet zo ongerust, de meesten drin
ken gewoon uit de kraan".
veertien jaar geleden 25 personen, die
door contact met methylbromide min of
meer ernstig ziek waren. Onder meer
bleek een verhoogd broomgehalte in hun
lichaam gepaard te gaan met beschadi
ging van het zenuwstelsel. De arbeidsin
spectie heeft aan deze resultaten geen
consequenties verbonden, aldus Hartzui
ker, die er verder op wijst dat met het
gebruik van het landbouwgif aanzienlij
ke handelsbelangen zijn gemoeid. Het gif
ontsmet de grond zo goed dat tuinders
een veel grotere oogst uit hun kassen
kunnen halen.
Een woordvoerder van het ministerie
van Sociale Zaken ontkende gisteravond
dat er niets met de onderzoeksresultaten
is gedaan. Hij stelde dat er veiligheids
voorschriften zijn gekomen, zoals het
dragen van een persluchtmasker. Voorts
is destijds een aantal Westlandse arbei
ders onder controle gebracht van de be-,
drijfsgeneeskundige dienst in Delft.
Enkele Westlandse tuinders bevestigden
gisteren dat de veiligheidsvoorschriften
voor het hanteren van het ontsmettings
middel in de afgelopen jaren zijn opge
schroefd. Volgens de heer Hartzuiker
gelden deze voorschriften echter alleen
voor werknemers van grondontsmetten-
de bedrijven en niet voor tuinders. „Ge
noeg tuinders springen nu nog heel arge
loos met het gif om", zo deelde hij desge
vraagd mee. Hij zei niet te weten of er
sinds de strengere voorschriften nog
slachtoffers waren gevallen. „Ik houd
me sinds die tijd niet meer met deze
kwestie bezig", zo sprak de neuroloog.
De heer N. Stein, sla-teler in Monster,
benadrukte gisteren dat praktisch alle
tuinders zich terdege van het gevaar be
wust zijn. Hijzelf gebruikt het middel al
vijftien jaar, zonder ongelukken. Onder
wijl moest hij cursussen volgen voor het
gebruik van het gif, het luchten van de
kassen en het spoelen van de grond. Bo
vendien, zo stelt de heer Stein, zijn de
voorschriften verscherpt; zo worden er
gasmaskers en speciale beschermende
pakken gedragen en wordt er lang ge
spoeld. Volgens hem geldt het gevaar
momenteel niet voor de gebruikers,
maar voor het milieu, omdat het gif na
het spoelen in het boezemwater terecht
komt. „De mensen zijn hier niet zo onge
rust, de meesten drinken gewoon uit de
kraan", aldus de sla-teler. „Vandaar dat
er ook zo weinig van die flessen met
schoon drinkwater afgehaald zijn. Vol
gens mij zijn er monsters genomen bij
mensen die het gif niet lang genoeg uit
de bodem hebben gespoeld. Of ze hebben
ondeugdelijke leidingen, die waarschijn
lijk nog te hoog lagen ook. De leidingen
behoren onder het grondwaterpeil te lo
ipen, want het methyl komt niet verder
dan het grondwater".
over de financiële gevolgen van het tij
delijke verbod op het gebruik van
methylbromide. Bovendien bestaat er
onder vele tuinders onzekerheid of het
verbod inderdaad wel voorlopig zal zijn
en zo ja, wie er in aanmerking komt
voor ontheffing. Daarbij hebben lang
niet alle tuinders plastic waterleiding
buizen bij hun kassen lopen. De heer C.
Groenewegen, teler van chrysanten en
tomaten in de gemeente 's-Gravenzande:
„Het verbod moet niet te lang duren, an
ders raakt mijn produktie achter op het
schema. De gezondheid van de mensen
gaat natuurlijk voor, maar als het
methylbromide weg moet, dan kan je het
faillissement van het Westland verwach
ten. Voor een tuinder zijn deze gebeurte
nissen niet leuk meer".
Voorlopig verbod?
In de stilte van zijn zijn kas, temidden
van de bijna onafzienbare rijen chrysan
ten, klinkt zijn relaas nogal ijl. Onder
wijl met zijn voet in de aarde wrijvend,
vertelt hij hoe alle tuinders verwachtten
dat het eens fout moest gaan met de
methylbromide. „Wat nu is gebeurd,
vind ik een teken van deze tijd. Alles
wordt zo oneindig opgeschroefd, gaat
steeds sneller. Is het spul te gevaarlijk,
dan moeten ze ermee stoppen. Natuurlijk
gaat de gezondheid voor. Maar het ver
bod op het goedje is te onverwachts inge
voerd. Hadden ze nu gezegd: in augustus
mag het niet meer, dan hadden we er
van te voren rekening mee kunnen hou
den. We moeten namelijk wel een goede
oogst hebben, je kan geen risico's meer
nemen. Het zou wat lucht geven als de
gasprijs omlaag ging. Vergeet niet dat
ons produktieschema al lang van te vo
ren vast ligt, ondermeer door de afspra
ken met de planter, die de bollen levert.
Hij zegt wanneer ik moet poten. Maar is
de grond dan nog niet ontsmet, dan zit
je... Laten ze dan voor een vervangend
middel zorgen, want zonder zo'n fantas
tisch bestrijdingsmiddel als het methyl
bromide eigenlijk is, kunnen we hier in
het Westland niet werken. Ja, ik heb
wel eens een jaar het gassen overgesla
gen, maar dat merkte je onmiddellijk
aan je oogst. Veel minder", aldus de heer
Groenewegen.
V ervangingsmiddel
Een vervangingsmiddel voor methylbro
mide is er nog niet, al wordt daar onder
meer door het Proefstation in Naaldwijk
naarstig naar gezocht. Het stomen van
de grond, een oudere ontsmettingsmet
hode, is duurder omdat het meer energie
en meer arbeid kost. Bovendien is het
minder doeltreffend.
Het Keuringsinstituut voor Waterleidin
gartikelen (KIWA) in Rijswijk gaat on
derzoeken hoe chemische stoffen op
kunststof waterleidingbuizen inwerken,
zoals in het Westland is gebeurd met het
landbouwgif. Twintig jaar geleden toen
de waterleidingbedrijven voor het eerst
de kunststofbuizen gingen gebruiken, is
geen rekening gehouden met de eventu
ele aanwezigheid van giftige of agressie
ve stoffen in de grond. De waterleiding
bedrijven beschouwen dit ook niet als
hun verantwoordelijkheid. Dergelijke
voor de gezondheid gevaarlijke stoffen
horen eenvoudig niet in het milieu voor
te komen, aldus een woordvoerder van
de Vereniging van Waterleidingbedrij
ven.
HENK ENGELENBURG
WESTLAND/DELFT De conse
quenties van de problemen, die de af
gelopen week in Westland zijn gere
zen door de verontreiniging van enke
le particuliere drinkwaterleidingen,
zijn nog steeds niet in hun volle om
vang bekend. Weliswaar betoogt het
ministerie van Volksgezondheid en
Milieuhygiëne, dat er geen gevaar is,
j maar het is nog steeds niet duidelijk
of de kleine concentraties, die de be-
trokken Westlanders in de loop der
jaren via hun drinkwaterleidingen
binnen hebben gekregen, op de lange
termijn schadelijk of misschien wel
kankerverwekkend zijn. Wel is intus
sen bekend, dat zoals het ministerie
zegt „het niet is uitgesloten", dat ho
gere concentraties, dan in Westland
zijn aangetroffen, „mutageen" zijn.
Dat wil zeggen kankerverwekkend.
Eén van de mensen, die veel met
methylbromide heeft te maken, is drs. H.
Rijckborst, medisch doctorandus bij de
Bedrijfs Geneeskundige Dienst in Delft,
een instelling die onder toezicht van de
Arbeidsinspectie en het ministerie van
i Volksgezondheid en Milieuhygiëne
j werknemers onderzoekt in relatie met
I hun werk. De heer Rijckborst heeft al ja
ren de methylbromide-loonwerkers uit
het Westland onder zijn hoede. Hij con
troleert de 80 a 90 meestal jonge mensen
geregeld en zorgt voor geregeld bloedon
derzoek (4 a 5 keer per jaar). Tevens is
dokter Rijckborst al enige tijd doende
met een proefschrift over de relatie tus
sen het gebruik van methylbromide en
de gezondheid.
Wat is methylbromide en waar werd
het voor het eerst gebruikt?
Drs. Rijckborst: „Methylbromide is een
vluchtige verbinding met de scheikundi
ge naam CH3Br, die eind jaren veertig-
/begin jaren vijftig in Amerika wel werd'
gebruikt om branden te blussen. Daar is
het uitermate geschikt voor, omdat het
zwaarder is dan lucht en de vlammen
kan verstikken". Het bleek, blikt dokter
Rijckborst terug in Amerika's recente
geschiedenis, dat zich ernstige zenuwbe
schadigingen als verlamming en hersen
letsel voordeden bij mensen, die de
brandblusapparaten afvulden in een
slecht geventileerde ruimte. Dat heeft de
gemoederen in Amerika uiteraard in be
weging gezet. Spoedig rees het vermoe
den, dat het gas uitermate giftig moest
zijn. Later, in de jaren zestig, is het gas
toegepast als ontsmettingsmiddel in tuin
bouwgebieden als een relatief goedkope
vervanging voor ontsmettingsmethodes.
De grond wordt door de methylbromide
vrij gemaakt van ziektekiemen, zodat
men tot drie, vier keer per jaar op de
zelfde grond het zelfde product kan te
len.
Was men aanvankelijk in het West
land voorzichtig genoeg met het git?
„Nee, althans niet voldoende zoals later
bleek. Ten eerste werd het in Amerika
in een andere bedrijfstak gebruikt en ten
tweede was men duidelijk niet voldoen
de van de gevaren op de hoogte. De wer
kwijze in de beginjaren (omstreeks
1963/64) was meestal, dat mensen achter
een soort ploeg werkten, die voren in de
l grond trok, die werden geïnjecteerd met
BEDRIJFSGENEESKUNDIGE DRS. H. RIJCKBORST:
Drs. H. Rijckborst: „Het aantal aanknopingspunten bij chronische bloot
stelling aan het gif is niet zo erg groot".
vloeibaar methylbromide (methylbromi
de is vloeibaar onder de vier graden Cel-
cius)", legt de bedrijfsarts uit. Evenals in
Amerika het geval was geweest, bleven
ook in Nederland de ongelukken niet
uit. Weer dezelfde symptomen, althans
bij de acute intoxinaties (vergiftiging).
Een acuut geval kan zich onder meer
uitten door longoedeem, lever- en nier-
beschadiging en vaak ook ernstig her
senletsel. De verlammingen en andere
zenuwaandoeningen hebben onderzoe
kers naarstig doen vorsen naar een goe
de bescherming. Want afschaffen van
het gif was te duur, zo vond men in tuin-
bouwkringen. Dokter Rijckborst: „Sinds
dien is er stelselmatig een hoop veran
derd en verbeterd in de beveiliging van
de mens. De groepscontróle bij de onts-
metters is erg streng. Onze voorschriften
worden tegenwoordig dan ook altijd
goed opgevolgd. De loonwerkers werken
in meestal kleine bedrijfjes, die landelijk
zijn verbonden in een Vereniging voor
Grondontsmetters, zodat de voorschrif
ten en richtlijnen goed worden nage
leefd".
Hoe kwam bij die loonwerkers de
methylbromide in het lichaam?
„Vooral via ademhaling door mond en
neus. Hoewel ook de huid ademt, is een
eventuele vergiftiging via de huid mijns
inziens de allerminst belangrijke factor.
De aanknopingspunten daarvoor zijn ui
terst vaag". In tegenstelling tot de woor
den van drs. Rijckborst zijn in de ge
schiedenis gevallen bekend waarbij ge
dacht is aan besmetting via de huid,
maar dat kan volgens de bedrijfsarts ook
aan een slecht functionerend masker
hebben gelegen. Ook kan vloeibare
methylbromide op de huid terecht geko
men zijn. Dat is ernstiger dan gas. Juist
omdat methylbromide vrij gemakkelijk
via de mond het lichaam binnendringt is
het zaak juist de ademhalingswegen af
doende te beschermen. Een aantal jaren
geleden werd gebruik gemaakt van vol-
gelaatsmaskers met bruinfilter. Maar de
drager kon niet merken of het filter
goed werkte en of het filter was verza
digd (methylbromide is reukloos red). In
overleg met onder meer de Arbeidsin
spectie is in november 1977 besloten
voortaan over te gaan op persluchtmas
kers met zuurstoftanks op de rug. In the
orie is het nu niet meer mogelijk om via
de ademhalingswegen gif binnen te krij
gen. Alleen een menselijke fout even
iets halen, dat in de kas per ongeluk is
achtergelaten, en niet die kilo's zware
Is er daarna nog onderzoek geweest?
„Jawel, maar lang niet meer zo intensief.
De wetenschap dacht het probleem on
der controle te hebben. Inderdaad is het
gemiddelde percentage bromide in het
bloed bij de loonwerkers drastisch ge
zakt". De Bedrijfs Geneeskundige
Dienst, waar drs. Rijckborst aan is ver
bonden, werkt slechts met bromide-cij-
fers, omdat methylbromide een vluchti
ge verbinding is en in een tijdsspanne
van vier tot twaalf uur qua concentratie
telkens wordt gehalveerd in het relatief
minder gevaarlijke methanol en water
stofbromide en daardoor als verbinding
in het bloed niet meer valt te achterha
len. Die halvering verloopt buiten het li
chaam heel wat langzamer, zoals in het
Westland is gebleken. Dokter Rijckborst
over de goede resultaten van de preven
tieve maatregelen: „Het ging zo goed, dat
enkele onderzoeken die nog op stapel
stonden, werden afgelast. Dat ging om
onderzoeken van instituten als het Coro-
nellaboratorium (VU) in Amsterdam en
het medisch-biologisch laboratorium van
TNO in Rijswijk. Het was zuiver een
kwestie van prioriteiten stellen, ook op
andere terreinen was tenslotte dringend
onderzoek nodig". Minister Ginjaar van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne heeft
zoals bekend afgelopen vrijdag opdracht
gegeven weer een nieuwe onderzoekron-
de op touw te zetten. Twee Rijksinstuten
uit Bilthoven en Den Haag gaan zich nu
met het probleem bezighouden.
Hoeveel weet de medische weten
schap af van het lang blootstaan aan
een lage concentratie methylbromide,
vooral zoals dat in Westland hoogst
waarschijnlijk het geval is geweest?
Dokter Rijckborst: „Hoewel er wel al on
derzoekingen naar zijn gedaan, is het
aantal aanknopingspunten bij chronische
blootstelling aan het gif niet zo erg groot
Wat dat betreft is de medische weten
schap een „zachte" wetenschap in tegen
stelling tot de technische meer rechtlijni
ger wetenschappen. Ze gaat slechts uit
van onderzoeksresultaten, waarbij het
erg moeilijk is om wetenschappelijk aan
te tonen of afwijkingen aan het zenuw
stelsel verband houden met het onzorg
vuldig gebruik van methylbromide. De
een is erg gevoelig voor een overmaat
aan bromide in het bloed, terwijl een an
der een tien keer zo grote hoeveelheid
gemakkelijk aankan. Juist om die reden
is het zo moeilijk om aan te tonen of
methylbromide kankerverwekkend of
vruchtbeschadigend is".
Betekent dat, dat verhalen over mis
kramen door methylbromide-vergifti
ging in Westland onzin zijn?
„Wanneer zich in het Westland inder
daad een meer dan gemiddelde hoeveel
heid miskramen voordoet, dan moeten
eerst alle mogelijke oorzaken eerst be
hoorlijk op wetenschappelijke wijze wor
den onderzocht, voordat een conclusie
kan worden getrokken. We moeten ui
terst beducht zijn voor al te haastige con
clusies. Nog daar gelaten of het te bewij
zen is, vind ik het onwetenschappelijk
om nu al een direct verband te leggen
tussen het gif en de miskramen". Zoals
bekend zijn enkele artsen verbonden
aan het Hypolitusziekenhuis in Delft
van plan na te gaan of van een verband
tussen een verhoogd aantal miskramen
en het landbouwgif sprake kan zijn.
Hoe is al die publiciteit over de drin
kwaterverontreiniging op U overge
komen?
„Laat ik voorop stellen, dat ik een on
derzoek naar de gezondheidsaspecten
van deze verontreiniging erg belangrijk
vind. Helaas is in de jaren zeventig zoals
ik al zei het onderzoek gestopt, toen de
maatregelen afdoende leken. Elk jaar
wordt in Nederland tenslotte zo'n 2000
ton methylbromide gebruikt, waarvan
zo'n 70 procent in de dampkring komt
en 30 procent in het grondwater. Maar
de verbinding wordt wèl geleidelijk af
gebroken in de véél minder gevaarlijke
moleculen", aldus de heer Rijckborst. De
snelheid, waarmee die afbraak gebeurt,
is onderwerp van studie. Directeur Wal-
ma van de Westlandsche Drinkwater
Maatschappij noemde van de week één
tot vier weken. Daar is echter nog geen
zekerheid over, omdat temperatuur,
vochtigheid veranderende factoren blij
ken. Drs. Rijckborst is echter ook naar
benieuwd naar een andere factor van de
zaak. „Wat ik eigenlijk jammer vindt, en
dat vind ik eigenlijk belangrijker, is dat
de milieuhygiënische kant van de zaak
niet eerder is onderzocht". De relatie
met de gezondheidszorg luistert erg
nauw, zoals uit zijn woorden blijkt. Vol
gens de heer Rijckborst is de afbreek
baarheid van methylbromide weliswaar
relatief kort, maar het zou bekend zijn
dat heleboel kunststoffen, waaronder
blijkbaar die particuliere PVC-drinkwa-
terleidingen in het Westland. niet be
stendig zijn voor methylbromide. Hij
zegt: „Dat komt weer doordat methyl
bromide gemakkelijk oliën oplost en dit
is nu net hét bestanddeel waaruit PVC-
buizen worden gemaakt.
JAN PETER VERSTEEGE
NIJMEGEN Grond, die met zware metalen is verontreinigd, kan onder
bepaalde omstandigheden relatief goedkoop worden „schoongewassen"
met zuren. De grond hoeft in dat geval niet te worden afgegraven. Dat
blijkt uit laboratoriumproeven die door de landbouwhogeschool in Wage-
ningen zijn verricht. Op deze manier zou 95 procent van de veronreiniging
kunnen worden verwijderd, onder voorwaarde dat de bodem een doorla
tende structuur heeft. Zandgronden zijn daartoe geschikt, zware kleigron
den in het westen van het land niet De onderzoekingen hadden betrek
king op grond van een voormalig fabrieksterrein in Naarden, waar in het
verleden grote hoeveelheden zeer giftig cadmium in de grond zijn geko
men. Op die grond wil Naarden hulzen bouwen. Afgraven van de grond is
twee maal zo duur als schoonwassen.
Betreding van deze ruimte is levens
gevaarlijk, mén zij gewaarschuwd!
