mühlviertel
Rabobanken.
zuidoost münsterland paardentand
verkwikkend
land tussen
donau
en bohemen
ANWB-kantoren.
Nationale-Nederlanden,
500 Shell-stations,
verkwikkend landschap voor het snelle dalen o de fiets naar Unterweissenbach.
fraaie rijstebrijberg van Oostenrijkse va-
emogelijkheden fonkelt een nog niet al
en bekende diamant: het Mühlviertel, de
heuvelachtige achtertuin van de Linz,
oordwestelijke kwartier van het land. Aan
lidkant over meer dan honderd kilometer
de Donau bespoeld, klimt het dertig tot
ig kilometer noordwaarts naar de hoge
>n van het Boheemse woud aan de Tsje-
he grens en in het westen sluit het, van
au maar weinige uren gaans, op Beieren
Het is een verkwikkend land:
ruim, helder, rustig, groen gol
vend tot de toppen van het ski
paradijs Hochficht (1338 m.), rijk
doorsneden door forellenbeken
als Mühl en Rodl, Aist en Naarn.
Voor één derde deel duizend
vierkante kilometer is het met
loof- en naaldhout begroeid; van
diezelfde grootte is het land
schap van de weiden, een voort
durende verrassing van gran
dioos uitzicht, de boerderijen als
burchten op de 'heuveltoppen.
Akkerland, het vruchtbaarst in
het Donaudal, vele tientallen dor
pen, enkele stadjes, een voor
treffelijk wegennet en her en der
een waterplas (en zestig zwem
baden) vullen de rest van het
Viertel, dat in zijn naamgeving
ver teruggrijpt: Mühl geldt als
een verbastering van Mihel, Kel
tisch voor heuvel. Die heuvels
zijn er van graniet, dat alom in
grimmige steenformaties aan de
oppervlakte komt, rotsen waarop
tientallen kastelen en kerken zijn
gebouwd en waaruit de kolom
men zijn gehouwen, die er de da
ken en arkaden van dragen.
Ideaal
Het is een ideaal land om te
wandelen en ook om te fietsen,
het plezierigst van noord naar
zuid, want dan belooft elke klim
de royaalste afdaling, maar met
de auto doet men er uiteraard
het meest en bereikt men het ge
bied het best, al kan men naar
Linz ook vliegen en ronken er
treintjes rond. In een streek die
buiten het grote verkeer ligt, een
boerenland zonder industrie, is
het aangenaam toeren. De be
zoeker vindt er niet alleen 3500
kilometer wandelwegen, maar
ook 14000 bedden gespreid in
alle categorieën, vanaf 50 schil
ling (nog geen acht gulden) voor
bed en ontbijt bij de kleinere
dorpsherbergen, de boeren en
andere particulieren, tot een
maximum van het tienvoudige
voor vol pension In de beste ho
tels met eigen zwembad en alle
comfort. Tussen die uitersten
van heel en wat minder
goedkoop, beweegt zich een
bonte verscheidenheid van aan
geboden gastvrijheid onder
eeuwenoud of fonkelnieuw dak.
De druk van het massa-toerisme
ontbreekt, de ontwikkeling is er
wat vertraagd op gang gekomen:
tot 1955 bezetten de Russen dit
gebied, uitwijkplaats ook voor uit
Bohemen verdreven Duitstaligen,
de toekomst onzeker, het initia
tief in afwachting van wat de tijd
zou brengen. Dat is allemaal
goed op z'n pootjes terechtgeko
men. maar grensverkeer is er
toch weinig, al ligt Praag niet erg
veel verder dan het eigen We
nen. Het Mühlviertel is zichzelf
genoeg, en, in het hart van Euro
pa gelegen, rijk aan historisch
erfgoed, zij het met de schand
vlek van een dieptepunt: ook
Mauthausen ligt hier.
Graaf Georg
Een kleine keuze uit wat het Vier
tel biedt, kan niet ver van de Do
nau beginnen bij graaf Georg
Clam-Martinic, de 18de genera
tie op een burcht die al vanaf
1454 door zijn familie met haar
Boheemse wortels wordt be
woond (voorvader Jaroslav Mar-
tinic werd in 1618 te Praag uit
een raam gegooid, maar kwam
er met een gebroken arm af).
Graaf Georg, grijs snorretje,
gidst klein en kwiek door zijn
kasteel het is nooit veroverd,
niet in de Boerenoorlog, niet in
de Dertigjarige oorlog. We heb
ben wel Russische bezetting ge
had, ja, maar die heeft zich keu
rig gedragen dat deels als mu
seum is ingericht, spiegel van
een groot verleden. Vader Hein-
rich diende „Seiner Kaiserlicher
und Königlicher Apostolischer
Majestat" Franz Joseph als mi
nister-president, oom Gottfried
commandeerde op 21 augustus
1914 zijn Uhlanen bij Jaroslavic
in de laatste ruitercharge tegen
de Kozakken zijn sabel ligt er
nog, met drie deuken en hier
is het kuras dat graaf Karl in
1813 bij Leipzig tegen de kogels
beschermde en het uniform
waarin hij Napoleon naar Elba
vergezelde, om nog maar te zwij
gen van het vaandel waaronder
graaf Johann in 1691 tegen de
Turken sneuvelde en de stoel,
bekleed met de huid van „Mutz",
het lievelingspaard van graaf
Christoph Clam uit 1581. De hui
dige graaf lijkt overigens even
trots op de eigen recente tro
feeën, de kortgekrulde slagtan
den van drie everzwijnen die hij
voor de neus van de jonge
Zweedse koning Gustaaf Adolf
heeft weggeschoten, een kleine
revanche, lijkt het wel, voor wat
drie eeuwen terug een andere
Gustaaf Adolf in deze landen
heeft aangericht.
Commune
Historie volop, ook in Freistadt,
die nog altijd grotendeels-gaaf
ommuurde grenspost op de weg
naar Bohemen, met haar in fleu
rige pasteltinten geschilderde
huizen rond de Hauptplatz, waar
aan niemand meer kan zien dat
ze al driemaal tot de grond toe
afbrandden. Onder de gewelven
van „Zum Goldenen Hirschen"
aan de Böhmergasse kan met
Wolfgang Deim ontmoeten, op-
percommunist van de merkwaar
digste commune, mij bekend: de
Braucommune Freistadt van
1777. In dat jaar besloot men al
het particuliere bierbrouwen in
de stad te staken, en samen éèn
communaal bedrijf te stichten.
Het is er nog, en alle bezitters
van huizen binnen de stadsmuur
zijn er aandeelhouder van, die
Het nieuwe Vrij Uit
zomerprogramma
ligt nu klaar bij alle
De imposante burcht Clam, waar graaf Georg ffluilum houdt.
jaarlijks hun dividend in bier krij
gen uitbetaald, van 20 tot 144 ei-
mer (van 50 liter elk), al naar de
grootte van het huis. En wie met
al dat bier geen raad weet, krijgt
er vier schilling per liter voor in
de plaats.
Freistadt wordt gedomineerd
door de vijftig meter hoge slotto
ren uit 1365, en daarin bevindt
zich een beroemde verzameling
van het in deze streek nog altijd
zoals door Johann Penzkofer
in het nabije dorpje Sandl be
oefende schilderen-achter-glas,
een vorm van ontwapenend-pri-
mitieve volkskunst naar traditio
nele motieven, die in dit overwe
gend katholieke land vooral aan
de heiligenkalender zijn ont
leend. Voor de echt antieke stuk
ken moet men in duizenden re
kenen, maar Penzkofer schildert
er iedere dag nog wel een origi-
neeltje bij, voorzover zijn aanpa
lende winkel in tabaks- en pa
pierwaren hem de tijd laat. In
frisse kleuren en met goudbeslag
zijn ze vanaf rond veertig gulden
te koop. een soort Oostenrijkse
ikoon van de Drievuldigheid of
St. Leonhard, Herz Jesu of de
herderspatroon St. Wendelin en
zo verder.
Hoogtepunt van wat religieuze
kunst in het Mühlviertel heeft ge
wrocht is overigens het laat-goti-
sche St. Wolfgang-vleugelaltaar
in Kefermarkt aan de weg naar
Freistadt, schitterend uit linden-
hout gesneden door een onbe
kende meester uit Passau, aan
Pacher en Veit Stoss verwant.
Rond 1490 ontstaan, ruim 13
meter hoog, tronen St. Wolf
gang, St. Petrus en een levens
echte St. Chritoffel centraal, en
de vleugels tonen uit het leven
van Maria, wier beeltenis ook tot
driemaal toe torent tot in de top
van het snijwerk, vier taferelen:
de boodschap van de engel, de
geboorte van het Kind, de aan
bidding van de wijzen en haar
dood, bewogen verbeelding, die
een eeuw geleden maar op het
nippertje werd gered. Want de
houtworm had al duchtig toege
hapt, en het altaar zal vol gaten
van de hagel waarmee in de ver
waarloosde kerk op vogels was
geschoten. De polychromie ging
voorgoed verloren, maar in zijn
houten eenvoud bleef het leven
dige meesterwerk indrukwek
kend genoeg en voorbeelden van
stralende kleurigheid zijn er trou
wens elders te over. De drie eeu
wen oude barokke Stiftskerk van
de Augustijner koorheren in
Waldhausen bijvoorbeeld, een
juweel, waarvan de fresco's en
De Stiftskerk van Waldhausen, een barok wonder.
het stucwerk, de gulden beelden
en op een na de altaren
met gemak de ondergang van
het sedert de opheffing in 1792
vrijwel geheel afgebroken mach
tige klooster blijken te hebben
overleefd, een klein wonder in dit
ook overigens zo bijzonder aan
trekkelijke vakantieplaatsje.
Oorvijg
Befaamd is ook, helemaal aan de
andere kant van het Viertel in het
noordwesten, de Norbertijnerab
dij van Schlagl bij het al een
eeuw lang door toeristen en win
tersporters bezochte Aigen. De
jonge abt tevens ingenieur
Florian Pröll heeft er zojuist het
vierde eeuwfeest van de kloos
terbrouwerij voorgezeten in de
biertent met Wurzer en Kneidin-
ger, de befaamde humoristen.
Want dit is geen treurig land, al
wil de grond er niet voor de wijn
stok deugen: de abrikozen
groeien er rijkelijk voor de maril-
lenobstler en de -knödel, het
voor en na bij een verrassend
gerecht als de Tatsche, letterlijk
een oorvijg, maar feitelijk een
soort loempia met ham, zoals de
vrouw van bergboer Franz Puch-
ner aan de Grafenschlag bij Un
terweissenbach die met hoogro
de wangen feestelijk weet op te
dienen.
Nog wil ik het even hebben over
de Kneipp-zusters van Bad Kreu-
zen en Bad Mühllacken, Maria-
zusters van de Karmel, die onder
het wakend borstbeeldoog van
pastor Sebastian diens heilzame
therapie in moderne kuurhuizen
toedienen, opgewekt maar
streng: het middageten al om elf
uur 's morgens, van twaalf tot
twee strikte rust, des avonds de
deuren al vroeg op slot, maar
destijds heeft Anton Bruckner
hier reeds heil gevonden.
Terug tenslotte naar de Donau,
na een groet aan dr. Heinrich III
prins Reuss, die in Altenfelden
een fantastisch wildpark heeft,
waar meer dan 1200 dieren van
86 soorten in grote vrijheid door
berg en bos dartelen: wisent, oe
ros en lynx, herten van allerlei
aard, het everzwijn en het wilde
paard, mormeldier en. otter, gaat
dat zien. Wij intussen dalen af
naar Sankt Nikola, een pelgrim
soord van de Goedheiligman in
zijn historische rol als patroon
van de schippers en als zodanig
telkenjare op 6 december uit
bundig gevierd, waartoe de bis
schop van Linz in het kerkje op
de rots de hoogmis komt zingen
voor de schipper-pelgrims die
hier uit Oostenrijk en Duitsland
samenstromen. Sedert een twin
tigtal jaren is de Donau welis-
waaar tot kanaal getemd, maar
de eeuwen door moest zij zich
hier door de rotsen wringen, met
een verval van vier meter op
maar enkele kilometers varen.
Geen wonder, dat de schippers
hemelse hulp inriepen bij het
passeren van de gevaarlijke
stroomversnellingen, en St. Niko
la verschafte die in aardse vorm.
Want hier woonden de loodsen
en de Schiffsmeister, de grote
heren die wel zestig paarden be
schikbaar hadden om de sche-
pen door de kolkende engten te
zeulen. Het complete verhaal
wordt u smakelijk verteld door
Obman Steiner van de plaatselij
ke VVV, zoals ook overal elders
zijn collega's ter begroeting ge-
reed staan.
Centrale informatie over het hele
Mühlviertel geeft Manfred Traun-
müller, Starhembergstrasse 35a, l
A-4020, Linz en natuurlijk ook
het Oostenrijkse Verkeersbu-
reau, Singel 464, 1017 AW Am-
sterdam (020-255933).
JAN ONSTENK
Het nieuwe Vrij Uit
zomerprogramma
ligt nu klaar bij de
DÜLMEN (Münsterland) Een
wit betegelde badkamer, maar
dan wet een beetje groter dan
thuis. Daarin bijna tot aan de
knieën in het water....een paard.
Wordt zo'n dier lekker rustig
van, zeggen ze in ruitersporstad
Warendorf, waar zoiets dan ook
de gewoonste zaak van de we
reld is. Je kunt er zelfs paarden
zien kuren onder een fikse batte
rij hoogtezonnen in een heus so
larium.
Eén op de dertig Warendorfers
galoppeert, want op een dikke
dertigduizend inwoners wonen er
ruim duizend paarden. Geen
wonder dan ook dat deze dieren,
zeker in de buitenwijken, dage
lijks In beeld zijn.
Dat paardebad en -solarium Is te
vinden in het nationale oplei
dingscentrum voor dressuur-,
spring- en militaire ruiters van
het Westduitse Olympiade Komi-
Het nieuwe Vrij Uit
zomerprogramma
ligt nu klaar bij een
aantal tussenpersonen,
die samenwerken met
herkenbaar aan het Vrij Uit embleem
tee. Vrijwel alle grote ruiters en
amazones van de Bondsrepu
bliek kan men er dagelijks bezig
zien In de binnen- en buitenma
neges. Zoals topruiter Hans Gün-
ther Winkler, die Inmiddels de
vijftig is gepasseerd maar nog al
tijd stevig In het zadel zit. HIJ Is
ereburger van Warendorf en
woont er ook. Zeer riant.
Warendorf herbergt voorts de
beroemde Landsstoeterij van
Nlederrheln-Westfalen, waar het
hengstenbal jaarlijks duizenden
paardenliefhebbers trekt. De
Westduitse Rijschool Is er ook
gevestigd en het wemelt er ver
der van de „Reigerhof en" met
eigen maneges, waar men bin
nen de korste keren de rijkunst
machtig kan worden.
Sportbeoefening In het algemeen
en paardensport In het bijzonder
zijn troeven, die ook graag wor
den uitgespeeld door vier stadjes
In zuldoost-Münsterland, waar
mee Warendorf In een soort
streek-VW zit. Dat zijn Ennlger-
loh, Oelde-Stromberg, Sassen-
berg en Telgte.
De prijs van een paar dagen of
weken op een „ruiterboerderij"
varieert van 90,- voor twee da
gen tot zo'n f 700,- voor veer
tien dagen (alles inbegrepen). In
het voor- en naseizoen kan men
echter op een aantal adressen
heel wat goedkoper terecht.
Leuk arrrangementje voor het
hele gezin: zeven dagen in pen
sion op een „Reiterhof" met da
gelijks een uur rijles en ook nog
een huifkartocht met picknick.
Dat alles voor rond 300,- per
persoon.
Het stalen ros Is ook aardig po
pulair aan het worden in zuld
oost-Münsterland. Vrijwel elk
stadje en dorpje heeft voor de
liefhebbers leuke fietstochten in
petto. Veelal gaat het daarbij om
het zgn. „Pëttkesfahren". En dat
mag u dan heel letterlijk vertalen
in: paadjes rijden, want de rou
tes voeren over kleine, goed be
rijdbaar gemaakte (autovrije!)
verbindingsweggetjes tussen
buurtschappen en landerijen.
Er Is natuurlijk veel meer te doen
In dit licht golvende gebied: huif
kartochten, wandelen, vissen, ja
gen, vakantie vieren op 'n boer
derij, folkloristische feesten mee
maken. lekker eten.. Voordat we
zuldoost-Münsterland verder la
ten voor wat het is nog even een
paar attracties op een rijtje ge
zet, één per stadje van de sport
ieve vijf:
Telgte: Vanaf het vliegveldje
daags voor Pinksteren Montgol-
fiade oftewel kampioenschappen
heteluchtballonvaren) een rond
vlucht maken boven de mooie
kreis Warendorf. Kost maar vijf
entwintig D-mark, maar er moe
ten wel drie deelnemers zijn.
Oekfe-Stromberg: Naar het ro
mantische Burchttheater gaan en
een voorstelling bijwonen van
Lope de Vega's „Das brennende
Dorf Fuenteovejuna" ongehuw-
den onder de poort naar het
Burchtplein even met de ketting
rammelen, ze vinden dan binnen
een jaar de ware Josef of Jose-
fien).
Sassenberg: weekendje henge
len op en boemelen rond een
meer (voor negentig gulden per
persoon, minimaal vijf personen).
Warendorf: weekeindje ruiterstad
met bezichtiging van Stoeterij en
Olympisch centrum, wedstrijdje
prijsschieten, gezellig dans
avondje, inclusief welkomst
drankje, alle maaltijden, over
nachtingen en op de dag van
vertrek een katerontbijt. Kost
ongeveer negentig piek per per
soon, maar als er minder dan
twintig aanmeldingen zijn, gaat
het hele feest niet door. Mis
schien iets voor de brandweer,
Het nieuwe Vrij Uit
zomerprogramma
ligt nu klaar bij
herkenbaar aan het Vrij Uit vakantie-sptindoek.
de biljartvereniging of de kegel
club. Om de afstand hoeven ze
het niet te laten!
Tenslotte Ennigerloh; een plaats
je, dat 'n beetje willens en we
tens het laatst aan de orde komt.
Daar is namelijk zoiets kun je
verwachten in een paarden
tand een ca valerie-museum
gevestigd. In slot Vornholz Os-
tenfeldetientallen vitrines vol
hurzarenuniformen met veel kla
tergoud. Vijanden op leven en
dood uit alle windstreken broe
derlijk naast elkaar in hetzelfde
glazen kastje. Zelfs drie vooroor
logse pakjes van onze eigen ca
valerie (met kepi, weet u nog?).
Ze zeiden dat er ook een afde
ling 1933-'45 bestaat, maar die
kreeg Ik niet te zien. „Wegens
reorganisatie gesloten", heette
het, maar ik geloofde er geen
barst van.
Buiten de kasteelpoort op een
grasveldje een gedenksteen van
een huzarenonderdeel uit de Hit-
lertijd. De gidsen reppen er niet
over, de folders vermelden het
evenmin en misschien moet u er
wel even naar zoeken tussen het
hoge gras. De overlevenden van
dat doodskoppenregiment ko
men er nog regelmatig bij elkaar,
maar het worden er wel steeds
minder. Want het is gelukkig een
leugen, dat old soldiers never
die".
- DRIES SCHEEPSTRA
