If
Seen
ikele
ctatuur
3staat
Jt louter
boften'
Meer professionele
krachten nodig
dertig landen worden mensen om
'fce redenen vermoord of terecht
Aldus het jaarverslag '79/'80 van
^-International dat deze week is
jceerd. Een belangrijke informatie-
loor Amnesty vormen de officiële
oeksmissies naar landen die van
ling van de mensenrechten
verdacht. Onze verslaggever
iet een Nederlander die
iatig deelneemt aan dergelijke
i, de Amsterdamse hoogleraar
:ht Frits Rüter
nfl «tt
üuxtoW
<ve vak af
625 km
jortmog.
p het
op de gr
sofokJer
Boalaan
13432-30
GeachDI
rgoede
I en Zw
Achter
>1890-6!
ESTY-RAPPORTEUR
FRITS RUTER:
ver
RDAM Een doodenkele keer gebeurt het
eens dat zo n aankomend, onervaren dic-
in Frits Rüter vraagt waar-ie zich eigenlijk
moeit. De Nederlandse professor zet dan
joie grote ogen op: „Heren, heren! Ik ben
ïr de andere kant van de wereld gereisd om
eggen wat Amnesty International is. Laten
n wel wezen! Ik ben hier gekomen omdat u
pr heel nijpende problemen met de men-
|ten hebt. En omdat wij samen gaan bekij-
e wij die moeilijkheden oplossen",
ir. Chr. F. Rüter voorziet in zijn onderhoud
jgleraar strafrecht aan de Universiteit van
bam. Landelijke bekendheid verwierf hij
jn optreden als getuige-deskundige in de
llende processen Menten. Onderzoek naar
ng van de mensenrechten in volgens Am-
^erdachte landen, verricht hij sinds 1973.
eld twee keer per jaar trekt hij er onbe-
met dit doel op uit. Bezoekt paleizen en
missen, spreekt met machthebbers en on-
ten, trekt zijn conclusies en brengt dan
uit aan het hoofdkwartier in Londen. „In
intijd kwam het natuurlijk vaak voor dat
it onmiddellijk begreep op grond waarvan
us in andermans zaken stak. Maar inmid-
Amnesty zo'n begrip geworden, dat die
het meer wordt gesteld. De gebruikelijke
vandaag de dag is: „Jawel, we weten dat
jen gebeuren in dit aardse tranendal. Al-
ons land valt het gelukkig reuze mee".
:e week gepubliceerde jaarverslag van de
atie geeft informatie over 110 landen waar
detentie, martelingen en de doodstraf
men. Een onrustbarende stijging van het
gesignaleerde politieke moorden bracht
y vorig jaar tot het niet tot uitvoering ge-
voorstel hieraan een speciale vergade
rden van de Veiligheidsraad van de Vere-
laties.
iter relativeert: „Het aantal geconstateerde
ingen van de mensenrechten neemt onmis-
toe. Of er ook sprake is van een werkelij-
ing, is niet duidelijk. De omstandigheid dat
bekender worden en dat men steeds
ertrouwen krijgt in ons functioneren, is op
een factor die het aantal aangiften dat ons
doet toenemen".
aide regels
alleen onze faam groeit, ook het bestaan
klaringen en verdragen over de mensen
rechten wordt steeds bekender. Steeds meer men
sen realiseren zich dat er bepaalde regels zijn die
niet mogen worden overschreden. Dat betekent
dat ook de kans steeds groter wordt dat er schen
dingen worden geconstateerd. Voorzover dergelij
ke krachten in het geding zijn, hoeven we over de
toename van het aantal vastgestelde schendingen
natuurlijk helemaal niet verdrietig te zijn".
Het succes van Amnesty berust volgens de Am
sterdamse hoogleraar op twee pijlers. De eerste is
het „goed gerunde" internationaal secretariaat in
Londen waar alle werkzaamheden worden gecoör
dineerd en alle gegevens geregistreérd. De tweede
is het systeem van de adoptie-groepen, die probe
ren de vrijlating van met name genoemde gevan
genen te bewerkstelligen. Vaak worden daartoe
brieven geschreven naar de regering van het des
betreffende land. Dat laatste lijkt op het eerste ge
zicht een tamelijk onbetekenende bezigheid. Wat
zal president Pinochet zich druk maken om het
verzoek om nadere inlichtingen van A. de Groot uit
Leiden?
„Ha, ha", reageert Rüter, „je moet beseffen dat
haast al die dictaturen bureaucratieën zijn. En ken
merkend voor een bureaucratie is, dat er niks
wordt weggegooid. Stel dat iemand op het idee
zou komen dat een bepaalde brief wellicht de prul-
Iemand in zou kunnen, dan nog kan die functiona
ris daarover niet zelf beslissen. Maar wie kan die
beslissing dan wel nemen? Dat is niet duidelijk en
dus wordt voor alle zekerheid ook de geringste
snipper papier opgeborgen. Maar wat nu, als er op
het ministerie van justitie een niet aflatende
stroom van honderden, ja duizenden brieven bin
nenkomt over die-en-die-gevangene? Heel een
voudig: dan draait men dol. Op zo'n actie is het
apparaat niet berekend. Elke keer dat ik in zo'n
land een onderzoek instel, krijg ik dezelfde wan
hoopskreet te horen:
Best aardige mensen
„We worden gek van die brieven". Nou, dat is
voor mij en mijn collega's een prima entree om tot
een gesprek te komen. Dat adoptie-groepen in
veel gevallen geen antwoord krijgen op hun post,
mag ze dan ook nooit ontmoedigen".
Blijft toch de vraag waarom het voor dictaturen
niet eenvoudiger is botweg alle discussies over het
al dan niet naleven van de mensenrechten uit de
weg te gaan. We kunnen toch moeilijk veronder
stellen dat machthebbers die er niet voor terug
deinzen hun tegenstanders bij dozijnen over de
kling te jagen, gevoelig zijn voor een buitenlands
appèl op hun geweten?
Prof. Rüter: „Vergis je niet in die heren; daar zitten
vaak best aardige en redelijke mensen tussen.
Geen enkele dictatuur bestaat uit louter schoften.
En maar heel weinig dictators zijn volstrekt gewe
tenloos. Elke staat en dus ook een dictatuur draait
op geboden als: gij zult niet doden, niet stelen,
niet echtbreken enzovoort. Ga maar na. Zelfs in
nazi-Duitsland is moord zonder toestemming van
de staat altijd verboden gebleven. Moordenaars
werden doodgeschoten. Moorden mèt staatstoes-
werden doodgeschoten. Moorden mét staatstoe-
stemming daarentegen, werd van harte gestimu-
gevallen. Als de slachtoffers joden waren, zigeu
ners enzovoort, ja, dan kreeg men er een lintje
voor. Zo is het ook met de gewelddadige dictatu
ren in de wereld van vandaag. Het principe dat
moord, marteling, veroordeling zonder eerlijk pro
ces niet door de beugel kunnen, wordt volstrekt
erkend. Alleen menen de machthebbers in dat las
tige parket waarin zij nou toevallig verkeren, een
aantal uitzonderingen te moeten en mogen maken.
Op dat punt in hun redenering spring ik in de bres.
Hola goede vriend, zeg ik dan, mag jij werkelijk
deze gruwelijke uitzonderingen maken? Volgens
jouw geweten, volgens jouw rechtsnormen, vol
gens de verdragen die jij hebt ondertekend? En op
de tweede plaats: zijn die maatregelen die jij toe
past en die in strijd zijn met de mensenrechten
nou echt de beste oplossing voor jouw probleem?
In de praktijk heb ik vaak de minister van justitie
als gesprekspartner. Zo iemand spreek ik als vak
broeder aan. Wij juristen onder elkaar die sfeer.
Heel vaak blijkt dan dat die man helemaal geen
doortrapte schurk is maar iemand die gewoon de
oplossing kiest die volgens hem het minst slecht
Taiwan
Een voorbeeld: Taiwan, waarheen de Chinese re
gering van vóór de revolutie de wijk nam toen op
het vaste land de communisten onder leiding van
Mao Tse Toeng de macht overnamen; het land dat
door Peking als een opstandige provincie wordt
beschouwd en waaraan de Nederlandse RSV, met
toestemming van onze regering, twee duikboten
wil verkopen. Ook in Taiwan, waar nog immer de
in 1949 in werking gestelde krijgswetten van
kracht zijn. worden de mensenrechten op vaak
grove wijze geschonden, zo bleek prof. Rüter toen
hij er in februari van dit jaar op inspectie ging, sa
men met een Chinees sprekende vertegenwoordig
ster van het secretariaat in Londen, Franqoise
Vandale. Hun rapport is nu bijna af en zal begin
volgend jaar aan de autoriteiten in Taiwan worden
voorgelegd.
„In Taiwan heb je drie machtsbolwerken die tame
lijk gescheiden van elkaar opereren. Een burgerlij
ke regering, een economisch machtscentrum en
de militaire machthebbers. Wij hebben gesproken
met topfiguren uit alle drie de sectoren. Daarnaast
met vertegenwoordigers van de oppositie en met
langgestrafte gevangenen. Mensen die blijk heb
ben gegeven van communistische sympathieën en
op de vraag hoe lang ze nu al vast zitten aan het
rekenen slaan: ,,'s Kijken... ik kwam hier toen ik
zestien was... ik ben nou 48 dus ik zit hier nou
32 jaar". Dat daar de mensenrechten geschonden
worden, staat als een paal boven water. Er is on
voldoende vrijheid van meningsuiting. Arrestaties
worden vaak willekeurig uitgevoerd en vervolgens
maar ten dele weer gecorrigeerd. Mensen worden
veroordeeld vanwege hun politieke overtuiging. In
de loop van het vooronderzoek worden verdachten
mishandeld, en zo kan ik nog wel even doorgaan.
Kwalijk, kan je zeggen. Schurkachtig. Jawel, maar
wat is nou de achtergrond van dit soort ontsporin
gen? Misschien wel de belangrijkste factor is: no
deloze angst. Sinds heel lang gewend aan de situ
atie waarin maar één partij is toegestaan, worden
de machthebbers doodsbenauwd nu de oppositie,
naar Amerikaans democratisch voorbeeld, officiële
erkenning eist. Enerzijds ligt de herinnering aan de
revolutie van '49 nog al te vers in de herinnering,
anderzijds heeft men geen ervaring met het in ge
ordende banen leiden van een oppositie. In die si
tuatie grijpt men naar geweld. Welnu: over de
vraag of die oplossing nou de best denkbare is,
kun je heel technisch discussiëren met de betrok
kenen. Is jullie angst niet overtrokken?, kan je vra
gen. Zijn jullie niet gefrustreerd door je verleden?
Maken jullie, als machthebbers van een land dat
op weg is naar de democratie, je niet domweg
schuldig aan beginnersfouten? Zal het gevolg van
jullie maatregelen niet het tegendeel zijn van wat
jullie beogen? Dat zijn voor de wederpartij natuur
lijk best interessante vragen en daarover willen ze
wel degelijk graag van gedachten wisselen. Stok
achter de deur die de Amnesty-vertegenwoordiger
bij zo'n gesprek kan hanteren, is uiteraard interna
tionale publiciteit. Naar gelang een land al dan niet
verandering in zijn beleid brengt, kunnen we daar
mee straffen of belonen. En in dit verband wil ik er
dan ook nadrukkelijk op wijzen, dat het mij in het
belang van Tiawan lijkt om een tweede gesprek
met ons te hebben alvorens we het rapport over
de situatie in het land in de publiciteit brengen".
Invloed ten goede
„In hoeverre, met dat al, de Amnesty-acties resul
taat hebben, valt niet te meten", erkent prof. Rü
ter. Maar dat er een invloed ten goede vanuit gaat,
lijkt onmiskenbaar. Dat is hem voldoende. „Je
moet ook niet te veel willen. Geert enkel land is
brandschoon als het om de mensenrechten gaat.
Ook Nederland niet. Ik loop al te lang mee in deze
business om me daar boos over te maken. Wat we
proberen is het onrecht in de wereld terug te
schroeven tot, laten we zeggen, het dagelijkse Ne
derlandse onfatsoen. Verder reikt mijn ideaal
niet".
WILLEM SCHEER
AMSTERDAM Amnesty International i9 in 1961
in Engeland opgericht en houdt zich bezig met
de lotsverbetering van gevangenen. De activitei
ten van deze onpartijdige en onafhankelijke or
ganisatie, die geen subsidie accepteert, kunnen
aldus worden aangeduid:
- werken voor de vrijlating van gewetensgevan
genen: mensen die vanwege hun godsdienstige
of politieke overtuiging, hun ras, taal, huidskleur
of sexe gevangen zitten en geen geweld hebben
gebruikt of gepropageerd;
- bevorderen van een eerlijk proces volgens in
ternationale normen voor alle politieke gevange
nen;
- het in alle gevallen optreden tegen martelin
gen, de doodstraf en andere vormen van wrede
behandeling van gevangenen, ongeacht de re
den van de gevangenschap.
Het aantal leden/begunstigers van de organisa
tie is inmiddels gegroeid tot ruim 250.000. Die
wonen verspreid over meer dan 130 landen,
waaronder Nederland. De Nederlandse afdeling
van Amnesty is zelfs een van de grootste. Neder
land telt ruim 15.000 donateurs, 5.500 actieve en
22.000 niet actieve leden. Er zijn rond de 220
adoptie-groepen die voor de vrijlating van meer
dan 450 gevangenen uit zo'n 70 landen werken.
„Op zich een verheugend verschijnsel", becom
mentarieert prof. Rüter de snelle groei „Maar er
zitten ook wel wat problemen aan. Op de eerste
plaats is het vooral het rijke Westen waar het le
dental zo sterk groeit. Daardoor dreigt het ge
vaar van een westers-betuttelend image. De on
afhankelijkheid van Amnesty kan erdoor in het
geding komen. Ook als je de westerse landen af
zonderlijk beschouwt, gaat de groei met nogal
wat stuipen gepaard. Heel sterk heb ik dat erva
ren toen ik enkele jaren geleden zelf voorzitter
was van de Nederlandse afdeling. Tegenover dat
enorme leger van vrijwilligers staat maar een
tiental professionele krachten. Dat leidt tot
chaos, geldverspilling en verduistering van het
zicht op het eigenlijke doel van de organisatie.
Op het laatst voelde ik me de directeur van een
soort volksdansgezelschap en toen heb ik de
voorzittershamer maar neergelegd. Nog steeds
ben ik van mening dat op het niveau van de be
leidsuitvoering veel meer professionele krachten
moeten worden aangetrokken. Je moet het ei
genlijk zo zien, dat Amnesty in een fase verkeert
die zit tussen familiebedrijf en grootwinkelbe
drijf. Een hele hoop leden willen vasthouden aan
dat familie-karakter. Ik begrijp dat wel, want
zo'n familiebedrijf is natuurlijk veel gezelliger.
Maar onder de huidige omstandigheden moet de
eis van doelmatigheid toch zwaarder wegen,
vind ik".
Prof. Rüter: „Een bureaucratie gooit niks weg. Al
die honderden, duizenden Amnesty-brieven
gaan het archief in. De ambtenaren worden er
stapeldol van. Zalig".
