Deng Xiaoping vecht om
behoud van Mao's erfenis
Schuld stond al
vast bij
begin proces
India's graan te duuf
voor armen
PROCES PEKING ONDERDEEL MACHTSSTRIJD
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
J-Tp
ZATERDAG 13 DECEMBER 1980 PAGINA mVQ
In de Chinese hoofdstad
Peking loopt het proces
tegen de zogenaamde
Bende van Vier en de
Kliek van Lin Biao,
met elkaar de kopstuk
ken uit de tijd van de
Grote Proletarische Cul
turele Revolutie die de
Volksrepubliek China
van 1966 tot 1976 in zijn
greep hield, ten einde.
Bijna vier weken lang
zijn Jiang Qing, de we
duwe van Mao Zedong;
Zhang Chunqiao, de
vroegere burgemeester
van Sjanghai, het bol
werk van de Bende van
Vier; Wang Hongwen,
de tijdens de Culturele
Revolutie in de partij-
hiërarchie omhoog ge
schoten beschermeling
van Mao en ex-vice-pre-
mier; Yao Wenyuan, in
1966 de auteur van een
artikel waarmee de Cul
turele Revolutie offi
cieel werd ingeluid;
Chem Boda, de persoon
lijk secretaris van Mao
en een vijftal hoge mili
tairen door rechters en
aanklagers aan de tand
gevoeld.
De vijf burgers over hun be
trokkenheid bij de Culturele
Revolutie en de uitwassen
van deze beweging, de mili
tairen over hun plan in 1971
een staatsgreep te plegen en
partijleider Mao te vermoor
den. Van alle tien acht men
de schuld bewezen en is het
proces alleen nog van belang
voor de strafmaat.
Wanneer eenmaal het oordeel
over de beklaagden is geveld
allen kunnen de doodstraf
krijgen hebben de macht
hebbers van dit moment, met
voorop vice-partijvoorzitter
Deng Xiaoping, defnitief af
gerekend met de voornaamste
restanten van de Culturele
Revolutie, op één na: de her
innering aan Mao Zedong, de
Grote Roerganger van weleer.
De-Maolsering
Mao Voor het proces eind no
vember begon, verwachtten
velen dat met de Bende van
Vier ook de figuur en het
denken van Mao, zonder ex
pliciet in de aanklacht te wor
den genoemd, terecht zouden
staan. Mao was immers de
man uit wiens naam de Cultu
rele Revolutie over China
werd verspreid en door wiens
toedoen de Bende van Vier
ongestoord haar ultra-linkse
ideeën kon blijven verkondi
gen. Alles wees dan ook op
die veroordeling: in de loop
van dit jaar is een eind ge
maakt aan Mao's persoonsver
heerlijking, veel van zijn por
tretten zijn uit de straten van
Peking verwijderd, op 9 sep
tember werd de vierde ver
jaardag van zijn overlijden
niet door de Chinese media
gemeld en op economisch en
politiek gebied is China vol
komen nieuwe wegen ingesla-
Mao Zedong, kort voor zijn overlijden in 1976, een oude en zieke man.
gen. Er werd zelfs gespecu
leerd over een op de de-Stali-
nisatie gelijkende de-Maoïse-
ring. Maar op een dergelijke
behandeling van Mao Zedong
hoeft men niet te rekenen. In
de eerste weken van het pro
ces heeft men zorgvuldig ge
probeerd zyn naam te vermij
den en de keren dat Mao toch
genoemd werd was het in een
lijdende betekenis: als kandi
daat-slachtoffer van op macht
beluste militairen of als een
door de Bende van Vier ge
manipuleerde en bedrogen
oude man.
De verklaring voor deze gang
van zaken moet worden ge
zocht bij China's huidige ster
ke man. de vice-voorzitter
van de partij Deng Xiaoping,
die door westerlingen nog
weieens ten onrechte wordt
gezien als een man die zijn
land in de vaart der kapitalis
tische volken omhoog wil sto
ten. De uitermate autoritaire
en pragmatische Deng hecht
veel belang aan de economi
sche ontwikkeling van China,
in welk licht het niet meer
dan logisch is dat Peking toe
nadering zoekt tot de Wester
se wereld. Om deze stappen
zonder tegenwerking uit ei
gen kring te kunnen zetten, is
een versteviging van de
macht van Deng een eerste
vereiste. Met behulp van in
het proces aangevoerde bewij
zen wil hij nu zijn machtsposi
tie binnen het partijapparaat
legitimeren; aantonen dat
Mao zelf hem in 1974 heeft
aangewezen als toekomstige
leider van de Chinese natie.
Dat besluiten van een als
„contra-revolutionair" post-
huum weggezuiverde Mao Ze-
dong in dit verband van geen
waarde zijn ligt voor de hand.
Hua Guofeng
In 1976, kort na het overlijden
van Mao Zedong, werd de tot
dan toe vrij onbekende Hua
Guofeng diens opvolger als
voorzitter van de communisti
sche partij. Hua beriep zich op
het feit dat hij door de Grote
Roerganger was aangewezen.
Hij zou over een papiertje be
schikken met de door Mao ge
schreven tekst: „Met jou aan
het roer ben ik gerust". Hua
kon, toen hij zich aan de top
van de partij had genesteld,
afrekenen met de Bende van
Vier en zuiverde daarna ook
Deng weg. Hij verkeek zich
echter op diens veerkracht,
want in 1978 keerde Deng te
rug op het hoogste plan. Door
de hulp van bondgenoten in
partij- en staatsorganen én
door zijn onmiskenbare talen
ten heeft Deng Hua inmiddels
in belangrijkheid overtroffen.
De positie van Hua is zelfs al
dermate ondermijnd, dat men
niet vreemd hoeft op te kij
ken als hij spoedig van het
politieke toneel verdwijnt.
Hua is al enige weken niet
meer in het openbaar ver
schenen en alle tekenen wij
zen er op dat hij in elk geval
voor het in april/mei 1981 te
houden congres van het Cen
traal Comité van de commu
nistische partij het veld zal
moeten ruimen. Van invloed
hierop is wellicht ook, dat
Hua in eerste instantie als
„samenzweerder" met de
bende van Vier in de aan
klacht werd genoemd. In ruil
voor het schrapppen van zijn
naam is hij, volgens bronnen
in Peking, bereid om terug te
treden ten gunste van een be
schermeling van Deng.
De weloverwogen actie van
Deng tegen de door hem ge
hate Hua komt natuurlijk niet
geheel onverwacht. De eerste
stappen waren de afgelopen
zomer al waarneembaar, toen
de media het briefje op grond
waarvan Hua in 1976 het
„Hemels Mandaat" had op
geëist als een „niet grondwet
tig" bewijs bestempelden.
Korte tijd later werd Hua als
premier vervangen door een
vertrouweling van Deng, de
technocraat Zhao Ziyang. En
de afgelopen weken is in de
voornaamste aanklacht tegen
de Bende van Vier nadrukke-
De huidige sterke man in China, Deng Xiaoping.
lijk gesteld, dat zij in 1974 ge
poogd heeft Deng en de toen
malige premier Zhou Enlai in
een kwaad daglicht te stellen.
Het doel was Mao over te ha
len, de voorgestelde benoe
ming van Deng tot eerste
vice-premier niet door te la
ten gaan. Als vice-minister-
president zou hij in de eerste
plaats Zhou en later ook Mao
hebben opgevolgd. De les van
deze aanklacht is duidelijk:
Deng was voorbestemd de lei
ding van het land op zich te
nemen totdat de Bende van
Vier haar acties tegen hem
begon. De rechters in Peking
hebben dan ook uitgesproken
dat de door Deng en Zhou be
kokstoofde regeling van de
opvolging de enige wettige is
geweest, waarmee voor Deng
de weg open lag met Hua af te
rekenen. Tegelijkertijd heeft
Deng het Jang Qing hiermee
vrijwel onmogelijk gemaakt
zich, bij de verdediging van
haar daden, te beroepen op
opdrachten van Mao. De nieu
we lezing over Mao's opvol
ging én de getuigen die heb
ben verklaard dat Mao ande
ren voor zijn vrouw heeft ge
waarschuwd, hebben Jang
Qing's verdediging: „Bevel is
bevel", alle kracht ontnomen.
Samenwerking
Er zijn echter meer redenen
waarom Deng, op wiens poli
tieke loopbaan wij verder in
dit verhaal nog terugkomen,
er veel aan gelegen is de per
soon van Mao niet van alle
luister te ontdoen. Veel van
de huidige machthebbers,
Deng incluis, hebben in het
verleden nauw met hem sa
mengewerkt. Wanneer Mao
wordt weggezuiverd, kan die
vroegere samenwerking tot
grote problemen leiden. In de
Chinese geschiedenis van de
afgelopen dertig jaar zijn tal
van voorbeelden te vinden
van mensen, die om minder
zeer diep zijn gevallen. Be
langrijker is echter de prakti
sche onmogelijkheid om de
Grote Roerganger in de rijen
der contra-revolutionairen te
plaatsen. De Chinezen hebben
door de jaren heen wel bewe
zen dat zij de kunst van het in
het heden aanpassen van de
geschiedenis als geen ander
beheersen. Maar omdat Mao
op de eerste plaats de grond
legger is van de natie kan
men hem niet uit de historie
wegschrijven en zijn sporen
van filmbeelden en/of radio-
opnamen uitwissen. Wie het
bestaan van Mao negeert of
zijn daden (in het algemeen)
veroordeelt gaat voorbij aan
het ontstaan van de Volksre
publiek, haalt de fundamen
ten onder het bestaan van de
volkrijkste natie ter wereld
Allemaal ontwikkelingen die,
zo op het eerste gezicht, de
positie van Deng alleen maar
kunnen versterken. Toch doe
men voor hem problemen op,
die zijn positie ernstige schade
kunnen toebrengen. De eerste
moeilijkheid is, hoe vreemd
het ook klinkt, weer het pro
ces tegen de Bende van Vier.
De rechtszaak heeft veel weg
van een totale afrekening met
alle links-radicale stromingen
in de Chinese samenleving,
een ontwikkeling die -zijn be
slag moet krijgen in de vele
processen die na de veroorde
ling van de Bende van Vier in
het hele land zullen worden
gevoerd. Deng heeft hier na
tuurlijk wel reden toe, want
zowel in 1963 als in 1976 werd
hij door toedoen van links-ra
dicalen bekritiseerd en uit de
top van partij en staat gezui
verd. Een gevaar voor Deng
schuilt in de straf, die aan
Jiang Qing wordt opgelegd.
Als het alleen aan Deng ligt,
krijgt zij zonder meer de
doodstraf. Maar de kans is
dan groot, dat haar nog steeds
bestaande aanhang haar tot
martelares verheft. De dood
van de weduwe van Mao kan
dan de aanleiding zijn voor
een treffen tussen de dissi
denten (die blijkens de bom
aanslag in oktober op het sta
tion van Peking geweld niet
uit de weg gaan) en de geves
tigde machthebbers. Aan de
andere kant is het onmogelijk
om Jang Qing met enige cle-
ster van de Bende van Vier
en is daarmee verantwoorde
lijk voor onder meer de ver
volging en de dood van dui
zenden Chinezen.
Netelige kwestie
Taiwan is een andere netelige
kwestie voor Deng, omdat hij
beloofd heeft dat het eiland
voor 1988 weer deel zal uit
maken van de Volksrepu
bliek. Met de verkiezing van
Ronald Reagan tot president
van de Verenigde Staten lijkt
het niet waarschijnlijk, dat
deze belofte binnen de gestel
de termijn zal kunnen wor
den ingelost. En Taiwan is
voor de Chinezen nu eenmaal
een zeer teer punt.
De meeste problemen zal Chi
na's sterke man waarschijn
lijk op binnenlands-politiek
terrein' ontmoeten, met name
van de kant van het als een
zelfstandige grootheid opere
rende leger dat, in vergelij
king met enige jaren geleden,
bijzonder slecht is vertegen
woordigd in de hoogste orga
nen van partij en staat. (We
gaan hierbij gemakshalve
voorbij aan het feit, dat het
grote Volksleger eigenlijk be
staat uit vijf elkaar beconcur
rerende legergroepen. Maar
in de onderhavige problema
tiek lopen hun belangen gro
tendeels parallel). In de Chi
nese strijdkrachten valt steeds
meer kritiek op deze situatie
te beluisteren. Een tweede
strijdpunt is het feit, dat de
militairen in 1978 hun plan
nen voor een snelle moderni
sering, van het leger hebben
opgeschort om de economi
sche hervormingen van Deng
meer (financiële) armslag te
geven. Uit de jongste cijfers
blijkt echter, dat de Chinese
economie er sindsdien nauwe
lijks op is vooruit gegaan, zo
dat men zich met reden kan
afvragen hoelang de strijd
krachten bereid zijn de huidi
ge beperkingen te aanvaar
den. Deze week werd al be
kend dat de door Deng voor
gestelde economische hervor-
minge'jwp een minder ambi
tieuze leest zullen worden ge
schoeid en dat de financiële
speelruimte aanzienlijk wordt
beknot. In hoeverre door het
leger uitgeoefende druk voor
deze koerswijziging verant
woordelijk is, is niet te achter
halen. De recente ontwikke
lingen zouden echter wel de
bevestiging zijn van onder si
nologen levende vermoedens,
dat de machtsbasis van Deng
hij heeft nauwelijks echte
bondgenoten in het leger te
zwak is om al zijn ingrijpende
->lannen binnen korte tijd te
.cunnen verwezenlijken.
Onmisbaar
Maar wat er met die plannen
ook gebeurt, het is niet aanne
melijk dat Deng zelf snel van
het politieke toneel zal ver
dwijnen omdat zijn persoon
momenteel (nog) onmisbaar is
voor het bewaren van de een
heid in het land. Er zijn geen
voor alle belangengroepen
aanvaardbare opvolgers voor
handen, zodat Dengs verdwij
nen of welke andere vorm
van een machtswisseling dan
ook, het land in een chaos
zonder weerga zal storten.
Uitgaande van de situatie op
dit moment wordt het meest
waarschijnlijk geacht, dat het
leger vanachter de schermen
zal proberen invloed uit te oe
fenen op het te voeren beleid.
Het mag duidelijk zijn dat
men ook de overgrote
meerderheid van de meer dan
700 miljoen Chinezen voor
lopig nog in het duister tast
over de verdere politieke ont
wikkelingen in Peking. Mo-
.menteel lijkt Deng het land te
hebben ontdaan van de na
weeën van de Culturele Re
volutie, maar het was Mao die
ooit heeft voorspeld, dat de
Culturele Revolutie zich zal
herhalen. Alleen de toekomst
kan uitwijzen, of China nog
steeds de naam verdient het
land te zijn waar altijd juist
het onverwachte gebeurt.
JOS TIMMERS
De rechtszaal in Peking op de eerste dag van het proces, gezien vanaf de tribui
waarop zo'n 800 toeschouwers bijna dagelijks zitting nemen. De tien beklaagde
die toen tegelijk voorkwamen, zitten achter het witte hek.
PEKING Dat de tien verdachten die
momenteel terecht staan voor het speciale
vluchtpoging naar de Sovjet-Unie om J
leven was gekomen. Twee jaar later kef
gerechtshof in Peking allen schuldigde de in 1963 als revisionist weggezuiverd
Deng Xiaoping terug in de Chinese i
zullen worden bevonden, is overduidelijk
gebleken uit de speciale editie van de offi
ciële krant van de Chinese communisti
sche partij, die uitkwam op het moment
dat de „samenzweerders" eind november
het met een ijzeren hek afgeschermde be
klaagdenbankje betraden. „De geschiede
nis", zo zei het Dagblad van het Volk,
„heeft reeds een vonnis geveld over de
kliek van Lin Biao (ex-minister van de-
Toen premier Zhou Énlai en Mao Zedoj
in 1976 overleden, leek Deng de mees
kans op de opvolging te maken. Ma, R|
door de activiteiten van de Bende vivPQ1
Vier, de ultra-linkse Sjanghai-kliek ror-,
Jiang Qing die de geest van de Culturtf1^
Revolutie in stand wilde houden, we] hef
Hua premier. Deng verdween van het povijf
tieke toneel, totdat hij in 1978 weer in t
in ft.
fensie) en de Bende van Vier van Jiang nade werd aangenomen en sindsdien j
1eft Jij!
Qing, de echtgenote van wijlen Mao. Het touwtjes steeds meer in handen heeft Jijfta
benodigde bewijsmateriaal dat is verza
meld door een speciale commissie van on
derzoek, bestaat uit meer dan 700 afzon
derlijke stukken, zoals nota's, archiefstuk-
In de zestien jaar die de Culturele Revol^
tie heeft geduurd, zijn de misdaden
ken, dagboeken en bandopnamen, en is pleegd waarvoor de tien verdachten thi
terechtstaan. Voor alle duidelijkheid:
worden twee processen gevoerd, een te,
vijf militairen die verdacht worden
medeplichtigheid aan de poging van
Biao om een staatsgreep te plegen en 1\
te vermoorden, het tweede en voor t
Westen het.interessantst tegen vijf b
„waterdicht", aldus de krant.
Voor alle helderheid eerst even een stukje
geschiedenis. In 1966 ontstond in de Volks
republiek een ideologische en politieke
hervormingsbeweging, die mede bedoeld
was om het denken van Mao verder over
het land te verbreiden. Het was een reac
tie op de verstarring van de Chinese par- gers, onder wie Jiang Qing, de wedi
tijbureacratie in het begin van de jaren
zestig én een poging van Mao zelf, om het
voortbestaan van de revolutie ook na zijn
dood (hij was toen 73) te verzekeren.
Nauw hiermee verwant was het element
van de machtsstrijd, dat ook in de Cultu
rele Revolutie verweven zat en waarbij
het ging tussen de idealisten rond Mao,
die de ideologie vooropstelden én de rea
listen, die de ontwikkeling van China tot
een moderne staat voorstonden. Van deze
laastste stroming was staatspresident Liu
Shaoqi de voornaamste vertegenwoordig
er.
De Culturele Revolutie trok als een
stoomwals over het land en richtte op tal
van terreinen vooral in het onderwijs en
bestuur ware verwoestingen aan. Het op
treden van miljoenen Rode Gardisten
van Mao. Zij worden er onder meer
beschuldigd 729.511 mensen te hebben
volgd en er ruim 34.000 de dood te heb A
ingejaagd. Nadat in de eerste dagen
het proces de aanklacht was voorgele A
is men ertoe overgegaan de vervolgt
van bepaalde vooraanstaande personÊ
zoals Liu Shaoqi, nader te belichten, i
tuigen worden opgeroepen om op zeer g ce_vl
motioneerde wijze tevoren geschrevg
aanklachten voor te lezen. peele
Van alle beklaagden heeft alleen Zhafa jc
Chunqiao, de burgemeester van Sjangft zal'
geen woord tegen zijn rechters gezeg^aar
Zelfs Jiang Qing heeft haar tenlastenC^
legde misdaden, zoals de vervolging vj^
Liu Shaoqi, bekend.
Over het gewicht dat aan bepaalde misc
den wordt toegekend en de uiteindelij
het ontgelden. Als „revisionisten" werden
zij bij duizenden uit hun functies gezet en
over de kling gejaagd. Ook president Liu,
lijke doel van de samenzweerders 1
ten val brengen van de socialistische sta
China en niet hun handelen op zii
(scholieren en studenten) en in een later straffen voor de verdachten is tot nu
stadium de Revolutionaire Rebellen (jon- weinig door de Chinese media gemeld. 1
ge arbeiders) leidde tot geweld op grote is in China zo, dat de meest sensatiom
schaal. Op alle niveaus van partij en staat aanklachten nog niet altijd als de schatIj
moesten aanhangers van Liu, de realisten, lijkste worden aangemerkt. Het uiteinis
erders 1
n
die de kritiek lange tijd had kunnen weer- kan enkelen van hen de doodstraf ople
staan, moest het onderspit delven, werd ren. Het woord waar in het proces al p
afgezet en stierf uiteindelijk in 1969 onder om draait is „contra-revolutie". HierondIC
- -- vallen volgens de nieuwe strafwet
overtredingen die zijn begaan met
doel „de politieke macht van de dictatu sc
van het proletariaat en het socialistisch 1
systeem omver te werpen en het voortlIhet
staan van de Volksrepubliek China in
vaar te brengen". Hierop staan straft g
afgezet
erbarmelijke omstandigheden. In datzelf
de jaar werd de snel opgeklommen minis
ter van defensie, Lin Biao, benoemd tot
opvolger van Mao en won Mao's echtgeno
te, Jiang Qing, aan invloed en belangrij-
keid.
Net voor het land aan de wanorde tenon-
der leek te gaan, besloot de centrale lei- van tien jaar tot levenslang en de dooó.
ding in Peking de Culturele Revolutie in traf voor bijzonder „afschuwelijke" gev
len. Maar of de daden van Mao's weduv
dat het leger van Lin Biao, Mao's bescher- die in de loop van het proces voortdurei )all
meling, een stevig greep op het land als „voornaamste schurk van het stel" t 2]
kreeg. Niets leek een vergroting van zijn tonele is gevoerd tot die laatste categoi t a
macht in de weg te staan, totdat in 1971 horen, blijft, zoals in bovenstaand verha
het bericht kwam dat Lin Biao had gepro- is te lezen, tot op het moment van de u
beerd Mao te vermoorden en bij een spraak een grote vraag.
tel ie
es)
dia);
"illei
Delhi De voorspelling van de Wereld
bank. dat India over enkele jaren volledig
in de eigen behoeften aan graan zal kunnen
voorzien, heeft in New Delhi zeer tegenstrij
dige reacties uitgelokt. Fier verklaarden po
litici dat zulks reeds jaren het geval is. Som
mige vaklui noemen die prognose echter
volledig uit de lucht gegrepen. Beide par
tijen hebben goede argumenten. Het is in
derdaad juist dat India reeds jaren geen
graan meer moet invoeren en dat zelfs aan
zienlijke hoeveelheden konden worden uit
gevoerd. Sedert de onafhankelijkheid van
India is de graanproductie in 33 jaar met 140
procent gestegen. Aan dit officiële cijfer
wordt niet getwijfeld.
Het is trouwens even betrouwbaar als dat van
de meer dan 300 miljoen Indiërs die elke avond
met honger naar bed gaan en die ondervoed
zijn. Ze leven onder de officiële armoedegrens,
en naar men zegt, zou dit te wijten zijn aan het
feit dat ze niet voldoende geld hebben om elke
dag hun maag te vullen. De Indiase minister
van landbouw, Rao Birendra, heeft het in het
openbaar steeds over de graanovervloed die In
dia tegen 1984 tot een „wereldmacht" op het
gebied van de graanproductie zal maken.
Onlangs wees premier Indira Gandhi er met
trots op dat de voedselvoorraden uit eigen pro
ductie zo groot waren geworden dat India de
droogteperiode van 1979 een periode waarin
de afhankelijkheid van het buitenland het ergst
gevoeld werd zonder buitenlandse hulp
doorkwam.
Niemand kan deze bewering van mevrouw
Gandhi weerleggen en voor de regering ven
een land dat in de gehele wereld nog met $uir
ger en ellende wordt geassocieerd, is dit
een resultaat om trots op te zijn. ,°.ncj
De overschotten zijn volgens vele wetenscl lnt
mensen echter maar denkbeeldig. Ze zijn
loosheid en van de lage inkomens. De In
graanzolder zou vlug leeg zijn als iedere*
de mogelijkheid zou zijn om genoeg graan
eigen behoeften te kopen.
De tot nog toe meest geslaagde graanoog gi
India was die van 1978 juist voor het dne
jaar toen 131 miljoen ton graan werd
nengehaald. Als de Indiase bevolking,
verwacht wordt, de komende 20 jaar tot 1 Jjt
jard mensen stijgt, dan moet, om het hu rr(jt'
voedselpeil te kunnen aanhouden, meer 5^
200 miljoen ton graan per jaar geproduffjg
worden. Landbouwexperts twijfelen er psta
aan of dit streefcijfer gehaald zal worden 0 ]s
einde van de jaren zestig werd door het in
ren van productievere graansoorten de of
kelijke doorbraak van de „groene revo
verwezenlijkt. Ook daarna bleef de graai
ductie stijgen, maar veel langzamer. Dez«gL
neming van de productie werd bereikt da ;r(j
gunstige moessonregens (zelfs als ze catastr
overstromingen met duizenden doden mei
brachten) en het in gebruik nemen van k
matig bevloeide akkers.
Die kunstmatige bevloeiing komt echter
vaar door die schaarste. Nu reeds wachten
Indiase boeren dagenlang bij de tankpli
om stookolie voor hun waterpompen te ki
kopen. Alternatieve energie van zon of
bracht tot nog toe geen oplossing.
Ne
