Leidse Courant | 1980 | 11 december 1980 | pagina 15

Polen staat voor een
nationale ramp"

NAYO-defensie opvoeren
bij Sovjet-inval Polen

president Carter vergrootmacht van opvolger

Sovjetminister
pleit voor
verhoogde
waakzaamheid

'amerleden zien

van „op matje

'jiepen minister
der Klaauw

TENLAND

LEIDSE COURANT

DONDERDAG 11 DECEMBER 1980 PAGINA 15

int u In
jstad
ag 11

tstad.

naar h
ssen
eld. Be

5HINGTON President Jimmy Carter heeft
week een deel van de bevoegdheden om tot
militaire interventie in het buitenland over te
p, teruggekregen die het Congres aan het eind
de oorlog in Vietnam aan president Nixon had
"bomen. Ironisch genoeg zal van dit herstel van
presidentiële gezag vooral zijn opvolger, Ro
Reagan, profiteren. En dat terwijl Carter zijn
ilikeinse opvolger steeds de neiging heeft toe*
.Jit om de problemen in de wereld op te lossen
Amerikaanse militaire bemoeienis.

Befchl

K ^roemde wet van 1973 over de bevoegdheden in

basis
31

oorlogsomstandigheden blijft in theorie van kracht.
Een volksvertegenwoordiging, die naar pacifisme neig
de vanwege de kater na het drama Vietnam, verbood
toen het staatshoofd om zonder haar nadrukkelijke
toestemming Amerikaanse troepen naar het buiten
land te sturen. Maar een aantal amendementen op de
wet over de buitenlandse hulpverlening, die deze week
door het Congres zijn afgehandeld, vergroot de be
voegdheden van de president aanzienlijk als het gaat
om het inzetten van mensen, materieel en fondsen
voor regeringen die hij wil steunen.

Zo opent het belangrijkste amendement de mogelijk
heid dat het staatshoofd militaire hulp biedt aan een

land, dat daar op grond van de wet niet voor in aan
merking zou komen, en wel als hij van mening is dat
die hulp van vitaal belang is voor de Verenigde Staten.
President Carter had zich op deze clausule beroepen
om militaire hulp te kunnen bieden aan Pakistan, dat
zich bedreigd voelde door de aanwezigheid van Sow-
jet-troepen in Afghanistan. Bij wet is eigenlijk de hulp
verlening verboden aan landen, waarvan het vermoe
den bestaat dat ze kernmogendheid willen worden,
zoals Pakistan.

In het vervolg staat ook niets het verlenen van militai
re hulp aan landen als Chili of Argentinië, die daar nu
niet voor in aanmerking komen omdat ze de rechten

van de mens onvoldoende respecteren, meer in de

weg.

Verder is het zenden van Amerikaanse soldaten naar
het buitenland voortaan aan minder beperkingen ge
bonden.

Op de gezamenlijke bijeenkomst van Senaat en Huis
van Afgevaardigden, waar deze amendementen wer
den goedgekeurd, riep de liberale senator Joseph Bi-
den (een Democraat uit de mini-staat Delaware aan de
oostkust) uit: „Ik voorspel u, collega's, dat wij binnen
kort de wet op de bevoegdheden in oorlogsomstandig
heden nog zullen verdedigen".

pleten

n°fl exclusief arti-
es Chjvoof het Britse
1 ook slad The Guar-
waarvan wij het
naaitij^right hebben, be-
jft Mieczyslaw
wski, hootredac-
van het invloe-
i Poolse tijd-
It Polityka, de si-
'™«1ein Po|en. zoals
u op dit moment

1 in politiek als economisch op
staat Polen er erg slecht voor.
akingsgolf van de afgelopen vijf
iden heeft de economie volledig
mergeld en de oogstopbrengst is

1^-

M.aar veel lager dan anders, het-
Hllleef

gedeeltelijk te wijten is aan het
te weer. Ook in de industriële
ir laten de produktiecijfers veel
tnsen over; de rijen voor de win-
w worden met de dag langer en
J selrantsoenering en een drasti-
J. bezuiniging op investeringspro-
n zijn onvermijdelijk geworden.
nü moet nog steeds leningen aan-
'idelel wil het overleven; de eigen
irroorpronnen zijn beperkt. In het ge-
Polen kan men eigenlijk niet
van een crisis spreken; Polen
ide"3 voor een nationale ramp.

gaarcfefdertekenen van de akkoorden in Gdansk en
jn, de zesde plenaire sessie van het centrale comi-
[de Communistische Partij en de registratie van
iteit als vakbond door het Hoge Gerechtshof
geen van alle de verwachte rust gebracht,
en zijn ervan overtuigd dat geen enkele rege-
•end is en bijna alle economische en sociale
n zien eruit alsof ze getroffen zijn door een
ing. De Poolse staat is in feite ernstig uit zijn
I geraakt.

situatie worden de mensen steeds banger voor
van morgen; deze angst zou tot een verbetering
leiden, maar ook tot het tegendeel. Onder de
L mstandigheden is de kans niet uitgesloten dat
hun oor te luister leggen bij extremisten.

Ig dat de Poolse situatie de Oost-West verhou-
iegatief kan beinvloeden is terecht en wordt in
iistische hoofdsteden gedeeld. De pers in de so-

betekent dit dat de partij een aantal obstakels heeft op
geworpen, vooral op administratief gebied. De twijfels
van de partij zijn begrijpelijk. Solidariteit was en is nog
steeds iets nieuws in het Poolse politieke bestel en de
houding van de partij is daarom niet een gevolg van
dogmatisme, maar van de gebeurtenissen zelf. Om deze
twijfels te overwinnen is tijd nodig en helaas heeft Po
len niet veel tijd.

Een andere factor die een rol speelt, is de situatie bin
nen de partij, een feit dat, naar ik vrees, vele Polen niet
kunnen of niet willen begrijpen.

Solidariteit kan niet aan kritiek ontkomen. De leiders
van de vakbond willen geen verantwoordelijkheid dra
gen voor de economie van het land en het bestuur van
alledag, iets dat ze duidelijk hebben laten merken. De
mening dat het hun taak was om de autoriteiten te con
troleren, had binnen Solidariteit de overhand totdat de
akkoorden werden ondertekend. Ik hoop dat daar nu
verandering in komt.

In de praktijk was het deze houding die voor de ene
staking na de andere zorgde. Achter de dramatische op
roep van het centraal comité dat „het lot van het land
en de natie op het spel staan" gaat de opvatting schuil
dat de constante stakingen een nationale ramp tot ge
volg kunnen hebben, temeer daar iedere staking bij
draagt tot de zenuwachtigheid en desorganisatie van de
staat. Sommigen van mijn landgenoten schijnen te ver
geten dat niemand anders een land van 35 miljoen in
woners vrijkoopt.
m De meeste leiders van Solidariteit hebben tot dusver
geweigerd gezamenlijk verantwoordelijkheid te dragen
voor de nationale economie. Ze houden vol dat zij het
niet zijn geweest die de economie aan de rand van de
afgrond hebben gebracht en ze zijn bang voor valstrik
ken: als er iets verkeerd gaat, zo zeggen ze, zullen de
communisten hen dwingen eveneens voor de schuld op
te draaien. Met deze opvatting ben ik het niet eens. In
een socialistische systeem waar geen particulier eigen
dom van de produktiemiddelen bestaat, moet de ver
antwoordelijkheid voor de economie in principe door
alle politieke krachten worden gedragen, zowel door de
regering als door de vakbonden. Dit principe tast op
geen enkele manier de onafhankelijkheid van de vak
bonden aan.

Dit is in geen enkel opzicht een zuiver theoretisch
vraagstuk. Een negatieve houding jegens gedeelde ver
antwoordelijkheid versterkt binnen Solidariteit de be-

he landen staat kritisch tegenover verscheide- Grote drukte in een Poolse Slagerij, waar noq al- fnïjyöorclelxjKfieïCI versterkt binnen Solidariteit de be-
[ten Van het politieke leven in Polen en ik kan bmn een klein» hneueelheiri wnre» to kooo ie tv» r,eldl}e'd else" te bllJven stellen en dit kan dan weer lei-

in van hun ongerustheid begriinen De instabiele o Gn,een hoeveelheid worst te koop is. De den tot een toename van het aantal radicale, misschien

I duurt te lang en te veel van de traditionele so- P°0lSe ™nkels rake"' zo k0rt VOOr Kerstmis, bij- zelfs wel avontuurlijke elementen. Een dergelijke koers

Jche ideeën zijn op de helling gezet. Als we de ^3 angstaanjagend leeg.
I hadden kunnen laten zien dat we na de eerste

ilf politieke en economisch oplossingen konden De alarmerende taal van het Westen voert de spanning X g bebben
•n, dan zou die kritiek veel milder zijn geweest, slechts op en doet ons land geen goed. Het s_ySkeem.

Et dusver zijn we daar niet ingeslaagd.

zal vroeger of later onvermijdelijk een confrontatie tus
sen de autoriteiten en de leiders van Solidariteit tot ge-

van een partnerschap van alle politieke en

Wat zijn "de aanleidingen tot de huidige crisis? Er zijn er fSf i^e krachten is nog steeds meer droom dan werke-

lerustheid in de socialistische landen die wordt vele; de ernstigste is volgens mij dat zowel de partij als bJkbeid- de details van zon systeem moeten nog wor-

érd door de media, heeft de angst voor een zoge- Solidariteit er mentaal nog niet aan toe zijn om aan de ?en "^gewerkt en geen van de bestaande politieke

1 Russische ingrijpen doen toenemen. Ik ben ze- verplichtingen van een partnerschap te voldoen. De ab- kracbten heeft ervaring op dit gebied.

En spreekbuis voor de Russische regering, maar soluut noodzakelijke basis van wederzijds vertrouwen Het Polen van vandaag staat bol van de vragen

-tennis van de Pools-Russische betrekkingen is ontbreekt. en twijfels: Ik wou dat ik in een positie was, om

tenoeg om te zeggen dat deze speculaties in de Het beleid van de partij jegens Solidariteit schommelt een oplossing aan te dragen, maar helaas is dat

pers niet op de werkelijkheid zijn gebaseerd, tussen samenwerking en confrontatie: in de praktijk niet zo

IN VERBAND MET
ONTWIKKELINGEN POLEN

MOSKOU De Russische minister van de
fensie, Dmitri Ustinov, heeft op een partij-
vergadering van het militaire district Mos
kou, gepleit voor „verhoogde waakzaamheid
tegen de aggressieve bedoelingen van de im
perialistische krachten en de pogingen van
de reactie om de socialistische landen, voor
al Polen, schade te berokkenen".

Volgens Ustinov verhogen de VS en de NAVO-landen
de spanning, drijven de bewapeningswedloop op en
provoceren nieuwe conflicten. In deze situatie volgt, zo
zei Ustinov, de communistische partij van de Sovjet-
Unie een bestendige en vaste vredespolitiek, die ver
bonden is met het verdedigingspotentieel van de Sov
jet-Unie. De partij wijdt voortdurende aandacht aan de
vervolmaking van de strijdkrachten. Hierdoor zijn pa
raatheid en gevechtskracht van leger en vloot sedert
1976 op een kwalitatief nieuw peil gebracht.

De vrije Poolse vakbond Solidariteit heeft in Gdansk
besloten om een commissie ter verdediging van politie
ke gevangenen te vormen. Solidariteit zegt, dat vrijla
ting van politieke gevangenen en beëindiging van hun
vervolging voorwaarde is tot een herstel van het ver
trouwen tussen regering en maatschappij. Solidariteit
wil verder, dat de film „Arbeiders 80", die tijdens de
stakingen in Gdansk is opgenomen, zo snel mogelijk
overal vertoond wordt. Tijdens het weekeinde werd
deze film van de bioscoopprogramma's geschrapt.

De POoolse overheid is bezorgd over de bevoorrading
van de winkels in de komende dagen. De Polen zijn ge
wend om op de feestdagen stevig te eten en te drinken,
maar de winkels worden steeds leger.

De EG-commissie heeft gisteren in Brussel in principe
besloten om Polen te helpen met voedselleveranties.

Welk voedsel er geleverd zal worden en tegen welke
prijzen, is nog niet vastgesteld. West-Duitsland heeft
zich bereid verklaard om Polen kredietgaranties te ge
ven voor de levering van goedkoop voedsel door de
EG.

Belgische
schuld

even groot als

Nationaal

Produkt

BRUSSEL De Belgische o-
penbare schuld omvat op dit
moment een bedrag van (om
gerekend) 238 miljard gulden.
Dat blijkt uit een rekensom
metje dat de Belgische minis
ter van financiën, Mare Eys-
kens, gemaakt heeft. Dat be
drag komt ongeveer overeen
met het Bruto Nationaal Pro
dukt van België. Dat wil dus
zeggen dat de opbrengst van
één jaar arbeid en handel van
de Belgische bevolking net ge
noeg zou zijn om de totale na
tionale schuld te delgen.

Vissers uit EG
moeten Noorse
wateren verlaten

OSLO Alle visserssche
pen uit landen van de Euro
pese Gemeenschap hebben
oip uiterlijk middernacht de
Noorse wateren moeten ver
laten. De aanleiding tot dit
belsuit is het feit dat de Eu
ropese Commissie tijdens
onderhandelingen in Oslo
niet is ingegaan op een
Noors verzoek om de vangst
van schelvis en kabeljauw
in de Noordzee te staken.
Volgens een ambtenaar in
Oslo bevonden zich gisteren 28
treilers uit de EG in de Noorse
territoriale wateren. De Noren
willen dat de vangst van
schelvis en kabeljauw in de
Noordzee helemaal wordt
stopgezet omdat uit cijfers van
de Europese Commissie blijkt
dat vissers uit de EG sinds 1
november meer van beide
soorten hebben gevangen dan
was toegestaan.

Dollar
opnieuw
boven twee
mark

AMSTERDAM Net als
eerder op de dag in Frank
furt is de dollarkoers giste
ren in Londen tot boven de
„psychologische grens" van
twee mark gestegen, voor
het eerst in twee jaar. De
dollar blijft het goed doen
onder invloed van de voort
durende stijging van de ren
tetarieven in de Verenigde
Staten.

Gisteren verhoogde opnieuw
een aantal banken, met Chase
Manhattan als eerste, hun
„prime rate" (de rente voor de
beste klanten) en wel tot 20
procent. Het is de 41ste keer
dit jaar dat het tarief wordt
verhoogd en het betekent dat
het sinds 14 november 4,5 pro
cent is gestegen. Bij koortsach
tige handel steeg in New York
de dollar eveneens tot boven
de twee mark. De gespannen
situatie in Polen en de hoge
rentestand in de VS droegen
daartoe bij, maar ook een rap
port van het ministerie van
handel in Washington.

vJcdcrll

e Pool

at ecl
;n zijl
s de

boyci
plaa
ontn

SUM De PvdA-
j den Bergh en Pa
llen minister Van der
v achteraf toch niet
matje roepen vanwe-
"i onverwacht wegblij-
1 een door de NOVIB
aiseerd congres over
rechten en ontwikke-
nenwerking in
jkerhout.

Fr Van der Klaauw zou
Pgres gistermiddag toe-
h over het onderwerp
nrechten en buiten-
olitiek". Op het laatste
heeft hij zijn bezoek
veten omdat hij „niet
atie kon krijgen om
praak zonder interrup

ties te kunnen uitspreken".
Deze eventuele interrupties
hebben te maken met de
kwestie over de voormalige
Nederlander, thans Indonesiër
Princen, die voorzitter is van
het Instituut tot Verdediging
van de Mensenrechten in Ja
karta en aan wie door de Ne
derlandse overheid een inreis
visum geweigerd is, aangezien
men niet garant voor diens
veiligheid kan staan. Deze mo
tivering is door de deelnemers
aan het congres, afkomstig uit
vier continenten, bijzonder
slecht ontvangen. Zij zeggen
teleurgesteld te zijn dat de
weigering voor een inreisvi
sum aan Princen gebaseerd

bev
Een
lotteri 1
rzittei
?sprel
Ploeg
ove

ermal Johannes Cornells „Poncke" Princen. De
sgaie tel betekent dat men de verplichte bedevaart
'en."' Mekka gemaakt heeft.

blijft op gegevens uif het ver
leden „die niet meer relevant
zijn". Bovendien zijn de deel
nemers gekwetst door het be
sluit van de minister om niet
op het congres te verschijnen,
om zijn lang tevoren toegezeg
de lezing te houden.

Johannes Cornelis Princen,
voormalig seminarist, werd in
de jaren na de oorlog als
dienstplichtig militair naar In
donesië gezonden, na tevoren
enige malen geprobeerd te
hebben zich aan deze hem on
welgevallige dienst te onttrek
ken. Princen trok in 1948 de
uiterste consequenties van zijn
principiële afkeer, om in Indo
nesië een vrijheidsstrijd gewa
penderhand neer te slaan: hij
deserteerde en kwam uitein
delijk terecht in een TNI-ba-
taljon, „Zwarte Schorpioen"
genaamd en werd later officier
in de bekende Siliwangidivi-
sie.

Er is in die tijd verbeten jacht
gemaakt op Princen. Er stond
zelfs een premie van 40.000
gulden op zijn hoofd. Op 9 au
gustus 1949, een dag dus voor
het „Staakt vuren" in verband
met de Van Roijen-Roemove-
reenkomst, hadden de Neder
landse troepen en wel de spe
ciale troepen (groene baretten)
hem bijna te pakken. Hij ver
loor vijftien man van zijn af
deling en zijn Indonesische
vrouw viel in handen van de
speciale troepen. Zij werd op
bestiale wijze afgemaakt en
gemutileerd. Na de souvereini-
tietsoverdracht werkte Prin
cen enige tijd bij de immigra
tiedienst in Jakarta, waar hij
belast werd met het doorlich
ten van de verzoeken om een
verblijfsvergunning van ach
tergebleven Nederlanders. Hij
veroverde een parlementsze
tel, maar ten aanzien van cor
ruptie en dergelijke zaken,
maakte hij van zijn hart geen
moordkuil en hij verdween bij
tijd en wijle in de gevangenis
cel. Ook onder president Soe-
harto was hij allerminst een
persona grata en hij werd dan
ook zonder vorm van proces
twee jaar vastgezet. Daaraan is
zijn voorzitterschap van het
Instituut ter Verdediging van
de Mensenrechten in Indone
sië allerminst vreemd geweest

WESTEN BESPREEKT ECONOMISCHE EN DIPLOMATIEKE SANCTIES

(Van onze correspondent
Mare de Koninck)

BRUSSEL Ameri
kaans defensieminister
Harold Brown heeft gis
teren in Brussel zijn
Westeuropese collega's
meegedeeld, dat de
NAVO zijn defensie-in
spanning zal moeten op
voeren indien de Sovje
t-Unie Polen zou binnen
vallen. VS-minister van
buitenlandse zaken Ed
mund Musky op zijn
beurt zal vandaag in
Brussel proberen met de
overige NAVO-landen
een serie economische en
diplomatieke "straf
maatregelen" tegen Rus
land af te spreken, in
het geval van een inval
in Polen.

Nederlands minister van de
fensie De Geus verklaarde gis
teravond dat er geen sprake is
van een gemeenschappelijk
NAVO-besluit om bij een Rus
sische bezetting van Polen de
westelijke bewapening extra te
versterken. Het ging om een
opvatting van de Amerikaanse
bewindsman, die door de Eu
ropese defensieministers enkel
is aangehoord. Minister De
Geus meende, dat zich in feite
thans al wel een evewichtsver-
storing tussen Oost- en West-
Europa voordoet als gevolg

Die strafmaatregelen kunnen
van economische aard zijn
(handelsboycot) en van diplo
matieke, met name in de Ver
enigde Naties. Verder zal het
Westen vermoedelijk het over
leg met het Oostblok over ont
spanning (in Madrid) en wa

penbeperking (in Genève) af
breken. De Russen hebben
groot belang bij dat overleg.
Hun defensiebegroting beloopt
13 procent van het nationaal
inkomen en groeit jaarlijks
met vier a vijf procent reëel.
De ministers gingen akkoord

met het extra takenpakket om
de versterkte Amerikaanse
aanwezigheid in de Perzische
Golf te compenseren. Voor ons
land betekent dat ondermeer
de aanleg van materieel op
slagplaatsen voor Amerikaan
se troepen.

Uitreiking Nobelprijzen

In Oslo en Stockholm hebben koning Olav van Noorwegen en koning Carl Gustaf van Zweden
gisteren de Nobelprijzen voor literatuur en wetenschappen en de vrede overhandigd. In Stock
holm. waar de Argentijnse strijder voor de mensenrechten Perez Esquivel de Vredesprijs in
ontvangst nam, schitterde de Argentijnse ambassadeur door afwezigheid. In Oslo, waar aan de
In de VS wonende Poolse schrijyer Milosz de prijs voor de literatuur werd uitgereikt, viel de
aanwezigheid op een uitdrukkelijk verzoek van Milosz - van een aantal ir, het Westen le
vende Poolse dissidenten.

van de versterkte militaire
aanwezigheid van de Sovje
t-Unie aan de Poolse grens.
De Geus zei dat het westen
vooralsnog een Sovjet-inval in
Polen moet voorkomen „door
de Russen goed duidelijk te
maken, dat ze er een hoge
prijs voor zullen betalen". Mi
litaire tegenakties zijn echter,
zolang het IJzeren Gordijn als
grens niet in geding is, uitge
sloten. Volgens de Nederland
se bewindsman heeft zelfs de
aankomst van vier Ameri
kaanse Awacs-toestellen die
tot 400 km. in het Oostblok
kunnen "kijken" niets uit
staande met de situatie in Po
len. Het gaat om een al lang
geleden door het Pentagon ge
plande oefening en zeker niet
om een Westeuropees verzoek.
De Geus sprak daarmee zowel
Brown als NAVO secretaris-
-generaal Luns tegen, die de
komst van de Awacs-vliegtui-
gen als een Westers signaal
van waakzaamheid in de span
ning rond Polen aanduidden.
Minister De Geus zei dat nog
geenszins een staat van paraat
heid voor het Nederlandse le
ger wordt overwogen. Ook de
Amerikaanse troepen in ons
land zijn, in tegenstelling tot
die in West-Duitsland, volgens
de minister niet extra paraat
NAVO-secretaris-generaal
Luns bevestigde dat de NA-
VO-ministers van buitenland
se zaken, die vandaag en mor
gen in Brussel vergaderen,
eventuele sancties tegen de
Sovjet-Unie zullen bespreken.