m de zwarte madonna
Altötting draait alles
In
Bonifacius smeedt
de hand tussen
Rome en Heilige
Roomse Rijk
MHEID EN DEVOTIE IN DUITSLANDS OUDSTE BEDEVAARTSOORD
BISSCHOPSSTAD FULDA, HART
j VAN HET DUITSE KATHOLICISME
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1980 PAGINA
De karakteristieke Michaelskerk met het bisschoppelijk paleis waar de paus zal overnach
ten.
terende parken in de onmiddellijke nabijheid ligt
van de dom, alsmede van de Michaelskerk en het
bisschoppelijk paleis.
Reus
Bovendien staan overal in de stad beelden en ge
bouwen die van de eeuwenlange kerkelijke tradi
tie getuigenis afleggen. In de crypte van de basi
liek waar het gebeente van de grote heilige op
diens eigen verzoek vanuit Dokkum naar toe is
gebracht, luistert een schoolklas meer of minder
geinteresseerd naar de uitleg van de gids. „Bonifa-
cius was 1.95 m lang; dat hebben anatomische art
sen wetenschappelijk vastgesteld. Hij moet in zijn
tijd een reus geleken hebben!". Op een albasten
relief, dat in de Michelingids zelfs een sterretje
heeft gekregen, ziet men de martelaar in eigen
persoon en wel in de houding, waarin hij bij het
laatste oordeel de steen van zijn graf zal oplichten.
Daarboven, even barok, een afbeelding van de
manier waarop de heidenen in Friesland hem om
het leven brachten. Het heilige boek waarmee de
bijna 80-jarige „Apostel der Duitsers" zich tever
geefs trachtte te beschermen tegen zijn aanvallers,
zien we later in het Dommuseum, samen met de
beroemde Bonifaciusstaf. Dit is een uit walrustand
vervaardigde staf, in de kromming waarvan een
legendarische eenhoorn door een slang wordt ge
dood. Een gesublimeerd symbool voor de zondige
ziel die heil vindt in het kruis en dat overal als te
ken van Bonifacius in Europa opduikt aan het be
gin van de Middeleeuwen.
Het fraaie museum met de domschatten levert een
treffende illustratie van Fulda als „hart van het
Duitse katholicis- me". De rijke geschiedenis er
van laat zich teruglezen in de vorm van beelden,
fresco's, altaarstukken, documenten en gewaden.
Een groep Amerikaanse onderofficieren die wordt
rondgeleid kijkt enigszins verbluft naar alle pronk
en praal die er tentoongesteld is en die voor een
groot deel dateert uit een tijd dat hun geboorte
land nog niet eens was ontdekt.
Hun aanwezigheid wordt verklaard door het feit,
dat Fulda, slechts enkele kilometers verwijderd
van de grens met de DDR, een belangrijk steun
punt van de NAVO is met een groot Amerikaans
legercontinent. Overal in de stad zie je VS-unifor-
men, vaak gedragen door kleurlingen uit verre
oorden als Los Angeles of New Orleans die in een
merkwaardig contrast tot het historische stads
beeld staan.
Wél „Miki Maus
Van het komende pauselijke bezoek is in Fulda, in
tegen- stelling tot Altötting, weinig te merken.
Hier geen souvenirs met het vriendelijke gezicht
van de paus dat je van alle kanten aankijkt. Daar
entegen overal de aankondiging: „Miki Maus in
Karlstadthaus!". Zelfs de meisjes van de plaatselij
ke VVV gedragen zich enigszins blasé als je ze
naar gegevens over de ontvangst van Johannes
Paulus vraagt. Hier in Fulda lijkt het niet als een
uitverkiezing maar als een vanzelfsprekendheid
te worden beschouwd, dat het hoofd van de kat
holieke kerk bij zijn reis door de Bondsrepubliek
de oude bisschopsstad met een bezoek „vereert".
f 'k /j (Van onze correspondent)
wrstelLTöTTING Zelfs de BundesbahR (de West-
ud mjuitse spoorwegen) beloont de deugd van dee-
uii) dfcoed. Wie uit München of andere omliggende
m.wr jjaatsen naar het bedevaartsoord Altötting reist,
'ijst op woensdag, in het weekeinde en op feest-
igen vijftig procent korting op de prijs van zijn
reinkaartje. Maar hoewel we aan deze voorwaar-
■""'ftjen voldoen, komen we niet in aanmerking: de de-
otietoelage is alleen voor de tweede klasse, niet
ÜÜ2 oor komfortreizigers in de eerste.
i de trein, rijdend door het
■aaie landschap van Ober-
ayern, dat op deze zonnige
erfstdag een aaneenschake-
ng is van werkelijkheid ge
worden kleurenfolders van de
VV, waarschuwt een
ejaard, gedecideerd heertje
an pensioengerechtigde leef-
jd driftig voor wat ons in Al-
itting te wachten staat. Hij
ertelt, dat mensen in de Ge-
adekapel gaan biechten en
an als penitentie opkrijgen
lm op de knieën een x-aantal
leren rondom de kerk te
iruipen, beladen met een
jouten kruis van een, drie of
'ijf meter, al naar gelang de
waarte van beleden zonde.
lAffig finde ich das", zegt hij
-ol afschuw: aanstellerij. „En
lan laten ze er ook nog een
bto van maken om thuis te
;unnen pronken met hun
loomheid!"
Sinds middeleeuwen
[et is een ongecorrigeerde
;kst die de bedevaartgangers
ar Altötting waarschijnlijk
het verkeerde keelgat zou
ichieten, maar afgezien van
je wijze van waarderen, had
:t oude heertje gelijk in zijn
schrijving van de werke
lijkheid in Duitslands oudste
lelgrimsoord. De Genadeka-
iel, met het beeld van de
Zwarte Madonna", gevat in
;en zilveren schrijn, is onbe
twist het middelpunt van het
2.000 inwoners tellende stad-
dat als bedevaartsoord al
finds de herfsttijd der middel
eeuwen miljoenen mensen
leeft aangetrokken. Om het
centrum een
y achthoekige kapel die al da
teert van de achtste eeuw na
Christus toen het geloof in
r is erfcgieren werd verbreid en
"iet Jom de kerk die er later is bij
gebouwd, bevindt zich een ga
lerij. Daar hangen duizenden
geschilderde, getekende, ge
borduurde en gefotografeerde
taferelen van vreselijke ge
beurtenissen, die dankzij de
madonna van Altötting en het
beroep op haar uiteindelijk
ten goede zijn gekeerd.
Behalve een uiting van dank
baarheid, geloof en devotie
vormt de galerij ook een stuk
je geschiedenis. In het begin
zijn het houthakkers die on
der een boom of kinderen die
onder een paard en wagen te
recht zijn gekomen. Boerde
rijen die in brand geraakten,
dolle stieren die mensen aan
vielen. Dit beeld verandert
geleidelijk en gaat tenslotte
over in neergestorte vliegtui
gen waaruit de piloot heel
huids te voorschijn is geko
men. En vooral auto-ongeluk
ken waarbij de passagiers op
wonderbaarlijke wijze het le
ven behielden. „Maria heeft
geholpen" klinkt het je van
alle devotietafels tegemoet en
meestal wordt er kort en
krachtig aan toegevoegd:
„Maria zal ook verder hel-
Schijndode
Midden in de galerij staat een
groot kruis van bijna tweeë-
neenhalve meter met de da
tum 30 mei 1887. Frans Stoc-
ker, een 64-jarige timmerman
uit Prien aan de Chiemsee,
droeg dit vijftig kilo zware ge
vaarte van zijn woonplaats in
twee dagen naar Altötting. Hij
had de gelofte daartoe afge
legd als. schijndode, toen hij
bij volle verstand, maar zon
der zich te kunnen bewegen
al was opgebaard en dreigde
begraven te worden, tot hij op
het laatste nippertje werd ge
red. Nu wordt het kruis om-
Twee étappes
van
pauselijke reis
Volgende week, te begin
nen zaterdag 15 novem
ber, gaat paus Johannes
Paulus 11 naar de Bonds
republiek. Onze corres
pondent in Bonn, Ami
van Vree, reisde hem
vooruit en bezocht twee
minder bekende etappe
plaatsen, die het hoofd
van de katholieke kerk
zal aandoen: Altötting,
het oudste Duitse bede
vaartsoord in Beieren en
de traditierijke bis
schopsstad Fulda. Op
deze pagina zijn ervarin
gen.
geven door krukken, prothe
sen en (achter tralies) armen
en benen, handen en voeten
van was, afkomstig van men
sen die hun genezing aan de
tussenkomst van de Heilige
Maagd van Altötting toe
schrijven.
Van al deze „wonderen" is er
overigens geen enkele door
Rome gecanoniseerd. Maar
dat vermag de belangstelling
voor de „Zwarte Madonna"
niet te verminderen. Gemid
deld komen wekelijks zo'n
12.000 pelgrims naar het
Beierse stadje, net zoveel als
het inwonerstal. We zien de
mensen biddend door de gale
rij gaan. Velen van hen, ook
enkele zeer jonge mensen, ne
men Vrijwillig een kruis op de
schouder en lopen ermee
rondom de kerk. Bij ons be
zoek doet niemand dat op de
knieën, maar dat kan zijn,
omdat er niet gebiecht kan
worden wegens uitstedigheid
van de „pfarrer".
Binnen in de kleine kapel zelf
heerst een ademloze devotie.
De prevelende mensen staren
strak naar het kleine, 62 cen
timeter hoge, door ouderdom
en kaarsenwalm zwart gewor
den houten beeldje van moe
der en kind dat in een zilve
ren schrijn is opgesteld. Zo
gaat het al bijna vijfhonderd
jaar, sinds in 1489 een vrouw
De galerij van de Genadekapel met de duizenden de
votietafels en de kruisen die veel pelgrims tot boete
doening op de schouders ronddragen.
haar driejarig dochtertje, dat
in de beek was verdronken,
op het altaar legde en met bu
ren en vriendinnen om haar
levensbehoud smeekte. De
vervulling van haar bede was
het begin van Altötting als
bedevaartsplaats „voor de
grote zorgen van alledag".
Talloze zilveren wijgaven die
in kasten naast het beeld van
de madonna hangen en de de
votietafels buiten, geven ui
ting aan het geloof in de bij
zondere kracht van dit gena
deoord.
Broeder Konrad
De faam van Altötting kreeg
een krachtige impuls toen het
stadje in 1934 een echte heili
ge met echte wonderen erbij
kreeg: broeder Konrad. Deze
portier van het Kapucijner-
klooster ter plaatse, een voor
beeld van ootmoed en naas
tenliefde werd hoogst on
gebruikelijk al veertig jaar
na zijn dood heilig verklaard
door Pius XI. Sindsdien heeft
Altötting bij wijze van spre
ken een „waarmerk van echt
heid" van het Vaticaan gekre
gen. De traditionele Mariade-
votie werd naadloos ingepast
in de verering van de nieuwe
heilige en samen trekken zij
nog meer pelgrims dan vroe
ger al het geval was.
Altötting: een plaatsje, dat
schijnbaar alleen bestaat uit
kerken, kroegen en winkels
met souvenirs. Naast de Ge
nadekapel tellen we de Stifts-
kerk, de Kloosterkerk, de St.-
Annabasiliek, de Broeder-
Konradkerk en nog vele an
dere heiligdommen. Dan de
hotels, restaurants en andere
horecabedrijven die de stroom
pelgrims een waardig onder
komen en een sobere maaltijd
bieden (hoewel hotel „zur
Post" eigendom van Altöt-
tings voornaamste inwoner,
de Beierse minister van Bin
nenlandse Zaken Tandler,
werkelijk gastronomische me
nu's aan de meer verwende
pelgrims en prelaten weet te
bieden). In de souvenirwin
kels, die de Kapellplatz omzo
men, blijkt de commercie
krachtig te hebben toegesla
gen. Het gezicht van Johan
nes Paulus II blikt je aan van
gedachtenisprentjes, ansicht
kaarten, stickers voor de auto
(„willkommen, Johannus
Paul"), rozenkransen, borden
in allerlei grootten, medailles
en herdenkingspenningen (35
mm doorsnee, 15 gram,
100011000 fijnzilver, spielgel-
glansdruk, prijs 50 DM, inclu
sief BTW en luxe etui).
Maar gelukkig is het niet alles
winstbejag wat de vele klok
ken slaan. De ettelijke monni
ken en nonnen die je in Altöt
ting tegen komt, kijken echt
opgewekt en groeten je vanuit
eert eerlijke blijdschap - de
blijdschap van de Heer met in
het achterhoofd wellicht de
wens om eens in de voetspo
ren van broeder Konrad te
mogen treden...
Dat Altötting als enige niet-
-diocesane hoofdstad is uit
verkoren om als reisétappe
voor de paus te dienen, wordt
in het stadje als een hoogte
punt in de geschiedenis ge
zien. En tevens als bewijs dat
de- verering van Maria
door „noorderlingen", nieuw
lichters en basisgemeenten als
overtollige randversiering
van de Roomse religie gezien
weer in opkomst is, inclu-
sief rozenkransgebed en de
eerbied voor gezin en familie.
Burgemeester Karl Lutz van
Altötting (negentig procent
rooms-katholiek, ruim zeven
tig procent CSU) is in elk ge
val in zijn nopjes met het pau
selijke bezoek, dat ook een
beetje op hem zelf afstraalt.
Zijn anders zo rustige bestaan
wordt nu gevuld met het aan
de lopende band afgeven van
interviews aan Duitse en bui
tenlandse journalisten, waar
voor hij zich met graagte be
schikbaar stelt. Zijn vreugde
is vooral daarom zo groot, om
dat de paus kennelijk zelf de
wens te kennen heeft gege
ven om het Beierse bede
vaartsoord te bezoeken, dat
hem zozeer doet denken aan
het Poolse Csenstochowa met
zijn vrijwel identieke Zwarte
Madonna.
Over de organisatorische pro
blemen die het bezoek met
zich meebrengt, gaat de bur
gemeester luchtig heen. „De
voorbereidingen zijn groten
deels afgerond", zegt hij met
voldoening. Hoe de meer dan
200.000 mensen, die Altötting
op 18 november naar ver
wachting bezoeken, op een
enigszins geordende manier
weer hun huis zullen berei
ken, laat hij wijselijk in het
midden. Zeker is dat dit uren
zal gaan duren, vooral wan
neer men weet, dat het plaats
je alleen via enkele smalle
provinciewegen met de bui
tenwereld is verbonden. Het
lijkt in ieder geval niet over-
Vriendelijke Kapucijnermonniken kom je in Altötting
overal -tegen. Op de achtergrond het centrale punt van
Altötting: de Genadekapel.
(Van
correspondent Ami van Vree)
De dom van Fulda gezien vanuit het schitte
rende slotpark
Duitse reis betreft, lijkt de Heilige Geest paus
Johannes Paulus II niet goed te hebben gera
den. Was hij drie weken eerder gekomen, dan
had hij hier evenals bij mijn verkennings
tocht naar enkele etappeplaatsen een herfst
landschap en een klimaat kunnen aantreffen,
zoals je die zelden meemaakt. Reizend van Al
tötting naar Fulda zie ik vrijwel verbijsterd
toe hoe de laatste stralen van de zon in een
volstrekt heldere hemel de bergen en bossen
van Vogelberg en Rhon, getooid in een bijna
onwerkelijke kleurenpracht met slagschadu
wen doen oplichten. Maar inmiddels heeft de
winter toegeslagen; Als de paus komt, is de ok-
toberlente voorbij.
Tijdens de bijna vier uur durende treinreis door
het droomdecor van het Beierse bedevaartsoord
naar de statige bisschopsstad in Hessen, verplaats
ik me tegelijk in de tijd: van de Middeleeuwen
naar de Barok. Maar ook in andere opzichten ligt
er tussen Fulda en Altïting een wereld van ver
schil. Daar het kinderlijke geloof en het blinde
vertrouwen in de „Zwarte Madonna" die de dage
lijkse problemen van de kleine man verlicht. De
devotie en de onderwerping spelen er een belang
rijker rol dan theologische spitsvondigheden of
hiërarchische problemen. Hier in Fulda de koele
distantie van de macht, de herinneringen aan het
pokerspel om geestelijke en materiële belangen,
dat boven de hoofden van dë gelovigen werd uit
gevochten. De confrontatie kerk en staat.
Verschil
Typerend voor het verschil tussen de beide stadjes
is ook het.soort heiligen, dat er wordt vereerd. In
Het standbeeld van Bonifacius als missiona
ris met het kruis.
Altötting is dat (naast de Maagd Maria) vooral de
eenvoudige kapucijnerbroeder Konrad, de kloos
terportier wie in 1934 officieel door Rome een
plaatsje in de hemel werd toegewezen. De centrale
positie in Fulda wordt ingenomen door de heilige
Bonifacius, niet alleen prediker en bezield missio
naris maar ook manager en organisator en tegelij
kertijd een soort PR-functionaris van het toenma
lige pausdom. Bonifacius in Nederland vooral be
kend door zijn martelaarsdood in Dokkum, aange
richt door Friese heidenen (op 5 juni 754) is een
van de belangrijkste, zoniet de belangrijkste kerk
vorst in de Duitse geschiedenis. Niet voor niets is
het hier in Fulda dat de bisschoppen sinds meer
dan een eeuw hun jaarlijkse bijeenkomsten heb
ben. En niet voor niets is het ook hier, dat de paus
zijn officiële ontmoeting met het Duitse episcopaat
heeft. In het voormalige klooster van de benedic
tijnen achter de dom met het gebeente van Boni
facius, voert Johannes Paulus het gesprek met de
representante van de kerk die doorgaat voor de
rijkste ter wereld, die als gevolg daarvan een niet
te verwaarlozen invloed bezit in het Vaticaan en
die volgens de geruchten rechtstreeks verant
woordelijk is voor het feit dat de Poolse kardinaal
Woytila op de stoel van Petrus plaats mocht ne
men.
Evenals Altötting maar dan op een heel andere
manier is Fulda doortrokken van het katholieke
geloof. De verbinding die Bonifacius heeft aange
bracht tussen de wereldlijke en geestelijke macht
en die het begin vormde van de hechte band tus
sen Rome en het Heilige Roomse Rijk wordt ge
symboliseerd door het feit dat het slot van de
keurvorsten met zijn barokke facade en zijn schit-
De zilveren schrijn met in het midden de Zwarte Ma
donna, middelpunt van een eeuwenlange, intensieve
Mariaverering.
bodig dat alle horecabedrijven
alsmede de kerken de gehele
nacht open blijven, om de pel
grims die niet naar huis kun
nen, op te vangen. Berichten
als zouden de inwoners van
Altötting het bezoek van de
paus aangrijpen om schanda
lig hoge prijzen voor logies en
overnachting te vragen, wijst
de burgemeester met gepaste
trots van de hand. „Dat zou
ons op de lange duur alleen
maar schaden", zegt hij met
enige verontwaardiging. „En
het bezoek van de paus moet
juist op de lange duur hier
zijn uitwerking hebben". Niet
iedereen is echter van het
ontbreken van winstbejag
overtuigd. Al wekenlang doen
in de Duitse pers geruchten
de ronde, dat de Altöttingse
middenstand zijn prijzen
krachtig heeft aangepast en
het mannetje in de trein wist
ons te vertellen dat een ken
nis van zijn zuster privéka-
mers verhuurt voor meer dan
vijfhonderd gulden voor twee
nachten Altötting.
Het wereldlijke theater van
het pausbezoek staat in schril
le tegenstelling tot de een
voud en gelatenheid waarmee
de minderbroeders met hun
lange grijze baarden de
plaatsbekleder van Christus
ontvangen. Zij hebben na
tuurlijk, met enige trots
een eenvoudige kloostercel
voor hem vrijgemaakt en een
karige werkkamer met gre
nenhouten meubelen. De kok
zal een vers everzwijn serve
ren, aangevuld met Zuidduit-
se „knodel". En in de stilte
van het Kapucijnerklooster
zal wellicht gelegenheid zijn
om enkele ogenblikken met
de paus te praten, of om 's a-
vonds laat in de refter nog
wat grappen met hem uit te
wisselen. Maar daar blijft het
dan ook bij. Geen triomf,
geen gewichtigdoenerij. Ten
slotte hadden zij jarenlang een
heilige in hun midden, een
eenvoudige portier. Woytila
moet eerst maar eens bewij
zen, dat hij het ook zover zal
brengen, paus of geen paus.
confn
nog
Neelie
de
nam
p de
In
