Amerikanen hebben
genoeg van
„big government
T
KIEZERS WAREN BEMOEIENIS
WASHINGTON BEU
9Ik was sterke
president9
Behoudende tendens ook
in lokale verkiezingen
Voorzichtige Europese
reacties zege Reagan
Carter wil top
laten doorgaan
Meerderheid
Republikeinen
heeft grote
gevolgen in
de Senaat
Khomeiny
ongeduldig
over
gevechts
prestaties
Iran
HOE DE STATEN
STEMDEN
ia a
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 6 NOVEMBER 1980 PAGINA 9
(Van onze correspondent
Dick Toet)
WASHINGTON De boodschap van
de Amerikaanse kiezers was duide
lijk en ingrijpend. Niet alleen werd
voor het eerst sinds Herbert Hoover
in 1932 een vier jaar daarvoor gekozen
president voor een tweede termijn af
gewezen, maar ook maakte een ruime
meerderheid van de kiezers duidelijk
zijn vertrouwen te hebben verloren in
de partij, die al enkele tientallen ja
ren het politieke beeld in de Verenig
de Staten beheerste. Met president
Carter kreeg zijn Democratische par
tij zware klappen. Minstens even ver
rassend als Carters grote nederlaag
was het feit dat de Democraten in één
klap de comfortabele meerderheid in
de senaat verspeelden. De manier,
waarop dat gebeurde bijna alle als
progressief te boek staande Democra
tische senatoren werden ondanks
soms imponerende reputaties versla
gen wijst erop, dat de nieuwe con
servatieve koers van Reagan kan re
kenen op meer steun in het Congres
dan voor mogelijk was gehouden.
Een meerderheid van de Amerikaanse
kiezers blijkt genoeg te hebben van „big
government", zoals het geloof van de
Democratische partij in regulerende
overheidsprogramma's hier wel wordt
genoemd. De boodschap luidt onmisken
baar: terug naar het particulier initiatief.
Verwachting
.Laatste optimist''
De verkiezing van Ronald Reagan, wel
eens „de laatste optimist in de wereld"
genoemd, zal een drastische wijziging in
de Amerikaanse politiek te weeg bren
gen, zelfs al zou hij maar een klein deel
van de in een jaar campagnevoeren ont
vouwde ideeën uitvoeren. In Californië,
waar hij in 1966 na een even conserva
tieve campagne werd gekozen tot gou
verneur, ontpopte hij zich uiteindelijk
als een vrij gematigde Republikein. Maar
dat werd voor een belangrijk deel ver
oorzaakt door een ruime Democratische
meerderheid in de Californische volks
vertegenwoordiging. In Washington
krijgt Reagan te maken met een Repu
blikeinse senaat. In het Huis van Afge
vaardigden hebben de Democraten wel
iswaar hun meerderheid behouden,
maar ook daar is al geruimte tijd een
dwars door de partijen lopende conser
vatieve opleving aan de gang. De „con
servatieve ommezwaai" is dan ook ver
rassend compleet.
Wat is er te verwachten als Ronald Rea
gan in januari op 70-jarige leeftijd de
macht overneemt? De Verenigde Staten
zullen zich sterker dan sinds de Vietna-
m-oorlog het geval is geweest isoleren
van de rest van de wereld. Het Salt II-
-verdrag met de Russen verdwijnt in de
prullebak, de wapenwedloop krijgt een
nieuwe impuls. Rechtse dictatoriale re
giems hebben weer een vriend in het
Witte Huis, bevrijdingsbewegingen over
de hele wereld krijgen weer een grote
gemeenschappelijke vijand. Op binnen
lands gebied kunnen de veranderingen
nauwelijks minder ingrijpend zijn. Het
voorkomen van sociale onrust lijkt voor
alsnog Reagans grootste probleem. Met
de verwachte verdwijning van sociale
programma's zal de sociale onrust toene
men. Onder de zwarte Amerikaanse be
volking, de enige groepering die Carter
in de stemlokalen trouw is gebleven, is
de ontvredenheid de laatste tijd toch al
flink toegenomen. Zij immers hebben de
zwaarste klappen gekregen van de eco
nomische recessie. En ook al zou Reagen
er in slagen de economische ontwikke
ling weer aan te zwengelen, dan nog is
voor hen van zijn „ieder voor zich"-filo-
Presldent Carter en zijn vrouw Ro-
salyrtn vlak voor hun vertrek naar
Camp David.
sofie weinig heil te verwachten. Reagan
beloofde belastingverlaging zal voor het
overgrote deel terechtkomen bij de mid
den- en hogere inkomens. Reagan mag
ook rekenen op flinke tegenstand van
milieugroepen en vrouwenbewegingen.
Daarentegen zullen de talrijke ultracon
servatieve religieuze- en belangengroe
peringen, die zich tijdens Reagans cam
pagne hebben gebundeld tot zeer invloe
drijke organisaties een belangrijke rol
gaan spelen in de Amerikaanse samenle
ving. Hun rol bij de verkiezing van Rea
gan en het verslaan van als progressief
te boek staande senatoren is in ieder ge
val al onmiskenbaar geweest-.
Of het een doorslaggevende rol is ge
weest, is moeilijk na te gaan. Carter
blijkt in ieder ook belangrijke steun te
hebben verloren bij Joodse kiezers, on
der vakbondsleden en katholieken, van
oudsher groeperingen waarop de Demo
cratische partij kon rekenen. Verrassend
was ook dat een deel van de aanhang
van onafhankelijk kandidaat John An
derson niet op het laatste moment naar
Carter overstapte, maar naar Reagan.
Datzelfde geldt voor degenen, die hun
keuze pas op het laatste moment maak
ten, en waarvan was verwacht dat ze in
meerderheid Democratisch zouden stem
men. Het is zonder meer duidelijk, dat
Carters problemen op economisch gebied
een belangrijke rol hebben gespeeld. In
flatie en werkloosheid zijn hoger dan
ooit sedert de Tweede Wereldoorlog. Het
feit dat daar ook oorzaken debet aan
zijn, die buiten de invloed van de rege
ring liggen, heeft minder aangesproken
dan de hoop op betere tijden, die Reagen
daar tegenover heeft kunnen stellen. Het
televisiedebat van vorige week blijkt bo
vendien duidelijk in het voordeel van
Reagan te hebben gewerkt. Zijn joviale
stijl, zijn optimisme en simpelheid, blij
ken ruim voldoende om een gebrek aan
substantie goed te maken. Reagan weet
te overtuigen zonder bewijsvoering.
Een laatste kans voor Carter om het tij
te keren ging het afgelopen weekeinde
verloren. De gijzelingsaffaire kwam wel
dichterbij een oplossing, maar niet dicht
genoeg om een jaar van Amerikaanse
vernedering in voldoende mate weg te
vagen. De enige troost voor Carter lijkt,
dat hij de komende weken, maanden en
wellicht jaren meer geprezen zal worden
dan hem ooit als president is overkomen.
en jon
nada
e sfee
dorj
iten ei
t dorj
aeg on
oet t
ist noj
an tan
bij „d
gelooi
en. Hi
en aai
ie stad
i kom
>of vai
rijkei
iar vol
voora
buur
rijfstei
treft
erdam
ledaag
eschre
■end d
en va
tot ee
mini
ingste
'en va
k uita
sever
boeke
JIMMY CARTER:
WASHINGTON President Carter
heeft gisteren zijn reusachtige neder
laag tegen Ronald Reagan in hoofd
zaak geweten aan de crisis rond de
Amerikaanse gijzelaars, de sterke
stijging van de olieprijzen uit de
OPEC-landen en de inflatie.
De president die er uitgeput uitzag, zei
dat hij zich niets behoefde te verwijten.
„Ik heb dit land als een sterke president
geregeerd". Nadat journalisten hem
eraan hadden herinnerd dat het publiek
hem scheen te beschouwen als zwak en
besluiteloos, verklaarde de president dat
hij nooit de eindverantwoordelijkheid
voor moeilijke beslissingen had ontlopen.
Volgens Carter was het vertrouwen in
hem al in het begin van zijn ambtster
mijn aangetast door de omstreden trans
acties van Bert Lance, een goede vriend
van Carter en hoofd van het begrotings
bureau.
Toen hem gevraagd werd wat hij zou
gaan doen na de machtsoverdracht aan
Reagan op 20 januari, zei Carter grinni-
kennd: „Er komen heel wat mensen zon
der werk en ik ga proberen een baan te
krijgen", daarbij doelend op het feit dat
veel Democraten hun baan hebben ver-
JOHN ANDERSON:
„Niet voorbestemd
president te worden
WAHINGTON ..Ik was niet voorbe
stemd om president van de Verenigde
Staten te worden", aldus het nuchtere
commentaar van John Anderson, die als
onafhankelijk kandidaat de afgelopen
maanden heeft deelgenomen aan de
strijd om het Witte Huis. Hij verklaarde
wel enigzins teleurgesteld te zijn over
het aantal stemmen dat hij uiteindelijk
kreeg maar, zo voegde hij daar aan toe
..dat is menselijk". Anderson heeft vol
gens de definitieve uitlag zo'n zeven pro
cent van de stemmen op zich verworvèn.
zodat Zijn miljoenen dollars gekost heb
bende campagne door de overheid wordt
betaald.
Voor kernenergie en belastingverlaging
a*.
Tje'Jüf-ifiB
De dag na de verkiezingsoverwinning zwaaien Ronald Reagan en George Bush bij het
buitenverblijf van de toekomstige president naar wachtende mensen.
WASHINGTON De conservatieve
golf die over de Verenigde Staten is
geslagen, is ook tot uitdrukking geko
men in talrijke afzonderlijke zaken
waarover op de verkiezingsdag werd
gestemd. Deze zaken waarover kie
zers in 42 staten zich konden uitspre
ken, varieëerden van de bouw van
kerncentrales tot het verbieden van
het roken in openbare gebouwen.
De plaatselijke belastingen stonden vaak
boven aan de lijst van honderden voor
stellen voor hervormingen op lokaal ni
veau. Ondanks officiële waarschuwingen
stemden de bewoners van Massachusetts,
een van de staten met de hoogste belas
tingdruk, voor een vermindering van de
vermogensbelasing met circa 40 procent.
Sinds lange tijd spraken de bewoners
zelf van „TJaxachusetts". Dergelijke
voorstellen werden ook aanvaard in Ar
kansas, maar verworpen in zes andere
staten waaronder Michigan.
Zoals Anne Wyche uit Atlanta op deze
foto waren er gisteren velen in de Vere
nigde Staten. Bij een hotel waar een
overwinningsfeest voor president Carter
zou worden gehouden, verslagen zitten
met een foto van de man die je nog vier
jaar in het Witte Huis had willen zien.
BRUSSEL De Westeuropese landen
zijn niet gerust over de weerslag die
de verkiezing van Ronald Reagan tot
president van de Verenigde Staten zal
krijgen op de militaire en de economi
sche positie van Europa.
Weliswaar hebben de meeste regerin
gen van de EG-landen in officiële ver
klaringen alle vertrouwen uitgespro
ken in de toekomstige Amerikaanse
politiek (de Britse premier Thatcher
reageerde zelfs enthousiast), maar in
diplomatieke kringen heerst grote on
zekerheid. Opmerkelijk is dan ook
dat vrijwel alle formele reacties zorg
vuldig zwijgen over de bestaande pro
blemen tussen de Verenigde Staten en
West-Europa.
wel bij de NAVO als in EG-kring in
Brussel is gisteren meteen de analyse be
gonnen van de mogelijk ingrijpende ge
volgen van de presidentswisseling in het
Witte Huis. Velen in NAVO-kring gelo
ven dat alleen een hardere Amerikaanse
politiek Moskou tot onderhandelingen
kan dwingen over wapenbeperking en
WASHINGTON President Carter die
zich na zijn nederlaag tegen Reagan in
Camp David heeft teruggetrokken om
zich te beraden over de vraag wat hij in
de resterende weken van zijn ambtspe
riode zal doen, zal volgens functionaris
sen van het ministerie van buitenlandse
zaken de top met premier Begin van Is
raël en president Sadat van Egypte ge
woon volgens plan willen laten door
gaan, in december dan wel in januari. De
beslissing is aan Begin, die volgende
week Washington bezoekt, en de Egypti
sche president.
Reagan heeft al eerder verklaard het on
derhandelingsproces voor Palestijnse au
tonomie te willen voortzetten, doch vol
gens de functionarissen zou het onge
bruikelijk zijn dat hij aan de besprekin
gen deelneemt voordat hij werkelijk in
functie is getreden.
bijvoorbeeld een onafhankelijke status
voor Afghanistan. Op het hoofdkwartier
in Brussel viel gisteren dan ook „voor
zichtige tevredenheid" over de Ameri
kaanse verkiezingsuitslag te beluisteren.
Ook bij de EG in Brussel heerst bezorgd
heid. EG-ministerraadsvoorzitter Thorn
zei in Luxemburg te vrezen dat de VS
zich sterker op eigen machtsvergroting
zullen toeleggen „en dat zou voor de EG
harde gevolgen kunnen hebben". Thorn
doelde op de mogelijkheid dat de Ameri
kanen op economisch gebied zich protec-
tionistischer gaan opstellen, zodat de
handelsbalans met de EG nog ongunsti
ger wordt voor de Europeanen.
Onze correspondent in Bonn meldt dat
naast de nadruk die in de reacties wordt
gelegd op de traditionele vriendschaps
banden er ook bezorgdheid doorklinkt
over de ontspanningspolitiek Bondskan
selier Helmut Schimdt zal nog deze
maand een ontmoeting hebben met Rea
gan.
Radio Moskou berichtte gisteren dat
Jimmy Carter de verkiezingen heeft
verloren omdat het volk ontevreden is
met zijn economische politiek en met
zijn „vijandige koers" jegens de Sovjet-
Unie. Radio Moskou maakte vervolgens
een negatieve balans op van de periode
Carter. Verder werd aan reagan duide
lijk gemaakt hoeveel waarde Moskou
hecht aan de bekrachtiging van het
SALT-II akkoord, dat nu echter van de
baan lijkt.
President Sadat nam op emotionele wijze
afscheid van Carter die hij een groot
staatsman noemde. De Palestijnse bevrij
dingsorganisatie PI-O was blij met het
vertrek van Carter.
LAAGSTE OPKOMST
SINDS 32 JAAR
WASHINGTON De opkomst bij de
Amerikaanse presidentsverkiezingen
van dinsdag is, ondanks eerdere berich
ten over een goede opkomst, de laagste
uit de afgelopen 32 jaar. Uit de cijfers
blijkt dat dit jaar 52,9 procent van de
stemgerechtigden de gang naar de stem
bus heeft gemaakt, in 1976 was dat nog
54,4 procent.
Billy Carter verklaarde schuld te hebben
aan de nederlaag van zijn broer.
De conservatieve tendens bleek ook uit
de resultaten van de stemmingen over
de toekomst van kernenergie. Pogingen
om de ontwikkeling van deze industrie
te beperken werden in een zestal staten
weinig enthousiast ontvangen. De kie
zers in Missouri verwierpen met een
flinke meerderheid een voorstel om de
bouw van kerncentrales te verbieden.
Zolang er in die staat geen opslagplaat
sen voor kernafval bestaan onder toe
zicht van de federale overheid. In Mon
tana wezen de kiezers een voorstel af dat
ten doel had de uraniumwinning in die
staat stop te zetten. In de staat Washing
ton werd een voorstel verworpen om
kernafval van nabuurstaten op te slaan.
In het district Dade, het belangrijkste ge
bied in Florida, werd met een meerder
heid van 60 procent een officiëel voor
stel afgewezen om het Spaans dezelfde
rechten te geven als het Engels. Deze
uitslag wordt beschouwd als een reactie
van de Engelstalige bevolking op de re
cente stroom van honderdduizenden Cu
baanse vluchtelingen. In Dade wezen de
kiezers, evenals in Californië, verder een
voorstel af om het roken in openbare ge
legenheden te verbieden.
De gokkers kunnen echter tevreden zijn.
In Colorado, Arizona en het district Co
lumbia, waarin de hoofdstad Washington
ligt, gingen de kiezers akkoord met de
instelling van een staatsloterij. In West-
Virginia, Texas en Missouri haalde een
voorstel tot invoering van de lotto het.
TEHERAN Irans geestelijke leider
ayatollah Khomeiny heeft er gisteren
bij de Iraanse strijdkrachten met klem
op aangedrongen de belegering van de
Iraanse stad Abadan te doorbreken.
„Ik waarschuw de revolutionaire gar
disten, de strijdkrachten en de bevel
hebbers dat deze omsingeling moet
worden verbroken en dat dit niet ver
zuimd mag worden", aldus de ayatol
lah op een bijeenkomst van mohamme
daanse geestelijken. De Iraakse troe
pen drongen vorige week in de stad
door.
Khomeiny riep het Iraanse leger ook op
de Irakezen te verjagen uit de stad Chor-
ramsjar, vijftien kilometer ten noorden
van Abadan. Voports leek de ayatollah
pogingen van de geestelijkheid om zich te
mengen in de oorlog te bekritiseren. Po
gingen die tevens door het geregelde
Iraanse leger worden afgekeurd. Kho
meiny zei: „Ik en jij en degenen die niet
thuis zijn in militaire zaken, moeten zich
niet bezig houden met militaire aangele
genheden. Wij moetc- ichten. Kho
meiny zei verder r' een goede
zaak te vinden, omd I 4 islamitische
revolutie versterkt rt-*. jspect in de
wereld voor Irak het«etigd.
Het Iraakse opperbr 4 rt meegedeeld
dat gisteren tweehi jt* fc anse militai
ren zijn gedood aai Éb- 1 9 lelijke front.
De Iraanse luchtm. v «Je aanvallen
uit op burgerdoelen ..et noorden en
noordoosten van Irak.
Het Amerikaanse ministerie van buiten
landse zaken heeft Iran gisteren laten we
ten dat het „zeker ontvankelijk" is voor
directe onderhandelingen over de voor
waarden tot vrijlating van de 52 Ameri
kaanse gijzelaars. Woordvoerder John
Trattner deed het aanbod, terwijl hij ge
lijktijdig bevestigde dat de Iraanse rege
ring niet gehandeld heeft naar een aan
kondiging op maandag dat zij de zorg over
de gijzelaars zou overnemen van de mili
tanten. Overdracht van de gijzelaars aan
de regering beschouwden wij als een posi
tieve stap. Dat de overdracht nog niet ge
realiseerd is, wordt in Teheran geweten
aan het feit dat de gijzelaars op tal van
plaatsen verblijven. Woordvoerders van
de nieuw gekozen president Reagan heb
ben gisteren verklaard dat zij verwachten
dat in samenwerking met de demissionai
re regering Carter gepoogd zal worden
een oplossing te bewerkstelligen voor het
gijzelaarsdrama.
WASHINGTON In onderstaand over-
zich wordt samenvattend aangegeven,
hoe de Verenigde Staten afgelopen dins
dag hebben gestemd. Achter de beide
kandidaten staan hun stemmenpercenta
ges aangegeven. De met een kruisje aan
gemerkte staten zijn die, waar president
Carter vier jaar geleden de meeste stem
men kreeg, maar Ronald Reagan dit jaar
de kiesmannen wist te verwerven.
In totaal zijn in de VS 83.695.931 stem
men uitgebracht, waarvan er 42.201.220
(51 procent) op Reagan. 34.913.332 (41
procent) op Carter en 5.581.379 (7 pro
cent) op Anderson. In de Senaat hebben
de Republikeinen nu 53 zetels (voorheen
41) en de Democraten 46 (58). Er is een
onafhankelijke senator. In het Huis van
Afgevaardigden: Republikeinen 191 (was
159) en Democraten 243 (276).
BILLY CARTER:
„Ik ben mede schuldig
aan nederlaag Jimmy"
AMERICUS Billy Carter heeft gis
teren verklaard dat hij „niet alleen,
maar wel ten dele" verantwoordelijk
is voor de overweldigende nederlaag
die zijn broer Jimmy bij de presi
dentsverkiezingen van dinsdag gele
den heeft.
In de plaats Americus in de staat Geor
gia verklaarde het enfant terrible van de
familie Carter, dat zich de laatste maan
den opmerkelijk rustig had gehouden,
dat hij op de dag van de verkiezingen
drie maal met zijn broer had gesproken.
„Hij was teleurgesteld maar zijn moraal
was ongebroken", aldus Billy Carter,
wiens financiële en vriendschappelijke
relaties met de Libische regering leidden
tot het zogenaamde Billy-gate-schandaal.
De voorzitter van de senaatscommissie
die zich met deze zaak bezighoudt, Birch
Bayh, verloor dinsdag overigens zijn se
naatszetel. „Toen ik het hoorde, maakte
dat een heleboel goed", zei Billy, eraan
toevoegend dat hij hoopt voortaan weer
wat meer met rust gelaten te worden.
WASHINGTON Het feit dat de Re
publikeinen voor het eerst na een
kwart eeuw weer een meerderheid
hebben opgebouwd in de Senaat, heeft
grote gevolgen voor de hele organisa
tie van het politieke bedrijf in dit
machtige lichaam van de Amerikaan
se volksvertegenwoordiging.
Het voornaamste gevolg is dat alle Se
naatscommissies een Republikein als
voorzitter krijgen. Een Republikeinse
Senaat zal verder de president de stem
men geven die hij nodig heeft voor de
goedkeuring van benoemingen van mi
nisters, ambassadeurs en andere belang
rijke overheidsfuncties.
Een uitvloeisel hiervan is onder meer,
dat de uiterst conservatieve senator Jesse
Helms, bekend om zijn felle anti-Sovjet-
houding, aan het hoofd zal komen te
staan van de machtige senaatscommissie
voor buitenlandse zaken.
Van de andere commissies die een nieu
we voorzitter krijgen springt die van jus
titie, waarvan Kennedy voorzitter was,
in het oog. Kennedy wordt opgevolgd
door de conservatieve Thurmond, die
zich in het verleden tegen de wet op de
burgerrechten voor zwarten heeft uitge
sproken.
staat
Alabama
Alaska
Arizona
Arkansas
California
Colorado
Connecticut
Delaware
District of Col.
Florida
Georgia
Hawaii
Idaho
Illinois
Indiana
Iowa
Kansas
Kentucky
Louisiana
Maine
Maryland
Massachusetts
Michigan
Minnesota
Mississippi
Missouri
Montana
Nebraska
Nevada
New Hampshire
New Jersey
New Mexico
New York
North Carolina
North Dakota
Ohio
Oklahoma
Oregon
Pennsylvania
Rhode Island
South Carolina
South Dakota
Tennessee
Texas
Utah
Vermont
Virginia
Washington
West Virginia
Wisconsin
Wyoming
Reagan Carter 1978
