De „samenzwering
tegen Dries van Agt
Woordenstrijd helpt D'66 over hindernis kernraketten
buitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBirïnenhofbuitensteBinnen
toto
hofb
hófb
S-
ELF FRACTIELEDEN WILLEN
LUBBERS ALS LIJSTTREKKER
BINNENLAND
LEIDSE COURAN"
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1980 PAGINA 9
ange-
Bevat
apka-
;elijke
ir be-
HAAR
Koos Postema, presen
tator van de t.v.-ru
briek Den Haag Van
daag (waar sinds enige
tijd, voor het eerst in de-
geschiedenis van het
programma, ook een.
vrouw, luisterend naar
de naam Selinde Rosen-
burg aan meewerkt
heeft zich afgelopen
week mooi beet laten
nemen. Koos had een
afspraak gemaakt voor
een interviewtje met
Erwin Nypels, deskun
dige op het gebied van
de Volkshuisvesting uit
de fractie van D'66. De
afspraak was geregeld
via D'66-perschef Ernst
Bakker, dus dat zat wel
Op het overeengeko
men tijdstip meldde
Koos zich met een ca
meraploeg voor de deur
van de werkkamer van
Nypels. Daar stond
Ernst Bakker hem al op
te wachten. „Sorry
Koos'', zei Ernst ernstig,
,je moet nog een mi
nuutje wachten, want
Nypels wil eerst nog
even z'n haar kammen,
voor hij in beeld komt".
Geduldig wachtten de
heren van Den Haag
Vandaag tot de minuut
om was. Daarna klop
ten ze op de deur, Ny
pels riep „Joehoe" en
Koos trad als eerste bin
nen. Met uitgestoken
hand kwam Nypels op
hem af. Op hetzelfde
moment besefte Koos,
dat hij het slachtoffer
was geworden van een
grap. Het haar kam
men? Natuurlijk niet!
Hoe had hij daar ooit in
kunnen stinken? Erwin
Nypels is immers, op
enkele dun begroeide
zijflanken na, zo kaal
als een biljartbal. Hij
wordt toch niet voor
niks in de wandelgan
gen aangeduid als „De
Badmuts"? Nou ja, we
zullen het maar houden
op verstrooidheid van
Koos. Een journalist is
ook maar een .ja, wat
zijn we eigenlijk?
CHINA 1
Van Agt in China. Hebt
u dat gelezen? Opnieuw
gaat voor hem de stelre
gel op: Hoe verder van
huis, des te harder de
uitspraken.
Komt-ie net
van een bespreking met.
de vice-voorzitter van
de Chinese Communis
tische Partij, meneer
Deng Xiaoping, roept-ie
opeens tegen de verza
melde Nederlandse
pers, dat Den Uyl de
boom in kan met z'n as
piraties om weer pre
mier te worden. „Er is
maar één plaats op de
stoel van de premier en
die is voor mij", sprak
hij ferm, terwijl hij zich
voorzichtig in een li
mousine hees, omdat de
spierpijn van de be
klimming van de Chi-
We zien helemaal voor
ons hoe het allemaal
moet zijn gegaan. „Goe
demiddag, mister Deng,
aangenaam met u ken
nis te maken". „Het ge
noegen is geheel aan
onze kant, mistel Van
Agt. (Brede Glimlach.)
Haltelijk welkom in Pe
king, gaat u toch zit
ten". „Dank u, dank u,
u bent bijzondel vlien-
delijk, eh... pardon, bij
zonder vriendelijk".
Langzaam (die verve
lende spierpijn toch) liet
Van Agt zich in de hem
aangewezen fauteuil
zakken. „Blijven glim
lachen, Dries", prentte
hij zichzelf in. „Dan be
reik je het meest".
CHINA 2
„Onlangs", hernam
Deng, terwijl hij met
beide handen zijn
theekom beroerde,
„hadden we hier uit
Holland mister Den Uyl
op bezoek. Kent u die?".
Van Agt's gelaat be
wolkte. Een sombere
gedachte overstemde
het gevoel van verba
zing, dat Deng de letter
R opeens wél goed
bleek te kunnen uit
spreken. Waarom moest
hij nou hier, 12.000 kilo
meter van het Binnen
hof, plotseling weer aan
die Den Uyl herinnerd
r JB
die ken ik heel goed",
antwoordde hij, toen hij
z'n glimlach: hervonden
had. „Een aardige
manrepliceerde
Deng. „Zeker", ant
woordde Dries. Hij
moest oppassen dat hij
van al dat ge glimlach
niet ook spierpijn in z'n
kaak zou krijgen. Dat
zou er nog bij moeten
komen!
Gelukkig stapte Den al
snel over op een ander
onderwerp. Maar Dries
had z'n gedachten er
niet meer i*ij. Den Uyl
bleef hem achtervolgen.
Kijkend naar de Chine
se schilderijen en orna
menten aan de muur
dacht hij opeens aan
wat hij voor zijn ver
trek had gelezen over
de Chinese levensfiloso
fie. Over Yin en Yang,
de natuurlijke, onover-,
brugbare tegenstelling,
die je overal in het le
ven terugvindt. Licht
en donker, wit en
zwart, vrouw en man,
positief en negatief.
„Natuurlijk! Dat is
het!", juichte hij van
binnen. „Ik ben Yin en
Den Uyl is Yang. Of
zou ik Yang zijn? Dat
rijmt natuurlijk wel be
ter op „voor de duvel
niet bang". -Nee, toch
maar niet. Maar goed,
tegenpolen zijn we en
dat zullen we blijven
ook".
CHINA 3
Het gesprek was afgelo
pen. Diep buigend (ai,
die spierpijn!) verliet de
premier het gebouw
van de Communistische
Partij. Buiten op de
stoep stond een groep
Nederlandse journalis
ten, die bij het openen
van de voordeur met
een in beweging kwam.
„Kunt u vertellen, waar
u met de heer Deng
over hebt gesproken?,
luidde de eerste vraag.
Van Agt aarzelde geen
moment. „Ik heb met
de heer Den Uyl
gesprHij schrok
ervan, maar de journa
listen hadden de Freu
diaanse vergissing ge
lijk door. Met Den
Uyl?", vroegen zij ver
baasd. „Ach nee, na
tuurlijk niet, met de
heer Deng bedoel ik.
Maar nu we het toch
over Den Uyl hebben:
Ik vind dat Den Uyl
geen premier mag wor
den in een volgend ka
binet. Als het zo zou
zijn, dat het volgend
jaar zou gaan om Den
Uyl of ik, dan vind ik,
dat ik beter is". Nog
geen half uur later ra
telden in Nederland de
telexen. De volgende
dag stonden Van Agts
uitspraken breeduit in
de kranten. En het ge
sprek met Deng? Nooit
meer iets over gehoord.
nsmmMmmmmmoom
and
ken,
mer,
erg-
.000.-
\IGEN
UREN
CHT 38
1.40.60
gplaats
JE
.EZEN
irwiji
racht
11
DEN HAAG Als mr.dr. Dries van Agt een verre reis gaat ondernemen,
wordt men aan het Binnenhof tegenwoordig wat onrustig. De premier heeft
er namelijk een handje van gekregen het Nederlandse volk vanuit den
vreemde de meest opzienbarende mededelingen te doen over zijn visie op de
binnenlandse politiek. Zo koos hij het exotische Balikpapan in Indonesië uit
voor de aankondiging dat hij wel weer lijsttrekker wilde worden van het
CDA. En nu in China verraste hij vriend en vijand met de opgewekte mede
deling dat hij van plan was ook straks op de stoel van de minister-president
te blijven zitten.
Dat ontlokte zijn grote tegen
speler drs. Joop den Uyl
de universiteit van South-
Carolina verleent oppositielei
ders geen eredoctoraten
een Chinees spreekwoord.
„Zij die weten spreken niet;
zij die spreken weten niet".
De PvdA-voorman bedoelde
daarmee op dat moment
waarschijnlijk niet meer dan
dat Van Agt alweer voor zijn
beurt gesproken had. Dit
soort onvoorwaardelijke uit
spraken pleegt men immers
niet te doen alvorens de kie
zers gesproken hebben. Maar
Den Uyl had nog meer gelijk
dan hij zich realiseerde. Want
er is inderdaad het een en an
der aan de hand, waarvan de
minister-president in zijn zelf
opgetrokken ivoren toren niet
of nauwelijks op de hoogte ge
raakt.
Anti's
Daarmee doelen we op de be
weging binnen het CDA, die
zich onder meer ten doel ge
steld heeft te voorkomen dat
Van Agt weer lijsttrekker
wordt. Die groepering bestaat
om te beginnen uit elf leden
van de Tweede Kamer, te we
ten Hans de Boer, Couprie,
Van Houwelingen, De
Kwaadsteniet, Beinema, Bui-
kema, Dijkman, Borgman, Fa-
ber. Scholten en Veerman. Op
de ex-KVP'er Dijkman na,
zijn allen voormalige Antire
volutionairen. Daarnaast is er
de werkgroep „Niet Bij Brood
Alleen" (NBBA), met als grote
man achter de schermen prof.
Bob Goudzwaard. NBBA telt
nu al zo'n duizend sympathi
santen (zeg maar: leden), on
der wie de elf Kamerleden,
en is hard bezig een staat bin
nen de staat te worden. Dat
blijkt onder meer uit het feit
dat zij volgende week weer
een congres gaat houden, al
wordt dat officieel een huis
houdelijke vergadering ge
noemd. Al wie geïnteresseerd
is in het wel en wee van het
CDA, doet er goed aan deze
vergadering in de gaten te
houden. Het zou kunnen zijn
dat daar beslissingen worden
genomen, die naderhand van
verstrekkende betekenis blij
ken.
Het gaat in feite om één ding:
NBBA wil de evangelisch
geïnspireerde progressieve in
breng in de politiek niet ver
loren laten gaan. Aangezien
zij in Van Agt de verpersoon
lijking ziet van conservatisme
en een sterke voorstander van
regeren met de VVD, staat de
werkgroep voor een dilemma.
Moet zij in het door Van Agt
gedomineerde CDA blijven
om van binnenuit druk uit te
oefenen, of moet zij eruit stap
pen en een nieuwe ARP-ach-
tige partij oprichten?
Een stérke stroming binnen
NBBA heeft alle. hoop op
„omturnen" van het CDA al
opgegeven en kiest voor het
laatste. Een kleine meerder
heid, waaronder Goudzwaard
zelf, wijst dat echter voorals
nog af. Volgens deze christen
democraten, die zich ook la
ten souffleren door de aan
zijn terugkeer werkende mr.
Willem Aantjes, is een exodus
alleen verantwoord als de
kopstukken in de Kamer mee
gaan. Zonder hun steun zou
•een schisma niets anders bete
kenen dan dat er weer een
politieke splinter bij komt, zo
redeneren Goudzwaard en
Aantjes.
Gravamina
Nu heeft Hans de Boer al een
paar keer heel duidelijk ge
zegd, dat hij en de andere pro
gressieve fractieleden voorlo
pig nog in CDA-verband wil
len opereren. Wel zijn zij be
reid het Politiek Manifest van
NBBA „in grote lijnen" te on
derschrijven. Komende week
gaat het bestuur van de werk
groep met de „dissidenten"
praten over wat zij daar nu
precies mee bedoelen. In dat
gesprek zal centraal worden
gesteld dat NBBA alleen bij
het CDA zal blijven, als de elf
aan een paar voorwaarden
willen voldoen. De belang
rijkste daarvan is een onvoor
waardelijk „neen" tegen de
plaatsing van de nieuwe nu
cleaire NAVO-raketten in ons
land. Daarnaast dienen zij een
desnoods eenzijdig olie-em
bargo tegen Zuid-Afrika en
een stop op de investeringen
in dat land te ondersteunen
en moeten zij bereid zijn de
hulp aan de Derde Wereld
aanzienlijk te verhogen.
Voor ingewijden is het geen
geheim dat Hans de Boer en
de zijnen er sterk naar neigen
de belangrijkste voorwaarde
in te willigen. Zij zouden er in
principe voor voelen eën
„gravamen" in te dienen op
het punt van de kernwapens.
Deze uit de ARP stammende
term houdt in dat iemand Ka
merlid wil worden, mits hij de
vrijheid krijgt op een bepaald
onderdeel van het verkie
zingsprogramma anders te
zingen in te gaan. Gezien zijn
opmerking dat hij eventueel
best weer met Den Uyl in een
regering >vil gaan zitten, zal
Van Agt daar niet veel moeite
mee hebben, tenzij de gemel
de gravamina hem op andere
gedachten brengen. Maar wat
er daarna gebeurt, is afhanke
lijk van de verkiezingsuitslag.
Levert die wederom een
meerderheid op voor CDA en
VVD, dan is de kans heel
groot op een prolongatie van
het zittende kabinet. In dat
verband is het niet onbelang
rijk te weten dat Van Agt en
Wiegel de geheime afspraak
hebben al het mogelijke te
doen om ook in de volgende
periode gezamenlijk achter de
regeringstafel te kunnen zit-
Aantjes
stemmen dan het partijpro
gramma voorschrijft. Hans de
Boer bijvoorbeeld heeft al ja
ren een gravamen als atoom
pacifist. Telkens wanneer de
regering toestemming vraagt
voor uitgaven voor atoombe
wapening, stemt hij tegen.
Als die elf gravamina er ko
men, wordt het voor de CDA-
top moeilijk de geliefkoosde
centrum-positie te behouden.
Immers, de mogelijkheid op
nieuw in zee te gaan met de
VVD, wordt wel erg klein, als
een belangrijk deel van de
fractie niet akkoord gaat met
plaatsing van de raketten,
hetgeen de liberalen zonder
twijfel opgenomen zullen wil
len zien in een regeerak
koord. Op het eerste gezicht
lijkt het CDA vanaf dat mo
ment geen andere keus meer
te hebben dan te streven naar
een coalitie met PvdA en
D'66. Misschien dat Van^Agt
dan zelfs bij voorbaat aïziet
van het lijsttrekkerschap.
Lubbers
Daarmee zou al vrij binnen
kort de weg vrij komen voor
de tweede man in het CDA,
drs. Ruud Lubbers. In een in
terview van een tijdje geleden
met deze krant verklaarde de
fractievoorzitter dat hij het
lijsttrekkerschap weliswaar
niet ambieerde, maar wel be
reid was deze functie desge
vraagd te aanvaarden. Zo
denkt hij nog steeds. Het is nu
zo dat CDA'ers ook openlijk
de kandidatuur van Lubbers
bepleiten. De eerste, die dat
deed, was de Zeeuwse afgei
vaardigde Martin Beinema.
Hij zegt dat zijn opmerkingen
op een spreekbeurt in Vlissin-
gen niet voortkwamen uit be
zwaren tegen de persoon-Van
Agt. „Ik kijk naar de criteria,
waarvan de partij zegt dat een
lijsttrekker eraan moet vol
doen. De belangrijkste daar
van is dat deze zo dicht moge
lijk bij het programma moet
staan. Dat overwegende kom
ik niet uit bij de premier,
maar bij de fractievoorzitter".
Beinema somt een aantal uit
spraken op, waaruit zijns in
ziens blijkt dat Van Agt zich
niet veel gelegen laat liggen
aan het ontwerp-program
„Om Een Zinvol Bestaan".
„Hij is voorstander van uit
breiding van het aantal kern
centrales. Hij vindt dat het zo
geheten flankerend beleid
(voldoen aan immateriële ei
sen van de vakbeweging) los
gekoppeld moet worden van
een loonmatiging". Bovendien
constateert Beinema dat Van
Agt te weinig partijman is.
„Bij de vorige 'Statenverkie
zingen presteerde hij het te
betreuren dat de VVD verlies
had geleden, in plaats van dat
hij zich verheugde over de
winst van het CDA". Ook
meent de afgevaardigde dat
de premier te weinig respect
heeft voor zijn partijgenoten
in de Kamer. Hij wijst op de
diverse botsingen die er ge
weest zijn tussen regering en
fractie, met name over de
kernwapens en het beleid ten
aanzien van Zuid-Afrika. Het
zou Beinema niet verbazen als
daaraan mede ten grondslag
ligt de kijk van de premier op
de politiek. „In zijn hart vindt
hij het een wat minderwaar
dige bezigheid".
Opmerkelijk vond Beinema
het dat de aanwezigen in Vlis-
singen niet reageerden op zijn
stelling betreffende het lijst
trekkerschap. Hoewel dat een
element van speculatie in zich
bergt, denkt hij daar toch uit
te kunnen concluderen dat
„het lijsttrekkerschap in elk
geval geen volstrekt vanzelf
sprekende zaak meer is". Ook
uit andere andere kieskringen
heeft hij dergelijke geluiden
gehoord. Daarbij moet wor
den aangetekend dat zelfs
kieskringen in de traditionele
KVP-bolwerken Noord-Bra
bant en Limburg iets minder
pertinent aan het worden zijn.
„Was het vroeger zo, dat tien
van de tien mensen daar Van
Agt wilden, nu is dat nog ne
gen van de tien", aldus ie
mand uit de CDA-top.
Meerderheid
De vele woorden die hierbo
ven gewijd zijn aan de bewe
ging tegen Van Agt, zouden
de indruk kunnen wekken
dat zijn val nog slechts een
kwestie van tijd is. Zo is het
beslist niet. De bepaald niet zo
zwijgzame meerderheid in het
CDA vindt hem nog altijd de
beste man voor én het lijst
trekkerschap én de functie
van minister-president, als die
aan een CDA'er toe zou kun
nen vallen. Het Kamerlid drs.
Kees Van Dijk is exponent
van deze groepering. Hij
vindt Van Agt een „eerste
klas politicus" die geschikt is
voor alle belangrijke politieke
functies, zelfs die van fractie
voorzitter. Bovendien ziet hij
in de premier de „middel
puntzoekende kracht", die de
partij nodig heeft in de ver
kiezingsstrijd.
Ook anderen, die niet zulke
uitgesproken Van Agt-sup-
porters zijn, zoals de Twentse
afgevaardigde Steef Weijers.
kunnen zich er zeer goed mee
verenigen dat Van Agt lijst
trekker wordt. (Het premier
schap vindt Weijers een zaak
van latere orde). Hij ziet hel
niet als een bezwaar dat Van
Agt bedenkingen heeft tegen
het programm. Naar de me
ning van dit Kamerlid be
hoeft een program niet naar
de letter te worden uitge
voerd. Ikzelf houd me bij
voorbeeld niet aan wat er in
de sociaal-economische para
graaf staat van het huidige
programma. Ik ben geen let
terknecht".
Niet buigen
Maaren dat zou Van Agt
misschien zelfs nog meer aan
het denken moeten zetten dan
de kritiek van de linker vleu
gel, deze hoofdstroming bin
nen het CDA houdt wel vast
aan het credo: „Wij buigen
niet naar links en wij buigen
niet naar rechts". Met andere
woorden: de lijsttrekker moet
in principe bereid zijn zowel
met de PvdA als met de VVD
te gaan regeren. Ook van Dijk
is wat dat betreft onvermurw
baar. „Het kabinet-Van Agt-
Wiegel mag geen inzet zijn
van de verkiezingen".
Het zal erop neerkomen dat
het CDA-bestuur Van Agt
aanvaardt als lijsttrekker, als
hij zijn VVD-neiging afzweert
en belooft „blanco" de verkie-
Wat echter als liberalen en
christen-democraten 75 of
mindet zetels halen? Uitgaan
de van de zeer waarschijnlijke
stelling, dat D'66 niet met
VVD en CDA een kabinet zal
willen vormen, resteert dan
slechts de mogelijkheid van
een „grote coalitie": PvdA,
CDA en D'66. Heel wat chris
ten-democraten willen er wat
onder verwedden dat Van
Agt, wat hij nu ook zegt, het
niet op zal kunnen brengen in
zo'n kabinet plaats te nemen,
zeker niet als dat „onder"
Derf Uyl zou zijn. Op dat mo
ment zou hem hetzelfde kun
nen overkomen als mr. Ba
rend Biesheuvel na de verkie
zingen van 1972. Deze lijst
trekker van de ARP, die bo
vendien ex-premier was,
werd toen op een zijspoor ge
rangeerd, omdat hij niet te
vinden was voor samenwer
king met de sociaal-democra
ten.
De man, die dat bewerkstel
ligde, was Willem Aantjes. De
ironie wil dat Dries van Agt
deze zelfde man in de fractie
op zijn pad zou kunnen vin
den, als het CDA volgend jaar
wederom moet kiezen tussen
VVD en PvdA. Het is niet on
denkbaar dat de CDA-fractie
mede als gevolg daarvan dan
zal besluiten Van Agt te be
danken voor de bewezen
diensten om vervolgens Lub
bers te verzoeken het leider
schap op zich te nemen. De
koning is dood, lang leve de
koning! Misschien is het daar-
dat de premier vanuit
Chin
al
die
versiële uitspraken doet, in de
hoop de waarschijnlijk niet te
vermijden strijd in eigen gele
deren nu al te beslechten, nu
zijn papieren nog hoog geno
teerd staan. En misschien
heeft het toeval, dat Biesheu
vel de afgelopen week even
eens in Peking was, er ook
iets mee te maken.
RIK IN T HOUT en
DICK VAN RIETSCHOTEN
ALL
tu
Twijfels
in bestuur
D'66
:1. grorx
r: hal,
r, bergi
ten d.r
}EN HAAG Het hoofdbe
stuur van D'66 heeft ernstige
twijfels over een voorstel
van het kamerlid Suzanne
Bisschoff om de plaatsing
van 48 Navo-kernraketten in
•Nederland onder de huidige
omstandigheden af te wij
ten. Dit blijkt uit een advies
van het hoofdbestuur op het
voorstel van het kamerlid.
Het hoofdbestuur geeft het
tongres van dit weekeinde
teen stemadvies over deze
taak, zo blijkt uit de stuk-
ten.
Wel ontraadt men het con
gres het aannemen van het
ninderheidsstandpunt bin
nen hetzelfde hoofdbestuur,
Waarin plaatsing van de
Navo-raketten op Neder
landse bodem onaanvaard
baar wordt genoemd. Alleen
ils de niilitair strategische
ituatie zich drastisch zou
vijzigen, zou D'66 zich op-
ieuw over de zaak moeten
eraden. Ook wijst het
hoofdbestuur een hernieu-
ving van de congresuit-
praak van D'66 in december
'orig jaar, waarbij de mo-
j lernisering van de Navo-wa-
tens (productie en plaat-
fing) werd afgewezen, van
tfe hand.
DEN HAAG Een strijd zonder verlie
zers; een strijd van vergeten woorden. Zo
kan het best de uitkomst van het debat
binnen D'66 over de plaatsing van 572
NAVO-kernraketten worden gekwalifi
ceerd. Een voorlopige uitkomst, dat wel,
aangezien het congres van de partij zich
vandaag moet uitspreken over de kwes
tie. Een uitkomst die bij voorbaat lijkt
vast te liggen nu de twee stromingen bin
nen de partij de lijn van Tweede Ka
merlid Brinkhorst die plaatsing van de
raketten mogelijk houdt en de lijn van
partijlid Tommei die plaatsing af
wees elkaar hebben gevonden. De eni
ge verliezer lijkt de kiezer te worden die
weer een stukje duidelijkheid kwijt is.
Wat is er aan de hand? Verleden jaar de
cember kwam D'66 bijeen over de produktie
en de plaatsing van de NAVO-raketten. De
achterban van de partij sloot zich in Amers
foort aan bij een voorstel van het Drenthse
statenlid Tommei dat modernisering van de
NAVO-wapens afwees (produktie en plaat
sing) en een bewapeningsachterstand ten
opzichte van het oostblok als gevolg daar
van accepteerde.
Toelichting
D'66 sprak zich dus uit tegen de NAVO-
kernraketten. Er was echter een punt dat
iedereen over het hoofd zag: de mondelinge
toelichting van Tommei op een vraag uit de
zaal of zijn voorstel de plaatsing definitief
afwees. „Nee, dat deed het voorstel niet", zo
was het antwoord van Tommei. Het was
dan ook niet voor niets dat op basis van
deze uitspraak rechtse democraten als
Brinkhorst en Terlouw met de congresuit
spraak in zee konden gaan'.
Dezelfde Brinkhorst zette dan ook zes dagen
later zijn handtekening onder een Kamer-
voorstel dat plaatsing van de NAVO-raket
ten op Nederlandse grondgebied (er zijn 48
raketten aan Nederland toegewezen)
„thans" afwees. Een uitspraak die Brink
horst twee weken later bij motie herhaalde
toen het kabinet in Brussel het voorbehoud
maakte ten aanzien van plaatsing van de ra
ketten in Nederland maar wel akkoord ging
met de produktie ervan.
Binnen de partij gaat de discussie echter
verder bij het opstellen van het ontwerp
verkiezingsprogram. Daar verschijnt na
mens het hoofdbestuur een door een com
missie binnen de partij onder Brinkhorst
voorgereide tekst die plaatsing van de ra
ketten in Nederland openlaat. Plaatsing
moet alleen worden afgewezen als het totale
aantal niet sterk vermindert, de Sovjets een
verdrag tot ontwapening (SALT 2) met de
VS niet tekenen, geen navenante verminde
ring van wapens toepassen als de NAVO, en
als de NAVO zelf het totale aantal tactische
kernwapens niet terugbrengt
Strijd
i strijd met
de congresuitspraak van december 1979. Er
komt een minderheidsstandpunt binnen het
partijbestuur dat plaatsing van de raketten
onder de huidige omstandigheden in Neder
land afwijst. Talrijke spreekbeurten van
Brinkhorst en Tommei vertroebelen het
beeld danig. Terlouw en Brinkhorst dreigen
in het weekblad De Tijd met opstappen als
D'66 besluit alia kernwapens af te schaffen,
te beginnen in Nederland. Terlouw kan nog
wel met de lijn Tommei mee maar Brink
horst niet. De laatste gaat weg als fractie
woordvoerder in de Kamer voor defensie en
buitenlandse zaken als D'66 hetzelfde stand
punt vasthoudt als verleden jaar. Maar zie
daar. Op een vergadering in Amsterdam
blijkt een vergelijk mogelijk, aangedragen
door Kamerlid Suzanne Bisschoff, supporter
van Tommei en met hem in een werkgroep
zittend die alternatieve teksten voorbereid
voor het verkiezingsprogram op de punten
defensie en buitenlands beleid. Het compro
mis luidt als volgt:
„Plaating op Nedërlandse bodem van mid
dellange afstandsraketten kan in de huidige
omstandigheden niet aanvaard worden. Het
is noodzakelijk dat D'66 zich regelmatig be
raadt over de totale veiligheidssituatie. Bij
de beoordeling hiervan kunnen de Neder
landse atoomtaken, de plaatsing van mid
dellange afstandssystemen (kruisraketten)
in Nederland en het niveau van de conven
tionele bewapening opnieuw overworgen
worden. Dit geschiedt in het licht van on
dermeer de resultaten van de onderhande
lingen tussen NAVO en Warschaupakt, de
stappen die gezet zijn op weg naar een de-
nuclearisatie van West Europa en de ver
mindering van het aantal kernwapens".
Bekocht
Brinkhorst kan ermee leven. Nederland
blijft in de NAVO en kan zo invloed behou
den op de besluitvorming aldaar, het nee
tenzij standpunt blijft overeind. Zijn tekst
met het woord „thans" in de Kamer en de
uitleg van Tommei in december toen ook
zijn congresuitspraak niet voor eeuwig
bleek op te gaan, hebben elkaar gevonden.
En Tommei dan? „Ik ben geen centimeter
van mijn standpunt van december afgewe
ken. Toen heb ik in die toelichting gezegd
dat het nee geen eeuwig nee betekende. De
motie was absoluut zoals de situatie toen te
overzien was. Dat wist men toen men de
motie aannam". Tommei is dus ook tevre
den, maar hoe zit het met de rest van de
partij. Zal men zich niet bekocht voelen?
Tommei denkt van niet. Onder „de huidige
omstandigheden" in het compromis wordt
verstaan: eind 1981, het moment waarop
Nederland definitief moet besluiten over
plaatsing, zegt hij. Verder zijn er een aantal
positieve punten bij de uitspraak van
Amersfoort gekomen. Nederland isoleert
zich niet maar blijft in de NAVO. Wordt de
situatie werkelijk anders (en dat zal meer
moeten zijn dan Afghanistan alleen, aldus
Tommei) dan kan D'66 zich opnieuw bera
den. Dat zal moeten gebeuren door het con
gres van de partij en niet door de Kamer
fractie alleen. Verder valt uit het compro
mis op te maken dat Nederland een bewa
pen ingsachterstand van de NAVO ten op
zichte van het oostblok accepteert. Immers,
men spreekt zich uit tegen plaatsing.
Brinkhorst heeft wel degelijk goed geluis
terd in Amersfoort, aldus Tommei, in ant
woord op de vraag of nu al het geruzie in de
partij voor niets is geweest. Tommei vindt
daarbij dat Brinkhorst, vaak afgeschilderd
als havik binnen de partij, duidelijk meer in
de richting Tommei is gaan denken. Het is
een proces geweest van naar elkaar groeien,
aldus Tommei.
Het „thans niet" van Brinkhorst en het
„geen nee voor eeuwig" van Tommei zijn
dus bij elkaar gekomen. Wanneer plaatsing
van raketten wel nodig is, blijft vaag, zeker
als de lijn van de partij niet wordt doorge
trokken in een volgend kabinet met deelna
me van D'66. Ook Tommei geeft toe dat er
veel zal afhangen van de nieuwe minister
van buitenlandse zaken. Deze bewindsman
moet zich dan echter wel met graagte voor
het overleg inzetten. Laat hij zich sturen
door de Kamer zoals Van der Klaauw, dan
komt er niets van terecht, aldus Tommei.
Of de achterban van de partij de uitleg van
het compromis zal slikken is de vraag. Bin
nen D'66 is al een beweging op gang om alle
kernwapens uit de wereld te helpen, te be
ginnen in Nederland. Deze stroming zal ze
ker op het congres opgang maken. Als zij
het pleit wint, klapt D'66 zeker uit elkaar.
Kiezen de Democraten voor behoud van de
eigen partij dan blijven de kernraketten als
het zwaard van Damocles boven de partij
hangen.
CAREL GOSELING
