Evangelisten krijgen
steeds meer invloed
op Amerikaanse politiek
^leer invloed van publiek op massamedia gewenst
ONGRES „MEDIA EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID"
<9
1
1980- INNEN LAND/BUITEN LANDLEIDSE COURANZATERDAG 1 NOVEMBER 1980 PAGINA 11
In Amerika is sinds het eind van
de jaren zeventig het belang van
de beweging van rechtse evange
listen sterk gegroeid. Voor hun
rechtse standpunten vormen deze
herboren christenen (Born Again
Christians), zoals zij zich zelf noe-
nen, een bedreiging voor meer li
berale politici onder wie de zit
tende president Jimmy Carter.
Paradoxaal genoeg echter werd
le baptist Carter vier jaar gele
ien gesteund in de pleidooien van
le evangelisten voor een fatsoen
lijk Amerika. Maar die tijd lijkt
iu al ver voorbij.
VASHINGTON Vijf echtparen, de
hannen gekleed in driedelig grijs, de
'rouwen in lange rode jurken, staan
licht op elkaar, over vijf gekleurde mi-
rofoons gebogen. „Na de burgeroor-
zo begint één van de mannen,
ging generaal Robert E. Lee naar een
:erk in Washington waar hij neerk-
ielde naast een zwarte man. Iemand
roeg hem waarom. Generaal Lee ant
woordde: waarom niet? Voor het kruis
s de grond voor iedereen gelijk". Nu
allen de overige mannen en vrouwen
Vol overgave neurieën ze „voor het
lis is de grond voor iedereen gelijk",
le drieduizend mensen die naar het
lcine baptistische kerkje in Zuid-West
'irginia zijn gekomen, nemen de woor-
en gretig in zich op.
(et Zuiden van Amerika heeft al vele
ïassabewegingen en variaties op het
liristendom over zich heen zien gaan.
lier in het baptistische kerkje Thomas
toad in het stadje Lynchburg, is een
ieuwe evangelische leer geboren die
peciaal voor de jaren tachtig bestemd
Ijkt. Een kruistocht tegen het liberale
Umanisme en de vrije opvattingen die
lenmerkend waren voor de jaren zes-
i zeventig, een beweging die uit-
tijgt boven de racistische scheidingen
ie vorige generaties aanbrachten en
ie de boosheid, het ongeduld en de bo-
enal ook de onzekerheid van zoveel
merikanen weerspiegelt.
•onisch genoeg vormt de evangelische
eweging een bedreiging voor Jimmy
de eerste herboren christen (de zo-
enaamde born-again christian) sinds lan-
tijd die zijn intrek heeft genomen in
Witte Huis. Als buitenstaander slaagde
•ter er vier jaar geleden in de verkie-
ngen te winnen door te pleiten voor
«rke en fatsoenlijk gezinnen in een sterk
fatsoenlijk Amerika, een pleidooi dat
ontgoochelde Amerikanen destijds
rm aansprak.
nieuwe beweging trekt alle registers
i de moderne technologie open om zijn
te verkondigen. Niet voor niets
ireekt men wel van de elektronische
rk. De boodschap die zo langzamerhand
?el weg krijgt van een politieke campag-
bereikt via televisie en radio alle
merikaanse huiskamers. Er wordt fel
^n leer getrokken tegen gelijke rechten
nannen en vrouwen. Homosexuali-
abortus zijn uit den boze. De bewe-
ing pleit voor een herstel van het gebed
p school en een militair sterk Amerika
at de bewapening moet opvoeren om de
avjet-Unie de loef af te steken.
lilly Graham
eest verrassende aspect is wellicht
it het zolang geduurd heeft voordat de
rangelisten zich met politiek gingen be-
g houden. In de 30 jaar die zijn verstre-
sinds Billy Graham op televisie zijn
ibuut maakte als de herboren Christen,
vele andere predikers in Grahams
letsporen getreden. Maar pas de laatste
jf jaar hebben godsdienstige getinte uit-
ndingen een enorme vlucht genomen en
de laatste twee jaar wordt er in deze
tzendingen actief aan politiek gedaan,
iiminee Jerry Falwelf, de stichter en
ledikant van de baptistische kerk Tho-
Road, vormt de voorhoede van deze
we trend. Op het eerste gezicht lijkt
;en vriendelijk man. Hij heeft een
likje en een driedubbele onderkin en op
n gezicht breekt geregeld een zelfvolda-
glimlach door. Al met al lijkt hij meer
een succesvolle vertegenwoordiger dan
een charismatisch leider, maar het lijdt
;n twijfel dat hij de steun en het ver-
luwen van enorm veel volgelingen ge-
In de 24 jaar die zijn verstreken sinds hij
zijn kerk vestigde in een oude fabriekshal,
heeft hij zijn rijk snel zien groeien. Zijn
zondagse dienst wordt door 304 televisies
tations verspreid over heel Amerika uit
gezonden onder de titel „Het Ouderwetse
Evangelie Uur". De uitzendingen worden
betaald uit de bijdragen van miljoenen
kijkèrs. Verder heeft Falwell een baptisti
sche lagere school en een baptistische uni
versiteit opgericht die beide druk bezocht
worden. Alleen de universiteit telt al
meer dan 2000 studenten. Alcohol, film en
popmuziek zijn streng verboden en alle
mannelijke studenten zijn verplicht een
das te dragen. Een student die de kamer
van een studiegenoot van het andere ge
slacht betreedt, wordt onmiddellijk van de
universiteit verwijderd.
Ook andere evangelisten hebben hun ei
gen universiteiten en telivisieprogram-
ma's, maar Falwell had het geluk te wor
den uitverkoren door een groepje rechtse
politici die een nationale beweging op
gang wilden brengen. Een combinatie van
hel-en-verdoemenis preken, scheldtirades
op intellectuelen, financieel gesjacher en
vaderlandslievendheid steekt regelmatig
de kop op in de Amerikaanse politiek,
vooral in het zeer bijbelse Zuiden en
Zuid-Westen. Maar door de televisie heeft
dit credo een geheel nieuwe dimensie ge
kregen.
Kopstukken achter de organisatie
Falwell zijn Howard Phillips, een v<
malige campagnemedewerker van
chard Nixon, Paul Weyrich, leider
het „Comité voor een Vrij Congres", Ro
bert Billings, een Republikein uit Indiana
en Ed McAteer, een ex-directeur van de
multinational Colgate-Palmolive, ook in
ons land bekend van de tandpasta en
shampoo. Zij haalden dominee Falwell vo
rig jaar over om een organisatie op te
richten die de naam „De Morele Meerder
heid" meekreeg.
Bij deze organisatie zouden nu meer dan
72.000 predikanten uit het hele land zijn
aangesloten. Naar hun eigen zeggen heb
ben ze al meer dan drie miljoen kiezers
geregistreerd, een aantal dat ze voor de
verkiezingen van aanstaande dinsdag tot
vier miljoen hopen te hebben opgevoerd.
En dit baart de aanhangers van Carter en
de vele liberale kandidaten voor de se
naatsverkiezingen erg veel zorgen.
Naast de Morele Meerderheid bestaan er
andere gelijkgezinde organisaties, zoals de
Religieuze Ronde Tafel en de in Califor-
nië gevestigde Stem van God die sinds
kort een soort rapport uitbrengt over
stemgedrag van congresleden in zaken die
betrekking hebben op het gezin. Men
moet de invloed van deze rapporten die
worden opgestuurd naar gewone burgers
en kranten, beslist niet onderschatten.
Onlangs drukte een krant foto's af van de
verschillende congresleden die waren on
derverdeeld in Heiligen en Zondaars.
Ook geestelijken kunnen een slecht rap
port krijgen. Slechts één van de zes gees
telijken in het congres kreeg een voldoen
de. Falwell heeft afdoende duidelijk ge
maakt dat zelfs een herboren Christen
door de toorn van God getroffen kan wor
den als hij verkeerd stemt.
Het jongste slachtoffer van de campagne
van de Morele Meerderheid is de baptisti
sche dominee John Buchanan. Buchanan
die al 16 jaar Republikeins corigreslid is,
joeg de conservatieve Christenen tegen
zich in het harnas door een gematigd
standpunt in te nemen in kwesties als ge
lijke rechten voor mannen en vrouwen en
de positie van zwarten. Bijna 3000 vrijwil
ligers van de Morele Meerderheid gingen
aan de vooravond van de Republikeinse
voorverkiezing de huizen langs om „de
stemgerechtigden te onderrichten in de
morele waarden", zoals de plaatselijke lei
ding het formuleerde. Buchanan verloor
de verkiezingen.
Anti-Carter
Dominee Falwell is fel tegen president
Carter omdat die dezelfde gematigde
standpunten als Buchanan voorstaat. Maar
hij zegt dat hij geen individuele kandida
ten steunt, omdat dat de zaak waarvoor
hij vecht in gevaar zou kunnen brengen.
„Hoewel ik ervan overtuigd ben dat
Jimmy Carter niet de politieke messias
voor dit land is", zei hij tijdens een inter
view in zijn schaars verlichte kantoor,
„ben ik er evenmin van overtuigd dat
Reagan het wel is. Bovendien", zo voegt
het
Hij hecht veel waarde aan het Congres
omdat vooral daar en niet in het Witte
Huis de zaken worden besloten waarvoor
hij zich inzet. Uit zijn verlanglijstje voor
de jaren tacjitig krijgt men een aardige in
druk van zijn wensen. Zo wil hij een
grondwetswijziging om abortus te verbie
den, is hij tegenstander van gelijke rech
ten voor mannen en vrouwen, wil hij ho
gere straffen voor druggebruikers en han
delaren, is hij tegenstander van een natio
naal ziekenfonds en pleit hij voor een op
voering van de bewapening en een verho
ging van het defensiebudget.
Wallace
Als je Falwell hoort prediken, moet je on
middellijk denken aan de campagnes van
George Wallace. Net als de toespraken
van Wallace, zijn Falwells preken door
spekt met aanvallen „op de bureaucrati
sche onbenullen" die zich bewust afzetten
tegen de verlangens van het volk. Net als
Wallace destijds, haalt Falwell fel uit naar
de gevestigde media en doet hij- nauwe
lijks steekhoudende aanvallen op zijn te--
genstanders. Met de feiten wordt meer
dan eens een loopje genomen en waar
maar mogelijk wordt de Sovjet-Unie aan
gewezen als de grote boosdoener.
Eén van de folders die de Morele Meer
derheid uitgeeft, spreekt over „de liberale
Amerikanen die sex buiten het huwelijk
en onbeperkt geweld goedkeuren". Als ik
vraag wat hij hier precies mee bedoelt,
krabbelt hij haastig terug en verzekert me
dat hij niet bedoelt dat alle liberalen zo
zijn.
In een ander boekje dat is verschenen on
der de titel „De Toekomst, De Bijbel en
U" zegt hij dat de bevolking van de Sov
jet-Unie sinds de oktoberrevolutie is ge
groeid tot meer dan een miljard. Als hij
erop wordt gewezen dat hij hier de kracht
van de Russen toch wel enigszins over
schat een eufemisme want de Sovjet-
Unie telt op dit moment niet meer dan
zo'n 250 miljoen inwoners betoogt hij
dat hij bedoelt dat de Sovjet-Unie nu zijn
macht laat gelden over 1 miljard mensen,
een zeer twijfelachtige opmerking.
Ondanks zijn op zijn minst twijfelachtige
uitlatingen over burgerrechten, heeft Fal
well zijn beweging nu ook opengesteld
voor zwarten, een belangrijke koerswijzi
ging. Hoewel de leden van zijn kerk voor
het merendeel de blanke arbeiders en
middenstanders zijn die Wallace in 1968
en 1972 in staat stelden zijn campagne ook
in het Noorden te gaan voeren, brengt
Falwell het er aanzienlijk beter af dan
Wallace. Hij heeft lering getrokken uit de
fouten van Wallace. Falwell is een politi
cus die achter de schermen aan de touw
tjes trekt. Hij doet niet persoonlijk mee
aan de verkiezingen die immers altijd
verloren kunnen worden, maar geeft er
de voorkeur aan op een veilige afstand te
manipuleren. Door niet-economische
kwesties te benadrukken, trekt hij ook
een groot aantal Amerikanen uit de hoge
re inkomensklasse naar zich toe.
Falwell boort een reservoir van nationale
onvrede en nostalgie aan dat in omvang
aanmerkelijk is gegroeid sinds de jaren
zestig en dat nog elke dag wordt aange
vuld door het gevoel van machteloosheid
dat de Amerikanen de laatste tijd in toe
nemende mate bekruipt en dat alleen
maar wordt gevoed door de schier einde
loze gijzeling van het Amerikaanse am
bassadepersoneel in Teheran. Harry Co
vert, hoofdredacteur van het eens in de
veertien dagen verschijnende tijdschrift
van de Morele Meerderheid, vertelde me
dat hij vond dat de Amerikanen militair
als de Russen Polen
hij wel eens in het buitenland geweest
was. Zeker, antwoordde hij, in Hawaï, Ca
nada, Mexico en twee landen in Zuid-
Amerika die „beangstigend" waren. Toen
ik hem vroeg waarom, zei hij: „Wel, ik
ben gewend aan een cultuur waar je 's
avonds Iaat als je daar trek in hebt, naar
MacDonalds kunt gaan om een hambur
ger te kopen. En dat kan niet in Zuid-
Amerika".
nt
STERDAM „Media en maat-'
Ippeiijke verantwoordelijkheid" is
loemer van een congres dat volgen-
week dinsdag en woensdag ruim
ihonderd deskundigen in Amster-
t bijeen zal brengen. Verrichten
bladen en periodieken, radio en te-
sie hun taak in de samenleving dan
nate slecht dat er twee dagen lang
toog niveau over gepraat moet wor-
„Zo beroerd is het nu ook weer
haast dr. G. Noomen zich te ant-
rden. „We hebben in Nederland een
nalistiek, de democratie waardig,
ir het kan nog beter, zeker waar het
nvloed van het publiek op de oor-
ivorming door de massamedia be-
Noomen maakt deel uit van de vak-
p Communicatiewetenschap van de
J Universiteit die het congres organi-
en is min of meer de geestelijke va
an het thema dat hij „uitermate be-
ijk en actueel" noemt. Waarom? „Ik
op de rol van Radio Stad Amsterdam
VARA tijdens de kroningsplechtig-
van koningin Beatrix op 30 april. Er
n hele discussie op gang gekomen
de vraag in hoeverre media verant-
delijk kunnen worden gesteld voor
ntstaan van ongeregeldheden. Ik wijs
n verschijnsel als de „Alles is anders-
van Aad van den Heuvel, die mil-
kijkers in staat stelt de verschillen-
:dia actief en kritisch te vergelijken,
betrokkenheid ontstaat. Maar ik
'ooral op de komst van nieuwe me-
abeltelevisie, satelliettelevisie, view-
iystemen. De minister heeft daaro
ver advies gevraagd aan de Wetenschap
pelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Voordat die klaar is met zijn rapport, zul
len twee jaar verstreken zijn. Toch moe
ten in de tussentijd allerlei maatregelen
getroffen worden. Ik hoop dus dat we het
congres kunnen afronden met een aantal
conclusies die van belang zijn voor het
mediabeleid van de regering".
Dienstbaarheid
Terug naar het thema. Aan de maatschap
pelijke verantwoordelijkheid van de mas
samedia zouden pers, publiek en overheid
gezamenlijk gestalte moeten geven, vindt
dr. Noomen. De pers zou zich haar verant
woordelijkheid meer bewust moeten wor
den met betrekking tot de dienst van in
formatieverstrekking aan het publiek. Dit
publiek van zijn kant zou zich het tekort
schieten van de pers bewust moeten zijn
en zou moeten werken aan verbetering
van het functioneren van de pers (kriti
sche aandacht-ervoor in het onderwijs;
een onafhankelijke instelling die jaarlijks
de verrichtingen van de media onder de
loep legt). De overheid tenslotte zou in de
sfeer van subsidies en wetgeving misbruik
van de persvrijheid moeten tegengaan en
een ontwikkeling dienen te bevorderen
van een informatievoorziening die op de
belangen van het publiek is afgestemd.
Kettingreactie
Tegen deze achtergrond krijgen de drie
honderd congressisten de vraag voorge
legd: Welke bijdragen kunnen media, pu
bliek- en overheid leveren aan een maat
schappelijk verantwoord functioneren
van de media? Hoe kunnen ze de kwali
teit van de meningsvorming binnen onze
samenleving bevorderen? „Ons uitgangs
punt daarbij is geweest", zegt dr. Noomen,
„dat de media een belangrijke dienende
functie vervullen ten behoeve van de vrij
heid van meningsuiting en meningsvor
ming door de burger. Genoemde vrijhe
den op hun beurt kunnen weer dienstbaar
worden geacht voor zaken als menselijke
zelfontplooiing, verstandelijke oordeels-
en besluitvorming over maatschappelijke
en politieke vragen, en het vinden van
het juiste evenwicht tussen verandering
en stabiliteit in de samenleving". Een ket
tingreactie.
Hart
Dr. Noomen haalt dan instemmend oud
minister Van Doorn aan, die in zijn nota
over het massamediabeleid uit 1975 stelde:
„De media vormen, op grond van hun in
formatieve, becommentariërende en be
kritiserende taken en als middelen voor
cultuurvorming, niet alleen een op
bouwend deel van de democratie zij
zijn het hart van de openbaarheid zonder
welke onze maatschappij niet volgens de
geldende opvattingen, regels en doelstel
lingen kan functioneren". Tegenover deze
verheven uitspraak echter staat een toe
nemend aantal klachten over de partijdig
heid en het winstbejag van de pers. Daar
om moet een beter functioneren van de
media in een democratisch systeem bevor
derd worden. Daarom ook dient men de
bestrijden van commerciële
communicatiesystemen. Uitgangspunt al
weer: de media hebben de morele op
dracht maatschappelijk nuttig te zijn".
Demagogie
De vakgroep Communicatiewetenschap
pen van dr. Noomen heeft de afgelopen
jaren nogal wat onderzoek verricht naar
het gehalte van de Nederlandse pers. Zo
kwam de neiging van journalisten aan het
licht om ingewikkelder te schrijven dan
hun lezerspubliek lief is; te lange zinnen
en te moeilijke woorden. Een andere con
clusie luidde, dat wat minder stellige be
weringen en wat meer doorwrochte argu
menten in de kranten niet zouden mis
staan. De pers vertoont demagogische
trekjes, althans naar wetenschappelijke
maatstaven. Dr. Noomen: „Hoofdredac
teuren bekijken het misschien anders,
want die moeten hun krant een duidelijke
identiteit geven".
Radio en televisie
Maar het congres in Amsterdam is aan de
massamedia gewijd, niet alleen aan kran
ten. Hoe staat het in dit opzicht met radio
en televisie? Wordt daar ook te veel met
te grote stelligheid beweerd en te weinig,
uitgelegd? Nu komt er een vervelend aap
je uit de mouw. Naar radio en televisie is
nauwelijks onderzoek gedaan. „Het on-
derzoeksinstrumentarium is erg toegesne
den op het analyseren van gedrukt en ge
schreven materiaal", verontschuldigt dr.
Noomen zich. „Onderzoek naar de audio
visuele media wordt vegl moeilijker. En
de mankracht ervoor ontbreekt. Ik moet
werken met een vaste staf van tweeë-
neenhalve man. Maar ik geef toe: het
wordt hoog tijd dat we ook radio en tele
visie eens terdege gaan onderzoeken. Als
ik er morgen van de minister vijf man bij-
krijg, begin ik meteen".
Jaloers
Wel weet dr. Noomen, op grond van wat
hij tijdens congressen in het buitenland
gehoord heeft, dat men daar zeer jaloers is
op ons omroepbestel. „Men benijdt ons om
het systeem van verenigingen die de ver
schillende zuilen schragen en die de kloof
tussen media en publiek versmallen.
Dank zij het bestaan van de omroepvere
nigingen krijgt de Nederlander meer kans
zijn gram te spuien dan het geval is in
landen met een staatsomroep of nog er
ger met commerciële zenders. De zegen
van ons verzuild bestel is zijn toeganke
lijkheid". Dr. Noomen betreurt het dan
ook dat de kranten voor het Nederlandse
publiek veel minder toegankelijk zijn.
Daar beperkt de toegankelijkheid zich tot
het opzeggen van een abonnement of het
sturen van een ingezonden brief. Andere
mogelijkheden om een protest te laten ho
ren of om invloed uit te oefenen op de
meningsvorming heeft de lezer niet.
Daarom zou dr. Noomen het toejuichen
wanneer de verenigingsvorm ook binnen
de krantenwereld ingang zou vinden. De
maatschappelijke verantwoordelijkheid
zou ermee gediend zijn, mits uiteraard de
persoonlijke verantwoordelijkheid van ie
dere journalist onverlet zou blijven, maar
nigingsvorm bij het Friesch Dagblad, de
witte raaf in krantenland.. Binnen zo'n
vereniging vindt een terugkoppeling
plaats naar het lezerspubliek, omdat de le
zers tegelijk leden van de vereniging zijn.
Ze worden, beter dan abonnees op andere
kranten, in staat gesteld de terreinen aan
te geven waarop hun dagblad zich volgens
hen zou moeten bewegen.
Hetgeen ons terugbrengt bij het aanstaan
de congres. Een van de stellingen immers
die daar ter discussie staan, luidt: „Voor
een democratie is niet alleen vereist dat
van opvattingen en ideeën van anderen,
een mening kunnen vormen over het ge
voerde en te voeren overheidsbeleid,
maar ook dat zij daaraan op zó'n manier
uiting kunnen geven, dat de overheid en
anderen daarvan kennis kunnen nemen".
Welke mogelijkheden echter zijn er voor
het publiek om invloed uit te oefenen op
de aard, samenstelling en kwaliteit van de
informatie die de media brengen? Welke
mogelijkheden kunnen worden ontwik
keld om de invloed van het publiek te
vergroten? Op welke manier zcu de daad
werkelijke toegang tot de media zó kun
nen worden geregeld dat de rechten van
lezers, kijkers, luisteraars het ::waarst tel
len; niet die van omroepers of journalis
ten? Dat zijn de vragen waar om het in
Amsterdam gaat draaien. Dr. Noomen en
zijn vakgroep althans hebben ze nadruk
kelijk op tafel gelegd.
PIET SNOEREN
