V
V
Werk van dichteres Ida Gerhardt in
„Misschien gaan we de IJssel op..."
BEELD
SPRAAK
In de stomme films van
„Hollywood" beleefde men het
leven met het hele lijf
TELEVISIE DINSDAG
RADIO VANAVOND
RADIO/TELEVISIE
LEIDSE COURANT
In de eerste helft van deze eeuw
kwamen jaarlijks een miljoen im
migranten Amerika binnen, berooi
de nietsbezitters op zoek naar een
welstandsdroom. Het merendeel
van die mensen sprak de taal van
het nieuwe land niet. Voor hun ver
maak, de vervulling van hun ver
droomde verlangens, konden zij
niet terecht in de theaters, waarvan
in de zomermaanden trouwens de
deuren dicht bleven. Deze omstan
digheden werkten het in de hand,
dat de stomme film in die tijd mas
saal volk trok, ondanks de trillen
de beelden, het flikkerende projec-
torlicht en de plichtmatig pingelen
de pianist, die op zijn toetsen de
stemming op het witte doek aftast
te. Hoe ongeïnteresseerd soms ook,
ook hij speelde volgens het advies
van Shakespeare: „If music is the
food of love, play on". Met die
stomme dingen werd geld gemaakt
in die dagen en met dat geld werd
de filmstad Hollywood gesticht. De
rolprent bleek op rolletjes te lopen.
Dit bijna vergeten verschijnsel is door de
Britse Thames-tv boven water gehaald in
een serie van dertien delen, die als titel
„Hollywood" meekreeg en te beginnen vrij
dag ook wekelijks door de KRO op het
scherm zal worden gebracht. Alle nog in le
ven zijnde, kopstukken en prethoofden uit
die dagen draven er in op om hun verhaal
tje te vertellen en bovendien wordt de kij
ker overstelpt met fragmenten uit beroemde
rolprenten, massale scènes en hevig gesticu
lerende mannetjesputters en vrouwtjesdie-
ren. Want waar woord en toelichtend geluid
ontbraken, moest alles met het beeld wor
den gezegd. Drama's ontrolden zich temid
den van natuurgeweld. Storm en regeh
dienden om de woede of de wellust te on
derstrepen, die in de harten heerste. Net als
papier toonde het witte doek zich geduldig.-
Een taal van beelden werd er op geschreven
en die taal verstond men in de zaal. Een he
vige liefde werd doorschoten door close ups
van blikseminslagen. En niemand, die dit in
zijn persoonlijk leven wel eens had meege
maakt of er nog op wachtte, vond dit over
dreven. Zo voelde men het ook aan. In de
hedendaagse bioscoop wordt het cliché „I
love you" uitentreure herhaald, zonder dat
de geliefden er een spier iri hun gezicht bij
hoeven te vertrekken. Maar in die tijd
moesten de ogen een eigen taal spreken, de
lippen trillend open worden gehouden en
dan moest liefst ook nog de wind woest door
de haren strijken. Hartstocht, zodat men in
de zaal niet op een houtje hoefde te bijten.
Nederlandse filmimporteurs kwamen hun
publiek in een drang tot nog meer duidelijk
heid tegemoet door de beelden te onderbre
ken met door rozen omrankte tussentitels
als „Ik hou van jou". Volstrekt overbodige
toevoegsels, als men vervolgens zag hoe de
gelieven uitsluitend oog voor elkaar hadden
en elkaar nauwsluitend in de armen vielen.
Maar ja, misschien waren er wel die gedacht
hebben, dat die twee bezig waren elkaar op
te vreten, een intolerabele vorm van kanni
balisme, ook in de bioscoop.
Het effect van een trillend beleven van der
gelijke filmverhalen werd nog versterkt
door de bibberende beelden, die men ook op
de buis weer tegen zal komen. Dit bevende,
emotioneel versterkende beeld had niets te
maken met een tekort aan vakmanschap in
die dagen. Daar wijzen Kevin Brownlow op
en David Gill, twee kenners van de films
van die dagen, die daarom werden gevraagd
om deze serie in elkaar te zetten. Zij zeggen,
dat die stomme films heden ten dage wor
den beschouwd als primitieve flakkeraars,
maar de werkelijkheid van die vroegere tij
den zag er heel anders uit. De stomme films
werden gemaakt door hoog gekwalificeerde
vakmensen, die terecht trots waren op hun
werk. Zij leverden gave producten af, maar
die moesten dan gecopiëerd worden, omdat
de hele wereld er om vroeg, tot in Rusland
door Ton Oliemuller
en Japan toe. want ook daar was men gek
met de Hollywoodse filmsterren, van Sarah
Bernhardt tot Rudolf Valentino. En juist bij
dat copiéren ontstond verlies aan kwaliteit.
Zij laten dit duidelijk vertellen door de gro
te filmmensen van die tijd, bijv. door King
Vidor. De stomme film sprak een universele
taal, die men overal ter wereld verstond,
omdat het hart sprak door middel van het
hele lichaam en niet "alleen door de mond.
Toen publiekslieveling Mary Pickford en
filmpief Douglas Fairbanks in 1926 Moskou
bezochten, ontstond daar een volksoploop,
die men zelfs tijdens de revolutie niet had
aangetroffen. Om dan nog maar niet te
spreken over komische figuren als Charlie
Chaplin, Buster Keaton en Harold Lloyd, in
wie men met lachend leedvermaak de tra
giek in eigen leven ontdekte.
Alle latere filmontwikkelingen, zoals daar
zijn Cinemascope, Cinerama, de zoomlens,
technicolor etc. werden ontdekt in de stom
me periode, al moest men naarstig blijven
zoeken naar de technische verwerking
daarvan, zodat ze als bruikbare middelen
konden worden gehanteerd. Daar heeft het
wel eens aan gemankeerd, maar dit was een
kwestie van tijd, meer dan van vindingrijk
heid. Een van de vindingen van die tijd
vqrmden de minifilmpjes, in vijf minuten
vertelde verhaaltjes vol liefde dan wel el
lende of combinaties van die twee, welke
men-tegen inworp van een munt kon bekij
ken in de zogeheten nickelodeons. De ge
luidsfilms hadden er trouwens veel eerder
kunnen zijn, maar het publiek wilde er niet
aan. Het had zijn stille sterren lief om zoals
zij speelden wat zij voelden en niet in de al
lereerste plaats om wat zij te melden had
den. Het woord leek een vluchtig iets. Al
leen gebaren beklijfden. Men beleed door de
mqnd.,Het leven beleefde men door middel
van het hele lichaam. Het leven leek vooral
een pantomimisch gebeuren. Niet voor niets
haalde men in de eerste sprekende film in
1928 Al Jolson voor de camera. Hij was niet
alleen in die jaren de meest geliefde artiest
Amerika, zodat de filmmakers niet
bang hoefden te zijn dat het publiek deze fa
voriet zou laten vallen of zou boycotten,
maar Al gaf melodie mee aan zijn woorden
en bovendien kende men hem als de man
die met zijn hele lichaam zong. Hij gooide
zijn hele lijf er tegen aan.
Hollywood werd niet bij toeval de blijvende
vestiging van de film. Boven alle gebieden
in Amerika bevoorrecht wat hoeveelheid
Californische zonneschijn betreft vonden de
belichters er precies wat zij zochten. De
veelvuldige afwezigheid van regen stond de
regisseurs toe vrijwel dag aan dag in de
open lucht te filmen. Dat spaarde miljoenen
uit op een filmbegroting, omdat elke dag
van nature werd voorbestemd tot een draai
dag en oponthoud zich hoogstzelden voor
deed. Cecil B. de Mille en D.W. Griffith, een
paar grote namen van die dagen, hadden'
niet alleen oog voor talent, acteurs en actri
ces met uitstraling op film en zeggings
kracht in hun blik, maar hadden ook te ma
ken met moneymakers, mensen die hun
geld in die stomme films staken en dat geld
weer terug wilden zien.
Niet alleen de romantische kant van het le
ven of de misdaad kwam hevig geëxalteerd
op het celluloid. Niet minder furore bij het
volk maakte „Buffalo Bill", de onverschrok
ken cowboy, als de verpersoonlijking van
het enige wat de Amerikanen aan vader
landse geschiedenis in huis hebben. Tijdens
de Eerste Wereldoorlog stortte de toen op
gang gekomen filmindustrie zich ook op de
oorlogsfilm met heldhaftige mannen die de
dood verkozen boven de aantasting van de
American way of life, nader omschreven als
democratie, maar wel voorzien van een ka
pitalistische tic. Dus bleef men daar met een
scherp oog kijken naar Europa, waar spek
takelfilms gemaakt begonnen te worden,
zoals de Italiaanse „Quo vadis" over het
even weelderige als wulpse wedervaren van
het Romeinse Rijk. Daar moest in Holly
wood tegen geconcurreerd worden en dat
gebeurde dan ook in films waarin de wereld
leek te vergaan, niet alleen in massale ge-
weldscènes, niet minder ook in taferelen
van onstuitbare liefde, met inslaande blik
sem en uitslaande brand, temidden waarvan'
een tikje tederheid nooit weg is.
Hartstocht, niet in taal maar in lijfelijke tekens
Sarah Bernardt, niet sprekend en toch struis.
hou 1
het lJ
scherm
in het
oog
De Staatsprijs voor de Nederlandse letter
kunde 1979, de P. C. Hooftprijs, werd op 6
oktober jl. uitgereikt aan de 75-jarige dichte
res Ida Gerhardt. Daarvoor had haar poëzie
ook al officiële erkenning gekregen zij ont
ving eerder de Van der Hoogtprijs, de Ma
rianne Philipsprijs en de Martinus Nijhoff-
prijs. Vanavond vormen enkele van haar ge
dichten, die o.m. door Henk van Ulsen en
Liselore Gerritsen worden voorgedragen,
het uitgangspunt voor de filmimpressie
„Misschien gaan we de IJssel op..." over de
werkende, scheppende en religieuze mens.
Ned. I 21.55 uur.
Ted-show
Spelleider Ted de Braak presenteert vanuit de
Lievekamp in het Brabantse Oss deze „geëman
cipeerde koppelkwis zónder huwelijksvoor
waarden", waarin drie vrouwelijke kandidaten
een mannelijke spelpartner kiezen.
Ned. I 18.59 uur.
Minivoetbal
Werd er voorheen voornamelijk gevoetbald
tussen nationale teams, nu zullen ook ploegen
uit West-Duitsland, Engeland en België van de
partij zijn. Vanavond is de beurt aan de ploeg SCrUDiGS
van West-Duitsland, die in de Rijnhal in Arn
hem tegen het Oostnederlandse team uitkomt.
Ned. I 20.35 uur.
Henk van Ulsen declameert o.a. met Lise
lore Gerritsen enkele gedichten van Ida
Gerhardt in „Misschien gaan we de IJssel
op...".
bels strijden om dubbele prijzen met als vast
onderdeel de ronde met de verborgen
Ned. II 20.27 uur.
Saffier en Staal
In het laatste deel van deze driedelige
fictionserie is Rob in gevaar. Hij komt oog in
oog te staan met zijn vader en loopt daardoor
het risico meegelokt te worden naar het verle
den.
Ned. II 18.59 uur.
Dubbelspel
Billy Ikehorn is gelukkig, wanneer zij terug
keert in Los Angeles en zich herenigt met haar
medewerkers. Maar haar vreugde wordt min of
meer verstoord wanneer zich een inspecteur
van politie aandient. Deze heeft grote belang
stelling in de figuur Jake Cassidy, de man die
het leven van Billy bijna ruïneerde.
Ned. II 21.20 uur.
Soap
Marie-France Pisier als Valentine in „Scruples".
Chester, die zijn verheugen kwijt is, keert terug
naar huis. Een verbitterde Dennis wordt in de
steek gelaten door Jodie en Corinne vertelt Jes
sica dat zij een kind verwacht. Ned. II 22.50
uur.
NEDERLAND I
NOS
18.25 Nieuws voor doven
en slechthorenden
18.45 Klem'
18.55 Journaal
18.59 Ted Show.
20.35 Minivoetbalshow.
NOS
21.37 Journaal
NCRV
21.55 Misschien gaan
we de IJssel wel op,
22.45 Tot besluit
NOS
23.00 Journaal
23.05 Nieuws voor doven
en slechthorenden
NEDERLAND2
TELEAC
18.25 Sociale Verzekering
NOS
18.55 Journaal
TROS
18.59 Dossier Saffier en Staal
NOS
20.00 Journaal
TROS
20.27 Dubbelspel
21.20 Scruples
22.15 Aktua-TV.
22.50 Soap
O.S.
23.15 Open Schooltijd
NOS
23.35 Journaal
23.40 Nieuws voor doven en
slechthorenden.
Ronè. Mat j
Barrier, Marius Laurey, I'
Regie: Jacques Ertaud.
NEDERLAND 1
NOS-NOT
progr.: NDR: 9.30-10.00 Kleut
WDR: 9.30-10.00 Kleuterprog
DUITSLAND 2
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NOS-NOT
14.00-15.00 Schooltelevisie
NEDERLAND 2
16.30 Progr. voor oudoren
Journ. 17.10 Natuurfilmserie
Gevar. magaz.
DUITSLAND 3 WDR
9.30 Kleuterserie. 17.30 Cursj
nomie.
BELGIE NEDERLANDS (NET I
-13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
DUITSLAND-1
10.00 Journ. 10.05 Actual. 10.25 Lief
desverhaal. 12.20 Umschau. 12.50
Persoverz. 13.00-13.10 Journ. 16.10
17.00-18.00 Schooltelevisie.
BELGIE NEDERLANDS (NET
14.00-16.00 Schoolt
17.00-18.00 Schooltelevisie.
BELGIE FRANS
Journ. 16.15 Verslag. 17.00 Michel
aus Loenneberga, tv-serie. 17.25 Kin-
derprogr. 17.50-18.00 Journ. (Reg.
14.00-15.00 Schooltelevisie.
Meded. 17.15 Schooltelevisie
Tekenfilms.
De VPRO -startte gisteravond
met „Nederland nu", een
reeks programma's over „wat
er zo al omgaat in Nederland".
Allicht deze eerste keer ging
het over mannen. Dus vooral
ook over vrouwen. Dat wil
zeggen, bijna iedereen die bij
de omroep wel eens een inter
view heeft gedaan, bleek erop
uit getrokken, om een heer
naar zijn huwelijksleven, of
naar zijn gebrek daaraan, te
ondervragen. Het resultaat
was een oorverdovend ge
zwam, waar maar geen einde
aan kwam.
En ver
der was er bij de NCRV de
eerste aflevering van Schrik
draad, dat kennelijk is bedoeld
als zogenaamde talkshow met
een ironisch tintje. Showroom,
maar dan in het nog nettere
dus, om »het zo eens uit te
drukken. Hans Leeuwenhoek
en Henk Mochel hebben er de
leiding van. Om te beginnen
speelden zij het sinds Telebin-
go inderdaad hand over hand
toenemede' verschijnsel van
het gokken voor een goed doel
aan de orde. Wij moesten met
zijn allen tot de conclusie ko
men, dat het goede doel steeds
meer het loodje gaat leggen en
dat allerlei niet helemaal cha
ritatieve doeleinden steeds
meer mee gaan spelen. Zo zeer
zelfs, dat het kamerlid Hans
de Boer kwam verklaren dat
verkeerde ontwikkelingen
moeten worden afgedamd en
zelfs dat hij (of dezijnen) de
kwestie straks bij de begroting
van Justitie aanhangig zullen
maken. Geheel nieuw in
Schrikdraad is een „ergernisk-
nop", die maakt het mogelijk
dat het in de studio aanwezige
publiek een interview met een
bekende, in het nieuws staan
de landgenoot eventueel ter
plekke doet beeindigen. Een
aardig idee, ofschoon ik waag
te betwijfelen dat iedere be
kende, in het nieuws staande
landgenoot onder deze condi
tie zal willen optreden. Dr.
Van der Schaar, de hartchi
rurg van wie talloze onbeken
de Nederlanders het onder
hand aan hun hart dreigen te
krijgen, had er geen bezwaar
gegen. Mijnerzijds betreur ik
het al sinds vele jaren dat een
televisiecriticus nu eenmaal
geen „ergernisknop" ter be
schikking staat. De alles is an
ders-show keerde terug. Zeer
terecht natuurlijk, want dat is
een talkshow, waarin altijd
wel wat te beleven valt. En
Aad van de Heuvel C.S. be
schikken nu eenmaal over een
nimmer afgaand vermogen in
teressante mensen om zich
heen te verzamelen, met al of
niet bestaande problemen.
Deze keer ging het onder meer
om de activiteiten van de
Raad voor Journalistiek, die
wel bestaande problemen
steeds maar weer en tot op he
den met succes tot een mini
mum tracht te reduceren.
Merkwaardigerwijze leek na
al het 1
geschikt
voor journalistiek
gebracht. Ik heb het al z
gezegd: soms slaat God C
dellijk t
HERMAN HOFH1T
„Liefdadigheid
t.v. beperken" 1
HILVERSUM Het j
Tweede-Kamerlid Hande i
Boer wil dat de relg brac
maatregelen treft om d^rde ki
groei van liefdadigheidsfiguur
op radio en televisie |t de h
kranten te beperken. Dèrstellii
zei dit zaterdagavond j
NCRV-televisieprogramfsfeer i
„Schrikdraad".
De Boer, die van planjf
tijdens de begrotingsbelfci
ling van CRM en Justitivirtuo:
gen over dit onderwerp®
len, noemde de vele actl
er zijn „balanceren op dfe
van de wet". Hij betoogt"
acties als Telebingo c
tionale Fruitspel allerlei
merciële bijbedoelingen!
ben. Dergelijke prografkbaar
worden vooral gemaalPvas al]
kijkers te trekken, aldph ove
Boer. Hij merkte verderpent
uit de opbrengst van bjacbeth
'beeld Telebingo een del^hover
de programmakosten Pr de k
taald. |n de rr
Het kamerlid pleit vol5 als ee
verbetering van de contfbet ge
de bestedingen van (fdaad f
brengsten. ®rstellii
