China zet deur open
voor „westerse economie
Edward Gierek:
hoop van Poolse
arbeiders verbleekte
DENG REKENT AF MET
MAO's NALATENSCHAP
99
Zhao
Ziyang
nieuwe
Chinese
CONFERENTIE TEGEN KERNWAPENS MISLUKT
Dplossing
gijzelaars-
crisis
lijkt nabij"
Stanislaw Kania:
kleurloze
onbekende aan
top van Poolse
partijleiding
^TENLAND
LEIDSE COURANT
MAANDAG 8 SEPTEMBER 1980 PAGINA 7
Partijleider Hua Guo-
feng (rechts) maakte
gisteren in zijn toe
spraak tot het Nationa
le Volkscongres zijn af
treden als premier be
kend.
[Van onze redactie buiten
land)
>EN HAAG Morgen is
iet op de dag af vier jaar
ileden dat de Grote Roer-
nger van de Chinese
olksrepubliek, Mao Tse
'oeng, op 83-jarige leeftijd
iverleed. Maar van het
!hina dat Mao zijn meer
800 miljoen landgenote
jn naliet, is tegenwoordig
Iniet veel meer over. Ster
ker nog, in de Volksrepu
bliek is nog maar weinig,
dat aan de onbetwiste lei-
5er van weleer herinnert.
Zijn meer dan levensgrote
portretten zijn uit het Chi
nese straatbeeld verdwe-
n het Nationale
olkscongres een soort
arlement zonder echte be-
'oegdheden dat vanaf
'erleden week zaterdag
omende woensdag in Pe-
'ing vergadert, heeft ook
ip politiek en economisch
errein een dikke streep ge-
39j»aald door Mao's nalaten-
:hap en de deur naar het
'esten wijder dan ooit ge-
ipend.
Het Nationale Volkscongres
wordt gevormd door afge
vaardigden van alle Chinese
provincies. Iedere provincie
heeft één afgevaardigde per
[400.000 inwoners met een mi
nimum van tien. Echte
nacht is het Volkscongres,
[dat dit jaar voor het eerst
door buitenlanders mocht
worden bijgewoond, echter
Iniet toebedeeld; de in totaal
[3.270. afgevaardigden krijgen
ivolledig voorgekauwde plan
nen en regelingen voorge
legd, die steevast met alge-
nene stemmen worden aan
vaard.
54|Hoewel een aantal door het
Volkscongres aangenomen
voorstellen niet geheel on
verwachts kwam, heeft de
'omvang van de hervormin-
gen veel waarnemers verrast.
I Het aftreden gisteren van
premier Hua Guofeng, die na
net overlijden van Mao eerst
r/partijleider en later ook nog
v/eens premier werd, wekte
^weinig verbazing. Geruchten
hierover deden al maanden
lang de ronde. De machts
concentratie rond Deng Xia
oping die aftrad als vice-
premier maar de voorname
post van vice-partijvoorzitter
behield en zijn politieke
vrienden zorgde evenmin
voor opschudding. Het waren
vooral de financieel-econo-
mische maatregelen die de
aandacht trokken.
Gevolgen
Desalnietemin zijn de veran
deringen in de Chinese poli
tieke top van belang en zul-
Jp
De nieuwe Chinese
premier, Zhao Ziyang. r
PEKING Geheel volgens de verwachting is de Chi
nese partijleider Hua Guofeng het afgelopen weekein
de, tijdens de vergadering van het Nationale Volkscon
gres, afgetreden als premier. Hij is opgevolgd door de
als pragmatisch bekend staande Zhao Ziyang.
In zijn toespraak keerde Hua zich onder meer tegen de
politiek van „twee China's", hierbij doelend op uitla
tingen van de Amerikaanse presidentskandidaat Rea
gan over het opnieuw aanknopen, door de VS, van de
betrekkingen met Taiwan. Hua kondigde ook de her
vormingen in het economisch stelsel aan die de Chine
se economie uit het keurslijf van de centrale planeco
nomie moeten bevrijden.
In het onderstaande artikel wordt nader op de beteke
nis van de machtswisseling en de economische hervor
mingen in China ingegaan.
len zij in de naaste toekomst
verstrekkende gevolgen heb
ben op vooral het Chinese
economische beleid.
Duidelijk is dat de demaoïse-
ring (het uit de Chinese sa
menleving bannen van alle
resterende invloeden van
Mao) zijn laatste fase is bin
nengegaan. Het bestaan van
dit proces, dat eigenlijk al
korte tijd na Mao's dood be
gon, werd de afgelopen
maanden pas in alle omvang
duidelijk. Steeds vaker werd
van officiële zijde kritiek ge
oefend op het beleid dat de
grote leider van weleer tij
dens en na de Culturele Re
volutie van 1966 voerde. Ver
volgens heeft men gedurende
fie afgelopen zes weken een
eind gemaakt aan de per
soonsverheerlijking rond
Mao en waarnemers ver
wachten dat in december,
wanneer de Chinese commu
nistische partij congresseert,
Mao officieel een „groot re
volutionair maar een slecht
regeerder" zal worden ge
noemd.
Ook het terugtreden van Hua
is een bewijs van de demaoï-
sering.' Na het overlijden van
Mao werd hem, als compro
mis-figuur, het leiderschap
toebedeeld. Hij was ook de
man die er uiteindelijk voor
zorgde, dat de beruchte maar
nog steeds mysterieuze
„Bende van vier", onder wie
de vrouw van Mao, aan de
kant werd geschoven. Nu de
berechting van deze groep,
blijkens de laatste berichten,
ophanden is, is ook Hua's tijd
gekomen. Zijn functie van
partijleider mag hij .nog even
houden, maar zijn feitelijke
invloed blijft ver achter bij
die van Deng Xiaoping, die
inmiddels veel voorname po
sities binnen het regeringsap
paraat heeft toebedeeld aan
gelijkgestemde (meer prag
matisch dan ideologisch),
hem welgezinde en zeker -
voor Chinese begrippén .jon
gere" (tussen de 50 en de 65
jaar) partijleden. Deze
schoonmaakactie heeft Deng
tegelijkertijd de mogelijkheid
geboden om een eind te ma
ken aan hét verschijnsel van
de dubbelfuncties: het feit
dat mensen zowel in de partij
als in het staatsapparaat een
hoge functie bekleden. Het
ligt daarom in de lijn der
verwachtingen dat over niet
al te lange tijd ook de bezem
door de partijtop zal worden
gehaald. Of Hua een dergelij
ke schoonmaakwoede zal
overleven is nog maar dè
vraag. Al deze veranderingen
moeten volgens de denkbeel
den van Deng uiteindelijk re
sulteren in een collectief lei
derschap, zodat machtcon
centraties rond één persoon
(Mao) voor altijd uit den boze
zullen zijn.
Hervormingen
De verschuivingen binnen de
Chinese top zijn ook van be
lang voor het welslagen van
de economische hervormin
gen die de technocraat Deng
voor ogen staan. Dat het
staatsbestel dat Mao zijn land
naliet remmend werkte op de
economische ontwikkeling
staat buiten kijf. Het systeem
stond borg voor een bijna
perfecte loyaliteit van de tal
rijke bestuurders jegens de
partijleiding. Maar de boeren
en arbeiders, de pijlers van
de Chinese economie gingen
er nooit op vooruit. Vanzelf
sprekend was de Chinese
economie eenzelfde lot be
schoren.
De man die hierin verande
ring moet brengen is de 61-
jarige Zhao Ziyang, een ver-
trouwling van Deng, die gis
teren officieel tot premier
werd benoemd. Hij staat be
kend als een vernieuwings
gezinde econoom en een goed
bestuurder. Hij maakte al
eerder carrière, maar viel
toen in ongenade wegens zijn
„kapitalistische" ideeën.
Sinds Deng de touwtjes in
handen kreeg, is zijn ster
echter weer gaan rijzen. Zijn
grote faam heeft hij met
name te danken aan het
„wonder van Sichuan". Tus
sen 1976 en 1979 rekende
Zhao in deze grootste Chine
se provincie af met de chaos
die daar door de Culturele
Revolutie was ontstaan. Tot
zijn komst stond deze provin
cie bekend om de vele bede
laars. In drie jaar tijd werden
dankzij de „kapitalistische"
maatregelen van Zhao de
landbouw en industrie gemo
derniseerd en de productie in
beide sectoren met respectie
velijk 81 en 25 procent opge
voerd. De mensen iirSichuan
werden niet meer naar be-
hoefte maar naar prestatie
beloond. Verder stimuleerde
Zhao het privé-bezit van
kleine stukjes bouwland die,
zoals de ervaring leert, per
vierkante meter nu eenmaal
een veel hogere opbrengst
hebben dan een vierkante
meter collectieve landbouw
grond.
Een aantal van de in Sichuan
doorgevoerde hervormingen
zal, in enigzings gewijzigde
vorm en samen met voor
China nog totaal onbekende
maatregelen, de komende tijd
worden gebruikt om de na
tionale economie uit het slop
te halen. Hoe groot de zorgen
in Peking zijn bleek verleden
week, toen de minister van
financiën melding maakte
van een begrotingstekort van
enige miljarden guldens. De
oorzaak hiervan ligt voor een
deel in de hoge defensieuit
gaven. Verder blijven mi
soogsten de Chinese econo
mie parten spelen, ook dit
jaar, nu overstromingen rond
Sjanghai China's katoenoogst
ernstige schade hebben tóe-
gebracht.
Tijdens het Nationale Volks
congres is al een beetje aan
gegeven, in welke richting de
economische hervormingen
zich zullen bewegen. Er werd
melding gemaakt van de ex
perimenten njet nieuwe
werkmethoden, die de afge
lopen twee jaar in enige hon
derden bedrijven zijn gedaan.
Duidelijk werd dat de kni
poog naar een op westerse
leest geschoeid economsch
stelsel een zij het nog wat
aarzelende handreiking is
geworden. Zo zal er ruimte
komen voor het vrije markt
mechanisme. De nadruk zal
worden gelegd op een pro
ductieverhoging in de land
bouw en de lichte industrie.
Het zal de ondernemingen
zijn toegestaan van de winst,
die vroeger geheel naar de
staat ging, tien procent naar
eigen goeddunken te beste
den. Verder mogen de onder
nemingen zelf onderhande
len over de aankoop van de
benodigde grondstoffen en
zelf een besluit nemen over
een verhoging van zowel de
produktie als het prijspeil en
de beloning van de arbeiders.
De inspraak en medezeggen
schap van de werknemers zal
worden verbeterd en de ko
mende jaren zal voor het
eerst in China belasting wor
den geheven op produkten
én op sommige inkomens en
de winsten van bedrijven.
Stuk voor stuk voornemens,
die in Mao's tijd ondenkbaar
waren. Maar het is de Chine
se leiders, met Deng Xiao
ping aan het hoofd, duidelijk
geworden dat de politieke ri
sico's die deze stappen met
zich meebrengen niet opwe
gen tegen de voordelen, die
de „verwesterlijking" van de
economie de bijna een mil
jard inwoners van de Volks
republiek uiteindelijk zal op
leveren.
Tegelijkertijd met deze eco
nomische liberalisatie zijn op
andere gebieden de Chinese
teugels strakker aangehaald.
Een voorbeeld daarvan is de
verhoging van de leeftijd
waarop de Chinezen mogen
trouwen. Tevens wordt een
van de weinige „democrati
sche" rechten die overigens
alleen in Peking bestaat, de
vrijheid van meningsuiting,
afgeschaft. Officieel natuur
lijk niet, want die vrije me
ningsuiting is vastgelegd in
de Chinese grondwet. Maar
de enige manier waarop de
inwoners van Peking voor
die eigen, vrije mening kon
den en mochten uitkomen
was een muurkrant in een
afgelegen parkje. En het is
nu juist via deze „Muur van
de democratie", dat de afge
lopen maanden bij herhaling
kritiek is geuit op de de her
vormingsplannen van Chi
na's sterke man, Deng Xiao-
ping.
JOS TIMMERS
weedse BTW: 23 procent
TOCKHOLM De Zweedse Rijksdag (parlement) is za-
rdag met 173 stemmen voor en 172 tegen akkoord gegaan
iet een verhoging van de btw met 1,9 procent tot 23,46 pro
mt. In geen enkel Europees land is de btw zo hoog als in
veden.
ind vorige maand ging het Zweedse parlement al akkoord met
•rse belastingverhogingen op genotsmiddelen, waardoor de si-
iretten nu tegen de vijf gulden per pakje van twintig sigaretten
osten en een fles brandy een investering van ruim 55 gulden
ggt.
Je orthodoxe premier Rajai
rordt op weg naar het parie
nent aangehouden door een
lewondèraar.
iiiiiiiiiiiiimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
GENEVE Ondanks pogin- verdrag tegen de verspreiding
gen op het laatste ogenblik van kernwapens in Genève
verschilpunten tussen rijke en gesloten zonder overeenstem-
arme landen op te lossen is de ming over belangrijke kwes-
toetsingsconferentie van de ties te hebben bereikt. De bij-
Verenigde Naties over het eenkomst die vier weken
duurde, werd vrijdag verlengd
in een poging een compromis
te aanvaarden om het niet-
verspreidingsverdrag te verbe
teren. De ontwikkelingslanden
wensten de onmiddellijke rati
ficatie van SALT-2 (verdrag
tot beperking van de strategi
sche bewapening tussen de VS
en de Sovjet-Unie), een spoe
dig begin over SALT-3 en een
pauze inzake kernwapenproe
ven tot in een verdrag daaro
ver een alomvattend verbod is
voltooid.
De rijke landen waren bereid
het gebrek aan voortgang bij
de wapencontrole te betreu
ren, maar weigerden beloften
inzake SALT-besprekingen.
Carter en Reagan
even populair
NEW YORK Precies twee
maanden vóór de Amerikaan
se presidentsverkiezingen
heeft Jimmy Carter zijn ach
terstand op Ronald Reagan in
gelopen. Uit een opiniepeiling
van het tijdschrift Time blijkt
dat beide kandidaten voor het
Witte Huis 39 percent van de
stemmen in de wacht slepen.
De onafhankelijke kandidaat
John Anderson krijgt 15 per
cent. Zeven percent van de
kiezers in de Verenigde Staten
weet het nog niet.
Watersnood treft
Noord-India
NEW DELHI Tenminste 52
mensen zijn dit weekeinde
omgekomen en zestigduizend
huizen verwoest als gevolg
van hevige regenval en over
stromingen in de Noordindiase
deelstaat Uttar Pradesj.
Het Indiase persbureau PTI,
dat dit gisteren heeft gemeld,
schatte het totaal aantal slacht
offers van de hevige moesson
regens van de afgelopen tijd,
op 1138. Wegen en spoorwegen
zijn door het water onbruik
baar geworden. Ruim tiendui
zend vrachtwagens zitten vast,
waardoor allerlei eerste le
vensbehoeften niet naar het
getroffen gebied kunnen wor
den gebracht.
Onderzoek
naar dood
Libanees
jongetje
DEN HAAG De marechaus-
se in Zuid-Libanon en de Liba
nese politie stellen een onder
zoek in naar een ongeval in
Haris met een vrachtwagen
van het Nederlandse Unifil-
detachement, waarbij afgelo
pen donderdag een 12-jarig Li
banees jongetje om het leven
is gekomen.
Volgens een woordvoerder
van het ministerie van defen
sie reed de drie-tonner die dag
in de hoofdstraat van Haris
achteruit toen plotseling het
slachtoffertje de weg overstak
en onder de truck terecht
kwam. Het jongetje werd di
rect naar het ziekenhuis van
het bataljon in Haris overge
bracht, waar hij aan zijn ver
wondingen is bezweken.
Betoging tegen
communisme
in Guatemala
GUATEMALA In Guate
mala hebben gisteren rond
honderdduizend mensen voor
het regeringsgebouw betoogd
tegen links en het communis
me en „voor de vrede".
President Garcia viel in een
toespraak vanaf het balkon
het communistische systeem
aan en Cuba, „waar vrijheden
niet bestaan". Vrijdag was een
bomaanslag gepleegd voor het
regeringsgebouw, kennelijk
door groepen die mensen wil
den weerhouden van deelne
ming aan de demonstratié. Er
vielen tien doden.
TEHERAN, WASHINGTON Radio Teheran heeft gisteren gemeld
lat het westen stappen heeft ondernomen bij de Iraanse regering die
.kennelijk verband houden met de Amerikaanse gijzelingskwestie. De
contacten werden gelegd door de Nederlandse ambassadeur, W. Cam
pagne, in Teheran. In Washington signaleerde minister van buitenland
se zaken Muskie tezelfdertijd tekenen dat Iran zal gaan regeren op
..verschillende initiatieven" om de kwestie op te lossen.
Volgens Muskie lijkt het er op dat het begin van het debat in het Iraanse par
lement oyer het lot van de 52 Amerikaanse gijzelaars in zicht schijnt te zijn.
In een Amerikaans tv-debat zei Muskie dat als het Iraanse parlement de
voorwaarden gaat bezien waaronder zij deze kwestie willen oplossen, „wij in
een situatie kunnen komen, waarin er als het ware een dialoog komt, waarin
over deze voorwaarden wordt gepraat".
De Iraanse president Bani-Sadr heeft gisteren formeel veertien leden van het
nieuwe kabinet, het eerste van de recvolutionaire regering, aanvaard en hen
voorgesteld aan het parlement. Tegen zeven andere, te orthodox geachte mi
nisters blijft Bani-Sadr bezwaar maken.
WARSCHAU De gaande man in de
Poolse politiek, de door een hartaanval
gevelde Edward Gierek, heeft na tien jaar
partijleiding veel van zijn aanvankelijke
charisma verloren. Evenals zijn voorgan
ger Gomulka was hij aan de macht geko
men, na een golf van arbeidsonlusten. Hij
vergaarde veel goodwill door zijn beloften
van hervormingen, maar die hervormin
gen bleven stagneren en daarmee werd
zijn goodwill vliesdun.
Gierek is in 1913 in Katowice, in de mijn
streek Silezië, geboren. Na het overlijden
van zijn vader bij een mijnongeluk emi
greerde de familie Gierek naar Frankrijk,
waar Edward al op 13-jarige leeftijd in de
mijnen ging werken. In 1931 werd hij lid
van de de Franse communistische partij.
Drie jaar later moest hij uit Frankrijk we
gens deelneming aan een staking. Terug
gekeerd naar Polen nam hij dienst in het
leger, maar vertrok drie later naar België
om opnieuw in de kolenmijnen te gaan
werken. Als lid van de Belgische commu
nistische partij nam hij, in de oorlogsjaren,
actief deel aan het verzet in België.
In 1948 keerde hij opnieuw en nu defini
tief terug naar zijn vaderland Polen, dat
inmiddels herdoopt was tot „Poolse Volks
republiek". Na een schriftelijke studie
deed hij ingenieursexamen. In 1954 werd
hij gekozen in het Centraal Partijcomité
en in 1956 deed hij zijn intrede in het Po
litburo, om nog in hetzelfde jaar, tijdens
de machtswisseling, die Gomulka in het
zadel bracht, weer daaruit verwijderd te
worden.
Tien jaar lang concentreerde Gierek, in
middels partijsecretaris in Katowice, zich
op de ontwikkeling van Silezië en hield
zich buiten de politiek. Onder zijn leiding
ging het de Poolse mijnwerkers relatief
goed; zij hadden hogere lonen, betere
huisvesting en de sociale situatie was sta
biel.
De bloedige onlusten in de Oostzeehavens
in 1971 luidden de val in van Gomulka en
Gierek, „de man, die met de arbeiders
kon praten", werd, als belangrijk techno
craat, ziin opvolger. Een belofte uit die
tijd heeft hij onverminderd gestand ge
daan: er zou niet meer op arbeiders ge
schoten worden. Er is is tijdens de recente
onlusten dan ook geen schot gelost. On
danks het duidelijke programma, waar
mee Gierek zich in 1970 introduceerde,
kon hij toch niet voorkomen, dat de eco
nomie van Polen rond 1975 begon in te
zakken en dat zich ernstige onlusten voor
deden in Ursus en Radom. Giereks charis
ma verbleekte met de dag en in de kritie
ke afgelopen weken verslapte zijn greep
op de arbeiders en dit heeft ongetwijfeld
mede geleid tot zijn ziekte, die niet hele
maal politiek schijnt te zijn, en zijn poli
tieke val.
WARSCHAU Stanislaw Kania, de man,
die vrijdagnacht tot algehele verrassing tot
leider van de Poolse communistische partij
is benoemd, is zowel in zijn eigen land als
daarbuiten tamelijk onbekend. Mer-zljn 54
jaarmis hij de jongste (communistische) par
tijleider in Oost-Europa. Bij alle speculaties
over de eventruele opvolging van Gierek,
was wel de naam van de gerehabiliteerde
ex-minister van buitenlandse zaken Ols-
zowski genoemd, maar nooit Kania.
De benoeming van de ietwat kleurloze bureau
man Kania wordt gezien als een aanvaardbaar
compromis voor Moskou en de orthodoxe vleu
gel van de Poolse partij enerzijds en de liberale
vleugel van de Poolse partij anderzijds. Waar
nemers noemen de benoeming van Kania geen
breuk met het tijdperk Gierek, maar meer een
„verandering van continuïteit".
De keuze voor Kania zou mede tot stand zijn
gekomen door toedoen van de vice-premiers
Jagielski en Barcikowski, die na hun onder
handelingen met de stakers in Gdansk en in
Szczecin over een groot prestige beschikken
Mét Gierek waren zij van mening, dat een al te
abrupte wisseling in de politieke top een slechte
indruk zou kunnen maken op de bondgenoten
van Polen.
Kania heeft zijn politieke carrière in Giereks
schaduw gemaakt en er zijn maar weinig con
crete gegevens over hem beschikbaar. Hij staml
uit een geslacht van boeren in de streek Rzes-
lov in Zuidoost Polen. Op 15-jarige leeftijd ging
hij bij een smid in de leer. Na de oorlog trad hi;
toe tot de communistische partij, was actief in
de jeugdbeweging, studeerde economie aan de
partijschool en kreeg in 1968 de leiding van de
administratieve afdeling van het Centraal Co
mité. Enige jaren later drong hij door in hel
machtscentrum van de partij, het Politburo,
Over zijn visie is niet veel meer bekend, dan
dat hij zich verzet heeft tegen hei gebruiken
van geweld tegen de stakèrs. Voor de rest was
hij, zelfs in Polen, zo onbekend, dat het persbu
reau PAP niet eens kon vermelden of Kania
getrouwd is en een gezin heeft.
