Poolse arbeiders nu een machtsfactor
Aan macht
Silezische
afia" is einde
gekomen
Gekrakeel rond tribunaal
verdringt aandacht voor
Sacharov naar achtergrond
b
Relatie Nederlandse
en Duitse christen
democraten bekoeld
Jeginselakkoord
n Frans
isserij-conflict
Iran maakt buitenlandse
betrekkingen afhankelijk
van relatie met Israël
■JITENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 3 SEPTEMBER 1980 PAGINA 9
DISSIDENT LITYNSKI:
VABSCBAÜ „Ik ben ontzettend blij
1 iet de ontwikkelingen. De arbeiders in
\olen zijn nu een machtsfactor van bete-
Ienis geworden. Ze hebben eigen bonden;
f hebben stakingsrecht. En als de rege-
k ng zich niet aan de overeenkomsten
oudt. zal die macht worden gebruikt. Ik
eb heel veel vertrouwen in de toekomst".
!\nek Litynski is weer thuis. Veertien uiterst
izekere dagen lagen achter hem toen hij
aandag het papiertje in handen kreeg ge
drukt waarop stond dat „de reden van de ar
restatie niet langer van toepassing was". Als
hoofdredacteur van het ondergrondse blad
Robotnik, „de arbeider", was hij op 19 augus
tus opgepakt en werd hij naar een politiecel
gebracht. De volgende dag kwamen achttien
andere leden van het KOR, „Comité voor So
ciale Zelfverdediging", achter de tralies te
recht. Het duurde tot het einde van de sta
king in Gdansk voordat de regering zwichtte
voor het argument van actieleider Lech Wa
lesa, dat de dissidenten moesten worden vrij
gelaten: Anders gaan we opnieuw in sta
king, we hebben er nu het recht toe".
„Met vijf anderen KOR leden werd ik be
schuldigd van het oprichten van een misdadi
ge vereniging en van het verspreiden van il
legale lectuur. Maar dat was pure intimidatie.
Ze speelden hun laatste kaart uit. Ze meen
den door ons te arresteren, de staking te kun
nen breken. Ze hoopten de leiders in handen
te hebben. Maar die zaten in Gdansk. Dat
waren de arbeiders zelf".
De tijd die Janek Litynski in de cel door
bracht omschrijft hij als „spannend". „We
wisten dat de stakers in Gdansk zouden vast
houden aan hun eisen. Maar we wisten niet
hoe de regering in Warschau daarop zou rea
geren. Er bestond een kans dat het te gevaar
lijk zou worden om door te gaan".
De kans dat zijn blad Robotnik -oplage 10.000
en circa 100.000 lezers- nu legaal kan ver
schijnen acht hij uitgesloten. „De censuur
wordt minder streng maar niet opgeheven
ANDRE HORLINGS
Stakende mijnwerkers achter de poorten van de Lipcowy-kolenmijn in het gebied van Katowice.
WARSCHAU Met rijn tallo
ze mijnen en staalfabrieken is
Katowice in het zuiden van
Polen 's lands industriële cen
trum bij uitstek. „Hier wordt
het lot van de Poolse economie
bepaald", aldus de trotse
hoofdredacteur van de plaatse
lijke krant, een goede vriend
van de Poolse partijleider Gie-
yek.
Gierek die zelf geboren en getogen is
in Silezië en jarenlang mijnwerker is
geweest, heeft zijn huidige positie gro
tendeels te danken aan het vertrou-
wen dat hij genoot onder de mijnwer
kers. Toen hij tien jaar geleden na het
afzetten van Gomulka het ambt van
partijleider aanvaardde, hoopte hij het
economisch succes van Silezië natio-
X naai te verbreiden. Dat deze stoute
toekomstverwachtingen lang niet zijn
uitgekomen, hebben de stakingen van
de afgelopen weken overtuigend aan-
2getoond. Na verregaande concessies
ivan de Poolse autoriteiten hebben de
(arbeiders in de Oostzeehavens maan-
jdag het werk hervat, maar in Silezië,
Giereks eigen achterland, wordt nog
steeds gestaakt en het hoeft geen na
der betoog dat juist deze staking een
zware, persoonlijke slag betekent voor
Gierek en zijn beleid.
Dver de juiste aard van het veelgepre-
Izen „Katowice-model" kan getwist
worden. Vast staat dat Westerse tech
nologie, voorkeur voor centrale plan
ning en zorg voor de levensstandaard
van de arbeiders een voorname rol
spelen. De arbeiders moeten voor hun
betrekkelijke welvaart betalen met
een strenge werkdiscipline. Harder
dan elders wordt hier opgetreden te
gen politieke dissidenten.
Toen Gierek nog leider was van de
plaatselijke communistische partij,
fungeerde dit model uitstekend en
Gierek kreeg zelfs de bijnaam „Ko
ning van Silezië".
Reeds tien jaar is de macht in Polen
in handen van wat in de volksmond
„de Silezische mafia" wordt genoemd.
Afgezien van Gierek zijn ook de voor
malige premier Edward Babiuch en
enkele naaste medewerkers van Gie
rek afkomstig uit Silezië. Gierek zal
voorlopig nog Vel partijleider blijven,
maar al? gevolg van de arbeidsonrust
is de poltieke rol van de „Silezische
mafia" nagenoeg uitgespeeld.
De jongste stakingen kunnen tevens
het eind betekenen van het econo
misch leiderschap van Silezië. Het
„Katowice-model" wordt al lang niet
meer als ideaal beschouwd. Integen
deel de Silezisch stakers eisen dat het
„Gdansk model" met zijn onafhanke
lijke, vrije vakbonden ook bij hen
gaat gelden.
De Poolse leiders hebben altijd gepro
beerd om de Silezische mijnwerkers
te vrijwaren voor de ernstige econo
mische problemen waar de rest van
het land mee kampt. Vergeleken met
andere gebieden is Silezië dan ook
een betrekkelijk welvarend gebied. In
de meeste supermarkten wordt volop
vlees verkocht en er zijn speciale va
kantiekampen en sportfaciliteiten
voor de mijnwerkers en hun gezin
nen. Het salaris van de mijnwerkers is
tenminste drie keer zo hoog als het
nationaal gemiddelde.
Toen ik enkele weken geleden, voor
het uitbreken van de stakingen, een
bezoek bracht aan een kolenmijn in
Katowice, vertelde de directeur me
dat hij zich voornamelijk bezig hield
met de persoonlijke problemen van de
stakers. Zo zei hij me bijvoorbeeld dat
hij geregeld „campagnes" organiseer
de om de mijnwerkersgezinnen aan
vers fruit en groenten te helpen.
Uit dankbaarheid voor wat Gierek
destijds voor hen gedaan heeft, heb
ben de mijnwerkers hem tot voor kort
altijd onvoorwaardelijk gesteund.
Zelfs tijdens de wijdverbreide arbeid
sonrust van 1970 en 1976 bleven de ar
beiders in Silezië aan het werk. Maar
nu is ook hun geduld op.
Ook aan Silezië is de economische
malaise niet ongemerkt voorbij ge
gaan. In de speciale woonwijken voor
mijnwerkers heerst weliswaar nog
geen schaarste aan essentiële con
sumptieartikelen, maar in het cen
trum van Katowice zijn de rijen voor
de winkels even lang als elders in het
land.
Bovendien hebben de stakende mijn
werkers eigen eisen die een oplossing
voor het arbeidsconflict kunnen be
moeilijken. Zij willen de afschaffing
van een nieuwe ploegendienst die
eind vorig jaar is geïntroduceerd om
de produktie 24 uur per dag op gang
te houden. Volgens dit systeem wor
den alle mijnwerkers in vier ploegen
verdeeld. Drie ploegen werken ieder
acht uur per dag, terwijl de vierde
ploeg slaapt. Iedere mijnwerker werkt
zes dagen achtereen, waarna hij twee
dagen vrij heeft.
De autoriteiten stellen dat het vier-
ploegen-systeem de werkomstandig
heden ten goede komt en de mijnwer
kers in staat stelt hun vrije dagen van
«te voren te plannen. Tegenstanders
van het nieuwe systeem, onder wie de
plaatselijke bisschop, voeren aan dat
het vierploegen-systeem niet in het
voordeel van de arbeiders is omdat ze
niet langer verzekerd zijn van een
vrije zondag en omdat ze minder kans
hebben om over te werken. Erger
nog, sommigen menen dat het nieuwe
systeem grotendeels verantwoordelijk
is voor een aantal ernstige ongeluk
ken waarbij vele mijnwerkers zijn
omgekomen. Als er voortdurend
wordt gewerkt, zo menen deze oppo
nenten, kan het soms moeilijk zijn om
de nodige reparaties en herstelwerk
zaamheden te verrichten.
Tot voor kort betoogden de economi
sche experts van Katowice dat de eco
nomische problemen van Polen alleen
konden worden opgelost door een
strengere arbeidsdiscipline en een ef
ficiëntere planning. Het feit dat de
stakingen nu zijn overgeslagen naar
Silezië, het industriële paradepaardje
van Polen, wijst erop dat deze strate
gie drastisch gewijzigd moet worden
en dat de wensen en verlangens van
de gewone arbeiders en niet alleen
hun lichamelijke behoeften meer aan
dacht moeten krijgen.
VICTOR ZORZA:
Kremlin
verdeeld
over Polen
LONDEN Als een aanwijzing
hoe onzeker het Kremlin staat
tegenover de huidige ontwikke
lingen in Polen mogen het com
mentaar worden beschouwd dat
het Russische partijblad Pravda
en daarna de Russische televisie
gaf op de overeenkomst tussen
de stakers in Gdansk en de Pool
se regering. Beurtelings reageer
de het Kremlin sterk afwijzend
en toen weer gematigder op de
ontwikkelingen in het buurland,
zo schrijft de bekende Ameri
kaanse Oost-Europa-kenner Vic
tor Zorza in het Britse blad The
Guardian. Volgens Zorza geven
de signalen die uit Moskou ko
men niet alleen blijk van ver
warring ten aanzien van het offi
ciële Russische standpunt, maar
getuigen zij evenzeer van een
vastberadenheid om alle opties
open te houden, waarbij men uit
drukkelijk militaire interventie
niet uitsluit. In het commentaar
van de Russische televisie werd
goedkeurend gesproken over de
inwilliging van de economische
eisen, maar met geen woord ge
rept over de politieke eisen van
de stakers, waarmee wordt aan
gegeven dat Moskou deze eisen
verwerpt De suggestie dat de
Sovjet-Unie Polen zou kunnen
binnenvallen wordt door de
Poolse leider Rakowski met het
gebruikelijke dédain beant
woord. Precies zoals dit twaalf
jaar geleden in Tsjechoslowakije
gebeurde, aldus Zorza.
CDA'ERS KLAPPEN NIET VOOR
STRAUSS OP EPV-CONGRES
(Van een onzer verslaggevers)
KEULEN De christen-democratische Europese VoUupar
tij (EVP) wil dat de uitgaven voor bewapening en andere
militaire zaken geleidelijk omlaag gebracht worden ten be
hoeve van hulp aan de armste landen. In de slotresolutie
van het tweedaagse congres van de EVP in Keulen is deze
rechtstreekse koppeling tussen militaire uitgaven en ont
wikkelingshulp opgenomen door het voortdurend dreigen
van de Nederlandse CD A-delegatie. De CDA'ers verzetten
zich, aanvankelijk als enigen, tegen een ontwerpresolutie
die voornamelijk door de Westduitse CDU-CSU was geïn
spireerd. Deze houding was er mede de oorzaak van, dat de
relatie tussen het CDA en de Duitse CDU-CSU na de afgelo
pen dagen danig is bekoeld.
In de ontwerp-resolutie waren de planken van het vredes- en
veiligheidsbeleid uit dik hout gezaagd. De noodzaak om „de af-
schrikkingskr^cht van het Atlantisch bondgenootschap" te ver
groten was in die resolutie dik onderstreept.
De Duitsers, die hun verkiezingscampagne hebben gebouwd op
de slogan „Vrede in Veiligheid" namen in het commissie-over
leg alle middelen te baat om hun standpunt aanvaard te krijgen.
Met compromisformuleringen als „een realistische vredespoli
tiek" en „groeiende afschrikking" probeerden ze de overigen op
hun spoor te krijgen. Maar de Nederlandse delegatie weigerde
akkoord te gaan met een resolutie die „angst en bedreigingzou
uitstralen.
Volgens de Nederlandse CDA-delegatie is de verhouding met de
vertegenwoordigers van de CDU-CSU „grondig verpest'. Ze zal
nog meer verslechterd zijn door het niet onopgemerkt gebleven
feit dat geen enkel lid van de Nederlandse delegatie de handen
op elkaar bracht voor de rede van kandidaat-bondskanselier
van CDU-CSU Strauss, die bol stond van bezwerende woorden
over de dreiging van het Sovjet-imperialisme. Over verlaging
van defensie-uitgaven sprak Strauss met geen woord.
Op nog twee andere punten uit de ontwerp-resolutie behaalde
de CDA-delegatie winst. Een passage, waarin spijtig werd vast
gesteld dat de jeugd niet meer dankbaar is voor een politiek en
economisch bestel dat de vrede waarborgt, werd naar de prulle-
mand verwezen. In plaats daarvan werd de voorname rol die de
jeugd kan spelen in de ontwikkeling van vrede, stabiliteit en
vrijheid in Europa onderstreept. De ontwerp-tekst die uitgelegd
kon worden als het terugsturen van de vrouw naar kinderen en
keuken („Een betere positie van de vrouw als huisvrouw en
moeder") werd eveneens geschrapt. Daarvoor in de plaats kwam
een tekst die aandringt op gelijke rechten voor de vrouw overal
in de Europese Gemeenschap. De Nederlandse delegatie ver
klaarde, hoewel de resolutie werd ondertekend, bij monde van
voorzitter Van Zeil teleurgesteld te blijven over de formulering
van verschillende onderdelen van de christen-democratische
slotverklaring.
Syrië enthousiast over oproep Ghadaffi
DAMASCUS De leiding van de regerende Baath-partij in Sy
rië heeft „het nationale en historische appel" van de Libische
leider Ghaddafi tot vorming van een unie tussen Syrië en Libië"
geestdriftig ontvangen."
In een communiqué van de Baath-partij heeft de leiding meege
deeld van de partij zal strijden om serieus te werken aan de vor
ming van deze unie.
RESIDENT CARTER:
Reagan een gevaar voor
eiligheid VS en wereldvrede"
(DEPENDENCE De Republikeinse presidentskandi-
at Ronald Reagan is een gevaar voor de veiligheid van de
Irenigde Staten en de wereldvrede. Dit zei president Car-
1 van de Verenigde Staten vannacht in een verkiezingsre-
in de stad Independence in de staat Missouri.
Amerikaanse presidenten van na de oorlog hebben zich
fens Carter ingespannen voor een beheersing van de wapen
loop. „Ronald Reagan is de eerste die van dat beleid ai-
kt", aldus de president.
teren bood Reagan zijn verontschuldigingen aan voor zijn
gisteren geuitte verwijt aan de president, dat deze zijn ver-
zingscampagne begonnen was in de „bakermat" van de racis-
he Ku KLux Klan. Deze opmerking was bij velen in het ver-
trde keelgat geschoten. Carter verweet zijn opponent ver-
èldheid te zaaien in de VS door het Zuiden te identificeren
It de Ku Klux Klan.
RIJS Na een marat-
i-gesprek van veertien
in is vanmorgen vroeg
I beginselovereenkomst
eikt in het al weken sle-
ide Franse visserijconf-
Alleen de communisti-
le vakbond CGT verzet
h tegen het akkoord, dat
de stakende vissers zal
rilen voorgelegd.
voornaamste aspect van
jovereenkomst is dat in de
ustriële visserij geen ontsla-
i zullen vallen en dat de
;n die de vissers aan de wal
doorbrengen op een speciale
wijze gecompenseerd worden.
Het conflict brak meer dan
een maand geleden uit en had
tot gevolg, dat vrijwel alle
Franse havens werden geblok
keerd. Over de problemen die
er bestaan met de kleine, zelf
standige vissers is bekend, dat
ook voor hen een overeen
komst in de maak is. Deze vis
sers willen op de eerste plaats
een vermindering van de
brandstofprijzen die in het
laatste jaar dermate gestegen
zijn dat zij het hun onmogelijk
maken met winst te werken.
TEHERAN Iran zal zijn betrekkingen met het buiten
land vooral laten afhangen van de verhouding van het be
trokken land tot Israël, aldus een van de punten in het rege
ringsprogramma van premier Mohammed Ali Rajai, zoals
dat in het blad Etelaat gepubliceerd is.
Het programma is bekend geworden hoewel premier Rajai het,
in verband met de onenigheid met president Bani Sadr, nog niet
officieel ter discussie heeft gebracht.
Het programma noemt de VS „de grootste vijand van de revolu
tie en de eigenlijke hindernis op weg naar de overwinning van
de revolutie". De regering Rajai keert zich in het algemeen te
gen invloeden uit het Westen en uit het Oosten en wil het
zwaartepunt van de betrekkingen leggen bij de landen van Azië,
Afrika en Latijns-Amerika. Deze landen genieten voortaan
voorkeursbehandeling.
Het ministerie van buitenlandse zaken zal daarom „revolutio
nair" moeten worden gereorganiseerd en alle ambassades en
vertegenwoordigingen in het buitenland moeten van de resten
van het sjahregiem gezuiverd worden; de samenwerking met de
islamitische studentenverenigingen in deze landen moet worden
versterkt. In het binnenland moeten alle belangrijke sleutelposi
ties voortaan in handen komen van gelovige moslems, die zich,
op elke gebied, strikt houden aan de richtlijnen van de imam
(ayatollah Khomeiny).
NIET-POLITIEKE AANPAK VALT SLECHT
Enige initiatiefnemers van het morgen in Den Haag te houden Sacharov-tri-
bunaal. V.l.n.r. Victor Stern, zoon van de organisator Michael Stern, rector-
magnificus ir. F.G. Klevits (Delft), dr. R. Janssens en mr. P. Schelham van
het Residentieorkest.
(Vervolg van voorpagina)
DEN HAAG Wat steekt er achter de wei
gering van de degenen in Nederland die be
gaan zijn met het lot van de Russische dissi
denten, zich te onthouden van medewerking
aan het komende Sacharov-tribunaal in de
Haagse Ridderzaal? Is het een kwestie van
jaloezie, van verschil in politieke opvatting
of omdat men werkelijk gelooft dat dit tri
bunaal de zaak van de in januari naar Gor
ki verbannen Russische fysicus niet dient?
Duidelijk is dat de eigengereide dr. Michael
Stern, die nota bene in maart 1977 door toe
doen van een groot aantal Westerse promi
nenten een Russisch strafkamp kon verla
ten, sommige van zijn beschermers tegen de
haren heeft ingestreken.
Er wordt in dat verband gewezen op het in mei
gehouden Sjaranski-tribunaal, dat pas na lang
aarzelen door de PvdA-politici Van den Bergh
en Van Thijn en na ampele raadpleging van
alle betrokkenen in Amsterdam werd gehou
den. De mensen die daarop waren uitgenodigd
waren alle van onverdachte links-georiënteer
de signatuur. Maar erkende strijders voor de
rechten van de mens zoals mevrouw Coretta
King, de Amerikaanse oud VN-ambassadeur
Andrew Young, de Portugese ex-premier Mario
Soares, de Franse advocaat Roger Badinter, de
voormalige Israëlische minister van justitie Gi
deon Hausner ontbreken de komende dagen in
Den Haag. Volgens de Oost-Europa deskundige
Martin van den Heuvel, die zich sterk verzet
tegen het Sactiarov-tribunaal, kan dat bepaald
niet gezegd worden van de juryleden die in de
Ridderzaal het woord voeren, onder wie de dis
sident van het eerste uur Andrei Sinjavski, mo
menteel hoogleraar aan de Sorbonne, en de
Amerikaanse Nobelprijswinnaar W. Shockley
„een man die zich leende voor het instellen van
een spermabank voor het kweken van intelli
gente mensen in Amerika"). In kringen van de
PvdA gelooft men dat een dergelijk gezelschap
bij de Russische autoriteiten geen enkele in
druk kan maken en daarom de zaak van Sa
charov alleen maar schade kan lijden.
Toen de Sterns op 25 januari van dit jaar aan
kondigden iets voor Sacharov te willen doen,
maakten zij meteen duidelijk dat zij zouden
streven naar een wetenschappelijk opgezet tri
bunaal. Er zou een louter wetenschappelijke
analyse gegeven worden van de positie van Sa
charov en andere Russische dissidenten. Dat
zou, aldus de organisatoren, het meest indruk
maken op de Sovjet-leiding gezien het zeldzame
Brestige dat de wetenschappers in de Sovjet-
Inie nog altijd genieten. Hoe bij een dergelijke
aanpak de politiek omzeild zou kunnen worden
was een vraag waarop de organisatoren geen
duidelijk antwoord wisten te verschaffen.
Uitgaande van deze opzet besloot men voor
steun aan te kloppen bij de Nederlandse uni
versiteiten en Nobelprijswinnaars. De rectores-
magnifici van alle Nederlandse universiteiten
betuigden hun instemming en onderstreepten
het wetenschappelijk karakter van het tribu
naal. Een groot aantal Nobelprijswinnaars nam
verder zitting in een comité van aanbeveling.
Men ontkwam er echter ondanks de nage
streefde wetenschappelijke opzet niet aan, be
gin augustus deskundigen uit het politieke
kamp, met name uit de PvdA die zich in het
voorjaar hadden sterk gemaakt voor Sjsjarans-
ki, uit te. nodigen. Zij bedankten echter feeste
lijk voor het tribunaal met het motief dat in
een tijdsbestek van amper drie weken geen zin
nige bijdrage zou zijn te leveren. Bovendien
was men in PvdA-kring, zoals gezegd, aller
minst onder de indruk van de medewerkers
aan het tribunaal. Verder verbaasde men zich
erover dat de Sterns geen Nederlandse joodse
vertegenwoordigers hadden uitgenodigd, die
van oudsher nauw betrokken zijn bii de zaak
van de Russische dissidenten, zoals de Haagse
rabbijn Soetendorp. Persoonlijke wrijvingen
zouden daarvan de oorzaak zijn.
Van jaloezie spreken insiders wanneer het gaat
om de faciliteiten die aan de organisatoren van
het Sacharov-tribunaal zijn verleend. Opval
lend is de medewerking die de autoriteiten ver
lenen. Behalve een ontvangst door minister
Pais van Onderwijs en het gemeentebestuur
van Den Haag wordt de conferentie geopend
door burgemeester Schols. De regering heeft de
Ridderzaal ter beschikking gesteld. Het Resi
dentie-orkest verzorgt kosteloos onder lei
ding van de eveneens gratis optredende Russi
sche dirigent Rudolf Barshai in diezelfde Rid
derzaal een benefiet-concert van opmerkelijke
allure. De organisatoren van het Sjaranki-tri-
bunaal moesten het zonder die medewerking
stellen, hadden haar waarschijnlijk ook niet ge
zocht.
Maar wat volgens de PvdA-politici het zwaarst
weegt is dat Sacharov niet uitdrukkelijk zijn
toestemming heeft verleend en het er zelfs op
zou lijken maar meer dan een indruk is dit
niet dat Sacharov zich tegen de conferentie
zou hebben gekeerd. Als het erom gaat dat aan
de positie van Sacharov door dit tribunaal scha
de kan worden gedaan wijst men er onder
meer op, dat het resultaat van het tribunaal
kan zijn dat Sacharov het land wordt uitgezet,
iets dat hij niet zou willen. Sacharov heeft er
echter in maart via zijn vrouw Yelena Bonner
aan westerse correspondeten in Moskou her
haaldelijk blijk van gegeven, dat hij aan ver
banning uit zijn land de voorkeur geeft boven
langdurige verbanning in Gorki.
De Sterns verbazen zich over het verwijt dat
Sacharov geen actie voor zich zelf zou wensen.
„Heeft hij niet voortdurend in het westen aan
dacht gevraagd voor de positie van de Russi
sche dissidenten? Waarom denkt men juist nu
dat men de dissident-in-kwestie in gevaar
brengt?" Een vraag die voor buitenstaanders
niet naar behoren is te beantwoorden. Onder
tussen heeft de interne strijd tussen voor- en te
genstanders van dit tribunaal tot jammerlijk ge
volg dat de zaak waar het allemaal om begon
nen is, de bedreigde positie van Andrej Sacha
rov, op de achtergrond dreigt te raken.
PAUL VAN VELTHOVEN
