Tanende
Confessionaliteit
bijzondere
universiteiten
«Jr „Is christelijk
Wetenschappelijk
'bii onderwijs
SU wel nodig?"
Prof dr P. Wijdeveld, rector-magnificus Katholieke Uni
versiteit Nijmegen: nieuwe opleving van echt katholi
cisme verwacht.
NIJMEGEN/AMSTERDAM/TILBURG In 1966
was het aantal onkerkse studenten aan de Katholieke
Universiteit van Nijmegen slechts 6 procent van het to
taal. Nu komt de helft nooit meer in een kerk. In 1957
stamde 74 procent van de studenten aan de Vrije Univer
siteit te Amsterdam uit gereformeerde milieus. Bij het
jongste onderzoek bleek dit cijfer gezakt tot 29 procent.
En aan de Katholieke Economische Hogeschool van Til
burg heeft een meerderheid van de docenten enige tijd
geleden te kennen gegeven zich niet meer aangesproken
te voelen door het katholieke karakter van het instituut.
Al weer achterhaalde getallen bovendien; een open (voor
sommigen bange) vraag is hoe de verhoudingen zullen
liggen wanneer in september het nieuwe studiejaar be
gint. Wat stelt de katholiciteit van Nijmegen en Tilburg
voor? Hoe gereformeerd is de VU nog?
De zaak heeft een zekere actualiteit. Onlangs is er een ver
bond gesloten tussen de besturen van de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen, de Vrije Universiteit, de Katholieke Ho
geschool Tilburg en leden van de Tweede Kamerfractie van
het CDA om de confessionaliteit in stelling te brengen te
gen de onderwijsplannen van minister Pais. De Nijmeegse
theologen Beemer en Krabbe hebben dit gesignaleerd en
er de kanttekening bij geplaatst: „Wij vragen ons af waar
deze geconcentreerde aandacht van bestuurders op de
confessionaliteit vandaan komt. Welke motieven en belan
gen liggen daaraan ten grondslag? Gaat het om een vorm
van geloofsijver, een oprechte zorg voor het „echte katholi
cisme", of heeft het te maken met de windstilte waarin de
studenten-oppositie verkeert? Zoekt men een ideologische
versterking in het gevecht om de speelruimte ten opzichte
van Den Haag te behouden of te vergroten? Of moeten wij
dit allemaal zien in het kader van een (eventueel Europese)
versterking van de christen-democratie? Ons analyserend
vermogen schiet hier te kort, terwijl toch enkel Gods wegen
ondoorgrondelijk zijn".
In elk geval lijken de bestuurders van de bijzondere univer
siteiten niet bijster verontrust door de tanende confessio
naliteit die uit de cijfers naar voren komt. Ten aanzien van
een universiteit stelt men zich nu eenmaal niet een tijdsduur
van jaren, zelfs niet van decennia, maar van eeuwen voor
ogen, heeft prof. G. Sizoo van de Vrije Universiteit gewaar
schuwd. En de Nijmeegse rector-magnificus prof. T. Wijde
veld heeft de onderzoekresultaten over het al dan niet ker
ken van zijn studenten „momentopnames" genoemd. „Ik
vertrouw op de rol van de Heilige Geest in de loop van de
geschiedenis. Als de pendel soms te ver naar de ene kant
doorslaat, komt er daarna weer een periode waarin de slin
ger terug slaat. Voor de jaren tachtig verwacht ik dan ook
een nieuwe opleving van echt katholicisme". Hetgeen de
theologen Beemer en Krabbe weer verleid heeft tot de te
genwerping: „Gelukkig staat de Heilige Geest in de katho
lieke traditie niet bekend als bewaker van een pendelbewe
ging, maar als vuur". Plus de verzuchting: „Het zal duidelijk
zijn dat wij een nieuwe opleving van echt katholicisme voor
de jaren tachtig zoals de Rector dat verwacht, niet verho
pen, maar hoogstens vrezen".
Studentenkatholicisme
Ter verklaring van die vrees nog maar eens de twee Nij
meegse theologen geciteerd waarbij het woord katholiek
vervangen kan worden door gereformeerd, wil men de pas
sage op de Vrije Universiteit laten slaan, want de kern van
het vraagstuk is dezelfde. „Wij willen het katholicisme van
de universiteit niet afmeten naar het „echte katholicisme"
zoals haar bestuurders dat voorstaan. Vroeger en nu heb
ben studenten terecht van de universiteit verwacht dat daar
ruimte is voor alle vragen, alle twijfels, alle probeersels uit
gezonderd zulke die het onrecht zouden begunstigen". „Als
het waar is dat Gods heerschappij wezenlijk hierin bestaat
dat Hij door de mens gekend en bemind wordt, dan volgt
dat zij de vrijheid van denken en handelen niet bedreigt,
maar veeleer veronderstelt en motiveert", aldus prof. Ba-
rendse in zijn boekje over Thomas van Aquino. „Deze ge
dachte leidt een universiteit tot bevordering van de filoso
fie, van het kritisch denken, van een werkelijke dialoog, en
juist niet tot verkapt godsdienstonderwijs. Van bestuurders
van de universiteit verwachten wij dat zij het katholicisme
eerder in deze richting zoeken dan in het hanteren van een
stel beginselen dat naar eigen goeddunken wordt toege
past, want dit laatste voert gemakkelijk tot een regenten-
katholicisme zoals door, schoolbesturen nogal eens ten
toon wordt gespreid".
Abraham Kuyper: „Zal het christendom een zuurdeeg
in ons volksleven zijn, dan moet ook de rechter, ook
de geneesheer, ook de staatsman, ook de letterkundi
ge, ook de wijsgeer den inhoud zijner wetenschap
door het licht van den Christus laten beschijnen".
dood. Dit alles hoeft niet te betekenen dat niet-christenen
hun werk als docent, onderzoeker of arts minder goed zou
den doen dan wij. Maar het betekent wel dat aan de katho
lieke universiteit het geloof en de daarmee verbonden le
vensbeschouwing op allerlei plaatsen naar voren kunnen
komen".
Liberaler
Aan de studenten worden noch in Nijmegen noch in Am
sterdam noch in Tilburg enige eisen op het gebied van ge
loof of levensopvatting gesteld. Dat zou ook moeilijk meer
gaan in een tijd waarin plaatsingcommissies vanwege het
tekort aan studieplaatsen voor veel vakken bepalen naar
welke universiteit een student dient te gaan. Dit verklaart
wellicht mede de ontkerstening van het bijzonder hoger on
derwijs.
Een atheïst uit Den Helder kan licht naar Nijmegen verwe
zen worden en een agnost uit Vlissingen naar de VU. En
natuurlijk speelt de democratisering een rol die ook de bij
zondere universiteiten danig heeft omgeploegd.
Maar hoe staat het met de wetenschappelijke staf? „De
Vrije Universiteit", aldus prof Sizzo, „stelt zich ten doel
haar wetenschappelijke arbeid, in gehoorzaamheid aan het
Evangelie van Jezus Christus, te richten op het dienen van
God en Zijn wereld. Het valt dan ook niet te verwonderen
dat van iedereen die een benoeming aanvaardt als hoogle
raar, lector, docent, wetenschappelijk medewerker in vaste
dienst of bibliothecaris, een verklaring van instemming met
onze doelstelling wordt verwacht. Maar binnen deze beper
king is het ideaal van een algemeen christelijke universiteit
intussen bereikt. Er werken aan de VU hoogleraren van ver
schillende geloofsovertuiging. Dat daaronder ook rooms-
katholieken voorkomen, bewijst hoeveel verder men kan
gaan dan vroeger denkbaar was".
Het benoemingsbeleid in Nijmegen is sinds jaren nog veel
liberaler. Men hoeft slechts de katholieke signatuur te res
pecteren (zich op zijn minst in onderzoek en onderwijs te
onthouden van activiteiten die tegen de katholieke kerk en
haar leer zijn gericht) om voor een leerstoel in aanmerking
te komen. Instemming met de grondslag, zoals bij de VU,
wordt niet vereist. De docenten vormen dan ook een pluri
form gezelschap waarin alle opvattingen van uiterst links
tot extreem rechts, van traditioneel kerkelijk tot volslagen
afwijzend vertegenwoordigd zijn. „Maar bij de benoeming
praten we wel ernstig over de inhoud van dat respect voor
de eigen aard van de universiteit", aldus prof. Wijdeveld.
Dat doet de Nijmeegse theologen Beemer en Krabbe dan
weer opmerken: „Voor welke zaken wordt in dergelijke ge
sprekken met kandidaat-hoogleraren respect gevraagd? De
kerkgang, het gebed, het monogame huwelijk, het privé-ei-
gendom van produktiemiddelen?" En vervolgens, ernstiger:
„Wie de geschiedenis van de afgelopen tien jaar binnen de
katholieke universiteit enigszins heeft gevolgd, weet dat er
allerminst sprake is van pluriformiteit en dialoog. Jarenlang
wordt een openbare discussie over onze grondslag
waarop van diverse zijden meermalen is aangedrongen
door de bestuurders systematisch afgehouden. Een dialoog
met het overgrote deel van de staf en de studenten die zo
hun twijfels hebben over de katholiciteit, wordt niet aange
gaan. Wel heeft Nijmegen inmiddels zijn eigen „katholieke"
traditie geschapen met haar talloze pogingen om marxisten
of wetenschappers die een of andere vorm van bevrijdings
theorie of partijdige wetenschap proberen te ontwikkelen,
te weren of hun benoeming te vertragen".
Eigen vorm
Nog één keer de Vrije Universiteit tenslotte. Daar wordt ge
steld: „De uitspraken inzake geloof en wetenschap zijn min
der pertinent dan vijftig of zelfs twintig jaar geleden. Het Is
duidelijk geworden dat men structuren kan opbouwen die
op zichzelf niet christelijk zijn. De invulling, het werk binnen
deze structuren, zullen de christenen zelf op zich moeten
nemen. Een bezinningscentrum coördineert de nooit afla
tende gesprekken over dit onderwerp. We constateren dat
de geestelijke vrijheid hier, binnen onze doelstelling, een ei
gen vorm heeft gekregen en dat deze funtioneert, al zal de
buitenstaander zijn schouders ophalen over gebrek aan ef
ficiëntie. Maar dat doet aan het unieke van de situatie niets
af".
PIET SNOEREN
De aula van het hoofdgebouw van
de Katholieke Universiteit te Nij
megen.
Verbond tussen
besturen en leden
CDA-kamerfractie
ir i
iriai
Hoe simpel in vergelijking met deze discussie doen de om
standigheden aan waaruit het bijzonder onderwijs geboren
werd. De schoolstrijd. U hebt het toch ook moeten leren?
De wet-Van der Brugghen uit 1857 die de openbare school
belastte met de opleiding tot „alle christelijke en maat
schappelijke deugden" en die de bijzondere school elke
ondersteuning van overheidswege ontzegde. Zo'n botte
discriminatie moest het gelovige volksdeel wel te hoop drij
ven tegen „de neutralen". Er kwam een met dubbeltjes en
kwartjes uit kerkzakjes bekostigd emancipatieproces op
gang en de kroon op het werk werd de stichting van eerst
de Vrije Universiteit in Amsterdam, vervolgens de Katholie
ke Universiteit van Nijmegen en tenslotte de Tilburgse Ka
tholieke Hogeschool. Voorvechter Abraham Kuyper had zijn
aldus verwoorde zin gekregen: „Zal het christendom een
zuurdeeg in ons volksleven zijn, dan moet ook de rechter,
ook de geneesheer, ook de staatsman, ook de letterkundi
ge, ook de wijsgeer den inhoud zijner wetenschap door het
licht van den Christus laten beschijnen".
Gezegende carrière
Het emancipatieproces van de confessionelen is inmiddels
lang en breed voltooid: ook de bijzondere universiteiten
worden volledig door het Rijk betaald. En waar de zon zo
overdadig schijnt, hebben idealen de neiging tot fletse
bleekheid te verschieten. De bekende Amsterdamse stu
dentenpastor J. van Kilsdonk heeft gezegd: „Oudtijds had
het boek Job gesuggereerd dat het tot de essentie van ge
loof behoort dat geloven geschiedt: om niet. Dit geloof „om
niet" is natuurlijk spoorslags uit de bijzondere universitei
ten verdwenen. Als studiecentrum van de politieke confes
sionele partijen werden Nijmegen en de VU de meest doel
treffende milieus om een gezegende carrière te maken. Met
alle nevenverschijnselen die niet alleen weinig met geloof,
maar zelfs weinig met oprechtheid van doen hebben".
De instituten in kwestie blijven ondertussen heilig overtuigd
van hun bestaansrecht. Is christelijk wetenschappelijk on
derwijs wel nodig?, wordt retorisch gevraagd in een recente
brochure van de Vereniging voor Wetenschappelijk Onder
wijs op Gereformeerde Grondslag die de VU te-Amsterdam
beheert. Het antwoord luidt natuurlijk: ja. Immers: „Kennis
geeft altijd een zekere macht die later gebruikt zal worden.
Wie hieraan denkt en zelf overtuigd is van de volstrekt eni
ge betekenis van het Woord Gods als het licht op ons pad,
die kiest voor de instandhouding van een universiteit met
de Bijbel".
Wezenlijk verschil
Maar is zo'n universiteit dan werkelijk anders? Is er bijvoor
beeld „christelijke" natuurkunde? „Nee", vervolgt het
boekje. „Althans niet in die zin dat men dan met eigen me
thodes werkt. Maar het maakt wel een wezenlijk verschil of
men in deze wetenschap bezig is vanuit het geloof:Gij
hebt alles geschapen en om Uw wil was het en werd het ge
schapen. Dit geloof heeft zijn consequenties als het gaat
over de vraag waarom men de natuur (beter gezegd: de ge
schapene) onderzoekt en over dq vraag wat men kan en
mag doen met de resultaten van dit onderzoek. En om nog
iets te noemen: in het VU-ziekenhuis wordt gewerkt als
overal elders, maar de begeleiding van een ongeneeslijke
patiënt is een essentieel gebied waar de christen-arts zijn
patiënt anders kan en moet benaderen. De VU vervult ook
in deze tijd een geheel eigen functie, door mensen, In on
derwijs- en onderzoeksituaties bijeen, gelegenheid te geven
gezamenlijk hun taak te verrichten vanuit de overtuiging dat
de Bijbel ook het pad van de wetenschap belicht. Aan de
onderlinge gedachtenwisseling op die basis, waardoor hel
derheid in moeilijke vragen kan ontstaan, mag binnen de
VU niemand zich onttrekken".
En de Nijmeegse rector-magnificus prof. Wijdeveld heeft
over de rol van de levensbeschouwing op de katholieke uni
versiteit dit gezegd: „Denk aan de medische faculteit waar
men te maken krijgt met zaken als abortus en euthanasie,
waar de kijk op ziekte en dood bepalend is voor de bena
dering van de patiënt. Denk aan de rechtenfaculteit waar
het van belang is of je er al dan niet van uitgaat dat de wet
ten van goed en kwaad van een hogere orde zijn. Zo maakt
het in de natuurwetenschappen verschil of de wetenschaps
beoefenaar zich al dan niet beschouwt als beheerder van
Gods schepping. En voor de visie op de sociale weten
schappen kan het niet zonder betekenis zijn of men het rei
len en zeilen van de maatschappij al dan niet beziet in het
christelijk perspectief van eèn persoonlijk leven na de
Prof G.
bijster
