James Dean:
„De zomer
van 1936":
TERUGBLIK
dejongenzoalsiedereenwildezijn
Hoe 12-jarige jongetje
Nazi-Duitsland ervaart
hou f
het lJ
scherm
in het
oog
TELEVISIE VANAVONDt
RADIO VANAVOND
RADIO/TELEVISIE
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 16 JULI 1980 PAGII >1
Vandaag in onze serie „Idolen sterven jong" het le
vensverhaal van James Dean (1931-1955). Het is het
verhaal van een twijfelaar, van een losgeslagen rebel
die eigenlijk alleen maar vocht om de sympathie van
de mensen waar hij tegenaan schopte. Iemand die niet
in staat was op de beslissende momenten een keuze te
maken en daardoor uiteindelijk aan alles twijtelde.
James Dean in de film Rebel without a Cause.
Hoewel James Dean
niet echt zelfmoord
pleegde, heeft hij
toch zijn leven in de
waagschaal gesteld
tot hij het verloor. En
omdat hij het verloor,
won hij niet alleen
posthume roem, maar
ook het voorrecht om
nooit een lid van de
gevestigde orde te
worden, nooit de
jeugd te verraden die
hij vertegenwoordig
de. Hij werd door de
tieners zo waanzinnig
bejubbeld omdat hij
er als één van hen
uitzag. Een van de fa
cetten van de James
Dean-heldenverering
was de wedstrijd om
de jongen te vinden
die het meest op hem
leek. Duizenden von
den het makkelijk
zijn slungelige loop
na te doen en him ha
ren deden ze net zo in
de war. Zijn manier
van kleden was het
standaardkostuum
van de tieners en het
bleef hun favoriete
stijl: spijkerbroek,
een wit T-shirt en een
windjack met rits. Ze
konden er* als Jimmy
uitzien en zich ook
voelen zoals hij, het
geen onmogelijk was
geweest als hij er on
gewoon had uitge
zien.
Overal in de wereld
vereenzelvigden jonge
ren zich met James
Dean, want de persoon
die hij uitstraalde, wil
den zij zijn. Hij maakte
niet alleen films over
hoe moeilijk het is om
jong te zijn, maar ook
over hoe moeilijk het is
om anders te zijn. Hij
belichaamde een beeld
dat universeel toepas
baar was. Jimmy hoef
de de dingen die met
hem werden verbon
den niet zelf uit te vin
den, ze waren er al in
de jeugdcultuur van de
vijftiger jaren. Hij
hoefde er alleen maar
het spiegelbeeld van te
zijn.
Zelfs Dean's jeugd was
zonder veel opvallende
gebeurtenissen. Het
was het leven van de
gemiddelde Ameri
kaanse jongen: geen
sombere verhalen over
echtscheidingen en
weeshuizen, geen ver
halen over emigratie,
geen armoede en geen
jeugdmisdaad.
James Byron Dean
werd op 8 februari
1931 geboren in een
klein stadje, tachtig ki
lometer van Indiana
polis. Het gezin ver
huisde naar Los Ange
les, waar de moeder,
Mildred, aan kanker
stierf toen James ne
gen jaar was. James
werd teruggestuurd
naar de familieboederij
in Fairmount, Indiana.
Daar had hij het geluk
om een goed tehuis te
vinden bij zijn grootou
ders, oom en een lief
hebbende tante die al
les deed om een ver
vangende moeder te
zijn. Tussen zijn negen
de en zijn achttiende
jaar leidde James een
rustig leven op de boe-
derij. Op school haalde
hij goede cijfers en hij
hield van sport. Tot zo
ver was er niets dat er
op wees dat hij later in
conflict zou komen met
zijn familie, z'n omge
ving en de autoriteiten.
Isolement
Het eerste teken dat
Jimmy anders was dan
andere plattelandsjon-
geren was zijn acteerta
lent. Het werd op de
middelbare school ont
dekt. Maar pas in Cali-
fornië, terug bij zijn
vader in huis, begon
James aan een toneel
carrière te denken.
Toen hij twintig was
ging hij naar New
York om werk te zoe
ken. Daar was hij pas
echt alleen. Tot nu toe
was hij de eenzame
jongen in de groep ge
weest, maar gedurende
die eerste maanden in
New York was zijn iso
lement compleet en die
ervaring liet diepe spo
ren bij hem na. De ver
schrikkelijke eenzaam
heid en innerlijke ver
warring van deze pe
riode zouden hem later
helpen bij het spelen
van eenzame, verwar
de jonge mannen.
De enige kansen die hij
in het begin kreeg wa
ren een paar kleine tv-
rolletjes. Maar Jimmy's
talent was zo echt en
overduidelijk dat deze
periode van werkloos
heid niet lang kon du
ren. Dean had niet al
leen een geweldige do
sis talent, maar hij was
ook zeer ambitieus.
Zijn bewonderaars
hebben altijd aangeno
men dat zijn filmimago
overeenkwam met zijn
werkelijke persoonlijk
heid. Er zijn echter fa
cetten in zijn karakter
die niets te maken heb
ben met de dromer die
hij op het toneel en in
de film neerzette. Ja
mes Dean werd niet
door toeval succesvol
en het werd hem ook
niet in de schoot ge
worpen.
Tv-persoonlijkheid sPralc-
kreeg er betere en gro
tere rollen door.
Tegen 1953 was James
Dean een gevestigde
tv-persoonlijkheid. Een
legende werd hij door
de film East of Eden,
één van de slechts drie
belangrijke films die
hij maakte. Jimmy was
door deze film op slag
een idool, een legende
en een internationale
held van de jeugd. Zijn
bestaan in Hollywood
na East of Eden ver
schilde niet veel van
dat van andere film-
sterrert. Hij genoot van
alle voordelen. Gedu
rende zijn eerste maan
den in Hollywood
speelde hij het spel he
lemaal mee.
Dean wilde er zeker
van zijn dat hij met zijn
carrière zo ver moge
lijk kwam, maar zijn
werkelijke intenties
waren tegenstrijdiger
en meer in tegenspraak
met die ambitie dan
zijn bewonderaars wil
den geloven. Dean wil
de zowel de top berei
ken als de verdrukte
blijven^ uithangen. Hij
wilde een serieus ac
teur blijven, die door
een kleine minderheid
werd gewaardeerd,
maar ook een grote
ster zijn die de massa
aansprak. Hij wilde
met rust gelaten wor
den, maar hij wilde
ook dat men over hem
Hij was er niet vies van
om aan 'de juiste touw
tjes te trekken en de
zaken zo te manoeu
vreren dat zijn carrière
de goede kant opging.
Zo kreeg hij de hoofd
rol in het stuk See the
Jaguar enkel en alleen
door tegen de produ
cer, toen hij eenmaal
met de man bevriend
was, te zeggen dat hij
deze wilde hebben. Het
stuk hield maar zes da
gen stand, maar Jimmy
Innerlijke
tegenstrijdigheden
Zowel in de film als in
werkelijkheid scheen
Dean niet in staat te
zijn om zijn opstand tot
een logisch einde te
brengen. Hij was ie
mand die verlangde
naar aanvaarding door,
en naar genegenheid
en interesse van dezelf
de mensen die hij be
kritiseerde en schokte.
Zijn laatste rol, in
Giant, van de uitgesto
ten cowboy die uit
vrije wil zijn isolement
kiest en degenen die
hem nooit zullen be
grijpen achter zich laat,
is er een van innerlijke
tegenstrijdigheden. En
ook Dean zelf kon de
keuze niet maken.
Misschien dat Dean
zich ooit had afgekeerd
van de goddelijke film-
status als hij langer had
geleefd. Misschien dat
hij door de druk wel
was opgehouden films
te maken. Of hij was
volledig in het systeem
ingepast geraakt in
Hollywood en had zich
aangepast. Toen hij
dood ging was de keuze
nog niet gemaakt. Hij
was nog steeds aarze
lend, rusteloos, opge
wonden en depressief.
Er was iets mysterieus
aan de hand met het
emotionele leven van
James Dean.' Er was
iets in zijn aard dat
hem ervan weerhield
zich te binden. In New
York had hij een lange
verbintenis, eerst met
Elizabeth Sheridaan en
later met een andere,
jonge actrice, Barbara
Glenn. In Hollywood
werd hij verliefd op de
Italiaanse actrice Pier
Angeli. Maar hij ver
loor zowel Barbara als
Pier toen deze met an
deren trouwden. In
beide gevallen was
Dean er ondersteboven
van en diep gekwetst.
Misschien was het l
vroege verlies van zijn
moeder dat hem het
idee gaf dat alle diep
gaande verbintenissen
riskant waren als ze te
stevig werden. Hij
vond het beter om zijn
relaties met vrouwen
los te houden.
Mythische held
Toen hij achter het
stuur van zijn sportwa
gen op weg naar een
wedstrijd op 30 septem
ber 1955 overleed,
werd James Dean een
mythische held. Hij
was vierentwintig jaar
oud. De verering voor
Dean kwam langzaam
op gang en werd steeds
immenser. Zijn bewon
deraars hadden er een
fortuin voor over om
zijn lichaam te zien. Ze
hadden er geld voor
over om naar het wrak
van de Porsche Spyder
te kunnen kijken en
om in de stoel te zitten
waarin hij was gestor
vens. Er werden goede
prijzen betaald voor
Kauwgomzakjes waar-
uityDean kauwgom had
gegeten. Drieduizend
mensen kwamen naar
de begrafenis in Fair
mount. Een geweldig
eerbewijs aan een ac
teur die op dat moment
maar in één film de
hoofdrol had gespeeld
(Rebel without a cause
en Giant kwamen pas
na zijn dood uit) en die
eigenlijk nog steeds een
nieuweling was.
Zelf zei James Dean
een keer: „Ik denk dat
er maar één vorm van
grootheid voor een
man bestaat, namelijk
als hij de grens tussen
leven en dood kan
overbruggen. Ik be
doel, als hij na zijn
dood nog voortleeft,
dan was hij misschien
een groot mens".
Gegevens on tleend
aan het boek Idolen
sterven jong, door
Marianne Sinclair,
een uitgave van Ros
trum BV te Haarlem,
prijs f 29,90; voor
België uitgave Ver-
rijcken, Antwerpen,
BFR 487)
i met zijn Porsche tijdens een race; hij nam waanzinnige risico's.
Puzzelen met Laurel en Hardy
HILVERSUM Wie zich afvraagt waarom veertig jaar na
hun laatste goede film „de dikke en de dunne" nog steeds
zo'n grote schare van bewonderaars hebben, moet morgen
middag (om 15.35 uur op Ned. I) maar eens aandachtig naar
hun uit 1933 daterende twee-acter „Me and my pal" kijken.
Een uiterst simpel gegeven, dat met perfect „getimede"
grappen naar een climax wordt gevoerd, waarbij steeds
meer mensen betrokken raken maar de heren Laurel en
Hardy waardig overeind blijven.
Ollie is in „Me and my pal" een succesvol zakenman, die op het
punt staat een rijk huwelijk te sluiten. Maar op de trouwdag
komt „best man" Stan hem verrassen met een legpuzzel als hu
welijkscadeau. Dat zou niet zo erg zijn geweest als Ollie het pre
sentje niet had opengemaakt, want al spoedig zijn zij ijverig aan
het puzzelen, de hele ceremonie en de woedende schoonvader-
in-spé wie anders dan James Finlayson vergetend. De taxi
kan wachten en in een mum van tijd puzzelt de chauffeur drif
tig mee evenals de politieagent, die laatstgenoemde wegens ver
keerd parkeren op de bon wilde slingeren. Een zoekgeraakt
laatste stukje van de legpuzzel zorgt daarna nog voor de nodige
consternatie.
De briljante manier, waarop Stan Laurel en Oliver Hardy de si
tuatie weten op te bouwen, is typerend voor de werkwijze van
het duo, dat vooral in hun twee-acters tussen 1927 en 1935 een
„act" opbouwde, die later met enige variaties en soms niet eens
zo succesvol in hun avondvullende films terug te vinden is.
Wat maakt Laurel en Hardy zo uniek Zij zijn beiden grappig
in tegenstelling tot de meeste duo's, waarbij er een als „aange
ver" fungeert. Stan is traag van begrip en oliedom. Ollie dénkt
dat hij slimmer is.
Ned. I, donderdag 15.35 uur.
De Amerikaanse zangeres Janis lan tijdens haar optre
den in de Rotterdamse Ahoy'hal op 6 mei jongstleden.
Hannes Hacker hoofdper
soon in de Duitse tv-film
„De zomer van 1936" die
vanavond wordt uitgezon
den leeft in de ban van de
Olympische spelen, die in
1936 in zijn woonplaats
Hamburg worden gehouden.
Hannes is twaalf jaar en
pluist de verslagen van de
wedstrijden van a tot z uit.
In het gezin Hacker nemen
de problemen met de dag
toe. Vader Hacker is ontsla
gen als redacteur bij een
krant, omdat hij getrouwd
is met een niet-Arische en
hij begint te drinken. Moe
der Hacker wordt neuro
tisch en de zuster van Han
nes wordt door de politie
verhoord wegens haar
vriendschap met een poli
tiek vervolgde jongeman.
Hannes, die zich niet meer
geborgen voelt in het totaal
ontredderde gezin, zoekt
steun bij zijn joodse groot
moeder. Zij pleegt echter
zelfmoord. De wereld van
Hannes stort dan ineen.
De film „De zomer van 1936"
is gebaseerd op de gelijknami
ge roman van de Duitse auteur
Robert Müller. In wat Hannes
meemaakte, heeft hij veel van
zijn jeugd beschreven. Ook hij
was een jongen van Hannes-
'leeftijd die in de jaren dertig
in Hamburg woonde. Zijn va
der was een Oostenrijker, een
décorontwerper, en werkloos
omdat hij een jood was. Zijn
moeder was half-joods.
Ned. I, 19.50 uur.
Republikeinse
Conventie USA
Het dagelijks verslag van de
Republikeinse Conventie in
Detroit.
Ned. 1,18.30 uur.
Van gewest
tot gewest
Onderwerpen van deze afleve
ring zijn: Lelystad, een snel
groeiende stad met een nogal
aparte struktuur en de Ooster-
schelde, die van oudsher een
ideale broed- en kweekplaats
is voor vis- en ander zeewater-
gedierte.
Ned. I, 18.59 uur.
Tour de
France
Gefilmd verslag van de van
daag verreden etappe Morzine
- Prapoutel.
Ned. I, 22.10 uur.
Nogmaals Tour
de France
Commentaar van de etappe
Morzine - Prapoutel.
Ned. II, 18.30 uur.
Het paard
van Troje
In deze aflevering vertellen
leerlingen van de mavo in
Gorredijk (Friesland) wat zij
denken van „In dienst of wei
geren". Verder discussiëren
een kolonel, een dienstweige
raar, een vertegenwoordiger
van de groep Onkruit en een
begeleider van dienstweige
raars over dit thema.
Ned. II, 18.59 uur.
Heroes of rock
'n roll -
De derde aflevering van deze
serie over rock 'n roll-helden
heeft opnamen in petto van
ondermeer: The Beatles, Dav"e
Dave Clark Five, Stevie Won
der en The Rolling Stones.
Ned. II. 20.32 uur.
De heilige koe
Auto- en motormagazine,
waarin onder andere »een ver
slag wordt gegeven van de au
torally „De 24 uren van lepe-
Ned. II, 21.00 uur.
Starsky
Hutch
Starsky en Hutch moeten uit
zoeken wie Braddock ver
moord heeft. Zij kunnen daar
bij goed de hulp van fotografe
Marcie Fletcher gebruiken, die
op het moment van de moord
foto's heeft gemaakt.
Ned. II. 21.25 uur.
Janis lan en
Bill Preston
Een muziekspecial rond Janis
Ian en Bill Preston, die al eer
der is uitgezonden in „Veroni
ca totaal".
Ned. II, 22.10 uur.
Morgenmiddag
Morgenmiddag worden op
Ned. I de volgende program
ma's uitgezonden: „Wollie's
wereld" (om 14.00 uur), „Jan
de muzikant", een programma
waarin Jules de Corte een
aantal liedjes zingt (om 14.05
uur), de Franse tekenfilm „De
wonderlijke avonturen van
Baron van Mtinchhausen (om
14.20 uur) en „Laurel en
Hardy" (om 15.35 uur).
NEDERLAND 1
NOS
18.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
18.30 Republikeinse
Conventie USA
18.49 Musti
18.55 Journaal
18.59 Van gewest tot gewest
19.50 In de zomer van 1936,
tv-film
21.37 Journaal
21.55 Toeristische tips
22.10 Tour de France
22.25 Journaal
NEDERLAND2
NOS
18.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
18.30 Tour de France
18.55 Journaal
IKON-KRO-RKK
18.59 Het paard van Troje
SOCUTERA
20.27 Film van het Nationaal
Rheumafonds
VOO
•20.32 Countdown
21.00 De heilige koe,
automagazine
21.25 Starsky 6 Hutch,
tv-serie
22.10 Janis lan 6 Billy
Preston: Muziekspecial
22.25 Info-aktualiteiten
DUITSLAND 1
(Rog. progr.: NI
18.30 Actual.
18.55 Die Magermilchbande, tv-
19.25 Reg. magaz. 19.59 Progr.i
WDR: 18.00 Amus.progr. 18.10
progr. 19.15 Actual. 19.45 4tel v
20.00 Journ. 20.15 Saison der 0
tv-spel. 21.45 Filmrepor
22.30-23.00 Actual.
DUITSLAND 2
18.20 Spelprogr. 19.00 Journ.
Sport. 20.15 Actueel magaz.
Actual. 21.20 Dame. Koenl(,,
Spion, tv-serie. 22.05 Consume
magaz. 22.10 Filmreportage.
Am Morgen meines Todes, tvi
0.30 Journ.
ig.J
DUITSLAND WDR 3
18.00 Kleuterprogr. 18.30 Vafa
19.00 Ein Jahr (4), tv-film.
Journ. 20.15 Docum. film. 21.00
eert. 21.45-23.25 Der Ruf,
-El
BELGIE NED 1
18.15 Kleuterprogr. 18.20 Filmr la:
tage. 18.30 Alias Smith 6 Jones, [ei
ternserie. 19.20 Standpunten.
Morgen. 19.45 Journ. en Ronde
Frankrijk. 20.10 Weerber. 20.15
6 Mlndy. tv-serle. 20.40 Sal oil
tv-spel. 22 05-22.25 Journ. en R|aai
van Frankrijk.
BELGIE NED'2
18.15 Kleuterprogr. 18.20 Fllmr< as'
tage. 18.30 Alias Smith 6 Jones, I 00
ternserie. 19.20 Standpunten. 1 ra
Morgen. 19.45 Journ. en Ronde a
Frankrijk. 20.10 Weerber.
Showprogr. 21.15-23.15 De
lenflat .(The apartment), speelfilm
ilm r0
'ul
19.29 Weerber. 19.30 Journ.
Eurovisie: Ronde van Frankrijk. 2kad
Verkeerstips. 20.10 Docum. i ief
21.15 Le tribunal des sepl, tv-
22.50-23.00 Journ.
BELGIE fRANS 2
20.30 Knokke Cup,
sohgfestival vanuit Knokke.
NEDERLAND 1
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NCRV
14.00 Wollie's wereld
14.05 Jan de muzikant
14.20 De wonderbaarlijke
'avonturen van
Baron van
Munchhausen,
tekenfilm
15.35 Laurel and Hardy
NEDERLAND2
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
DUITSLAND 1
10.00 Journ. en aktual. 10.25 ^ok
Mann fur alle Falie, verhaal.
Muzikaal amus.progr. 11.35 AkTT
mag. 12.20 Aktueel mag. 12.50
soverz. 13.00 Journ. 16.10 J< en
16.15 Inform, progr. 17.00 Kin eb
progr. 17.50 Journ.
DUITSLAND 2
16.30 Cursus Natuurkunde.
Journ. 17.10 Tekenfilmserie.
Gevar. mag.
HILVERSUM 1
NCRV: 18.11 Hier en nu. NOS: 19.30 (S)
Hobbyscoop. 20.02 (S) Langs de Schlphol-
lijn, Intorm. progr. 23.03-24 00 (S) Me» het
oog op morgen. NCRV: 0.02 (S) Late date.
1.03 (S) Professor 60. 2.02 (S) Nachtdienst.
HILVERSUM 2
18.00 (S) Hata-magaz. R.V.U.: 18.30 Hou het
klelnl VARA: 18.50 (S) De Rode Draad.
20.00 (S) VARA-Klasslek: Klass. muz. 20.25
Het zout In de pap. 21.00 (S) Internat»
Viooiconcours Koningin Elisabeth. E
1980. 22.30 Nws. NOS: 22.40 Sport ei
tlek In de Sowjet Unie. VARA: 23.;
Muz. van deze eeuw. 23.55-24.00 Nwt
HILVERSUM 3
NOS: 18.03 (S) De Avondsplts met de Ni
nale Hitparade. KRO: 19.02 (S) Raut
22 02 (S) De Roek-tempel. 23.02-24.00l
leder heel uur nieuws. NCRV:
7.03 Het levende woord. 7.10
Vandaag donderdag. 9.03 Wie
NOS: 15.02 Radio Tour de Fi
13.20 NCRV-Globaal.
Bult. Spectrum. 13.35 Per Saldo.
Beursplein 5. 14.00 'n Middagie-AVI
ma. 16.00 Radio Lawaaipapegaai.
Jaartallen Klankbeeld: 1968. 16.30 De
om Europa. 17.24 Meded. 17.30 Nws.
AVRO's Radiojourn. 17.55 Per Saldo.
rade. 15.03 TROS top-50.
inform. (7.30. 8.00 en 8.30 Nws.
rTr\ 7 36 en 8.36 AVRO's Radiojourn.
INFO 900 Gv™ v00r de vfOUW 9 ,0
Wateranden. 9.15 Werkbank
10.00 Radio Lawaaipapegaai. 10.10 Concer
tant. 10.30 'I Is historisch. 10.50 Optimisme.
11.20 Aspecten. 11 50 Regio-naai., prov In
form. RVU: 1156 Ideele reclame. OVER-
H.VOORL12.16 Uitz. voor de landbouw.
'AVRO: 12.26: Meded. voor land- en tuin
bouw. 12.30 Nws. 12.36 AVRO's Radiojourn.
13.00 Nws. 13.11 AVRO's Radiojourn. 13.15
Waar blijft Willem, zong Mag
gie Mae luidkeels op het eerste
Duitse net, en na nog eens
twee minuten kwam hij inder
daad op de ons bekende wijze,
de trap af en weer opge
stormd. We hebben het over
het debuut van Willem Ruis
bij onze Oosterburen. Samen
met de Mounties en Mini en
Maxi slaagde hij er in drie
kwartier vol te maken in een
JDuits, dat soms in het Neder
lands was vertaald, maar daar
had Rudie Carrell in het begin
ook moeite mee. En later is het
aanvaard als iets olijks, onge
veer zoals Maurice Chevalier
Engels sprak. Willem had zijn
onstuimige aanpak meegeno
men naar de Saarlandse Rund
funk. Het Duitse publiek, op
het punt van lolbroekerij toch
ook wel wat gewend, leek
even paf te staan. Uit het pu
bliek opgetrommelde anonimi
gaven niet steeds het ginne
gappende weerwerk waar Wil
lem in Nederland op kan reke
nen, omdat men hier weet dat
het erbij hoort. Maar toen er
ook geschenken werden uitge
pakt en er mocht worden mee
gezonden ging het beter. Met
de Mounties in hun grote
over de humor en de frat
van het duo Mini en Maxi ve
avondje, waarmee ook Netr
landse kijkers zich thuis zul
hebben gevoeld. Je zou
eens in een Duitse krant
len lezen of het heeft aan j,a(
slagen, en of ze ons met
soort export nog wel voor
aanzien. Het was een uitw
mogelijkheid, want op de sle
derlandse netten viel bijs ]ee
weinig belangwekkends te l
leven. Brandpunt had ti
onderwerpen, een actie
jongeren tot behoud van ftt'
Wadden en en passant tot f
maken van de Rijn en f J*£
verslag van het bezoek van 16
Paus aan Brazilië. Indrukw "a
kend welke hoop en vertri Pu
wen men daar uit de kof*
van de kerkvorst heeft gep£n
Ook de kardinaal was tevide
den over de positieve kantt0n
Een missionaris, die weer etor^
dichter bij het volk staat, vc
echter dat de Paus niet ven
dan de voorkamer was gel
men en zeker niet in de Bra m'
liaanse keuken had kunt) 811
kljken' HAN JONKE J'
