Mozart onder
een minaret aan
Bodenmeer
BREGENZER FESTSPIELE VAN
15 JULI TOT EN MET 21 AUGUSTUS
.elke opvoering op het meer binnen het theater
voor alle zekérheid ook al opgebouwd.
Er blijft echter één moeilijkheid. Buiten is voor
4300 mensen plaats, terwijl het Festspielhaus bin
nen „maar" aan 1800 bezoekers ruimte biedt. Een
geruststelling voor hiet-Oostenrijkers: wie van ver
weg komt gaat voor en zal door de suppoosten
naar corresponderende overdekte plaatsen wor
den geleid.
Karl Böhm
De Falstaff, die zich op andere dagen binnen In het
theater afspeelt, wordt geregisseerd door de Ita
liaan Giulio Chazaletes, die het Duits maar matig
machtig is al is dat geen probleem want hij danst
zijn enscenering bijna letterlijk voor aan de zan
gers die trouwens bijna allemaal Italianen zijn.
Chazaletes: „Wij gaan er geen echte Shakespeare-
versie van maken. Tenslotte werkte Verdi vanuit
een bewerking van drie Shakespeare-stukken,
Hendrik de Vierde, deel I en II en De Vrolijke
Vrouwtjes van Windsor en bovendien was zijn mu
ziek zeer sterk verbonden met het Italië van zijn
tijd. Toni Businger heeft er dan ook een strak de
cor van gemaakt, dat de historie alleen maar visu
eel suggereert".
Dirigent van Verdi's Falstaff is de grijze maestro
Oliviero de Fabritius, die er veertig jaar opera in
Verona op heeft zitten, de opera-opvoeringen In
de Romeinse Thermen van Carcalla uitdacht en er
Inmiddels meer dan zeventig opera-directies op
heeft zitten. Terwijl zangers en regisseur bezig zijn
met de repetitor aan de piano, komt hij even
bedaard de maat slaan om de handeling binnen de
notenbalken van Verdi te houden.
Er is meer aan de hand in Bregenz dan de uitvoe
ring van deze twee klassieke kolossen. De Wiener
Symphoniker geven er hun jaarlijkse reeks uitvoe
ringen, het Wiener Burgtheater is present met een
komedie van Nestroy „Einen Jux will er sich ma-
chen", het Theater in der Josefstadt uit Wenen is
present met een andere Oostenrijker, Arthur
Schnitzler en diens „Der einsame Weg". Daar
naast een avond gedirigeerd door de grijze Karl
Böhm en financieel mogelijk gemaakt door het Ca
sino van Bregenz, dat al eens als grootste financier
Rudolf Nurejev naar de Seebühne haalde, een so
listisch optreden van sopraan Montserat Caballe,
de bariton Hermann Prey, terwijl Eugen Jochum
zijn dochter, pianiste Veronika Jochum, bij de Wie
ner Symphoniker zal dirigeren.
alle windstreken. Ik kon overal wel komen praten,
maar enige vergoeding van de reiskosten was er
niet bij".
„Alleen uit Nederland kwam een brief van een pro
fessor bij het rubberinstituut in Delft, die schreef:
kom naar het vliegveld van Salzburg, daar wacht ik
op je en dan zullen we wel verder zien. Ik vond dat
ongelooflijk sympathiek. Het ging door, ik kwam in
Nederland terecht, werd bij een familie onderge
bracht, moest lessen Nederlands gaan nemen en
omdat ze wel wisten dat ik geen cent op zak had,
kreeg ik meteen al een voorschot op mijn salaris.
Ze hebben wat met me afgelachen, want al lijken
Nederlands en Duits op elkaar, je kunt je goed
vergissen. „U ziet er vanmorgen wel lustig uit", zei
ik tegen een secretaresse die fluitend het kantoor
binnenkwam. Ze werd knalrood en ik vroeg voor
zichtig waarom dat dan was. Nou, dat moest ik el
ders maar eens informeren... Die periode in Neder
land is de mooiste tijd van mijn leven geweest".
Vakantie
Een bezoek aan de Festspiele en Bregenz, dat bin
nenkort verlost wordt van het almaar doordende
rende sluipverkeer door hartje stad, aangezien het
Pfandermassief aangeboord is voor een tunnel van
zeven kilometer die in oktober samen met de nieu
we Autobahn de binnenstad vrijwaart, is ideaal te
combineren met een vakantie in Oostenrijk of
Oost-Zwitserland. De Oostenrijkers zijn de eersten
om te wijzen op alle mogelijke uitstapjes. Zoals
naar het Kleine Walsertal. Een merkwaardig stukje
Oostenrijk dat je maar heel moeizaam vanuit het
land zelf kunt binnenkomen. Autobussen gaan via
Duitsland; de douane zit er nota bene in een Gast-
haus weinig paraat te wezen. De bevolking woont
soms al sinds de oervoorvaders in het dal, waar de
boeren de mestvork erbij neer hebben gelegd en
zich stuk voor stuk aan het toerisme zijn gaan wij
den.
Op de postzegels staan weliswaar Schillingen ver
meld, maar je moet er wel Duitse marken voor
neerleggen. Klein Walsertal staat verder helemaal
in het teken van de DM, maakt in tegenstelling tot
Oostenrijk zelf, wel deel uit van de EEG, en heeft
zich in een ver verleden al verschoond van binnen
dringende vreemdelingen die er land zouden willen
kopen. Er is echter één uitzondering o]d de regel,
en die geldt merkwaardigerwijs voor Russen, Per
zen en, Jawel, Nederlanders.
BERT JANSMA
Foto's: MILAN KONVALINKA
Titelloos
=GENZ De professor kan beretrots zijn. De
genzer Festspiele waarvan hij sinds 1953 direc-
r is, gaan volgende week niet alleen een 35-ja-
jubileum beleven, maar staan dan eigenlijk aan
nieuw begin. Dan ontbranden de schiinwer-
s boven een sprookjesachtig nieuwe Seebühne
net Bodenmeer waar de Oriëntaalse vesting van
tan Selim Bassa omspeeld wordt door de mu
it van Mozart, terwijl daarna de beurt is aan de
ling van een fonkelnieuw Festspielhaus, dat al
I najaar klaar kwam maar pas nu Ingewijd
It door de escapades van Falstaff en de vrolij-
findsorse dametjes op de onvolprezen klanken
Verdi's laatste opera. Herr Professor Ernst
ir kan dan eindelijk opgelucht ademhalen. Want
wordt een droom die hij al 25 jaar koestert, na
hele generatie van soebatten, plannen maken
«randeren, bewaarheid,
j) jgenz, de poort naar Oostenrijk, toeristisch cen-
van Vorarlberg, omringd door Duitsland,
irland, Italië en Liechtenstein, kan dan nog
vertederd smalend terugdenken aan die aller-
;te dagen van de Festspiele, met het inmiddels
imde Spiel auf dem See dat toen nog plaats
op het dek van een grote grindschuit terwijl
toeschouwers op'door biervaten geschraagde
iken niet konden dromen van al die tienduizen-
toeristen die later hun voorbeeld op een wat
itere manier zouden volgen,
jden beginne was er alleen het water. En de
K>m van de Vorarlbergers, die zich graag in de
ste plaats Vorarlbergers en dan pas Oostenrij-
noemen, iets moois te maken. Want het was
J5 en het verlangen naar een schonere toe
rist zou over heel Europa gaan waaien. In het
ia kneuterig kleine stadje Bregenz kwamen een
ftjgir enthousiastelingen op het idee een grote
In de gondelhaven van hun Bodensee voor
ing er te leggen en daarop in het behaaglijke duis-
van de warme zomeravond theater te gaan
len. Een stoute jongensdroom die allengs meer
iraties zou krijgen en uiteindelijk zou uitmon-
i in een volwassen festival dat dit jaar van 15
I tot en" met 21 augustus zal plaatsvinden.
3Q |i enorm gebeuren voor een stadje van nu zo'n
,000 inwoners, dat al gauw tot een kind met een
lureel waterhoofd zou geworden zijn als de gun-
le ligging van Bregenz niet voor een enorme
loop van toeristen had gezorgd. Eenzelfde ef-
als Verona met zijn arena en Salzburg met zijn
ikale feestweken zou ervaren.
'I Festspielgebeuren geeft aan het toerisme van
arlberg een impuls van miljoenen en omgo
rd is het een attractie extra voor de toeristen
in toeristenland Oostenrijk. De toeristen zijn
imelijk Duitsers, maar de Benelux komt op
goede tweede plaats, terwijl Hollanders graag
ne gasten zijn waarvoor een hoop Oostenrij-
inmiddels een mondjevol „Dak miniers" en
kaat het met oe's" gereed hebben. „Hollan-
Gott sei dank, ja", zegt de eigenaar van
Igasthof Haggen, een nieuw eet- en overnach-
Drd hoog boven Bregenz tegen het Pfënder-
>f aan.
rtessor Ernst Bahr zelf weet ook goed genoeg
de buitenlanders zijn festival moeten maken,
it voor niets reist hij elk voorjaar met echtgeno-
J,aar Nederland en België om daar persoonlijk
plannen voor de komende zomer te ontvou-
„Het wezenlijke voor mij", stelt de in Tirol ge
en Oostenrijker, „is dat wij met het nieuwe
tspielhaus het geëigende instrument hebben
de artistieke ontwikkeling van onze Festspiele
der uit te bouwen. Want midden zestiger jaren
we in feite een pas op de plaats gaan maken,
ir ballet en opera zijn er nu de allernieuwste
inische uitrustingen, kunnen we optisch en
estisch perfecte opvoeringen brengen en het
rbelangrijkste is dat we de toeschouwers ze-
heid kunnen geven".
het verleden gebeurde het wel dat mensen
r huis gestuurd moesten worden omdat het
ir gewoon te slecht was. en er met geen moge-
leid in de open lucht aan opera of ballet ge
in kon worden. „Hoe wordt het weer?", zal nie-
nd zich meer hoeven af te vragen. Als dat
;ht is. verhuist opera of ballet naar het nieuwe
Btergebouw. waaraan de Seebühne vast zit. Dit
was al te merken dat zoiets een goede uitwer-
heeft. want de kaartverkoop is dit jaar veel
eger begonnen dan in vorige jaren".
Helmut Herbert als on
derdirecteur van de
VVV van Vorarlberg
wat vreemd titelloos
tussen alle Oosten
rijkse Herren Professo
ren en Doktoren: „De
Wiener Symphoniker
komen hier al zo lang,
dat ze eigenlijk halve
Bregenzers zijn gewor
den. Ze worden steeds
bij families hier onder
gebracht en dat heeft
er inmiddels toe geleid
dat velen met. een
meisje van hier ge
trouwd zijn. Sommigen
wonen hier, hebben
hier hun tweede thuis,
en zijn eigenlijk een
soort ereburgers ge
worden. Het grote plein
voor het nieuwe Fest-
spiel- en Congresge
bouw, heet dan ook het
Plein van de Wiener
Symphoniker".
De witgekuifde Herbert
spreekt trouwens Ne
derlands en is de enige
buitenlandse VVV-di-
recteur die zijn persbe
richten in onze taal de
deur uit stuurt, waarbij
de fouten hem verge
ven zijn omdat het al zo
lang geleden is dat hij
In Nederland woonde
en werkte. Herbert: „Ik
zocht na de oorlog een
baan. Ik wilde uit Oos
tenrijk weg, was zeven
tien jaar en stuurde
sollicitatiebrieven naar
irbekken
De Italiaanse regisseur Giulio Chazaletes tijdens de repetities van Verdi's
Falstaff.
ir heeft een goede
voor internatio-
hoog genoteerd
nt en weet produk-
neer te zetten aan
Bodensee, die later
andere festivals
lig worden overge-
nen zoals ooit Doni-
i's „Het debuut van
mma Agatha". Giu-
pe Taddei speelde
vrouwenkleren toen
hoofdrol en is bijna
vaste gast gewor-
In Bregenz. Dit jaar
elt hij de titelrol In
di's Falstaff, een
aal vehikel voor zijn
ne bas en zijn even
n geschapen figuur.
Idei. een bonhomme
een bulderende
die zonder veel
;pas vertelt dat hij
lonnen is met zingen
iet bad, en het daar
enlijk nog steeds het
ite doet, is boven-
n een prima acteur,
nte Bregenz-gan-
kunnen zich hem
ineren in Donizet-
Don Pasquale.
Ïarln hij op het toneel
een bed moet neerploffen. Taddei zakt met z'n
aarlijvige gestalte dwars door dat bed heen en
zaal heeft het niet meer. Taddei krabbelt over-
d alsof er niets aan de hand is, weet zich zeker
de lach van de zaal, maakt van Don Pasquale
veel komischer figuur dan de zeurpiet die hij
enlijk normaliter is en kan tot het slot van de o-
nefo lachsalvo's zonder ongelukken blijven incas-
en.
or de hoofdrol in Mozarts „Entführung aus d'em
fail" had Bahr onze Christina Deutekom geën-
ird, maar een nierbekken-ontsteking verhin-
ft haar dit jaar naar Bregenz te komen. De rol
i Konstanze wordt nu afwisselend vertolkt door
zislawa Donat en de in Dortmund zingende
-r torikaanse Barbara Carter. Volgend Jaar haalt
I Ihr voor de titelrol van Verdi's Otello zelfs een
duurste tenors ter wereld, Placido Domin-
naar de Bodensee. Dan zal op het meer zelf
msteins „West Side Story" worden uitgevoerd.
spectaculaire combinatie, die voor 1982 met
nizetti's „Lucia di Lammermoor" en Strauss'
'aeunerbaron" geëvenaard wordt.
id!,
Prof. Ernst Bahr, de directeur van de Bregenzer Festspiele.
Fluitje
Wie 's avonds naar de Seebühne trekt om eens te
kijken hoe het er allemaal uit gaat zien, raakt zelfs
tijdens de rommelige repetities van het koor der
Janitsjaren even onder de indruk. De Seebühne is
herschapen in een verblindend witte Moorse ves
ting met trappen en schietgaten, met op de ach
tergrond een reusachtige witte minaret. Het water
tussen toeschouwerstribune en toneel wordt beva
ren door een serie bootjes die op een fluitje van de
regisseur driftig heen en weer peddelen.
Wie via een wijde, brede steiger achter dat decor
gaat kijken, ziet een gigantisch bouwsel van sta
ketsels en steunijzers waarop zeker voor een klein
Oostenrijks bos aan hout is verwerkt. Een doolhof
waarin de koorzangers dik ingepakt ronddrente
len, want net als elders in West-Europa wil het
weer niet wat wij willen. Je vraagt je af wat er moet
gebeuren om zo'n hele produktie bij plotselinge
regenval van buiten- tot binnengebeuren om te
scholen op één avond.
Professor Bahr heeft er een antwoord op. Vorig
jaar heeft hij met zijn mensen een „Generalstabs-
plan" ontworpen dat inhoudt dat binnen een half
uur In het Festspielgebouw doorgespeeld kan wor
den. Dat betekent dat dirigent, 50 musici, 10 solis
ten, 70 koorzangers, 100 figuranten. 45 man aan
technisch personeel, kostuums, rekwisieten en in
strumenten van de ene kant van het water nèar de
andere moeten. Een complete volksverhuizing die
plaats vindt via de 100 meter lange steiger, waarna
nog eens 120 meter naar het blnnentoneel moeten
worden afgelegd.
Voor die „Operatie Bodenmeer" staan tien radio
zenders en twaalf telefoons klaar. Tijdens de repe
titie wordt het allemaal uitgeprobeerd. Met busjes
gaat het over de vier meter brede steiger: spelers,
kostuums, pruiken, lansen, geweren, pijlen, zwe
pen. Costumiers, toneelkappers en mensen van de
schmink gaan vooruit, want er zal wel het een en
ander bijgewerkt moeten worden. Bovendien zijn
de kostuums voor buiten vaak van dikker mate
riaal gemaakt zodat er binnen dunnere duplicaten
gereed liggen. Ook de decorstukken worden bij
Grote bedrijvigheid tijdens de avondrepetitie op de nieuwe „Seebühne" op het Bodenmeer.
