ft.
Westerse
blik op
Japanse
fotografie
I boek
Nieuw toneelstuk
van Shakespeare
Per boot
naar
Jazz
festival
Gaudeamus
Muziekweek
KUNST
LEIDSE COURANT
OINSOAQ 8 JUL1 1880 PAQL_
DEN HAAG "Chine de com
manded dat weet elke ingewijde,
is porselein dat in China werd
vervaardigd op bestelling uit Eu
ropa. Er was, met name in de 18e
eeuw veel vraag naar dit porse
lein. Onze eigen Verenigde Oost-
Indische Compagnie, die behalve
uit Indië ook producten uit het
Verre Oosten aanvoerde, heeft in
die handel een belangrijke rol
gespeeld. Een aspect daarvan
wordt aangeroerd op een char
mante tentoonstelling die t/m 24
augustus te zien is in het Haags
Gemeentemuseum. Ze heet
„Pronk Porselein"
Die titel geeft niet aan dat het por
selein bestemd was om alleen maar
in de
staan.
porseleinkast te pronk te
Het gaat hier hoofdzakelijk
serviesgoed dat wel degelijk
voor gebruik bestemd was. Naam
gever is Cornelia Pronk, die door
de VOC werd gevraagd motieven
te ontwerpen die dan in China zou
den worden nageschilderd op por-
Tafelbord met de parasol-dames.
6elein.
Cornells Pronk (1691-1759) was in
Amsterdam een gezien portret
schilder, die bij net nageslacht
vooral bekend bleef door de talrij
ke topografische prenten die naar
tekeningen van zijn hand zijn ge
stoken. Zijn VOC-opdracht zal hij
wel te danken hebben gehad aan
zijn bekendheid met Amsterdamse
notabelen wier portretten hij ver
vaardigde. In 1734 tekende Pronk
zijn eerste ontwerp. De VOC accep
teerde het en sloot een driejarig
contract met de schilder af. Deze
moest alle benodigde tekeningen
vervaardigen en werd geacht hier
mee een vol jaar bezig te zijn. Ge
durende drie achtereenvolgende ja
ren zou hij hiervoor een honorari
um van 1.200.- ontvangen, bene
vens een extra bedrag voor het ma
ken van telkens vijf stel kopieën.
ƒ1.200.- was in die tijd een royaal
jaarsalaris, maar Pronk moest daar
voor niet alleen de versiering van
het serviesgoed ontwerpen, maar
ook de te vervaardigen stukken te
kenen. Een standaard-tafelservies
bestond uit 371 delen, waarvoor
twintig verschillende tekeningen
nodig waren en daar kwamen nog
theeserviezen, kas tens tellen en an
der porselein bij.
Parasol-dames
Overigens zou men kunnen den
ken dat dit „Chine de commande"
Europese motieven zou hebben,
maar dat was allerminst het geval.
Pronk tekende chinoiserieën, Chi
nese voorstellingen dus, maar dan
wel op de manier zoals men die in
Europa graag zag. Ziin eerste ont
werp was „De parasoldames": twee
vrouwen, waarvan één 'n grote pa
rasol vasthoudt, met enkele vogels
voor een bossage. De ontwerpen
werden in vijf kisten gepakt en
met vijf verschillende schepen (om
het risico te verminderen) naar Ba
tavia verzonden. Vandaar uit ging
de opdracht naar Chinese porse
leinmakers.
Door de lange en omslachtige reis
duurde het jaren voor de eerste
porseleinzendingen in Amsterdam
arriveerden. Daar werd Pronk por
selein populair, er was redelijk
vraag naar, maar op de lange duur
bleek de handel toch niet winstge
vend te maken te zijn. Dat ook om-
Melkkannetje met de vier doktoren.
dat een Pronk servies een veelvoud
moest kosten van gewoon Chinees
porselein. Pronk zou nog drie ont
werpen leveren. Het tweede was
"De vier doktoren" (in een later
gewijzigd ontwerp bleven drie zit
tende figuren over), omtrent het
derde ontwerp bestaat onzekerheid,
op het vierde staan twee Chinese
dames en wat kleinere figuren bij
een onverbloemd Europees prieel-
leen de latere versie van het
tweede ontwerp is op enigszins gro
te schaal (75 serviezen) vervaar
digd. Naar de andere ontwerpen
werden belangrijk minder stuks
gemaakt
Fraai beeld
Het Pronk porselein was gebruiks-
foed. Begrijpelijk dus dat er zo'n
50 jaar later niet veel meer van
over is. Maar met ca. vijftis stuks
kan de tentoonstelling
fraai beeld van dit ge
lein geven. Men kan
de originele tekeningen van Pronk
zien, benevens archivalia, maar de
nadruk valt natuurlijk op het por
selein zelf, dat inderdaad erg fraai
is. De tentoonstelling toont enkele
aardige bijkomstigheden. Zo blijkt
dat de „parasoldames" erg in trek
waren. Die komen, behalve op
Pronks serviezen ook voor op por
selein uit Japan (waar geen officië
le VOC-opdracht geplaatst werd)
en in een wat gewijzigde versie is
het ook in China zelf „geleend",
waar het als „typisch Europees"
een zekere populariteit moet heb
ben gehad. Die Chinese versie
stond weer model voor Delfts aard
ewerk, waarmee een grote cirkel
gesloten werd. Zelfs in Venetië
werden de parasoldames bekend en
nog laat in de 18e eeuw trippelden
zij over een slabak van Anistel por
selein.
Een charmante tentoonstelling als
gezegd. Van groot belang voor ken
ners en collectionneurs omdat ze
wellicht leiden kan tot het hervin
den van sommige stukken die
thans nog onbekend zijn. De zeer
degelijke catalogus (in Nederlands
en Engels 25.-) kan nog niet alle
vragen beantwoorden die omtrent
Pronk porselein rijzen. Maar mis
schien komt er door de tentoonstel
ling nieuw materiaal beschikbaar,
hier of in liet buitenland.
VOLKERING
Londen De Britse historicus Thomas Merriam zegt een
nieuw toneelstuk van Shakespeare te hebben ontdekt, het
eerste sinds 1664, door middel van een ingewikkeld compu
terprogramma dat in staat is de schrijfstijl van een auteur
te analyseren.
Het stuk, „Het boek van Sir Thomas More", is lange tijd on
derwerp van een wetenschappelijk dispuut geweest betref
fende zijn herkomst, of het was geschreven door Shakespea
re of door zijn 16e-eeuwse rivaal Anthony Munday.
Tot Merriam's onderzoek was niemand met volledige zekerheid
in staat om te zeggen door wie het was geschreven, omdat twee
derde van het manuscript kennelijk van de hand is van Munday
en het resterende deel van Shakespeare.
„De enige reden die geleerden hebben gegeven voor Munday's
auteurschap, is Munday's handschrift", aldus Merriam tegenover
Associated Press. „Nu bezitten wij een methode waarmee wij
min of meer kunnen aantonen dat de werkelijke auteur niet de
gene is die het schreef".
Merriam begon verleden jaar augustus aan het onderzoek, dat
hij verrichtte met behulp van de universiteitscomputer van Ba
singstoke Technical College, het instituut waar hij geschiedenis
doceert. Het computerprogramma kan onderscheid maken tus
sen de geschriften van verschillende auteurs door te kijken naar
hun onbewuste „woordgewoonten", die consistent in het werk
van een schrijver optreden, maar nooit kunnen worden gekop
ieerd of geïmiteerd door een ander.
Merriam is van mening dat Munday gedurende een korte perio
de van samenwerking tussen hun beide toneelgezelschappen in
1593 de woorden van Shakespeare's manuscript kopieerde. „Zij
werkten samen in dat jaar en alleen in dat jaar", aldus Merriam.
„Ik suggereer niet dat Munday plagiaat pleegde op Shakespeare,
nelijk S'
DEN HAAG Nog maar en
kele dagen en het Northsea
Jazz Festival in het Congres
gebouw gaat van start. Onder
de duizenden festivalgangers
zijn veeL buitenlanders, maar
het Nederlandse aandeel van
deze naar men zegt
grootste jazz-happening van
Europa blijft het grootst. Men
komt met veler gelegenheid.
Zo heeft een bewoner van
Giethoorn een dertigtal lief
hebbers gevonden om de reis
naar Den Haag per boot af te
leggen; men zal op 11 juli arri
veren in de Scheveningse ha
ven.
Er zijn enkele wijzigingen in
het festival. John Lee Hooker
komt op dokters advies niet
naar Europa. Hij wordt ver
vangen door een andere unie
ke band uit de jazzwereld: Pa
nama Francis and his Savoy
Sultans. De Heath Brothers la
ten verstek gaan en worden
vervangen door het Toots
Thielemans Quartet met Niels
Henning Pedersen bas, Bruno
Castellucci drums en Michel
Herr piano.
Verdere wijzigingen/aanvul
lingen zijn:
- De negen man sterke Benny
Carter All Star Swing Band
wordt uitgebreid met Benny
Vasseu trombone.
- Louis Moholo wordt drum
mer bij Seven Singers and. a
Hom.
Dudziak Si Michal Urbaniak.
- Muhammed Ali vervangt
Chris Henderson in The Phila
delphia Movement.
- Hank Jones piano. Roy Hay-
nes drums en Wilbur Little
bas wordt de definitieve rit-
mesektie van de Northsea
Tenorsax Battle op zondag 13
juli met Archi Shepp, Pharao
Sanders, Von Freeman, Ben
nie Wallace, Odean Pope en
Sam 'The Man' Taylór.
Mens en emotie: op vrijwel elke Japanse foto terug te
vinden.
„De Japanse fotografie van 1848 tot he
den" is de titel van de tentoonstelling,
die Pulchri Studio over twee in elkaar
overlopende zalen tot en met 20 juli
herbergt. Over de wijze van inrichten
valt weinig te melden: die is voortref
felijk. Wanneer men de expositie volgt
met de wijzers van de klok mee, dan
wordt men kijkenderwijs op de hoogte
gehouden met de ontwikkeling die de
fotografie in Japan doormaakte. In
technisch opzicht, maar ook in kunst
zinnige zin. En dat niet alleen. Vrijwel
onmiddellijk wordt de bezoeker erop
attent gemaakt dat 'de Japanner' an
ders fotografeert dan 'de Nederlander';
in grote lijnen en in kleine.
Zoals overal ter wereld kwam ook in Ja
pan de eerste camera in handen van de
man met de meeste duiten. Ook de Japan
ner deed, wat overal gebeurde: hij zette
zichzelf en de naaste familie op de kiek,
raakte daarop uitgekeken en begon bezit
tingen te fotograferen, inclusief werkne
mers. In grote lijnen deed de Japanner
camera op speurtocht, maakte reportages
en zocht kunstzinnige onderwerpen. Maar
alles op z'n Japans.
De vroegste portretten tonen al, wat zich
later in andere vormen van uitdrukkings
mogelijkheden zal voordoen; er zit bewe
ging in. Op een enkele uitzondering na
kijkt de geportretteerde niet in de lens,
maar volgt de fotograaf een beweging in
de gezichtsuitdrukking: hij voegt iets aan
het portret toe.
Dat gebeurt ook bij wat de westerling re
portage noemt. In technisch opzicht
maakt de Japanner zich nauwelijks druk
om de zakelijke reportage, waarin de Ne
derlander zo bedreven raakte. Evenmin
treft men op deze tentoonstelling foto's
aan die gemaakt zijn 'om het mooie plaat
je', opnieuw op een enkele uitzondering
na, die dan nog van zeer recente datum is.
De Japanner laat zich stimuleren door de
realiteit, maar legt die niet of zelden als
kortstondige realiteit vast. Geen erg op
wekkend, maar wel goed voorbeeld is de
foto van een onthoofding; in alle opzich
ten gruwelijk, maar ook een bundeling
van Japanse eigenschappen die in andere
foto's los van elkaar worden getoond.
Wreedheid is de Japanner niet vreemd,
maar lijkt voor hem geen tegenstelling te
vormen tot geestelijke schoonheid.
Wreedheid is, of lijkt, voor de Japanner
slechts een van de vele vormen van emo
tie. En dat toont die foto. Deze indruk
krijgt extra gestalte, wanneer men kort
tevoren een schitterend gefotografeerde
zwaan heeft gezien en ander werk dat
men mooi kan noemen, maar ook hard en
beklemmend, echter nooit koud.
De Japanner, voor zover deze tentoonstel
ling daarin een blik verschaft, lijkt voort
durend uit te zijn op een weergave van de
werkelijkheid, zoals hij die hoogstpersoon
lijk beleeft. Die werkelijkheid is even
veelzijdig als er foto's gemnaakt worden
en dat zijn er nogal wat. Op vrijwel elke
foto van deze expositie komt de mens
voor, als individu of als groep. Kenmer
kend: elke foto voegt daar de identitiet
van de fotograaf aan toe, anoniem of niet.
FRITS BROMBERG
Laatste boek
van Leonard
Huizinga
Leonard Huizinga precies,
de onlangs overleden geestelij
ke vader van Adriaan en Oli
vier heeft met zijn laatste
boek „Lawine", dat kort voor
zijn overlijden is verschenen,
andermaal bewezen dat hij
niet alleen het schrijven van
doldwaze verhalen maar ook
van werken van een wat ern
stiger genre uitstekend be
heerste. „Lawine" is het le
vensverhaal van de jonge Ne
derlandse kunstschilder Ri
chard Melville en speelt kort
voor, tijdens en na de Tweede
Wereldoorlog.
Melville, zo'n man die iedere
vrouw met een oogopslag voor
zich weet te winnen, heeft in
korte tijd furore gemaakt als
kunstschilder, zowel in bin
nen- als buitenland. Wanneer
hij in 1939 verneemt van de
gruweldaden van de Duitsers
tegen de joden in Warschau
zet hij zich, in taal en schilde
rijen, fel af tegen Hitler-Duits-
land. Melville, wiens anti-
Duitse schilderijen ook inter
nationale bekendheid hebben
gekregen, duikt kort na mei
1940 onder. Wanneer blijkt dat
niemand hem zoekt komt hij
weer tevoorschijn. Op zekere
dag wordt krijgt hij echter be
zoek van een oude vriend, die
officier in het Duitse leger
maar tegen Hitler is. Deze
vraagt hem naar Berlijn te
gaan, waar hij, terwijl hij hoge
Nazi's portreteert, achter de
datum moet komen waarop
Hitier „Operatie Barbarossa
de aanval op de Sovjet-Unie,
wil beginnen. Omdat Melville
de belofte krijgt dat niemand
over ziin anti-Duitse periode
zal vallen neemt hij de op
dracht aan. Hij weet achter die
datum te komen, maar alleen
door de al dan niet gemeende
hulp van anderen.
Vanaf dat moment begint Mel
ville zijn eigen held-mythe te
bouwen. Wanneer het hem
daarna door de inspanningen
van anderen lukt om via wat
smokkelweggetjes naar Zwit
serland te \auchten, terug naar
Nederland te gaan en weer
naar het vrije Zwitserland te
reizen, kijkt iedereen tegen
hem op. Met name omdat hij
steeds meer de rol die anderen
in zijn belevenissen hebben
gespeeld naar achter dringt, de
eigen fouten en blunders ver
geet en zichzelf als absolute
held op de voorgrond plaatst.
Doordat Melville zowel zich
zelf als zijn omgeving weet te
overtuigen van zijn held-zijn
(degenen die de waarheid
kunnen vertellen komen vrij
wel allemaal om het leven)
kan hij er ook na de oorlog de
vruchten van plukken. Wan
neer hij in handen valt van
een Amerikaanse kunsthande
laar is Melville's helemaal bin
nen en kan hij terend op geld
maar vooral zijn (önterechte)
roem verder leven. Als hij
eenmaal overlijdt doet hij dat
als de held, die hij niet was.
Maar dat weten alleen wij, le
zers.
Leonard Huizinga: Lawine.
Uitgeverij: Elsevier Amster
dam. Prijs: ƒ22,50.
BILTHOVEN De Interna
tionale Gaudeamus Muziek
week vindt dit jaar plaats van
30 augustus tot 7 september.
Het eerste weekeinde is geheel
gewijd aan de hedendaagse
Zweedse muziek. Op 30 en 31
augustus en 1 september wor
den in resp. het Concertge
bouw te Amsterdam, de Doe
len in Rotterdam en het Mu
ziekcentrum Vredenburg te
Utrecht concerten gegeven
door het Kamerkoor Stock
holm o.l.v. Eric Ericson, waar
bij werken van in hoofdzaak
jongere Zweedse componisten
en met name leerlingen van
Ingvar Lidholm worden ge
speeld. Verder is er op 31 au
gustus in Utrecht een concert
met elektronische muziek.
Tijdens het tweede weekeinde
worden de werken gespeeld
die door een internationale
commissie zijn geselecteerd uit
de 135 partituren die compo
nisten uit 21 landen voor de
Muziekweek instuurden. De
werken worden gespeeld door
solisten en ensembles die zich
gespecialiseerd hebben in de
uitvoering van hedendaagse
muziek: het Nederlands Saxo
foon Kwartet en het Oosten
rijks Ensemble voor Nieuwe
Muziek (5 september in het
Koninklijk Conservatorium te
Den Haag), de basklarinettist
Harry Sparnaay, het Gaudea
mus Kwartet, het Nederlands
Fluitkwartet en de blokfluitist
Bald riek Deerenberg (6 sep
tember in het Stedelijk Mu
seum te Amsterdam), Harry
Sparnaay, de Italiaans contra
bassist Fernando Grillo en het
Nederlands Fluitkwartet (7
september te Utrecht), het Ra
diokoor en het Radio Filhar
monisch Orkest o.l.v. Lucas
Vis m.m.v. solisten (7 septem
ber in de VAR A-studio te Hil
versum. Verder is er op 6 sep
tember in de Ysbreker te Am
sterdam een concert met wer
ken van jonge Nederlandse
componisten door het ASKO-
Ensemble en het Delta-En
semble.
Gedurende de week is er iede
re dag een workshop waarbij
componisten en uitvoerenden
zich bezighouden met de gese
lecteerde werken.
Voor nadere inlichtingen:
Stichting Gaudeamus, Postbus
30. 3720 AA Bilthoven. Tel.
030-787033.
Dicht bij elkaar O
,4e durven geven In |ekf
schap en liefde" van d[ v0
rikaanae schrijfster la
Fast laat zich gemakkLe|
het hokje plaatsen vai y
zo'n tvpl9ch Amerikaaiijen
het Nederlands vert*rfl.
welxijnsboek. De scLac
lijkt in een notedop i
willen vertellen over d
waarop mensen intiem
te verwarren met sexu
tiem betekent volgei
woordenboek immers
welijk, innig en hun
met elkaar om kunne
zonder zichzelf te
rs v
nneM
vw
De lezer wordt daarbij
fronteerd met veel 5
met een (fictieve F
vid,
tal I.
het l
zien moeten geven. Al
logen lijken op het eel
zicht tenminste als i
dergelijke boekjes heft
keken een soort Ij
ling, het eenvoudig enj
pelijk maken van mad
voor de gewone lezerl
niet te snappen zou zijf
Maar is het nu een
aanvulling op de
markt? Geenszins! De
ster, die zelf psychology
gestudeerd aan de unir°9'
ten van Minnesota er
hington, geeft op indr[eia
wijze de verschillende:0
ren aan, waarop mei
elkaar omgaan en er
keer weer in slagen oti
op het werk als tnuis d
niet te dicht bij te laf)
men. Barbara Fast VJ
daarbij duidelijk op ee|
ding aan tussen ints -O
sexueel contact, een
scheid dat volgens haai
in openbare gelegenhe 1
café's nogal eens I
wordt. In de café's ligt u/ J
nadruk op onechte inl
ook al bevestigen de ubnn
ringen ook hier de re
zegt: „We I ebben vai
idee wat intimiteit nuN-
lijk inhoudt. Vaak heb^n
nooit iets als intimiteit
onze ouders gezien en fven
eigen gezin hebben w|e g
min ooit intiem contact tui
Toch weten we maat' g,
goed wat we willen enj,d
missen aan intimli^„
vriendschap". Op de JU
lander kan dit uiterai
vreemd overkomen.
wij niet vaak het ideeyoor
juist op Amerika slaakte
zijn deze gedachten z<an
nog niet. Vele menser^^
zich herkennen in de it
peringen van de sclbu 2
ondanks de Ame4|jjk
schrijftrant. Belangrijk
peet in het boek is dar^det
intimiteit, waarbij je
derzijds (soms ook afjrcc
gen!) respect toch je ine
liteit niet kwijtraakt.
zelfs herwint. „Want
miteit is een valstrik'
Barbara Fats de lez
doelend op het drankj/
bars en op feesbes v
tongen losmaakt Daart°nZl
ze wegen aan, waar. 1
mens uit kan testen, WEN
hii/zij werkelijk is om voc
lijk intiem contact aan n>
nbet
Laa
Wanneer je het je rouw
realiseert, kun je er wan
doen. Werkelijk jezelren^
geven, hoe kwetsbaar dooi
maakt. „Gevoelens delévee,
geen identiteitsverlies ge r
sorbtie door de andei
houden", bepleit ze Javit
Een zeer lezenswaan r v
voor velen waarschijnlfksh
openbarend boek dpet
dat beslist niet in eë>rde
moet worden uitgelezePoi
i zijr
uidi)
[zaal
Barbara Fast- Dichteb'e'
kaar Je durven gi
vriendschap en liefgki
blz. Wetenschappelijf
geverij b.v. Amsia*
Prijs 29,50.
en
eri
rn
do
T;
Kunsthandel Les
Arts, Noordeinde 11
Haag, houdt van 11 jifcid
augustus een zomer- vns i
stentoonstelling van eken
uit de Romantische eiüg
School. ie Ir
eds 1
Galerie Mokum, O: fe"a°r
burgwal 334 Amsterc ertje
poseert van 11 juli to, zjj,
tember werk van Tobi j;
ders, Chris van
Helmantel, Aad Hofmfo ni
van Kempen, Dick ^an
Rein Poel, Anne Semlti vr
van Vliet en Kik Zeil nd n
'gen
De zomertentoonstel/jg1^
werk van kunstena ^sch|
van Pulchri Studio w'
terdagmiddag 12 juli lerk
en blijft t/m Jl juli te n do(
gen in de Pulchri-zale ln
Voorhout 15 Den i mha
