Kerken ingericht
als museum,
maar ook
als badhuis, pakhuis
of atheïstisch instituut
Love Canal en
Lekkerkerk:
topjes vansnel
groeiende
chemische
afvalbergen
IN LENINGRAD BEGON
DEREVOLUTIE...
Marge Ba tea'
baby werd
dood geboren.
Ondanka een
volwaardige
zwangeracHap
van negen
maanden
woog de baby
22 pond. „Mijn
dokter had er
geen
verklaring
voor, het
moeten
chemicaliën
zijn", aldua
mevrouw
Batea.
Phillia
Whitenight,
moeder van vijl
kinderen, ia in
1975
geopereerd
aan
boratkanker.
Bij buren in
vijftien
nabijgelegen
huizen hebben
zich de laatate
jaren zeven
gevallen van
kanker
voorgedaan. Bij
Phillia en haar
man ia
recentelijk een
ingrijpende
chromoaomen-
afwijking
geconstateerd.
„We hadden
geen idee hoe
het kwam dat
mijn vrouw
epilepaie
kreeg.
Niemand in
haar familie
had het ooit
gehad", aldua
Harry Tolli. „Ik
twijfelde er
eerat aan of
het ieta met
de
chemicaliën te
maken had,
totdat de
troep de
kelder in
kwam
druppelen".
Achtjarige
Jon Kenney
overleed vorig
jaar aan. een
nier
aandoening.
Jenny
Puccetti, zijn
grootmoeder:
„Hij was
opgeblazen
ala een ballon
toen hij dood
ging. Hij
apeelde vaak
op de plek,
waar al die
rommel
gevonden ia".
Voor wie de eigenlijk nood!
ke meer drastische maatf
wil nemen is het echter w
op een aanzienlijke ment!
verandering onder de bev
Nu is het nog veel te vaak
het publiek zich pas bij hl
bleem betrokken voelt w
het gif de eigen kelder t
druppelt. De verandering
ook moeten komen bij de
die het te druk hebben m
in de markt liggende on
pen èn bij het bedrijfsle
volgens Brown nog altijd
de obsessie koestert
puur economische kant
chemische industrie.
DICK
NIAGARA FALLS Grote aan
tallen geboorteafwijkingen, be
schadigingen van lever en nieren,
ernstige ademhalingsproblemen
en diverse vormen van kanker
hebben van de wijk Love Canal in
het Amerikaanse stadje Niagara
Falls (New York) een begrip ge
maakt voor onbeschrijfelijke
angst. Een angst voor de aarde
die begint uit te stoten wat er in
loop van vele jaren aan chemi
sche troep is ingestopt.
Tussen 1947 en 1952 heeft de
chemische fabriek Hooker Corpo
ration tal van giftige stoffen ge
stort in het nooit afgemaakte
stukje kanaal, dat meneer William
Love er in de vorige eeuw wilde
aanleggen. Sinds twee jaar gele
den de grond rond Love Canal
letterlijk begon te borrelen zijn
bijna duizend gezinnen geëvacu
eerd.
Elk ziekteverschijnsel veroorzaakt
in Love Canal grote angst. En dat
is niet verwonderlijk. Naast alle
afschuwelijke gezondheidsproble
men die zich al hebben gemani
festeerd bracht een particuliere
studie onlangs aan het licht, dat
veel inwoners van het gebied een
opmerkelijke afwijking vertonen
van het chromosomenbestand,
de celdeeljes die de dragers zijn
van de erfelijke eigenschappen.
Een ander onderzoek toonde vrij
wel tegelijkertijd belangrijke af
wijkingen aan in het zenuwstelsel.
Zonder chemicaliën zou het leven
zelf onmogelijk zijn, aldus de in
verschillende toonaarden aange
boden boodschap die de laatste
tijd door een aantal grote chemi
sche industrieën in de Verenigde
Staten intensief via de televisie
wordt verspreid. Deze boodschap
wordt onderstreept met allerlei
aangename toepassingen van
chemicaliën. Maar de boodschap
in omgekeerde zin is minstens
even concreet aan het worden.
Het chemisch afval, dat de laatste
tientallen jaren her en der werd
gestort, begint het leven op tal
van plaatsen niet alleen onaange
naam maar steeds vaker onmo
gelijk te maken.
De gifschandalen die zich in het
verleden hebben voorgedaan
hebben slechts onrust teweegge
bracht, geen werkelijke paniek.
Ook nu nog is Love Canal, zelfs
voor de direct betrokkenen, in de
eerste plaats een griezelverhaal.
Tegelijkertijd begint echter lang
zaam het besef te groeien dat
Love Canal niet op zichzelf staat.
Topjes
De giframp in ons eigen Lekker
kerk heeft ook de Amerikaanse
kranten bereikt. Love Canal en
Lekkerkerk zijn twee topjes van
een in hoog tempo groeiende
chemische afvalberg. Chemische
tijdbommen tikken op talloze
plaatsen in de geïndustrialiseerde
wereld. De Verenigde Staten bij
voorbeeld herbergen al ruim der
tigduizend chemische stortplaat
sen, waarvan zeker een kleine
duizend accuut gevaar opleveren.
Maar ondanks Love Canal wordt
dat gevaar, zo is de mening van
Michael Brown, de journalist van
de Niagara Gazette die zich twee
jaar geleden in het schandaal
vastbeet en niet rustte voordat
het hele drama in zijn volle ernst
aan het licht kwam, nog steeds
gruwelijk onderschat.
Brown heeft zijn onderzoekingen
echter niet tot Love Canal, zijn
geboorteplaats, beperkt. Hij heeft
onlangs een lijvig boekwerk ge
publiceerd, waarin een oneindig
lijkende reeks gruwelijke gif
schandalen in het hele land wordt
beschreven. „Laying Waste", met
als ondertitel „De vergiftiging van
Amerika door chemicaliën", is
een imponerend standaardwerk,
een angstaanjagende „giff-ency-
clopedie".
Vrijwel alle miljarden tonnen che
misch afval, die tot nu toe in de
wereld zijn geproduceerd zijn of
wel illegaal ofwel zorgeloos ge
stort. En het staat vrijwel vast dat
deze chemicaliën op de een of
andere manier op ons milieu zul
len inwerken, aldus Brown. Dat
gebeurt volgens hem meestal zó
langzaam en geleidelijk dat er zel
den accute gevaren ontstaan en
er direct slachtoffers vallen. Wat
wel gebeurt, zo schrijft Brown, is
een sluipende maar onmiskenba
re aanslag op onze gezondheid.
Schokkende opsom
ming
Zijn opsomming van 351 pagina's
giftige chemicaliën is een schok-
.Gevaarlijk? Wat kan haar nu nog gebeuren? Haar man
is in het buitenland, haar zoon Igor in een kamp, zelf is
ze ziek, de telefoon is afgesloten en we worden zeker uit
ons huis gezet. Nee, slechter kan het ons niet meer
gaan".
Dit antwoord kreeg onze verslaggever Leo van Vlijmen,
die ondanks alle weigeringen aan niet-sportjournalisten
toch in Rusland wist door te dringen, te horen van Ba-
LENINGRAD In Leningrad Is het on
miskenbaar allemaal begonnen, bijna 63
jaar geleden. Vanuit mijn kamer in hotel
Leningrad, „Ljoeks" en uitzonderlijk
slecht schoongemaakt, doch prachtig
gelegen aan de breedste arm van de
Neva, kan ik elke ochtend om acht uur
zien hoe de vlaggen gehesen worden
aan boord van de pantserkruiser Aurora.
Op 25 oktober 1917 werd vanaf deze oor
logsbodem een schot met kruit gelost.
Het was het sein tot de bestorming van
het winterpaleis en het begin van de ok
toberrevolutie. Enkele uren nadien, toen
de bolsjewieken de macht in het toen
malige Petrograd hadden overgenomen,
seinde de marconist van de Aurora Le-
nins boodschap „aan de burgers van
Rusland" de hele wereld over.
boesjka Kortsjnoj, de moeder van de schaakmeester,
op zijn vraag of het niet gevaarlijk was Bella, Kortsjnojs
vrouw, in het ziekenhuis op te zoeken.
De medicijnen, vitamine, chocolade en onderbroeken,
die onze verslaggever uit Nederland had meegenomen,
zullen pas in augustus hun weg vinden naar Igor In het
Siberische strafkamp. Want dan pas mogen Bella en
Igors verloofde Natasja hem weer bezoeken.
Sindsdien is de Aurora voor buitenlandse
toeristen een bezienswaardigheid en voor
Sovjetburgers een bedevaartplaats. En
Lenin, de oktoberrevolutie en de vroegste
geschiedenis van het bolsjewisme zijn niet
meer uit het huidige Leningrad weg te
denken.
Maar hoewel Leningrad na Moskou de
meest communistische stad van de Sov
jet-Unie is, ademt het toch nog de sfeer
van het oude Rusland. De monumentale
gebouwen die tsaar Peter heeft laten op
trekken en de protserige paleizen en ker
ken die Catharina de Grote heeft laten
bouwen vormen nog steeds het decor van
Poesjkins vertellingen, Gogols novellen en
Dostojevski's romans. Hier heeft Raskolni-
kov uit „schuld en boete" rondgelopen en
het hoertje Sonja leren kennen. Leningrad
kent nu officieel geen hoertjes meer.
De Duitsers hebben Leningrad tijdens de
Tweede Wereldoorlog negenhonderd da
gen lang belegerd, daarna moesten ze af
druipen. Leningrad is daarom een van de
elf Sovjetrussische heldensteden, zo leert
Ljoedmilla ons in het vliegtuig dat ons in
veertig minuten van Tallin naar de baker
mat van de oktoberrevolutie brengt.
Nadat ik er ijverig blijk van heb gegeven
dat ik bij vorige bezoeken aan Leningrad
alle bezienswaardigheden heb bekeken,
beveelt Ljoedmilla me een bezoek aan Pa-
vlovsk aan, een plaatsje, dertig kilometer
buiten Leningrad, waar Catharina de Gro
te een enorm paleiscomplex heeft laten
neerzetten. Ze legt me precies uit hoe ik
met de bus naar het Witebsk-station moet
-komen en vandaar met een boemeltje Pa-
vlovsk kan bereiken.
Op bezoek bij Bella
De metro voert me de andere richting uit,
naar het Vasiljevsky-eiland. Hoewel ik vier
kilo medicijnen, vitamine, chocolade en
onderbroeken in mijn tas heb. besluit ik,
omdat de trams en bussen uitpuilen, de
rest van het traject toch maar te lopen.
Om half elf bel ik aan bij „kwartioera" 44
van „dom" 19 in de Gavanskystraat. Flat
44 van blok 19 bevindt zich op de vijfde
verdieping en de lift is niet buiten dienst.
De deur wordt opengedaan door een oude
dame die direct doorheeft dat ze met een
buitenlander te doen heeft. Bella Kortsj
noj, de vrouw van de schaakmeester, ligt
in het ziekenhuis, vertelt ze. Baboesjka
(opoe), Kortsjnojs moeder, is momenteel
bij haar schoondochter op bezoek. Zelf is
ze een vriendin des huizes. Of ik kan
wachten. Dat kan ik niet, want ik heb
Ljoedmilla beloofd om één uur weer in het
hotel te zijn voor het diner. Morgen om
half elf kom ik terug, beloof ik, nadat ik
mijn „waar" heb afgegeven.
Aan het diner vertel ik Ljoedmilla lyrisch
over mijn bezoek aan Pavlovsk. Ik ben er
Met
Ljoedmilla
tussen
de
Russen(4)
Na zijn terugkeer uit de Sovjet-
schreef onze verslaggever een
aan de schaakmeester Viktor Ki
noj over de ontmoeting, die hij ii
ningrad had gehad met Korts) io
vrouw Bella en zijn moeder.
Kortsjnoj, die op het ogenblik in 2 i
seriand woont, schreef onder
het volgende aan onze hoofdrt^
teur terug: p"'-
l Ka
net
„Inde sombere tijden die t hj
beleven moet het bezoek itds
uw redacteur Leo van Vlijmcto
aan mijn gezin in Leningrad
als een waarlijke prestatie i*)"
worden beschouwd. Maar
opnieuw wil ik samen met
Solzjenitsyn dezelfde
gedachte uiten: doormijn
gezin te helpen strijdt u
voorde onafhankelijkheid
van uw eigen land. En,
helaas, schande over
de Nederlandse sportlieddpM
die een gebrek aan burgen
hebben getoondJj
viktor korts4
wohlen. zwitserla
drie jaar geleden geweest en de paleizen
zullen er wel nog net zo bijstaan als toen.
In het ziekenhuis
Omdat ik nog nooit het Leningrader Lenin-
museum heb bezocht wordt dit het vol
gende project dat Ljoedmilla voor mij uit
denkt. Precies om half elf de volgende
ochtend bel ik weer aan bij de Kortsjnojs.
Baboesjka is nu thuis en heeft de tafel vol
geladen met zoetigheden in allerlei scha
keringen. Een fles wodka moet ik meene
men en of ik tijd heb om mee te gaan naar
het ziekenhuis om Bella te ontmoeten. Ze
bevindt zich daar sinds anderhalve week
vanwege haar hoge bloeddruk en wil
graag even met me praten.
Bella ligt in het Lenin-ziekenhuis en Ba
boesjka, die een eind in de zeventig is,
brengt me er naar toe. Onderweg praat ze
luid en als een waterval, maar ze loopt nog
sneller dan ze spreekt. Ik kan haar nauwe
lijks bijhouden. Is het niet gevaarlijk voor
Bella wanneer ik naar het ziekenhuis toe
ga? Baboesjka blijft even staan. „Gevaar
lijk? Wat kan haar nu nog gebeuren? Haar
man is in het buitenland, haar zoon zit in
het kamp, zelf is ze ziek, de telefoon is af
gesneden en na de Olympische Spelen
worden we zeker de woning uitgezet, want
we mogen maar 9,2 vierkante meter per
persoon hebben en onze woning is dus
veel te groot voor ons. Nee, slechter kan
het ons niet meer gaan".
In het ziekenhuis blijf ik in de tuin achter
wanneer Baboesjka naar binnen gaat om
Bella te halen. Ik ken haar slechts van fo
to's, maar kan constateren dat ze er inder
daad slecht uitziet. Ze is aan haar ver
pleegsters ontsnapt en we kunnen slechts
een minuut of tien praten. Ze wil weer zo
gauw mogelijk uit het ziekenhuis weg,
want de geneesheer die haar behandelt is
De pantserkruiser Aurora gaf op 25 oktober 1917 het sein tot de oktoberrevolutie. Deze oorlogsbodem is nu een bedevaartplaats.
een anti-semiet. In april heeft ze haar zoon
Igor in het Siberische strafkamp bezocht.
Een hele dag kon ze met hem praten, sa
men in een kleine kamer. Igors verloofde
Natasja die ik later in Moskou ook op
zoek mocht slechts via een telefoon en
gescheiden door een glaswand met Igor
spreken. Hij moet twee en een half jaar zit
ten, omdat hij dienstweigeraar is. En hij is
dienstweigeraar omdat hij anders vijf jaar
na zijn diensttijd pas in aanmerking zou
zijn gekomen voor een uitreisvisum uit de
Sovjet-Unie, dat hij waarschijnlijk toch
nooit gekregen had. Hij heeft er nu een
half jaar opzitten en op 13 augustus mo
gen Bella en Natasja hem weer opzoeken.
Dan krijgt hij zijn warme onderbroeken,
zijn vitamine en zijn medicijnen. Volgens
Baboesjka eet Igor 's ochtends in water
gekookte grutten, 's middags en 's a-
vonds alleen maar kasja.
Het Leninmuseum in Moskou Is indruk-
Bella
Kortsjnoj
zal zeker
niet op
de tribune
zitten bij
het olympisch
voetbal-
gebeuren
Bella Kortsjnoj samen met „Baboesjka" in de tuin van het Leninziekenhuis te Leningrad.
wekkender dan dat in Leningrad, zeg ik
's middags tegen Ljoedmilla.
Op het kerkhof
Het Alexander Nevsky-klooster aan de
oostelijke kant van Leningrad is een van
de mooiste plekjes van de oude Tsaren-
stad. Omdat de excursie naar de beroem
de Peter en Paulsvesting voor ons groepje
uitvalt (het is, tot verontwaardiging van
mijn vijf reisgenoten, schoonmaakdag),
stel ik voor met zijn allen dit klooster te
bezoeken. We komen er met de metro en
na een fikse wandeling, omdat we bij het
verkeerde station uitstappen. Ljoedmilla
leidt de anderen rond door de klooster
kerk en de overige gebouwen. Ik blijf ach
ter om op de twee kerkhoven de graven
van Russische beroemdheden te bezoe
ken. Tsjajkovsky en Glinka liggen hier, alle
vrienden van Poesjkin zijn hier bijgezet,
dichters als hij, de componist Borodin, die
behalve musicus ook scheikundige was en
een wetenschappelijk leven lang gewerkt
heeft in het gebouw dat naast hotel Lenin
grad staat, onderdeel van de Sovjetrussi
sche academie van wetenschappen, die
Borodin heeft hier zijn laatste rustplaats
gekregen. Het langst blijf ik staan bij het
graf van Dostojevsky, niet alleen uit eer
bied voor deze grootste aller Russische
romanschrijvers, maar ook omdat ik pre
cies daar wordt aangesproken door een
jongeman in blue jeans en met de aanzet
van een blonde baard. Afgezien van de
jeans zou Aljosja uit de „Gebroeders Ka-
ramazov" er precies zo hebben kunnen
uitzien.
Aljosja Karamazov was novice in een
klooster, deze jongeman bij Dostoievsky's
graf vraagt of ik geld wil wisselen: twee te
gen één. (De officiële koers is drie tegen
een en in Riga hebben ze me zwart al één
om één geboden). Illegaal wisselen is in de
Sovjet-Unie een zwaar delict. Bovendien
kun je als buitenlander met Russische roe
bels nauwelijks iets beginnen, want de
meeste extra kosten, in hotels, voor excur
sies of souvenirs, moeten in westerse valu
ta worden voldaan. Ik heb dus geen be
langstelling en zou het trouwens Ljoedmil
la niet willen aandoen dat iemand uit haar
kleine kudde misschien wel door een pro
vocateur verleid wordt.
De jongeman is echter geen provocateur,
want ook als de handel niet doorgaat wil
hij best een praatje maken, zodra hij
merkt dat ik geen Oostduitser ben. maar
aan de „goede kant" sta. Hij spreekt zelf
behoorlijk Duits, was tot drie maanden ge
leden student Germanistiek. Op een avond
in maart heeft hij zich vergaloppeerd. In de
kring van, zoals hij dacht, vrienden heeft
hij gezegd, dat hij eigenlijk geen verschil
zag tussen de Sovjetrussische inmenging
in Afghanistan en de Amerikaanse be
moeienissen met Vietnam. „Ik heb des
tijds, als scholier, geprotesteerd tegen wat
de Amerikanen in Vietnam misdeden.
Maar waartoe worden onze jongens nu in
Afghanistan gedwongen?". Nog geen vier
entwintig uur nadat hij zijn mening had ge
zegd werd hij van de universiteit verwij
derd.
Kerken
Wanneer Ljoedmilla me de laatste]
ningrad vraagt wat ik van plan bi
haar recht in de ogen kijken en
gewoon een beetje wandelen. Miji
ling wordt een tocht langs
kloosters, althans wat ^ftrvan noi
De Lutherse kerk aan de Nevsl
peklt is sinds jaar en dag een bai
Catharinakerk, enkele tientallen
verder, wordt als pakhuis gebruikt!
thedraal van de Heilige Moeder G|
Kazan, schuin er tegenover, een
eus bouwwerk, is een „museum
geschiedenis van de godsdienst
den, in feite een instituut waarin
dienst als achterlijk en het athe'ri
vooruitstrevend wordt afgeschilder
Het meest triest is eigenlijk de
ming van het schitterende in groen
ge opgetrokken complex van het f
klooster, zes enorme kerken en ta
drukwekkende kloostergebouwen,
hoofdkerk is het museum van de g
denis van Leningrad ondergebra
een van de kloostergebouwen is h^®®,
tuut voor de geschiedenis van de
nistische partij gehuisvest.
Vlak bij hotel Leningrad, in de stra
het Amerikaanse consulaat zich b
staat een mooie kerk. Er is nu e/®el
scoop in gevestigd. De film die er f
teel draait heet „Babylon". werav
Leningrad is nog steeds de stad 'na
nin, van het meest consequente a en la
en van wat men in de Sovjet-t v
„nieuwe mens" noemt. Over enkele"
zullen de olympische elftallen hier v1 ®'e
len. Bella zal wel niet op-de tribune?eDDf
LEO VAN VI
rrijk
(De eerste drie delen in deze serie 1
gepubliceerd op 7, 14 en 21 juni.)
Zoals overal elders in de Sovjet-Unie kent ook Leningrad zijn kolchozmarkten.
kend document met voort
terugkerende vaste patron
sussende autoriteiten, ba
serende vertegenwoordige
de chemische industrie, or
kend geëquipeerde en c
opererende overheidsinste
en een angstig, misleid p
Wat temeer verontrustend
dus Brown, is het feit d
geen enkele oplossing vc
chemische afvalprobleem
dit moment ook maar er
bevredigend heeft gewerkt
verwerkende bedrijven I
bijna overal tot nieuwe
men geleid. Het is volgens
dan ook duidelijk dat een
sing nog lang niet in zi
Maar, zo stelt hij, alleen
scherpe controle zou eei
zienlijke verbetering betek
