Muziektheater troef
in zichvernieuwend
Holland Festival
FestivalResidentie-Orkest en Blazersensemble
broeien op groots Frank Zappa-projekt
kunst en kunstenaars
Bob Marley: overdreven eigenliefde
Den Haag Het Holland
Festival begint een ander,
sprekender gezicht te krij
gen. Jarenlang leek het
erop dat het zou afzakken
tot een muziekfestival met
de nadruk op concerten,
van welke aard die dan ook
mochten zijn. Natuurlijk
waren er bij die concerten
doeltreffende aanvullingen
op het normale wintersei
zoen maar er waren te veel
die zich van de gebruikelij
ke seizoenmanifestaties
niet of nauwelijks onder
scheiden. Opera en toneel
kwamen door geldgebrek
steeds meer in de verdruk
king, ballet werd er nog wel
gegeven maar het ontbrak
aan vernieuwende experi
menten, ook al hadden die
dan niet altijd evenveel be
tekenis. Hoe dan ook, artis
tiek gesproken had het Hol
land Festival steeds minder
te vertellen.
Om uit de impasse te geraken,
is toen enige tijd gespeeld met
thema-festivals. Die hadden
best aardig kunnen zijn als er
voldoende middelen waren
geweest om die bevredigend
te realiseren. Dat geld was (en
is) er niet en de in het festival
samenwerkende instellingen
konden of wilden zich lang
niet altijd voor het gekozen
thema inzetten. Het ging dik
wijls buiten hun eigen beleid
om en zij voelden er zich niet
bij betrokken. Zonder de ge
vestigde kunstinstituten even
wel, is het Holland Festival,
dat zich ten hoogste vijf, zes
niet al te omvangrijke eigen
produkties kan veroorloven,
nergens. Dat bleek dan ook.
Ruiterlijk moet worden er
kend dat Frans de Ruiter in
de twee jaar dat hii het be
wind voert, met krachtige
hand ingrijpende veranderin
gen heeft bewerkstelligd, ge
lukkig niet door alles op zijn
kop te zetten maar gewoon
- door de zaak steviger en door
tastender aan te pakken. Hij
vecht en zal blijven vechten
voor een festival van zoveel
mogelijk buitengewone kunst
manifestaties. Naar zijn te
rechte mening is een festival
van gewone kunstmanifesta-
ties helemaal geen festival en
heeft ook geen recht van be
staar.. Als de samenwerkende
kunstinstellingen zelf geen
initiatieven ontplooien, kun
nen zij rekenen op een stimu
lans van De Ruiter. Dat daar
bij niet alles even gelukkig
uitvalt, wie heeft het recht in
de gegeven onmstandigheden
daarover te klagen? Zonder
activiteit met het daaraan on
vermijdelijk verbonden risico
komt er niets tot stand, ook
niets wat kritiek verdient en
dan toch altijd nog leven in de
brouwerij brengt. De Ruiter,
een vliegende kraai die steeds
Marjanne Kweksilber in de Handel-Pasticcio.
wat vindt en altijd wat durft,
slaagt er aardig in hier en
daar op legale wijze wat zilve
ren lepels op te pikken die
mogelijk maken wat anders
per se niet mogelijk zou zijn.
De nieuwe directeur, die bij
het Holland Festival betrok
ken raakte door zijn passie
voor vergeten voorbeelden
van historisch muziektheater,
behoefde zich niet in bochten
te wringen om alert in te ha
ken op de huidige trend naar
muziektheater op bijna alle
fronten, in de wereld van de
orkesten evenzeer als in die
van het toneel en het ballet.
Het is bijna een rage aan het
worden en het werkt bran
che-vervagend. Er is geen or
kest meer dat zich exclusief
wil beperken tot het symfoni
sche repertoire, er zijn geen
balletgezelschappen meer die
nog alleen op balletmuziek
willen dansen en niet zo no
dig symfonieën en missen
moeten interpreteren, ook al
zijn die nooit voor een dan
sante scenische uitvoeringen
gedacht en al lenen die zich
daar ook niet altijd voor. To
neel-puur heeft het blijkbaar
pok al moeilijk want een pas
send klankdecor is het minste
waarmee men wil werken,
liever nog met acteurs die
niet kunnen zingen maar het
wel moeten proberen, of met
zangers die niet kunnen spe
len maar er wel hun best voor
moeten doen. Hoe men daar
ook allemaal over mag den
ken, het valt niet te ontken
nen dat er op dit terrein nogal
wat gaande is en het is heel
juist dat het Holland Festival
dat op een zo veelzijdig moge
lijke manier probeert te pre
senteren.
Over die veelzijdigheid viel
dit jaar bepaald niet te klagen.
Het aandeel van de Neder
landse Opera, waarop niet
weinigen van de negentig
buitenlandse journalisten wa
ren afgekomen, had niet
voorbeeldiger kunnen zijn.
Naast een daad van eenvoudi
ge rechtvaardigheid tegeno
ver een ten onrchte verwaar
loosde Nederlandse Opera uit
een nabij verleden: het vrij
heidsdrama „Thijl" van Jan
van Gilse stond als recente
Nederlandse repertoire-uit
breiding de beweeglijke strip-
en kijk-opera „Aap verslaat
de Knekelgeest" van Peter
Schat. Het was jammer dat
het publiek Van Gilse relatief
zoveel minder aandacht gaf
dan Schat maar dat kan met
wat inventiviteit bij reprises
best worden gecorrigeerd.
Voorlopig meer interessant en
informatief dan indrukwek
kend was de fragmentarische
kennismaking met Stockhau-
sens gigantische muziekthea
ter „Licht" („Michaels Jugend
und Heimkehr"). De Keulse
Opera zorgde met zijn „Zau-
berflöte" niet voor een ver
rassing, wel voor een plezieri
ge aanvulling.
Met enkele eigen producties
schoot het Holland Festival
echter aardig in de roos. Dat
mocht in mindere maten het
geval zijn met Koopmans wat
benepen „Hëndel-Pasticcio,
het was zonder voorbehoud
raak met Reinbert de Leeuws
verrassende interpretatie van
de onbekende anti-opera over
Villon van de geniale zonder
ling Ezra Pound. Naar moge
lijkheid muzikaal en artistiek
geslaagd, en voor een groot
publiek erg aantrekkelijk,
waren het 13e eeuwse her
dersspel van Adam de la Hal
le op het Muiderslot en de
kinderopera „Vertrouw nooit
Scène uit de kinderopera „Vertrouw nooit een trol" (The Two Fiddlers) van Maxwell Davies.
een trol" (The Two Fiddlers")
van Maxwell Davies die het
overigens in tenten beter zou
hebben gedaan dan in een
schouwburg.
Aardig was dat twee orkesten
op de muziektheatertrend
aansloten met een eigen semi-
scemsche produkties. Op ini
tiatief van componist-dirigent
André Previn maakte Stop-
pard met "Every good boy de-
serves favour" een sterk stuk
dat door Kraaykamp en de
zijnen in vertaling sterk werd
gespeeld. De goud glanzende
Hollywood-muziek van Pre
vin, door het Rotterdams Or
kest onder Zinman uitstekend
uitgevoerd, paste zeker bij de
gedachtenspinsels van de ech
te patient Iwanow maar he
laas helemaal niet bij die van
de dissident Alexander en
diens gemanipuleerde zoontje.
De muziek had niet een nau
welijks waarneembaar maar
een heel schril contrast tussen
die twee werelden behoren
aan te geven. Toch was het
goed dat het spel van Stop-
pard-Previn werd gedaan
want er zitten onvermoede
mogelijkheden in voor muzi
kaal beter doordachte produc
ties die hun actuele werking
dan niet behoeven te missen.
Wel curieus, niet onaardig
maar toch vlug vergeten zal
de bijdrage zijn van het Ne
derlands Kamerorkest. Van
de bewerkte opéra comique
„L'Isle de Merlin" hoorde
men alle mooie en bevalige
muziek van Gluck zelf maar
door het (begrijpelijke) wegla
ten van parlandi en volks-
wijsies kwam het geheel, on
danks het aandeel van Henk
van Ulsen, toch wat in de
lucht te hangen. In elk geval
was het stuk in deze vorm
niet voldoende om een heel
programma substantie te ge
ven.
Over de openingsavond van
de geniale Wim T. Schippers
is al meer gezegd dan nodig
was. Het schijnt niet dat hij en
zijn producer inzien dat de
fluxusgrapjes al lang zijn ver
ouderd en dat de meeste
schuttingwoorden door over
matig gebruik tot de draad
zijn versleten en elk schokef
fect missen. En Gied Jaspers
weet gewoon niet over wie hij
het heeft als hij in het ver
band van het grote onbenul
de naam Picasso durft te laten
vallen.
De concerten geven nauwe
lijks aanleiding tot nader
commentaar. Het Requiem
van Berlioz slaagde uitste
kend, "Pli selon Pli" van Boü-
lez wat minder, maar beide
uitvoeringen waren langza
merhand wel noodzakelijk ge
worden. Oude muziek en
oude uitvoeringspraktijken
waren in voldoende mate ver
tegenwoordigd.
Hoewel er op het terrein van
opera, operette en musical en
ook op dat van concerten na
tuurlijk nog best wat wensen
voor vervulling in aanmer
king zouden komen, moeten
wij in het kader van de finan
ciële mogelijkheden tevreden
zijn. Wel mag worden ver
wacht dat de programmeurs
een zo beweeglijke geest to
nen dat zij in komende festi
vals aandacht zullen schen
ken aan wat nu achterwege
bleef.
JOHN KASANDER
Den Haag Evenals vorig jaar zal het
in veel opzichten toch bijzonder goed ge
slaagde Holland Festival 1980 met een
financieel tekort sluiten. Dat zal dit jaar
twee en een half, drie ton bedragen. Na
tuurlijk wordt er op gerekend dat de
rijksoverheid die op de hoogte is, dit be
drag zal bijpassen. Bevredigend is deze
gang van zaken allerminst. Een kunst
beleid dat overal en altijd achter de fei
ten blijft aanlopen, is tenslotte geen
kunstbeleid. Daarom moet er wat op ge
vonden worden om de kunstinstituten
die jaren vooruit moeten plannen en ju
ridische verplichtingen moeten aangaan,
te laten weten binnen welke marges
normale bedrijfsmarges zij zich met
hun activiteiten kunnen ontplooien. Dat
kan onmogelijk binnen te nauwe gren
zen van een te nauwe begroting met
daarnaast altijd wisselvallige en niet
vooruit nauwkeurig te bepalen steun
van derden. Kunstbeleid eist flexibele
grenzen, en voortdurend nauw contact
met de subsidienten die moeten zeggen
(en vertegenwoordigers laten optreden
die dat ook mogen zeggen): dit kan nog
net, dit kan niet meer.
Natuurlijk mag het Holland Festival intus
sen niet bij de pakken gaan neerzitten en
dat ligt ook helemaal niet in de aard van
directeur Frans de Ruiter, die daarin wordt
gesteund door het Festival-bestuur. Aan
plannen ontbreekt het niet, ook niet aan
spectaculaire plannen. Zo is er in samen
werking met het Residentie-Orkest en het
Nederlands Blazersensemble een groot
Frank Zappa-projekt in de maak dat best
kan tegenvallen maar ook heel goed gewel
dig kan uitpakken en jongeren als al wat
ouderen kan aanspreken.
De trend van het muziektheater zal zeker
worden vervolgd. Festival 1981 brengt bij
de Nederlandse Opera Wagners „Parsifal"
met het Rotterdams Orkest onder De
Waart. Door de grote enscenering zullen
deze voorstellingen alleen in Scheveningen
en in Amsterdam te zien zijn. Andere plaat
sen krijgen Beethovens „Fidelio" in de dra
matische visie van de Oostduitser Harry
Kupfer die stellig niet conventioneel zal
zijn. Verder zijn onderhandelingen gaande
met de Opera van Rome over een werk
van Luciano Berio dat uitgerekend „Opé
ra" heet en met de Opera van Boedapest
voor een daar al gegeven Bartok-manifes-
tatie met Blauwbaard, de Wonderbaarlijke
Mandarijn en het minder bekende Houten
Prins op één avond. Ook hoopt men dat
Boedapest hier een opera van Balasha komt
vertonen, waarvan de vertaalde titel „Bui
ten voor de deur" luidt. Als het van Frans
de Ruiter afhangt, gaat hij verder op een
schip dat daarvoor geëigend is, „De onder
gang van de Titanic", een stuk muziekthea
ter met muziek van de Berlijnse componist
Wolf Dieter Siebert, laten zien en horen.
En als het niet op een schip kan, dan mis
schien ergens anders.
De Ruiter heeft in het buitenland nog veel
meer gezien wat hij best naar ons land wil
brengen zoals Busoni's opera Doktor Faus-
tus. De praktijk zal moeten leren wat reali
seerbaar is en wat niet.
Natuurlijk zal geprobeerd worden het kin
dertheater dat (soms ondanks de vreemde
taal) geweldig is aangeslagen, voort te zet
ten, evenals progressief poppentheater voor
jong en ook voor oud. Hoewel aan de orga
nisatie daarvan grote problemen zijn ver
bonden en de kwaliteit niet altijd valt te
garanderen, zou men de buiten-Europese,
de exotische muziek en dans toch niet in
het festival willen missen. Gehoopt wordt
dat het mogelijk zal ziin de sterk opdringel-
de Islam in zijn muzikale aspëcten goed te
presenteren.
Wat het toneel betreft: het Glasgow Citi
zens Theater is gevraagd zijn repertoire en
zijn artistieke beleid te komen demonstre
ren, ook om te laten zien hoe de Duitse ver-
nieuwingstendenzen elders uitwerken. De
Berlijnse Schaubühne die dit iaar centraal
stond maar niet alle beloften kon inlossen,
zal alsnog de Oresteia-cyclus op één dag ko
men realiseren. De decors daarvoor staan
in de Amsterdamse Cinetone-studio's al ge
reed en de publieke belangstelling ervoor
was al heel groot. Wat Nederland betreft:
Baal, Globe en Werktheater broeden op
een grote Faust-produktie met alle prble-
men vandien, het Théatre du Soleil komt
misschien met een Mephisto en dan zit er
nog een samenwerking in tussen het Duitse
Bochum en het Nederlandse Eindhoven
ibe) voor een gezamenl
wie zal zeggen wanneer
driifsklaar is.
Ballet dat .hier zo sterk aanslaat, wordt na
tuurlijk niet vergeten. Met Duitse en Deen
se ensembles zijn onderhandelingen gaan
de. Het Nationale Ballet denkt voor het
Festival 1981 aan „The Sleeping Beauty" en
het Nederlands Danstheater houdt ook re
kening met een festival-première. Mis
schien komt er, in analogie met het Ores-
teia-projekt, nog zoiets als een ballet- en
een dansmarathon van een uur of tien. Die
moet dan worden uitgevoerd door het en
semble van Kei Takei uit New York. Ook
het ensemble van Twyla Tharp behoort tot
de mogelijkheden.
Tenslotte drie noviteiten. In het Haagse Di-
ligentia wordt een internationaal concours
voor strijkkwartetten voorbereid, waar
schijnlijk met meestercursussen voor profe-
sionals en instructiemogelijkheden voor
amateurs.
Als experiment wordt overwogen aan het
Festival 1981 (en mogelijk ook aan de vol
gende) een componist te verbinden van wie
niet zozeer een groot aantal werken wordt
uitgevoerd (wat vroeger herhaaldelijk ge
beurde) maar die tijdens het festival voort
durend opduikt om op de aktiviteiten op
zijn persoonlijke manier te reageren. Ge
dacht wordt aan Louis Andriessen als
proefkonijn.
Dan was er in Berlijn een tentoonstelling
die nogal opzien baarde. Die show heette
ongeveer „Luisteren met of voor het oog",
een grote reeks curieuze projekten van
beeldende kunstenaars die in hun werk
mechanische muziek te pas brengen. In iet
wat gewijzigde en aangevulde vorm zou die
of een soortgelijke expositie gerealiseerd
kunnen worden in samenwerking met het
Museum Boymans-Van Beuningen in Rot
terdam.
De Ruiter heeft dus nog zo wel het een en
ander in zijn doos van Pandora.
Naakte
cijfers
misleiden en
schreeuwen
om
interpretatie
DEN HAAG „Dit j
veel meer belangstell
voor Festival". Dit is
teneur van heel wat kopj:n
in heel wat kranten. M en 4
waarop zijn die koppen j
genlijk gebasseerd? Oplö
al te simpele mededel
dat naar schatting dit j
120.000 mensen de ongev
325 voorstellingen van
Holland Festival hebben
zocht en dat het er vo 1
jaar maar 90.000 waren. I
klinkt indrukwekkend:
stijging van liefst 30 t
cent maar er werd verge s
er bij te vermelden dat u
vorig jaar slechts 259 vojer
stellingen werden gegev jé,
Het ligt voor de hand
dit niet gerjnge verschil x nen
Stockhausen bij
de voorbereiding
van zijn muziek
theater. Hij diri
geert hier het Ra
dio Filharmonisch
Orkest in een Hil-
versumse studio.
het bezoekersaantal zal h
ben bijgedragen.
Heel andere factoren die v
meer belang zijn, werden o
ten onrechte buiten besch<
wing gelaten. Het Resident
Orkest, wijs geworden d<
de ervaring dat een op ko
termijn als losse manifesta
aangeboden evenement
den optimale belangstellill
trekken, begon er al eerdT
mee een Schönberg-projekt)
zijn werving voor het gewo
winterseizoen mee te nen
en het dan te laten overlop)
in het Holland Festival,
was voor het festival niet j|
leuk maar het zorgde
voor behoorlijke publiekén
aandacht voor de niet zo i
makkelijk verkoopba ik
Schönberg. Zo heeft
Haagse orkest dit jaar de vw
organisatie en kosten veroc
zakende uitvoering van fydat
Requiem van Berlioz (met e ats
extra orkest en een groot ko^r
uit het buitenland) terecht rinj
maanden te voren in zijn pr lde
paganda betrokken. Als h eta
dat niet had gedaan en er ai g
de vooravond van het festiv lij|
mee voor de dag was gekic t
men, had het niet op 14.0 -B
bezoekers mogen rekene |jk
Dat aantal heeft het bezoeke or
saantal van het festival over Jra
gens ook niet nadelig beii s h
vloed! - ig:
Verder in aanmerking gen >ts
men dat de voorstellingen d nd
de Keulse Opera van „D ive
Zauberflöte" gaf en die do<n I
het Haagse Congresgebouw ma
het festival werden ing tr
bracht, goed liepen en dat enk
veel belangstelling bestont i
voor bepaalde balletvoorstell idi
gen die konden profitere i d
van ruimere zalen in Amste dei
dam, is het geen wonder d ar
het officiële rapport vermeil t t
de dat Den Haag in 1980 du el
delijk beter was dan in 197 wc
Het kan dus als Den Haag
zelf maar genoeg aan doet. I nz
dit verband is het nodig t
wijzen op het teleurstellend ibl
bezoek aan de voorstellinge oi
van de bij het grote publie t d
totaal onbekende opei int
„Thijl" van Jan van Gili n i
door de Nederlandse Oper rar
In Rotterdam liep die voorre*
stelling ook niet, in Amstertn
dam beter maar eigenlijk oo rd
niet voldoende. Daarom rij: ijn
de vraag of de in het Hollan lie
Festival samenwerkend tw
kunstinstellingen zich niet befeei
ter moeten bezinnen op d loi
wijze waarop zij moeilij ld
maar artistiek noodzakelijk aa
bijdragen aan het festival die e i
nen te exploiteren. Dat kan
door vroegtijdige werving eiH
door opname in abonnements
verband. Als het Residentie i
Orkest abbonnementshouderJL*]
het Requiem van Berlioz oj
bepaalde voorwaarden cadeai
doet, waarom geeft de NederQj
landse Opera aan zijn abonne
mentshouders op zekere con
dities „Thijl" niet cadeau ei a
het Concertgebouworkest „PI
selon Pli". Koppelverkoop
mag uit den boze zijn, maa ,ar
dat geldt niet voor bij het pu
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Galerie Seele, Oude Delft 111
Delft, exposeert van 28 juni -
20 juli etsen en tekeningen
van Rinne Mervel.
Tekeningen van Koos
Speenhoff. de populaire dich-
ter-zanger (1869-1945) zijn t/m
.30 augustus te zien in het
Rijksmuseum Meermanno
Westreenianum, Prinsesse-
^racht 30 Den Haag.
Erik Land exposeert zijn
schilderstukken en prenten
van o.m. verblijf in Australië,
Afrika, Indonesië, Mexico,
Nerw Orleans en reizen in an
dere contreien in Panorama
Mesdag van 28 juni 20 juli.
Galerie Pulchri Studio, Lan
ge Voorhout 15 Den Haag, ex
poseert van 28 juni t/m 10 juli
fragmenten uit het eindexa
menwerk van de Koninklijke
Academie voor Beeldende
Kunsten, afd. tekenen/schilde-
ROTTERDAM Bob Marley heet
onbetwist de spiritueel leider te zijn
van de authentieke reggae (welis
waar met enige Westerse muziekin-
vloeden) en heilsprofeet van de Der
de Wereld. Maar wanneer je hem
dan ziet optreden, zoals gisteravond
in de Rotterdamse Ahoy'hal, dan
dringt toch de vraag: aan welke ver
diensten heeft deze Jamaicaan die
predikaten te danken? Zijn muziek
is verre van authentiek en verdacht
veel gebaseerd op Westerse popcul
tuur. Alleen al wanneer je let op de liefde, etaleert hij zich en laat hij zich
bezetting van zijn begeleidings- de bewondering van zijn volgelingen
groep, The Wailers: twee basgitaris- welgevallen. Zijn komst moet met de
ten, een leadgitarist, een slagwerker, nodige spanning voorbereid worden,
twee toetsenmannen en slechts éeh vandaar dat hij pas na een drietal songs
percussionist, waarbij de laatste dan van de sisters Rita, Judy en Marcia op
ook nog eens een geringe rol speelt het podium verschijnt. Volkomen in
in het muzikaal geheel. trance, onder de stuff (maar dat hoort
bij de leer van de Rastafari's), zich hoe-
Dat Bob Marley's persoonlijkheid zich kig bewegend en als een soort bezweer-
leent voor heilsverkondiger van de der van het geluk en de vrede,
zwarten, valt te betwijfelen. Als ie- Voor het publiek in de uitverkochte
mand die lijdt aan overdreven eigen- Ahoy'hal blijft Bob Marley echter een
geloofwaardige figuur en is zijn mu lot
je van het", ondanks de steeds tel -4
kerende dreun en het zich steeds I 0.;
halende ritme, waardoor zij vrij fa or
sieloos is. Maar, dat moet gezegd *ne
den, zijn songs liggen gemakkelijlWal
het gehoor en je kunt er heerlijk
swingen. Na de nummers „Raste vi li
tion", „I shot the sheriff", J nc
Train", en „No woman no cry" lee) !-C
zaal dan ook meer op één deine )i,
golf. En met zijn songs „Zimbabv
„Exodus" en Get up, stand up" wis!;
reggae-idool Bob Marley toch maar/Su
sfeer van saamhorigheid te bewerk**
ligen. LUDUINA SALTER
KUNST LEIDSE COURANT DINSDAG 24 JUNM980 PAGINlQF
