Misjka
heeft Kiev
veroverd
Met
Ljoedmilla
tussen
de Russen (1)
,IM derlandse journalisten die vóór of tijdens
'INA olympische Spelen een reportagereis
r or de Sovjet-Unie willen maken kloppen
L sinds maanden vergeefs aan de deur van
Sovjetrussische ambassade in Den Haag.
eefd doch beslist wordt alle niet-
irtjournalisten de toegang tot het
ialistische vaderland geweigerd.
a van onze verslaggevers, Leo van
Vlijmen, besloot
een afwijzing niet
eens te riskeren
en koos daarom
een andere manier
om de Sovjet-Unie
binnen te komen.
Hij boekte bij een
Westduits
reisbureau een
toeristische reis.
Dit reisbureau
verzorgde bij het
Sovjetrussische
consulaat in Bonn
ook een visum
voor hem.
Het groepje van
zes waaruit het
reisgezelschap
bestond trok in
vijftien dagen
langs vier
olympische steden
en bezocht ook de
stad Riga.
oskou sprak onze verslaggever die
Russisch uitstekend beheerst met
sidenten en met joden die al heel lang
geefs op een uitreisvisum wachten. In
ingrad zocht hij de vrouw van Kortsjnoj,
la, op in het ziekenhuis. Hij had daar ook
tact met een student die wegens zijn
op de invasie in Afghanistan van de
universiteit was
verwijderd. In
Tallin verbaasde
hij zich over de
talloze
kerkgangers op
zondagochtend. In
Riga constateerde
hij dat er in de
hele stad al
wekenlang geen
pakje boter te
koop was. Hij werd
daar ook
aangesproken
door een student
van vlijmen uit Letland, die
zijn Russenhaat
liet onder stoelen of banken stak.
Kiev stelde hij vast dat Oekraïeners veel
zefliger zijn dan Russen. Daar wist hij ook
hand te leggen op een illegaal (op de
irijfmachine getikt) boekje met kritische
ecdotes. En in alle steden constateerde
dat het leven in de Sovjet-Unie nog
eds erg grauw is, dat de druk op de
sidenten de laatste maanden nog
duidend is toegenomen, dat vrijwel alle
ivjetburgers zich erg verheugen op de
ympische Spelen, dat ze Nederland een
led land en West-Duitsland een slecht
pd vinden, omdat wij wèl naar Moskou
men en onze oosterburen niet.
ze week keerde Leo van Vlijmen terug uit
j Sovjet-Unie. Vandaag publiceren wij het
zi rste deel van zijn reisimpressies. Om de
Duiftrokkenen te beschermen, wordt hier en
lar gebruik gemaakt van gefingeerde
men.
een
op
127-
V De douaniers op de Kievse luchthaven Borispol zijn be-
t niet ongeschikt. Ze hebben er weliswaar twee en een half
voor nodig om de ruim honderd reizigers die met het Aerof-
rtijd oestel uit Düsseldorf zijn aangekomen te controlen, maar ze
n het fatsoenlijk, soms zelfs met een glimlach. Ze zijn fel op
no. Twee Westduitse zakenlieden moeten hun hele handel in
aan 6 boekjes, waarschijnlijk bedoeld als relatiegeschenk, inleve-
Anti-communistische lectuur is ook verboden, maar nie-
id heeft zich aan de invoer daarvan gewaagd. De vier kilo
licijnen en vitamine plus de twee lange onderbroeken, die in
i koffer een nogal opzichtige plaats innemen, interesseren de
anebeambte niet. Hij kan ook niet weten dat die lading be
nd is voor Igor Kortsjnoj, die in een Siberisch strafkamp voor
dienstweigering moet boeten.
tweede aangename ervaring heet Ljoedmilla. Ze is hostess
het staatsreisbureau Intourist. staat ons monter op te wach-
en deelt mee, dat ze ons vijftien dagen lang zal begeleiden,
zorgt dat we goede hotelkamers krijgen, dat onze bagage
r boven, naar beneden, bus in bus uit wordt gebracht, ze
)t onbehoorlijke serveersters tot de orde, koopt kaartjes voor
ballet, vertelt ons over de heilige Vladimir, die Kiev groot
de Me. en komt ons vijftien dagen lang geen moment met ideo-
/an e aan het hoofd zeuren. Ljoedmilla blijkt haar gewicht in goud
Dn rd. Als afscheidsgeschenk wil ze echter geen goud, maar een
over Tolstoj.
itel Roes'
ik zij Ljoedmilla krijgen we vijftien dagen lang het beste wat
Sovjet-Unie te bieden heeft. We ontdekken al gauw dat het
te hier soms erg mager is, bijvoorbeeld hotel Roes' in Kiev,
half jaar geleden geopend, negentien verdiepingen hoog,
kamers. Elk van de kamers ziet er uit alsof er lange tijd een
inder slordige sterke man
ft gewoond. In mijn kamer
en bedlampje afgerukt, een
de ramen hangt scheef in
sponning en kan dus niet
ir open of dicht, uit de lam-
ering rond het bed zijn hier
daar stukken hout gerukt,
mechaniek om de gordij-
dicht te trekken is onklaar
hee(aakt' de radio is stuk, de
oor erglazen zijn net zo vuil als
toiletpot en de vloer is be-
met de pluizen van vele
•ge bewoners.
ar er is ook vooruitgang. De
ikuip is voorzien van een
Enkele jaren geleden nog
ar was er in heel da Sovjet-
i geen badkuipstop te vin-
Ook in Riga, Tallin, Lenin-
I en Moskou tref ik telkens
jrKpr een stop in de badkuip
In Moskou heeft trouwens
der j de wastafel een stop ge-
I. althans het kettinkje
'9t er nog.
fieidaeSouwwit
Toch is hotel Roes' wat de Russen noemen „ijoeks" en voor
Olympiagangers eigenlijk bijzonder aan te bevelen. Want als je
een kamer aan de achterkant krijgt kijk je uit op het nieuwe voet
balstadion waar de olympische wedstrijden zullen plaatsvinden.
Vanaf de veertiende verdieping en hoger kun ie het hele speel
veld overzien en heb je een beter zicht dan ieder van de hon
derdduizend toeschouwers die dit stadion kan herbergen.
In en rond deze voetbalarena wordt momenteel nog naarstig ge
werkt. De bestrating wordt vernieuwd, de grasmat wordt gekoes
terd en de erg vervallen huizen achter het stadion krijgen een
zorgvuldige opknapbeurt. Er staat ook nog geen opwekkende
tekst op het stadion, maar die zal er ongetwijfeld nog komen en
dan luiden als de tekst die de belendende sporthal siert: „Voor
waarts naar het communisme".
„Gastronom"
De winkels waar de inwoners van Kiev (en ook de mensen elders
in de Sovjet-Unie) hun basis-levensmiddelen kopen heten „Gast
ronom", een naam die in schrille tegenstelling staat tot wat die
winkels te bieden hebben. Het enige wat altijd ruim voorradig is
zijn blikjes sprot, zuurtjes en droge kaakjes. Al het andere, zoals
boter, worst, kaas, verse
groente, is er alleen maar toe
vallig, en altijd te weinig. Het
komt voor dat tweehonderd
mensen zich staan te verdrin
gen voor een voorraadje van
honderd worsten. En omdat
velen die het geluk hebben aan
de beurt te komen er wel twee
kopen, heeft het merendeel het
nakijken. Alleen in de „Ijoeks"
hotels, waar voornamelijk bui
tenlandse toeristen komen en
soms een enkele partijbons,
lijkt een Sovjetrussische hoorn
des overvloeds te bestaan. De
buitenlander wordt in de Sov
jet -Unie inderdaad het beste
voorgezet, waarschijnlijk niet
eens zozeer uit propagandisti
sche overwegingen als wel om
dat men nu eenmaal vindt dat
een gast het goed moet heb
ben. En dan nóg gebeurt het
vaak dat ook de gast geen
melk, geen bier, geen wijn,
geen boter, geen tomaten of
De vervallen huizen achter het nieuwe stadion krijg
ijl nog een opknapbeurt.
Vrije markt
Dat de maaltijden in hotel Roes' doorgaans zeer behoorlijk wa
ren lag aan het feit, dat de chef-kok een groot deel.van ziin inko
pen op de zogenaamde kolchozemarkt deed. In Kiev is dat een
reusachtig in gele steen opgetrokken aebouw dat de hele omge
ving domineert en dat door Ljoedmilla als* een bezienswaardig-
Iheid wordt aangeprezen.
^Van heinde en ver komen boeren en boerinnen hierheen om de
produkten van hun kolchoz (collectief landbouwbedrijf) en de op
brengst van hun particuliere stukje grond aan de man te, bren
gen. De appelen en andijvie, de kaas en de kippen die daar ver
kocht worden ziin van veel betere kwaliteit dan in de staatswin
kels, die deze orodukten trouwens doorgaans niet eens hebben.
Vooral wat op de kleine stukjes particuliere grond verbouwd
wordt ziet er uitstekend uit. Men vraagt er doorgaans de drievou
dige prijs voor, zodat veel Sovjetburgers zich ook deze „lioeks"
niet kunnen permitteren. Voor de boeren en boerinnen is dit
handeltje zó voordelig, dat zij vaak honderden kilometers per
vliegtuig reizen (de vliegreizen zijn erg goedkoop) naar een kol-
chozmarkt en dan toch nog een dikke winst maken, 's Middags,
als de tomaten en de komkommers verkocht zijn, zie je ze han
denvol geld uitgeven in de grote warenhuizen in het centrum van
Kiev. Ze kopen kleren, schoenen, radio's, speelgoed voor de kin
deren, artikelen die op het platteland niet te krijgen zijn. Ze laten
de roebel rollen, wat menig Kiever en andere stedelingen in de
Sovjet-Unie weer afgunstig maakt.
Olympia
Hoewel, zoals later blijkt, minder dan in Moskou, Leningrad en
Tallin, is momenteel ook Kiev al in de ban van de Olympische
Spelen. De souvenirwinkels, de warenhuizen en de kiosken han
gen vol met olympische emblemen. Het leeuwenaandeel wordt
geleverd door Misjka, het olympisch beertje dat in hout, gips,
plastic en wol të koop is, van piepklein tot een halve meter groot.
Er zijn zes soorten olympische eau de cologne op de markt met
namen als „Estafette" en „Overwinning". T-shirts en vlaggetjes
met het olympische embleem hangen wel in de etalage, maar zijn
al een hele tijd niet meer te krijgen. In stickers en in de onvermij
delijke speldjes vindt een levendige ruilhandel plaats.
De Sovjetburgers zijn trouwens dol op stickers. Iemand van ons
kleine gezelschap had een Adidas-sticker op zijn koffer. Toen de
koffer keurig op zijn kamer in Kiev werd gebracht was de sticker
verdwenen. En in het hotel in Riga hebben ze hem zijn inmiddels
moeizaam veroverde Olympiasticker van zijn koffer gehaald. An
dere spullen zijn we niet kwijtgeraakt. Zelfs bij het stelen moet de
Sovjetburger kennelijk nog bescheiden blijven.
Intourist
Reizen met Intourist is niet alleen een aangename, maar ook een
uiterst leerzame bezigheid. Als Intourist-gast heb je namelijk
recht op twee elk drie uur durende excursies per dag. En dat be
tekent dan niet alleen kerken of musea bekijken, bootje varen op
de Dnjepr of een wandeling door de stad, maar ook een project
waarvan je iets dient op te steken, bijvoorbeeld een bezoek aan
een kolchoz of aan een tapijtfabriek. De grote programmamaker
van Intourist heeft voor ons zessen de bezichtiging van de gigan-
tische tentoonstelling over de economie en allerlei andere zaken
van de Oekraïne gepland. De aardappeloogst, de gemiddelde
leeftijd van de Oekraïeners, de buizenproduktie, het aantal pa
tiënten per arts, alle mogelijke soorten volkskunst kortom al
les wat met de Oekraïne te maken heeft staat hier in woord,
beeld en soms ook in natura ten toon. 1
Ljoedmilla doet weer enorm haar best en het lukt haar ons door
twee van de tientallen paviljoens heen te loodsen. Wanneer ze
echter merkt dat de belangstelling niet bepaald stijgt stelt ze op
gewekt voor naar de stad teruo te rijden en de rest van de ex
cursie in een café door te brengen. Statistiek is kennelijk ook
haar specialiteit niet, ze vertelt liever over de geschiedenis van
Kiev, waarbij ze hoewel ze zegt niet gelovig te zijn een op
merkelijke kennis blijkt te bezitten ten aanzien van kerkelijke za
ken. Ze weet precies wie patroonheilige van wat is en vertelt
graag en boeiend over de heilige Vladimir, wiens standbeeld,
met een levensgroot kruis in de hand, op een heuvel aan de
Dnjepr-oever hoog boven de stad uittorent. Kiev is de enige stad
in de Sovjet-Unie die nog door een heilige beschermd wordt. En
Ljoedmilla's vader heet ook Vladimir, zodat Ljoedmilla naar goed
Russisch gebruik eigenlijk Ljoedmilla Vladimirovna (Vladimirs-
dochter) heet.
Ondergedoken
Als Ljoedmilla merkt dat ik niet voor het eerst in Kiev ben en de
meeste bezienswaardigheden wel ken doet ze me uitgebreide
suggesties om mijn tijd in Kiev cultureel goed te besteden. In
plaats daarvan ga ik, gewapend met twee adressen van Oek
raïense nationalistische dissidenten, op zoek naar de andere
kant van de Sovjet-Unie. Op het eerste adres geen gehoor, en op
het tweede blijkt de man die open doet niet de Joerij te zijn die
ik zoek. Deze heet Bogdan, is een goede vriend van Joerij en hij
weet me te vertellen dat Joerij met vrouw en dochter vorige week
voor een paar maanden naar de Kaukasus is vertrokken. „Kiev is,
al voor een groot deel schoongeveegd. Ze willen tijdens de
Olympische Spelen geen enkele dissident in Kiev hebtjen. Joerij
heeft eieren voor zijn geld gekozen en is al uit eigen beweging
verdwenen". Bogdan zegt dat hij zelf geen dissident is, hij is al
leen maar een goede vriend des huizes.
Als hij hoort dat ik journalist bèn raakt hij geïnteresseerd. Hoe
sta ik tegenover de Olvmpische Spelen? Hij denkt dat een boy
cot de dissidenten en de joden die graag een uitreisvisum willen
hebben alleen maar kwaad doet. Later in Moskou vertellen som
migen hetzelfde. Als de bazen in het Kremlin kwaad worden
moeten altijd de dissidenten en de joden het ontgelden, zo luidt
de redenering.
Bij het afscheid geeft Bogdan me een smoezelig bundeltje getypt
papier dat met een touwtje bijeen wordt gehouden. „Dit is een
samizdat-uitgave: een bundeling politieke grappen die hier de
ronde doen. Misschien kunt u er als journalist iets mee doen"
Later op de avond, tijdens het souper, vraagt Ljoedmilla geïnte
resseerd of ik het Kievse museum voor Russische kunst mooi
vond. Ik zeg maar „ja" en poog haar af te leiden met een grap:
„Vraag aan radio Eriwan: zal er oorlog komen? Antwoord: Er zal
geen oorlog komen, maar de strijd voor de vrede zal zo ver
schrikkelijk zijn dat er geen steen op de andere blijft staan".
Ljoedmilla lacht. Het was een grap uit Bogdans boekje.
LEO VAN VLIJMEN
Het gloednieuwe voetbalstadion in Kiev, waar een deel van de
olympische voetbalcompetitie plaats vindt
