PORTUGAL
lui
RILJ
terwijl
wacht
i*
Vakantielanden
kiten elkaar de
JREN overigen»
r 1 025 qfelachtige eer
om zich het
osdkoopte-eiland
ia pu uropa" te mogen
lUCN noemen. Thans
gepJaai Bmt Portugal zich
op de fakkel van
Spanje te hebben
overgenomen. De
zen Is prijzen voor het
grepon nsonderhoud zijn
er inderdaad
verrassend laag,
behalve voor de
Portugezen zelf
MRnilirtch'inlijk. Zolang
Ie escudo slechts
uim 4,5 cent kost,
inen Nederlandse
iten er inderdaad
idkomen met een
(rappe beurs. De
B^Jjlijkheid is echter,
Portugal niet naast
de-deur ligt. Het
vliegen is duur
lorden en wie de
in zeg maar 5000
neter uit en thuis
auto wil maken,
mt er veilig, vlug,
noch voordelig.
Er worden veel
ganiseerde reizen
igeboden. Hoewel
Algarve verreweg
iriet is, groeit ook
elangstelling voor
abon en de Costa
oa, met Estoril en
CaBcais als
ijfplaatsen. Zowel
het vliegen als de
/accommodatie in
^^otels en pensions
^Hzijn nog dermate
^■kostbaar, dat het
ledkoopte-eiland"
■F voor velen
nbereikbaar blijft,
n de offertes voor
leze Costa Lisboa
{komen bovendien
onverklaarbare
verschillen aan
licht. Voor een
pW op basis van
tweepersoons-
halfpension, in
itel Cidadela, in
Ie maand (juli)
vraagt Primair
beeld 1.219 tot
gulden per week,
Evenementsreizen
1 de 955 gulden en
>lland International
2 tot 1.319 gulden.
Oa prijsverschillen
or een verblijf van
weken lopen zelfs
tot 544 gulden per
persoon.
Vergelijking is dus
inst. De "Albergia
l ilbom" in Cascais
i kt bijvoorbeeld in
veel aanbiedingen
por te komen. Een
tweepersoons-
:amer met bad op
I88is logies-ontbijt
daar in juli voor
wee weken 995 of
1.269 gulden per
raoon, afhankelijk
van de vraag aan
relke touroperator
men de voorkeur
geeft. Tussen die
1 itersten fluctueert
het aanbod. De
verschillen voor
„Valbom" kunnen
(pen tot maximaal
274 en 324 gulden
per persoon, voor
iipectievelijk een,
en drie weken in
juli.
Wie echt wil gaan
peren of op eigen
Ije een dak boven
et hoofd tracht te
•n, kan zich beter
inmelden voor de
I^verhoudingsgewijs
voordelige
1 ipingvluchten, van
i» al tussen de 600
1700 gulden. Alleen
die manier is het
lelijk om echt te
profiteren van
„Europa's
floedkoopte-eiland
nummer één",
1 Jortugal. De laatste
jaren zijn in het
toerisme vanuit
klerland stijgings
percentages
inoteerd van meer
dan 25 procent.
llir 1
Onbetwist
„goedkoopte-
eilandvan
Europa"
Denkend aan Holland kan de heer José
Carrasco zich niet meer voorstellen, dat
Portugese zeevaarders ons eeuwenlang
elk onsje peper en kaneel hebben be
twist. Wat is er overgebleven van hun im
perium, dat een derde van de toen in
kaart gebrachte wereld beheerste? Een
op. het Iberisch schiereiland uitgespaarde
strook land, waarop tien miljoen mensen
moeizaam het hoofd boven water trach
ten te houden. En een paar ver in de
oceaan dobberende eilanden, die ook
nog de banden willen slaken. Madeira,
de Azoren, de Kaap Verdische Eilanden
misschien? Een wereldrijk is ten onder
gegaan. Een nieuwe generatie Europea
nen kan nauwelijks reconstrueren hoe
het in elkaar zat en welke koloniën eens
tot de wingewesten behoorden.
„Zand daarover", is daarom het advies
van de man die leiding geeft aan het ,,Di-
reccao dos Servicos de Promocao Turis-
tica", want zand is de nieuwe handels
waar. Hij „verkoopt" de duizend intieme
strandjes in de Algarve aan iedereen die
het betalen kan. En baaien aan de eer
tijds zeer exclusieve Costa Lisboa, waar
zoveel uit hun land verbannen vorsten
vruchteloos gewacht hebben op het ver
zoek hun troon weer te bestijgen. Ook de
Portugese koningen hadden er hun zo
merresidenties. Nu er niets meer te ver
overen valt zijn de rollen omgedraaid.
Paleizen zijn bezienswaardigheden ge
worden, ontluisterd door het massatoe
risme. En waar eens Vasco de Gama
neerknielde om bijstand te vragen voor
een nieuwe expeditie, knabbelen dagjes
mensen nu op hun gepofte kastanjes.
Nederland kan geen kwaad meer doen,
nu vorig jaar ons aandeel in deze bedrij
vigheid met 28,6 procent is toegenomen.
Honderddertigduizend landgenoten kwa
men in Portugal hun vakantie doorbren
gen. Hun vlucht uit de begrenzingen van
het dagelijks bestaan (63 procent van
hen kwam op een luchthaven aan) leidde
tot 800.000 overnachtingen.
Daarmee is de aartsvijand van weleer
derde geworden op de ranglijst van lan
den, die hier het toerisme tot bloei bren
gen. José Carrasco signaleert een toene
mend aantal van hen in Lissabon en om
geving. Tussen hun zo vertrouwde, blau
we tegeltableaus in "Café Dos Pasteis de
Belem" (Rua dos Jéronimos) eten zij de
mierzoete baksels, waaraan dit etablisse
ment de naam dankt. Tegels in Portugal.
Azujelas, zwart als de nacht of in kleur
schakeringen van de Delftse school, ze
zijn een studiereis waard voor hen, die
op speurtocht willen naar hun Moorse
herkomst.
Zelfs de straatnaambordjes vormen dik
wijls een fleurig tafereeltje van tegels en
wie zet geen grote ogen op in het mu
seum van Madre de Deus, een nonnen
klooster, bij de twee grootste (blauwe)
tegeltableaus, ooit in Amsterdam ver
vaardigd?
Landgenoten die te Apeldoorn de rijtui
gen van ons vorstenhuis in de stallen van
het Loo bezichtigd hebben, voelen zich in
Lissabons koetsmuseum overweldigd
door de verzameldrift van Dona Amèlia.
Deze koningin van Portugal bracht zoveel
gerij van Europese koningshuizen bij el
kaar, dat dit museum de 18e eeuwse
rijschool van Belem Palace een van
de zeldzaamste ter wereld wordt ge
noemd. Heeft deze vorstin de bui al zien
hangen? De rode anjers zijn verwelkt,
maar het ziet er niet naar uit, dat ooit
nog een kroningsplechtigheid een terug
keer van de oude luister zal inluiden.
Klaagvrouwen
Portugal slooft zich uit om het de toeris
ten naar de zin te maken Niet alleen met
tegels en rijtuigen, 's Avonds gaan ook
de Nederlanders driftig op zoek naar
's lands klaagvrouwen: een zingende
dame in het zwart, begeleid door twee
even sombere mannen, gezeten op een
keukenstoel. Terwijl zij hartstochtelijk ge
waagt van haar leed, krampachtig spe
lend met een lang kralensnoer, betokke-
len de twee heren met een smartelijke
toewijding hun instrumenten.
Een twaalfsnarige Portugese gitaar mag
in dit accompagnement nimmer ontbre
ken, wil er sprake zijn van een authentiek
fado-ensemble. Maar welke toerist on
derscheidt echt van namaak in dit gepas
sioneerde rouwbeklag? De fado is Portu-
gals handelsmerk geworden, evenzeer
door vervlakking bedreigd als de flamen-
go in Spanje. In ontelbare „typisch Por
tugese eethuisjes" wordt deze triniteit
aanbeden door mensen, die van toeten
noch blazen weten.
Wervelende danseressen wedijveren in
beenomvang met baby's van olifanten,
dank zij met een zeer grove steek ge
haakte, witte kousen en driekwartsbroe
ken, terwijl hun partners het vuur uit de
planken stampen. Folklore! Gevolgd door
een ommegang met singletjes, waarop
de executanten hun prestaties hebben
vastgelegd.
Duur zijn die plaatjes niet. Portugals
kracht als vakantieland schuilt in de
voordeelaanbiedingen. Als na zo'n
schranspartij naar 's lands wijs met reu-
zengarnalen, caldo verde (koude soep),
kreeft of mals vlees van geit of konijn de
rekening gepresenteerd wordt, gaat al
lerwegen een zucht van verlichting en be
wondering op.
In „O'Forgado" te Lissabon, een van die
rustieke eethuizen vol druipkaarsen, bal
ken en jammerklachten van een fado
zangeres was ik er getuige van, dat een
gezelschap van 14 personen het gelag
moest betalen. Aperitieven en zeker an
derhalf dozijn flessen wijn inbegrepen,
kwam het totaal op nog geen 280 gulden.
Zeer royale diners voor nauwelijks een
tientje behoren in minder toeristische
ambiances niet tot de uitzonderingen.
Spotgoedkoop
Nederlanders onderschrijven van ganser
harte de nieuwste slogan, waarin Portu
gal het goedkoopte-eiland van Europa
wordt genoemd, 's Lands economie
geeft reden tot bezorgdheid, maar tovert
een glimlach op de gezichten van mede-
Europeanen, als zij de koers van de es
cudo onder ogen krijgen.
In Nederland vragen de banken nu 4,60
cent voor deze munt, terwijl de notering
eind 1975 een dubbeltje was. En toen
gewaagde men al van een 35 procents
daling over een periode van drie jaar.
Dank zij deze ontwikkeling op de valuta
markt is Portugal spotgoedkoop geble
ven, ondanks de ook daar opgetreden
prijsstijgingen.
Het verdriet functionarissen als G. de
Salles, directeur van het Portugees Ver
keersbureau in Amsterdam, dat het prijs
voordeel minder sterk tot uitdrukking
komt in de georganiseerde reizen. Het
vliegen naar dit meest zuidoostelijk gele
gen land van ons werelddeel is daarvoor
te duur geworden. Bovendien heeft het
hotelpersoneel, onder meer via stakin
gen, kunnen afdwingen, dat het werken
voor een grijpstuiver tot het verleden be
hoort.
Portugal bereidt zich voor op een toetre
ding tot de Europese Gemeenschap, zo
dat een verdere gelijkschakeling te ver
wachten is. Nu is het nog niet zo ver. Er
komen zelfs Spanjaarden naar Portugal,
zo luidt een veelgehoorde en triomfante
lijke uitspraak, om daar hun inkopen te
doen. Dat is wel eens anders geweest!
Vast staat, dat Portugal goedkoop is
voor hen die geen behoefte hebben aan
een hotelaccommodatie en aan zelfver-
zorging de voorkeur geven. Bijna 30 pro
cent van de Nederlanders overbrugt de
afstand van zo'n 2.500 kilometer per
auto, trein of bus. Wie eenmaal is neer
gestreken op een camping of in een niet
te dure behuizing, kan ten volle profite
ren van de voor buitenlanders lage
kosten voor levensonderhoud.
Waar paradijs
Helaas is er een stagnatie opgetreden in
het groeiende toerisme vanuit ons land
naar noordelijk Portugal (Costa Verde)
dat nog niet ingesteld is op de ontvangst
van massa's vreemdelingen en daardoor
een waar paradijs is voor mensen die zui
nig aan moeten (willen) doen. vooral in
het achterland.
Het vissersdorp Sesimbra ten zuiden van Lissabon.
Toerisme? Nooit van gehoord! Veel dorpjes in het binnenland blijven verschoond
van de jaarlijkse invasie. De cafés zijn voorbehouden aan Portugese mannen.
Cascais. In deze omgeving is nog de af
schaduwing waarneembaar van een on
voorstelbare luxe, maar de normalisatie
begint alles glad te strijken.
Glas en beton vormen nieuwe, uniforme
fapades. Estoril houdt de stand op met
pompeuze buitenverblijven voor de adel
lijke en burgerlijke jetset, noemt zich nog
altijd mondain en pronkt met een casino,
omgeven door lusthoven. Maar zoals de
Prediker al voorspeld heeft, ook daar
worden alle dingen zo moede, dat geen
mens het zou kunnen uitspreken.
In de plechtige „salas de jogos" kan
geen kroonluchter, hoe fraai gestileerd
ook, iets anders beschijnen dan een tem
pel, waarin het ritueel glans en distinctie
heeft verloren. De gewone man zegt er
het zijne van. Hij werpt zijn fiches op ta
fel, naast die van de laatste douairière,
wier verwelking een stervende eeuw sym
boliseert.
Vissersdorp
Cascais hinkt op twee gedachten. Het wil
ook steeds hogerop met hotelcomplexen
en appartementen, maar proclameert
zich tevens als een ongerept vissersdorp
je, met restaurants aan de haven en
roosters waarop de sardientjes sissen.
Ook hier worden strandgeneugten aan
geprezen, basisgewijs en met veel na
druk op het plichtsgetrouw functioneren
van de zon. Hun omvang is echter vrij
beperkt.
Hef authentieke Portugal-aan-zee ligt
verderop in het noorden. Daar gaat de
vrijheid nog gekleed in het schuim van
een branding, die al eeuwenlang de tan
den scherpt op rotsformaties als "Boca
do Inferno" (helse grot) vol kloven en
spelonken. Op het meest westelijke punt
van Europa verheft zich daar de vuurto
ren van Cabo da Roca, 140 meter boven
de aanstormende oceaan.
In deze verlatenheid klinkt de naam van
het gehucht Guincho als een schreeuw
zo luidt de vertaling dan ook en
zeevogels die men reeds uitgestorven
waande, hangen krijsend boven de af
grond. Hier liggen enkele hotels, als
vooruitgeschoven posten van de bescha-
ving, sidderend op hun grondvesten.
Het estalagem „Mucahco" wordt door
een kolkende zee besprongen. In dit
voormalige bastion vol gangen, trappen
en galerijen komen hooggeplaatsen
maar ook Nederlanders op vakantie
hun kreeft en mosselen eten, terwijl het
zeezout als een fijne nevel neerdaalt op
hun gerecht.
Landinwaarts biedt de Costa Lisboa
schilderachtige dorpjes als die van de
Colares, waar 's lands beste rode wijn
vandaan komt. In een vochtig, subtro
pisch klimaat droomt het stadje Sintra
van de koningen en dichters, die er eens
verbleven. Honden sluipen over het plein
voor Paco de Sintra, het oude zomerpa
leis met de flesvormige luchtkokers. De
muren zijn bedekt met een vacht van
mos. Aan varens en pijnbomen ontstijgt
in de verte een droom: het Spaanse Es-
corial als luchtspiegeling. Maar ook dit
gigantische paleis annex klooster en kerk
is tastbaar en mag-door toeristen bezich
tigd worden.
De bouwmeesters hebben pogingen ge
daan het vermaarde Spaanse bouwwerk
te overtroeven. Er hebben 50.000 men
sen aan gewerkt en in 1730 kon het ein
delijk betrokken worden door kerkelijke
en wereldlijke heersers. Zij hebben het al
lang weer moeten ontruimen. Nu is er
een militaire academie in gevestigd.
LEO J. LEEUWIS
ALGARVE
STEEKT
DE SPAANSE
Z0NNE-
KUSTEN
NAAR
DE KROON
Een woeste zee bespoelt geïsoleerd gelegen hotels aan de kust.
Madeira blijft de duurste bestemming als
weelderig begroeide rotstuin vol nostal
gie, met verhoudingsgewijs veel luxe ho
tels. De „bulk" richt zich op de stranden
van de Algarve, waar de helft van alle ho
telbedden in reserve wordt gehouden.
Op 315 dagen van het jaar komt daar
nauwelijks een wolkje aan de hemel, zegt
men. Sinds in 1962 de ontwikkeling op
gang kwam hebben de investeerders ge
ducht toegeslagen met hotels en bunga
lowdorpen. Nabij het plaatsje Carvoeiro
wacht bijvoorbeeld het Nederlandse villa
complex „Guinta do Paraiso" op voltooi
ing. Eurowoningen werft met succes
kopers voor deze in quasi-Moorse stijl
gebouwde woningen, in prijs variërend
van honderd- tot tweehonderdduizend
gulden.
Te koele adem
De Algarve steekt zonnekusten van
Spanje naar de kroon met een aanzienlijk
beter in de hand gehouden urbanisatie.
Op bevel van hogerhand moeten de ho
tels nu ook 's winters geopend blijven en
mag het personeel niet ontslagen wor
den. Vooral in dit seizoen zakken de prij
zen naar een dieptepunt, maar het win-
tertoerisme komt moeizaam op gang. De
Atlantische Oceaan blaast soms een te
koele adem over de stranden.
Op jaarbasis wordt hier evenwel 66 pro
cent van alle landgenoten die Portugal
bezoeken, als gast ingeschreven. Dank
zij de zon-zand-zee-formule is toerisme
het eerste „exportartikel" geworden met
een miljard dollar aan inkomsten. Maar
de belangstelling voor Lissabon en om
geving neemt vrij sterk toe. In deze om
geving is van een vrij ernstige stagnatie
sprake geweest, toen Portugal een mil
joen repatrianten uit de koloniën moest
opvangen.
Zij verbleven geruime tijd in de hotels,
die eigenlijk voor vakantiegangers
gebouwd waren. Intussen hebben deze
ontheemden hun weg gevonden, met een
hart vol bitterheid en heimwee soms,
door te emigreren, bijvoorbeeld naar lan
den in Noord-Afrika. Portugezen zijn, bij
gebrek aan werk in het eigen land, bij
miljoenen uitgezwermd over de wereld
om elders een bestaan op te bouwen.
Zo blijft er plaats voor de toeristen. Het
aantal grensoverschrijders schijnt op
weg te zijn naar de vijf miljoen. In 1979
werden records geboekt en voor het
eerst na de woelingen van 1973, energie
crisis en economische recessie, wordt
het aantal gasten van vóór de revolutie
weer gehaald. Alles is niet nieuw gewor
den, zoals velen gehoopt en verwacht
hadden.
Het systeem van de coöperatieve hotels
heeft niet aan de verwachtingen voldaan;
er worden weer gunstige concessies ge
boden aan buitenlandse investeerders. In
Lissabon verrijst het Alphahotel als
Een mooie
voorjaarsdag in
Lissabon.
Vrouwen
zoeken de zon
op aan de voet
van het klooster
Jéronimos.
grootste van het land en de plannen voor
een nieuwe, internationale luchthaven op
40 kilometer van de stad, liggen klaar.
Lissabon. Twee oevers van de Taag, die
elkaar bijna uit het oog verloren hebben
en verbonden worden door de Salazar-
brug, de langste van Europa, duizeling
wekkend hoog gespannen. Een 28 meter
lange Jezusfiguur van beton heeft zijn to
ren beklommen, om er als „Christo Rei"
op neer te zien. Mist omfloerst het hoofd,
dat zich tot op 110 meter hoogte verheft,
dit alles als een redelijk getrouwe kopie
van het Christusmonument in Rio de Ja
neiro. Een lift geeft toegang tot het bor
des aan de voeten van de gezalfde.
Golvende tapijten
Alle ontluisteringen en zorgen ten spijt
bezit Portugal een hoofdstad van onmis
kenbare allure. Onder de adem van de
zee spreidt Lisboa zijn boulevards uit als
golvende tapijten. Alleeën rijzen en dalen
met hun schitterende mozaïeken tussen
de waterspiegel en de zeven heuvels,
waarop de stad is gebouwd. Geen wisse
ling van machthebbers heeft Lissabon
een ander gezicht kunnen geven, nadat
zelfs de noodlottige aardbeving van 1755
met 30.000 doden nog zoveel on
geschonden heeft gelaten.
Die als in een Arabische stad gesitueerde
wijk Alfalma bijvoorbeeld, Lissabons kas-
bah, vermaakcentrum voor duizend en
één nacht van de toeristen, op zoek naar
couleur locale. Het wezen van Lissabon
echter ontstijgt aan dit gewoel in een
Oosters labyrint. Trots en vroomheid
weerspiegelen zich in de monumenten.
Een stenen boeg vol ontdekkingsreizi
gers verheft zich schuin boven de Taag,
als een raket gereed voor de exploratie
van het heelal.
Standbeelden hebben overal de ruimte
gekregen om van het glorieuze verleden
te getuigen. Godshuizen ais de langzaam
verbrokkelende Sé uit 1147 en het on
troerende "Mosteiro dos Jéronimos"
manen tot bezinning.
Veel Nederlanders ondernemen vanuit
Lissabon hun verkenningstochten naar
de kusten aan weerszijden van de stad
(Costa Lisboa), voorzover zij niet logeren
in de fameuze badplaatsen Estoril en
